অলংকাৰ শাস্ত্ৰ

অলংকাৰ শাস্ত্ৰ হৈছে সাহিত্যৰ ৰচনা তথা অলংকাৰৰ নীতি আৰু কৌশলৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা পৰম্পৰাগত ভাৰতীয় নান্দনিক বিজ্ঞান। ই ভাৰতীয় সাহিত্য সমালোচনাৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ দিশ আৰু ইয়াৰ লক্ষ্য হৈছে সাহিত্যৰ সৌন্দৰ্য্য আৰু প্ৰকাশভংগী বৃদ্ধি কৰা। সাহিত্যিক ৰচনাসমূহ পাঠকৰ বাবে আনন্দদায়ক হ’ব লাগে বুলি ধাৰণাটোৰ ওপৰত ভিত্তি কৰিয়েই ইয়াত উপমা আৰু চিত্ৰকল্পৰ দৰে সাহিত্যিক ৰসৰ ব্যৱহাৰৰ নিৰ্দেশনাৰ লগতে শব্দ আৰু বাক্যাংশৰ ব্যৱস্থা কৰি আনন্দদায়ক আৰু সুসম ৰচনা সৃষ্টি কৰাৰ নিয়ম-নীতি বান্ধি দিয়া হৈছে।

ইয়াৰ উপৰিও বিভিন্ন ধৰণৰ সাহিত্যৰ বাবে বিভিন্ন কাব্যিক ছন্দ আৰু গাঁথনিগত নিয়মৰ ব্যৱহাৰ, যেনে মহাকাব্যিক কবিতা, নাটক, আৰু গীতিময় কবিতা আদিও সামৰি লোৱা হৈছে। ভাৰতীয় সাহিত্য পৰম্পৰাৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ অংগ হিচাপে গণ্য কৰা এই শাস্ত্ৰক বৰ্তমানেও সমসাময়িক ভাৰতীয় সাহিত্য আৰু কবিতাত অধ্যয়ন আৰু প্ৰয়োগ কৰা হয়।

সংস্কৃত ভাষা আৰু ইয়াৰ সংশ্লিষ্ট সাহিত্য ভাৰতীয় ধৰ্ম আৰু ভাৰতীয় সংস্কৃতিৰ এক অবিচ্ছেদ্য অংগ হৈ পৰিছে। সংস্কৃত সাহিত্যৰ আদিম লিপিবদ্ধ নমুনাৰ পৰা, মাৰ্জিত বাক্য কলাৰ যে অতিশয় মূল্য আছিল সেয়া স্পষ্ট। ঋকবেদৰ বহুতো গীতক উচ্চমানৰ কবিতাৰ আদৰ্শ উদাহৰণ হিচাপে গণ্য কৰা হয়। বিভিন্ন অলংকাৰিক ছন্দৰ ব্যৱহাৰ, যিবোৰ প্ৰাকৃতিক আৰু তৰলভাৱে ব্যৱহাৰ কৰা হয়, তলত উল্লেখ কৰা হৈছে;

• উপমা
• ৰূপক
• অতিশয়ক্তি

ৰামায়ণ আৰু মহাভাৰত কেৱল ইতিহাসৰ সৈতে প্ৰজ্ঞা আৰু কল্পনাৰ সংমিশ্ৰণৰ কীৰ্তিচিহ্নস্বৰূপ গ্ৰন্থই নহয়, ইয়াৰ দ্বাৰা ব্যতিক্ৰমী কাব্য দক্ষতাও প্ৰদৰ্শন কৰা হৈছে। অলংকাৰ শাস্ত্ৰক এক সুকীয়া আৰু স্বতন্ত্ৰ বিষয় হিচাপে আনুষ্ঠানিক অধ্যয়ন প্ৰাচীন কালত নাছিল। এই ক্ষেত্ৰখনৰ আদিম পদ্ধতিগতকৰণৰ আৰম্ভণি হৈছিল খ্ৰীষ্টপূৰ্ব ২০০ চনৰ পৰা ৪০০ খ্ৰীষ্টাব্দৰ ভিতৰত ৰচিত ভাৰতৰ নাট্যশাস্ত্ৰৰ পৰা বুলি ধাৰণা কৰা হয় যদিও ই মূলতঃ নাটকৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰিছিল, তথাপিও ই কবিতাক বিজ্ঞান হিচাপে অধ্যয়নৰ ভেটি স্থাপন কৰিছিল। বহু কবিয়ে কবিতাৰ ক্ষেত্ৰখন সমৃদ্ধ কৰি উচ্চমানৰ ৰচনা প্ৰস্তুত কৰি সাহিত্য পৰম্পৰাত অৰিহণা যোগাইছে। এই কবিসকলৰ ভিতৰত আছে,

• ভামহা আৰু দণ্ডিন (খ্ৰীষ্টাব্দ ৬ষ্ঠ শতিকা)
• বামন আৰু উদ্ভট (খ্ৰীষ্টীয় অষ্টম শতিকা)
• ৰুদ্ৰাট আৰু আনন্দবৰ্ধন (খ্ৰীষ্টীয় নৱম শতিকা)
• অভিনৱগুপ্ত, ক্ষেমেন্দ্ৰ আৰু মম্মতা (খ্ৰীষ্টীয় একাদশ শতিকা)

উল্লেখযোগ্য ৰচনা

অলংকৰ শাস্ত্ৰৰ কিছুমান মানক গ্ৰন্থ হ'ল- মহৰ্ষি ভৰতৰ নাট্যশাস্ত্ৰ, ভামহৰ কাব্যলংকাৰ, দণ্ডিনৰ কাব্যদৰ্শন, উদ্ভটৰ কাব্যলংকাৰ-সংগগ্ৰহ, ৰুদ্ৰতাৰ কাব্যলংকাৰ, আনন্দবৰ্ধনৰ ধ্বন্যলোক, আৰু মম্মাতাৰ কাব্য-প্ৰকাশ ৷ এই গ্ৰন্থসমূহে সাহিত্য ৰচনা আৰু অলংকাৰৰ নীতি আৰু কৌশলসমূহৰ বিষয়ে এক ব্যাপক বুজাবুজি প্ৰদান কৰে আৰু ভাৰতীয় নান্দনিক আৰু সাহিত্য সমালোচনা অধ্যয়ন কৰা যিকোনো ব্যক্তিৰ বাবে ইয়াক গুৰুত্বপূৰ্ণ উল্লেখ হিচাপে গণ্য কৰা হয়। বিভিন্ন সাহিত্যিক ছন্দ, গাঁথনিগত নিয়ম, উপমা, চিত্ৰকল্পৰ দৰে সাহিত্যিক বিভাগৰ ব্যৱহাৰৰ নিৰ্দেশনাৰ বিষয়ে অন্তৰ্দৃষ্টি প্ৰদান কৰে। এই ৰচনাসমূহ আলংকাৰৰ ক্ষেত্ৰখনলৈ কিছুমান গুৰুত্বপূৰ্ণ অৱদান হিচাপে বিবেচিত হৈছে।

লগতে চাওক

• অলংকাৰ
• নাট্য শাস্ত্ৰ

বাহ্যিক সংযোগ

• অলংকাৰ শাস্ত্ৰ (হিন্দুপিডিয়া)