অসমীয়া ব্যাকৰণৰ সন্ধি

সন্ধি হৈছে অসমীয়া ব্যাকৰণৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ বিষয়। সংস্কৃত 'সন্ধি' শব্দৰ অৰ্থ হৈছে 'সংযোগ' বা 'মিলন'। অসমীয়া ভাষাত সন্ধি হৈছে দুটা বা ততোধিক বৰ্ণ বা ধ্বনিৰ নিকটবৰ্তী স্থানত মিলিত হোৱাৰ ফলত সৃষ্টি হোৱা ধ্বনিগত পৰিৱৰ্তনৰ নিয়ম।^[1]

সংজ্ঞা আৰু প্ৰকৃতি

সন্ধি হৈছে দুটা শব্দৰ মাজত বা শব্দৰ অন্তৰ্গত দুটা বৰ্ণৰ মিলনত যি ধ্বনি পৰিৱৰ্তন ঘটে, তাকে সন্ধি বোলে। অসমীয়া ভাষাত সন্ধি মুখ্যতঃ সংস্কৃত ভাষাৰ প্ৰভাৱত আহিছে, যদিও অসমীয়া ভাষাৰ নিজস্ব কিছু সন্ধিৰ নিয়মও আছে।^[2]

সন্ধিৰ মূল উদ্দেশ্য হৈছে:

উচ্চাৰণৰ সুবিধা প্ৰদান
ভাষাৰ প্ৰবাহ বৃদ্ধি
ধ্বনিগত সামঞ্জস্য আনয়ন

সন্ধিৰ শ্ৰেণীবিভাগ

অসমীয়া ব্যাকৰণত সন্ধিক মূলতঃ তিনিটা প্ৰধান ভাগত ভগোৱা হয়:

স্বৰসন্ধি

স্বৰসন্ধি হৈছে দুটা স্বৰবৰ্ণৰ মিলনত সৃষ্টি হোৱা সন্ধি। এই সন্ধিৰ কেইবাটাও উপভাগ আছে:

দীৰ্ঘ সন্ধি (সমান স্বৰৰ মিলন)

অ + অ = আ: দেৱ + অসুৰ = দেৱাসুৰ
আ + আ = আ: বিদ্যা + আলয় = বিদ্যালয়
ই + ই = ই: অধি + ইশ্বৰ = অধীশ্বৰ
উ + উ = উ: ভানু + উদয় = ভানুদয়

গুণ সন্ধি

অ/আ + ই/ঈ = এ: দেৱ + ইন্দ্ৰ = দেৱেন্দ্ৰ
অ/আ + উ/ঊ = ও: গং + উৎপাদ = গংগোৎপাদ
অ/আ + ঋ = অৰ: দেৱ + ঋষি = দেৱৰ্ষি

বৃদ্ধি সন্ধি

অ/আ + এ/ঐ = ঐ: জন + ঐক্য = জনৈক্য
অ/আ + ও/ঔ = ঔ: মহা + ঔষধ = মহৌষধ

যণ সন্ধি

ই/ঈ + অন্য স্বৰ = য্: প্ৰতি + এক = প্ৰত্যেক
উ/ঊ + অন্য স্বৰ = ৱ্: অনু + এষণ = অন্বেষণ
ঋ + অন্য স্বৰ = ৰ্: পিতৃ + আদেশ = পিত্ৰাদেশ

ব্যঞ্জনসন্ধি

ব্যঞ্জনসন্ধি হৈছে ব্যঞ্জনবৰ্ণৰ লগত স্বৰ বা ব্যঞ্জনৰ মিলনত সৃষ্টি হোৱা সন্ধি:

শ্-কাৰ সন্ধি

ৎ + শ = চ্ছ: উৎ + শ্বাস = উচ্ছ্বাস
ৎ + স = স্স: উৎ + সাহ = উস্সাহ

ষ্-কাৰ সন্ধি

ৎ + ষ = ষ্ষ: উৎ + ষন্ন = উষ্ষন্ন

জ্-কাৰ সন্ধি

ৎ + জ = জ্জ: উৎ + জ্বল = উজ্জ্বল

ন্-কাৰ সন্ধি

ৎ + ন = ন্ন: উৎ + নত = উন্নত

বিসৰ্গ সন্ধি

বিসৰ্গ (ঃ) ৰ পিছত স্বৰ বা ব্যঞ্জনৰ মিলনত সৃষ্টি হোৱা সন্ধি:

