সমললৈ যাওক

অপবিজ্ঞান

অসমীয়া ৱিকিপিডিয়াৰ পৰা
১৯ শতিকাৰ এটা সাধাৰণ ফ্ৰেন’লজী চাৰ্ট: ১৮২০ চনৰ সময়ছোৱাত ফ্ৰেন’লজিষ্টসকলে দাবী কৰিছিল যে মনটো মগজুৰ কিছু অংশত অৱস্থিত, আৰু মনটো অবস্তুগত আত্মাৰ পৰা আহিছে বুলি সন্দেহ কৰাৰ বাবে আক্ৰমণ কৰা হৈছিল। ব্যক্তিত্বৰ বৈশিষ্ট্যৰ ভৱিষ্যদ্বাণী কৰিবলৈ মূৰৰ খোলাত "বাম্প" পঢ়াৰ ধাৰণাটো পিছলৈ অপবাদ দিয়া হয়।[1][2] ১৮৪৩ চনত প্ৰথমবাৰৰ বাবে ফ্ৰেন'লজীক অপ-বিজ্ঞান বুলি অভিহিত কৰা হৈছিল আৰু ইয়াক এতিয়াও সেইবুলিয়েই কোৱা হয়।[3]

অপবিজ্ঞান (ইংৰাজী: Pseudoscience) হৈছে এনে বক্তব্য, বিশ্বাস বা প্ৰথা যিবোৰে বৈজ্ঞানিক আৰু বাস্তৱিক দুয়োটা বুলি দাবী কৰে যদিও বৈজ্ঞানিক পদ্ধতিৰ সৈতে ই অসঙ্গতিপূৰ্ণ। অপবিজ্ঞানৰ বৈশিষ্ট্য প্ৰায়ে পৰস্পৰ-বিৰোধী, অতিৰঞ্জিত বা ত্ৰুটিপূৰ্ণ দাবী; খণ্ডনৰ কঠোৰ প্ৰচেষ্টাৰ পৰিৱৰ্তে নিশ্চিতকৰণ পক্ষপাতিত্বৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীলতা; অন্য বিশেষজ্ঞৰ মূল্যায়নৰ প্ৰতি মুকলি মনৰ অভাৱ; অনুমান বিকশিত কৰাৰ সময়ত পদ্ধতিগত পদ্ধতিৰ অনুপস্থিতি; আৰু ছদ্মবৈজ্ঞানিক অনুমানসমূহক পৰীক্ষামূলকভাৱে বদনাম কৰাৰ বহুদিনৰ পিছতো আনুগত্য অব্যাহত থকা।[4] ই আৱৰ্জনা বিজ্ঞানৰ (Junk Science) সৈতে একে নহয়।[5]

বিজ্ঞান আৰু ছদ্মবিজ্ঞানৰ মাজত সীমা নিৰ্ধাৰণৰ বৈজ্ঞানিক, দাৰ্শনিক আৰু ৰাজনৈতিক প্ৰভাৱ আছে।[6] দাৰ্শনিকসকলে বিজ্ঞানৰ প্ৰকৃতি আৰু বৈজ্ঞানিক তত্ত্ব আৰু ছদ্মবৈজ্ঞানিক বিশ্বাসৰ মাজত সীমা অংকন কৰাৰ সাধাৰণ মাপকাঠী সম্পৰ্কে বিতৰ্ক কৰে যদিও "সৃষ্টিবাদ, জ্যোতিষ, হোমিঅ'পেথী, কিৰ্লিয়ান ফটোগ্ৰাফী, ডাউছিং, ইউফ'লজী, প্ৰাচীন মহাকাশচাৰী তত্ত্ব, হ'ল'কাষ্ট অস্বীকাৰ, ভেলিকোভস্কিয়ান বিপৰ্যয়বাদ, আৰু জলবায়ু পৰিৱৰ্তন"ৰ লগত অপবিজ্ঞান জড়িত থকাৰ বিষয়ে ব্যাপক সহমত আছে ।"[7] স্বাস্থ্যসেৱা, বিশেষজ্ঞৰ সাক্ষ্যৰ ব্যৱহাৰ আৰু পৰিৱেশ নীতিৰ ক্ষেত্ৰত ইয়াৰ প্ৰভাৱ আছে।[7] শেহতীয়া অভিজ্ঞতাভিত্তিক গৱেষণাই দেখুৱাইছে যে ছদ্মবৈজ্ঞানিক বিশ্বাসত লিপ্ত হোৱা ব্যক্তিসকলে সাধাৰণতে প্ৰমাণৰ মাপকাঠী কমকৈ দেখুৱায়, অৰ্থাৎ সিদ্ধান্তত উপনীত হোৱাৰ আগতে তেওঁলোকক প্ৰায়ে যথেষ্ট কম প্ৰমাণৰ প্ৰয়োজন হয়। ইয়াক 'জাম্প-টু-কনক্লুচন' পক্ষপাতিত্ব হিচাপে উদ্ভাৱন কৰিব পাৰি যিয়ে ছদ্মবৈজ্ঞানিক বিশ্বাসৰ বিস্তাৰ বৃদ্ধি কৰিব পাৰে।[8] ছদ্মবিজ্ঞানক সম্বোধন কৰাটো বিজ্ঞান শিক্ষা আৰু বৈজ্ঞানিক সাক্ষৰতা বিকাশৰ অংশ।[9][10]

