সমললৈ যাওক

আৰুণি

অসমীয়া ৱিকিপিডিয়াৰ পৰা
আৰুণি
ব্যক্তিগত
জন্ম
কুৰু-পাঞ্চাল, ভাৰত
ধৰ্ম হিন্দু ধৰ্ম
সন্তান শ্বেতকেতূ
উল্লেখযোগ্য ধাৰণা তিনিটা উপাদানৰ তত্ত্ব
  • আত্ম-ব্ৰহ্ম মতবাদ
  • আধ্যাত্মিকতা বিজ্ঞান
  • বিজ্ঞান
ধৰ্মীয় জীৱনকাল
শিষ্য

আৰুণি (আৰুণি উদ্দালক বা উদ্দালক বাৰুণী বুলিও কোৱা হয়), হিন্দু ধৰ্মৰ বৈদিক যুগৰ এজন পূজনীয় বৈদিক ঋষি আছিল।[1][2] বৈদিক যুগৰ বহুতো সংস্কৃত গ্ৰন্থত তেওঁৰ উল্লেখ আছে আৰু উপনিষদ শাস্ত্ৰৰ ভিতৰত দুখন পুৰণি গ্ৰন্থ বৃহদাৰণ্যক উপনিষদ আৰু চান্দোগ্য উপনিষদত তেওঁৰ দাৰ্শনিক শিক্ষাই অন্যতম কেন্দ্ৰবিন্দু হৈ পৰিছে।[3][4] এজন বিখ্যাত বৈদিক শিক্ষক অৰুণীয়ে বুদ্ধতকৈ কেইটামান শতিকা আগতে বাস কৰিছিল,[1] আৰু ভাৰত উপমহাদেশৰ দূৰ-দূৰণিৰ অঞ্চলৰ ছাত্ৰ-ছাত্ৰীক আকৰ্ষণ কৰিছিল; তেওঁৰ কিছুমান ছাত্ৰ যেনে যাজ্ঞবল্ক্যও হিন্দু পৰম্পৰাত অতিশয় শ্ৰদ্ধা লাভ কৰে।[4] হিন্দু ধৰ্মৰ উপনিষদীয় শিক্ষকৰ ভিতৰত আৰুণি আৰু যাজ্ঞবল্ক্য দুয়োজনকেই সঘনাই উল্লেখ কৰা হৈছে।[5]

টেল আভিভ বিশ্ববিদ্যালয়ৰ দৰ্শনৰ এমেৰিটাছ অধ্যাপক বেন-আমি শ্বাৰফষ্টেইনৰ মতে উদ্দালক আৰুনি আছিল লিখিত ইতিহাসৰ প্ৰথম দাৰ্শনিকসকলৰ ভিতৰত অন্যতম।[1] দেবীপ্ৰসাদ চট্টোপাধ্যায়ে উদ্দালক আৰুণিক বিশ্বৰ বৌদ্ধিক ইতিহাসৰ প্ৰথমজন ‘প্ৰাকৃতিক বিজ্ঞানী’ হিচাপে প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল। চান্দোগ্য উপনিষদত আৰুণিয়ে বাস্তৱ আৰু সত্যৰ স্বৰূপ সম্পৰ্কে আধ্যাত্মিক প্ৰশ্ন সুধিছে, অহৰহ পৰিৱৰ্তন পৰ্যবেক্ষণ কৰিছে আৰু সুধিছে যে, জগতত চিৰন্তন আৰু অপৰিৱৰ্তিত কিবা এটা আছে নেকি? পুত্ৰৰ সৈতে হোৱা সংলাপত নিহিত হৈ থকা এই প্ৰশ্নবোৰৰদ্বাৰাই তেওঁ আত্মা (আত্ম) আৰু ব্ৰহ্ম (সৰ্বজনীন আত্মা)ৰ ধাৰণাটো উপস্থাপন কৰিছে।[6]

জীৱন

[সম্পাদনা কৰক]

উদ্দালক আৰুণি আছিল কুৰু-পাঞ্চালৰ গৌতম বংশৰ এজন ব্ৰাহ্মণ। তেওঁ অৰুণ (তেওঁৰ পিতৃ) আৰু পাটান্চলা কাপ্যৰ শিষ্য আছিল। তেওঁ যজ্ঞবল্ক্য বাজসনেয়, কহোলা কৌশিতকী, প্ৰতি কৌসুৰুবিন্দি আৰু নিজৰ পুত্ৰ স্বেতকেতু অদ্দালাকিৰ গুৰু আছিল। তেওঁ প্ৰাচীনযোগ শৌচেয় আৰু সম্ভৱতঃ ভদ্ৰসেন অজাতশাত্ৰৱক বিতৰ্কত পৰাস্ত কৰে, কিন্তু বিতৰ্কত তেওঁৰ নিজৰ ছাত্ৰ যাজ্ঞাৱল্ক্যই পৰাস্ত কৰে।[7][8][9]

ইতিহাস

[সম্পাদনা কৰক]