স্-কাৰ সন্ধি

ঃ + ক/খ/প/ফ = স্: নিঃ + কাম = নিষ্কাম
ঃ + ত/থ = স্: নিঃ + তেজ = নিস্তেজ

ষ্-কাৰ সন্ধি

ঃ + ট/ঠ/চ/ছ = ষ্: নিঃ + ঠুৰ = নিষ্ঠুৰ

ৰ্-কাৰ সন্ধি

ঃ + ৰ = ৰ্: নিঃ + ৰোগ = নিৰোগ

অসমীয়া ভাষাৰ বিশেষ সন্ধি

অসমীয়া ভাষাত সংস্কৃত সন্ধিৰ উপৰিও কিছু বিশেষ সন্ধিৰ নিয়ম আছে:

ৱ-কাৰ সন্ধি

ব + স্বৰ = ৱ: কবি + ইন্দ্ৰ = কৱীন্দ্ৰ

ন-কাৰ সন্ধি

ম + ব্যঞ্জন = ন: সম + কাৰ = সংকাৰ

স্বৰলোপ

অ + স্বৰ = স্বৰলোপ: অমৃত + আকাৰ = অমৃতাকাৰ

সন্ধিৰ গুৰুত্ব

অসমীয়া ভাষাত সন্ধিৰ গুৰুত্ব অপৰিসীম:^[3]

সাহিত্যিক গুৰুত্ব

কবিতাৰ ছন্দ আৰু লয় ৰক্ষাত সহায়ক
গদ্যৰ প্ৰবাহ বৃদ্ধি
ভাষাৰ সৌন্দৰ্য বৃদ্ধি

ব্যাকৰণিক গুৰুত্ব

শব্দ গঠনত সহায়ক
সমাস নিৰ্মাণত অপৰিহাৰ্য
উচ্চাৰণৰ শুদ্ধতা ৰক্ষা

সন্ধিৰ প্ৰয়োগ

দৈনন্দিন ব্যৱহাৰ

অসমীয়া ভাষাত দৈনন্দিন কথা-বতৰাতো সন্ধিৰ প্ৰয়োগ দেখা যায়:

কি + আছে = কিআছে (সাধাৰণ কথাত)
কিনো + আছে = কিনোআছে

সাহিত্যিক প্ৰয়োগ

সূৰ্য + উদয় = সূৰ্যোদয়
মহা + উৎসৱ = মহোৎসৱ
পৰম + আনন্দ = পৰমানন্দ

সন্ধিৰ নিয়ম আৰু ব্যতিক্ৰম

সাধাৰণ নিয়ম

১. একে জাতীয় স্বৰৰ মিলনত দীৰ্ঘ হয় ২. বিষম স্বৰৰ মিলনত গুণ বা বৃদ্ধি হয় ৩. ব্যঞ্জনৰ মিলনত বৰ্ণৰ পৰিৱৰ্তন ঘটে

ব্যতিক্ৰম

কিছু তৎসম শব্দত সন্ধি নহয়: প্ৰ + উপকাৰ = প্ৰউপকাৰ (প্ৰোপকাৰ নহয়)
আধুনিক অসমীয়াত কিছু সন্ধি শিথিল হৈছে

ঐতিহাসিক বিকাশ

অসমীয়া ভাষাত সন্ধিৰ ইতিহাস চৰ্যাপদৰ পৰাই আৰম্ভ হৈছে। মধ্য অসমীয়া যুগত সন্ধিৰ নিয়ম অধিক কঠোৰ আছিল।^[4] আধুনিক অসমীয়াত সন্ধিৰ প্ৰয়োগ তুলনামূলকভাৱে কম হৈছে।

প্ৰাচীন অসমীয়া (১০০০-১৩০০ খ্ৰীঃ)

কঠোৰ সন্ধি নিয়ম
সংস্কৃত প্ৰভাৱ অধিক

মধ্য অসমীয়া (১৩০০-১৮০০ খ্ৰীঃ)

শংকৰদেৱৰ সাহিত্যত সন্ধিৰ ব্যাপক প্ৰয়োগ
বৈষ্ণৱ সাহিত্যত সন্ধিৰ গুৰুত্ব

আধুনিক অসমীয়া (১৮০০-বৰ্তমান)