অপবিজ্ঞানৰ বিপজ্জনক প্ৰভাৱ থাকিব পাৰে। উদাহৰণস্বৰূপে, ছদ্মবৈজ্ঞানিক ভেকচিন বিৰোধী সক্ৰিয়তা আৰু বিকল্প ৰোগৰ চিকিৎসা হিচাপে হোমিঅ'পেথিক প্ৰতিকাৰৰ প্ৰচাৰৰ ফলত মানুহে প্ৰমাণিত স্বাস্থ্য উপকাৰৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ চিকিৎসা চিকিৎসা ত্যাগ কৰিব পাৰে, যাৰ ফলত অসুস্থতা আৰু মৃত্যু হ'ব পাৰে।[11][12][13] তদুপৰি সংক্ৰামক ৰোগৰ বৈধ চিকিৎসা চিকিৎসা অস্বীকাৰ কৰা লোকসকলে আনক বিপদত পেলাব পাৰে। বৰ্ণ আৰু জাতিগত শ্ৰেণীবিভাজনৰ বিষয়ে ছদ্মবৈজ্ঞানিক তত্ত্বই বৰ্ণবাদ আৰু গণহত্যাৰ সূচনা কৰিছে।

অপবিজ্ঞান শব্দটোক বিশেষকৈ ইয়াৰ যোগানকাৰীসকলে প্ৰায়ে অপমানজনক বুলি গণ্য কৰে, কাৰণ ইয়াৰ পৰা অনুমান কৰিব পাৰি যে কিবা এটাক বিজ্ঞান হিচাপে ভুলকৈ বা আনকি প্ৰতাৰণামূলকভাৱে উপস্থাপন কৰা হৈছে। সেয়েহে অপবিজ্ঞানৰ অনুশীলনকাৰী আৰু সমৰ্থকসকলে এই বৈশিষ্ট্যৰ বিষয়ে সঘনাই বিতৰ্ক কৰে।[4][14]

ব্যুৎপত্তিবিজ্ঞান

[সম্পাদনা কৰক]

pseudoscience শব্দটো গ্ৰীক মূল pseudo ৰ পৰা উদ্ভৱ হৈছে যাৰ অৰ্থ হৈছে "মিছা"[15][16] আৰু ইংৰাজী science শব্দটো, লেটিন শব্দ scientia ৰ পৰা আহিছে, যাৰ অৰ্থ হৈছে "জ্ঞান"। যদিও এই শব্দটো অন্ততঃ ১৮ শতিকাৰ শেষৰ ফালৰ পৰাই ব্যৱহৃত হৈ আহিছে (যেনে, ১৭৯৬ চনত জেমছ পেটিট এণ্ড্ৰুজে ৰসায়ন বিজ্ঞানৰ উল্লেখ কৰি[17][18]), ছদ্মবিজ্ঞানক বাস্তৱ বা সঠিক বিজ্ঞানৰ পৰা পৃথক বুলি গ্ৰহণ কৰা ধাৰণাটো ১৯ শতিকাৰ মাজভাগত অধিক ব্যাপক হোৱা যেন লাগে। "ছ্যুডো-ছায়েন্স"ৰ প্ৰাৰম্ভিক ব্যৱহাৰৰ ভিতৰত ১৮৪৪ চনত নৰ্দাৰ্ণ জাৰ্নেল অৱ মেডিচিনৰ ৩৮৭ নং সংখ্যাত প্ৰকাশিত এটা প্ৰবন্ধত এইদৰে লিখা আছিল:

সেই বিপৰীত ধৰণৰ উদ্ভাৱন যিয়ে বিজ্ঞানৰ শাখা হিচাপে স্বীকৃতি পোৱা কথাটোক, কেৱল তথাকথিত তথ্যৰে গঠিত, নীতিৰ ছদ্মবেশত ভুল বুজাবুজিৰ দ্বাৰা একেলগে সংযুক্ত ছদ্ম বিজ্ঞান বুলি উচ্চাৰণ কৰে।

১৮৪৩ চনত ফৰাচী শৰীৰবিজ্ঞানী ফ্ৰান্সোৱা মেগেণ্ডীয়ে এই শব্দটোৰ পূৰ্বৰ ব্যৱহাৰ কৰিছিল, যিয়ে ফ্ৰেন'লজীক "বৰ্তমানৰ এটা ছদ্ম বিজ্ঞান" বুলি উল্লেখ কৰে।[3][19][20] ২০ শতিকাৰ সময়ছোৱাত বৈজ্ঞানিক বুলি দাবী কৰা পৰিঘটনাৰ ব্যাখ্যা বৰ্ণনা কৰিবলৈ এই শব্দটো অপমানজনকভাৱে ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল, কিন্তু এইবোৰ প্ৰকৃত নিৰ্ভৰযোগ্য পৰীক্ষামূলক প্ৰমাণৰ দ্বাৰা সমৰ্থিত হোৱা নাছিল।