সন্ধি নিয়ম শিথিল
গদ্যত সন্ধিৰ প্ৰয়োগ হ্ৰাস

শিক্ষাক্ষেত্ৰত সন্ধি

পাঠ্যক্ৰমত স্থান

দশম শ্ৰেণীৰ পৰা সন্ধি শিক্ষা
উচ্চতৰ মাধ্যমিক পৰ্যায়ত বিস্তৃত আলোচনা
স্নাতক পৰ্যায়ত গৱেষণামূলক অধ্যয়ন

শিক্ষণ পদ্ধতি

উদাহৰণৰ সহায়ত শিক্ষা
ছন্দৰ মাধ্যমত মনত ৰখা
প্ৰয়োগমূলক অনুশীলন

সন্ধিৰ আধুনিক প্ৰয়োগ

সংবাদমাধ্যমত

শিৰোনামত সন্ধি ব্যৱহাৰ
সংক্ষিপ্ত সংবাদত প্ৰয়োগ

বিজ্ঞাপনত

আকৰ্ষণীয় শব্দ গঠন
স্মৰণীয় শ্লোগান প্ৰস্তুতি

তথ্যপ্ৰযুক্তিত

ইউনিক'ডত অসমীয়া সন্ধি
অসমীয়া ফন্টত সন্ধি প্ৰয়োগ

সমস্যা আৰু সমাধান

সাধাৰণ সমস্যা

সন্ধিৰ অশুদ্ধ প্ৰয়োগ
আধুনিক শব্দত সন্ধি নিয়ম প্ৰয়োগৰ দ্বিধা
মৌখিক আৰু লিখিত ভাষাৰ পাৰ্থক্য

প্ৰস্তাৱিত সমাধান

শিক্ষা ব্যৱস্থাত সন্ধি শিক্ষাৰ গুৰুত্ব বৃদ্ধি
অসমীয়া অভিধানত সন্ধি নিয়ম অন্তৰ্ভুক্তিকৰণ
আধুনিক মাধ্যমত সন্ধি শিক্ষাৰ প্ৰসাৰ

তথ্যসূত্ৰ

↑ গোস্বামী, গোলোকচন্দ্ৰ (২০০৫)। অসমীয়া ব্যাকৰণ প্ৰৱেশ। লয়াৰ্চ বুক ষ্টল, গুৱাহাটী।
↑ বৰুৱা, বীণা (১৯৯৮)। অসমীয়া ভাষাতত্ত্ব। বনলতা, দিব্ৰুগড়।
↑ কাকতি, বাণীকান্ত (২০০৩)। অসমীয়া ভাষাৰ ৰূপতত্ত্ব। অসম প্ৰকাশন পৰিষদ, গুৱাহাটী।
↑ শৰ্মা, সত্যেন্দ্ৰনাথ (২০০১)। অসমীয়া ভাষাৰ ইতিহাস। সৌমাৰ প্ৰকাশন, গুৱাহাটী।

অধিক পঠন

শৰ্মা, গোলোকচন্দ্ৰ (২০০৮)। অসমীয়া ভাষাৰ ব্যাকৰণ। জ্যোতি প্ৰকাশন, গুৱাহাটী।
দাস, নগেন (২০০৬)। অসমীয়া ভাষাতত্ত্ব আৰু ব্যাকৰণ। বীণা লাইব্ৰেৰী, গুৱাহাটী।
গোস্বামী, উপেন্দ্ৰনাথ (২০০৪)। অসমীয়া ব্যাকৰণৰ মূলতত্ত্ব। অসম প্ৰকাশন পৰিষদ, গুৱাহাটী।

[1] গোস্বামী, গোলোকচন্দ্ৰ (২০০৫)। অসমীয়া ব্যাকৰণ প্ৰৱেশ। লয়াৰ্চ বুক ষ্টল, গুৱাহাটী।

[2] বৰুৱা, বীণা (১৯৯৮)। অসমীয়া ভাষাতত্ত্ব। বনলতা, দিব্ৰুগড়।

[3] কাকতি, বাণীকান্ত (২০০৩)। অসমীয়া ভাষাৰ ৰূপতত্ত্ব। অসম প্ৰকাশন পৰিষদ, গুৱাহাটী।

[4] শৰ্মা, সত্যেন্দ্ৰনাথ (২০০১)। অসমীয়া ভাষাৰ ইতিহাস। সৌমাৰ প্ৰকাশন, গুৱাহাটী।

[1]

[2]

[3]

[4]