তথ্যসূত্ৰ

[সম্পাদনা কৰক]
  1. ↑ Evolution: The History of an Idea (3rd সম্পাদনা). University of California Press. 2003. পৃষ্ঠা. 128. ISBN 978-0-520-23693-6. https://archive.org/details/evolutionhistory0000bowl_n7y8/page/128. 
  2. ↑ Parker Jones, O., Alfaro-Almagro, F., & Jbabdi, S. (2018). An empirical, 21st century evaluation of phrenology. Cortex. Volume 106. pp. 26–35. doi: doi:10.1016/j.cortex.2018.04.011
  3. ↑ 3.0 3.1 An Elementary Treatise on Human Physiology. John Revere (5th সম্পাদনা). প্ৰকাশক New York: Harper. 1843. পৃষ্ঠা. 150. 
  4. ↑ 4.0 4.1 Hansson, Sven Ove (2008), "Science and Pseudoscience", Stanford Encyclopedia of Philosophy, Metaphysics Research Lab, Stanford University, Section 2: The "science" of pseudoscience, ISSN 1095-5054, http://plato.stanford.edu/entries/pseudo-science, আহৰণ কৰা হৈছে: 8 April 2009 
  5. ↑ Kaufman, Allison B.; Kaufman, James C. (2019-03-12) (en ভাষাত). Pseudoscience: The Conspiracy Against Science. MIT Press. পৃষ্ঠা. 471. ISBN 978-0-262-53704-9. https://books.google.com/books?id=ZLT4DwAAQBAJ. "Pseudoscience is different from junk science..." 
  6. ↑ Lakatos, Imre (1973). "Science and Pseudoscience" (mp3). The London School of Economics and Political Science, Dept of Philosophy, Logic and Scientific Method. Archived from the original on 25 July 2011. https://web.archive.org/web/20110725130745/http://richmedia.lse.ac.uk/philosophy/2002_LakatosScienceAndPseudoscience128.mp3। আহৰণ কৰা হৈছে: 19 July 2025.  "Science and Pseudoscience (transcript)". Archived from the original on 2011-07-28. https://web.archive.org/web/20110728012423/http://www2.lse.ac.uk/philosophy/about/lakatos/scienceAndPseudoscienceTranscript.aspx। আহৰণ কৰা হৈছে: 2025-07-19. 
  7. ↑ 7.0 7.1 Hansson, Sven Ove (3 September 2008). "Science and Pseudo-Science, Section 1: The purpose of demarcations". Stanford Encyclopedia of Philosophy. Stanford University. Archived from the original on 5 September 2015. Retrieved 16 April 2011. From a practical point of view, the distinction is important for decision guidance in both private and public life. Since science is our most reliable source of knowledge in a wide variety of areas, we need to distinguish scientific knowledge from its look-alikes. Due to the high status of science in present-day society, attempts to exaggerate the scientific status of various claims, teachings, and products are common enough to make the demarcation issue pressing in many areas.  Unknown parameter |url-status= ignored (help)
  8. ↑ Rodríguez-Ferreiro, Javier; Barberia, Itxaso (2021-12-21). "Believers in pseudoscience present lower evidential criteria" (en ভাষাত). Scientific Reports খণ্ড 11 (1): 24352. doi:10.1038/s41598-021-03816-5. ISSN 2045-2322. PMID 34934119. 
  9. ↑ "Scientific literacy: New minds for a changing world". Science Education খণ্ড 82 (3): 407–16. 1998. doi:10.1002/(SICI)1098-237X(199806)82:3<407::AID-SCE6>3.0.CO;2-G. (গ্ৰাহকভুক্তি প্ৰয়োজনীয়)
  10. ↑ Gropp, Robert E. (1 August 2003). "Evolution Activists Organize to Combat Pseudoscience in Public Schools". BioScience খণ্ড 53 (8): 700. doi:10.1641/0006-3568(2003)053[0700:EAOTCP]2.0.CO;2. ISSN 0006-3568. 
  11. ↑ Vyse, Stuart (10 July 2019). "What Should Become of a Monument to Pseudoscience?". Center for InquirySkeptical Inquirer. https://skepticalinquirer.org/exclusive/what-should-become-of-a-monument-to-pseudoscience/। আহৰণ কৰা হৈছে: 1 December 2019. 
  12. ↑ "How anti-vax pseudoscience seeps into public discourse". Salon. 13 January 2019. https://www.salon.com/2019/01/13/how-anti-vax-pseudoscience-seeps-into-public-discourse/। আহৰণ কৰা হৈছে: 16 December 2020. 
  13. ↑ "Anti-vaccination websites use 'science' and stories to support claims, study finds". Science DailyJohns Hopkins. https://www.sciencedaily.com/releases/2015/11/151103134800.htm। আহৰণ কৰা হৈছে: 16 December 2020. 
  14. ↑ Frietsch, Ute (7 April 2015). "The boundaries of science/ pseudoscience". European History Online. http://ieg-ego.eu/en/threads/crossroads/knowledge-spaces/ute-frietsch-the-boundaries-of-science-pseudoscience। আহৰণ কৰা হৈছে: 15 April 2017. 
  15. ↑ "pseudo", The Free Dictionary, Farlex, Inc., 2015, http://www.thefreedictionary.com/pseudo, আহৰণ কৰা হৈছে: 17 November 2015 
  16. ↑ "Online Etymology Dictionary". Douglas Harper. 2015. https://www.etymonline.com/search?q=pseudo। আহৰণ কৰা হৈছে: 12 April 2018. 
  17. ↑ "pseudoscience". Oxford English Dictionary (3rd সম্পাদনা). Oxford University Press. September 2005. http://oed.com/search?searchType=dictionary&q=pseudoscience. 
  18. ↑ Andrews & Henry (1796), পৃষ্ঠা. 87.
  19. ↑ Lamont, Peter (2013). Extraordinary Beliefs: A Historical Approach to a Psychological Problem. Cambridge University Press. পৃষ্ঠা. 58. ISBN 978-1-107-01933-1. https://books.google.com/books?id=wgkgeQl9wN8C। আহৰণ কৰা হৈছে: 19 August 2019. 
  20. ↑ Lamont, Peter (2013). Extraordinary Beliefs: A Historical Approach to a Psychological Problem. Cambridge University Press. পৃষ্ঠা. 58. ISBN 978-1-107-01933-1. https://books.google.com/books?id=wgkgeQl9wN8C। আহৰণ কৰা হৈছে: 19 August 2019. "When the eminent French physiologist, François Magendie, first coined the term 'pseudo-science' in 1843, he was referring to phrenology." 
"https://as.wikipedia.org/w/index.php?title=অপবিজ্ঞান&oldid=533586"ৰ পৰা অনা হৈছে