আৰুণি নামটো বহুতো প্ৰধান উপনিষদতৰ অসংখ্য পদত আছে। উদাহৰণ স্বৰূপে:-

  • বৃহদাৰণ্যক উপনিষদৰ ৩.৭ আৰু ৬.২ খণ্ডত আৰুণী তুলনামূলকভাৱে সৰু সংলাপত অংশগ্ৰহণ কৰা দেখা গৈছে।[10]
  • চান্দোগ্য উপনিষদৰ ৬.১–১৬ আৰু ৫.৩ খণ্ডত আৰুণী আৰু তেওঁৰ পুত্ৰ শ্বেতকেতুৰ মাজত হোৱা এক প্ৰধান সংলাপ হিচাপে আত্ম আৰু ব্ৰহ্মৰ বিষয়ে সংলাপ কৰা হৈছে য’ত হিন্দু দৰ্শনৰ বেদান্ত বিদ্যালয়ৰ মূল ধাৰণাসমূহ সন্নিৱিষ্ট কৰা হৈছে।[11][12] সংলাপটোৱে পুত্ৰৰ প্ৰসংগ নিৰ্ধাৰণ কৰে, যিয়ে বাৰবছৰীয়া অধ্যয়নৰ বাবে বৈদিক বিদ্যালয়লৈ যায় আৰু তেওঁ স্বীকাৰ কৰে যে তেওঁ গ্ৰন্থবোৰ (বেদ) আয়ত্ত কৰিছে। আৰুণীয়ে শ্বেতকেতুক প্ৰাপ্ত বিদ্যাৰ ওপৰত জোৰ দি সোধে যে, টোলত তেওঁ অস্তিত্বৰ স্বৰূপ, সত্য কি, বাস্তৱ কি, জীৱন আৰু আত্মজ্ঞানৰ অৰ্থ[13] আৰু নিজৰ, আন সত্তা আৰু সৰ্বজনীন আত্মাৰ মাজৰ সম্পৰ্কৰ বিষয়ে চিন্তা কৰিছিল আৰু বুজি পাইছিল নেকি।[14][6][15]
  • কৌশিতকি উপনিষদৰ ১.১ পদত, য’ত গংগিয়াৰ বংশই আৰুণীক নিমন্ত্ৰণ কৰে, কিন্তু তেওঁ নিজৰ পুত্ৰক অনুষ্ঠানলৈ পঠিয়াই দিয়ে। এই পদটো তাত হোৱা কথোপকথনৰ বাবে উল্লেখযোগ্য, যিয়ে আৰুণিৰ সম্পূৰ্ণ নাম উদ্দালক আৰুণি গৌতম বুলি প্ৰকাশ কৰে, আৰু "যজ্ঞৰ হলত বৈদিক অধ্যয়ন" (যজ্ঞ) আয়োজন কৰা এটা দলীয় অনুষ্ঠানৰ অন্যতম চৰিত্ৰ হিচাপে তেওঁক উল্লেখ কৰা।[16]
  • বজস্ৰাবাসৰ কাহিনীৰে আৰম্ভ হোৱা কথা উপনিষদত আৰুণীক উদ্দালাকি গৌতম বুলিও কোৱা হয়। অক্সফৰ্ড বিশ্ববিদ্যালয়ৰ এজন ইণ্ড'লজিষ্ট মেক্স মুলাৰৰ মতে, পাণ্ডুলিপিসমূহৰ ইতিহাসৰ ওপৰত সঠিকভাৱে পুনৰ্লিখন কৰা হৈছে বুলি ধৰি ল'লে, "আউদ্দালাকি" (নাতি) আৰু "উদ্দালাকি" (পুত্ৰ)ৰ মাজত পাৰ্থক্য থাকিব পাৰে, কিন্তু তেওঁ লগতে কয় যে, আদি শংকৰে উপনিষদৰ ধাৰাবাহিকতাত আদি শংকৰে তেওঁলোকক একেজন আৰুণী বুলি গণ্য কৰিছিল।[17] কথা উপনিষদৰ সংলাপত আলোচনা কৰা বিষয়-বস্তুও আত্মা আৰু ব্ৰহ্ম। কীল বিশ্ববিদ্যালয়ৰ ইণ্ড’লজিষ্ট পল ডিউচেনে কয় যে হিন্দু পৰম্পৰাত তেওঁৰ সম্পূৰ্ণ নামৰ বিষয়ে অসামঞ্জস্য আছে।[18]

গ্ৰন্থসমূহ

[সম্পাদনা কৰক]

হিন্দু পৰম্পৰাত ঋষি আৰুণী শ্ৰদ্ধাৰ, আৰু ইয়াৰ বহু পূজনীয় প্ৰাচীন পণ্ডিতৰ দৰে প্ৰাচীন কালৰপৰা পৰৱৰ্তী যুগৰ পণ্ডিতসকলেও তেওঁৰ নামেৰে নিজৰ গ্ৰন্থসমূহৰ আৰোপ বা নামকৰণ কৰিছিল। এই গ্ৰন্থসমূহৰ কিছুমানৰ ভিতৰত আছে:

  • আৰুণিশ্ৰুতি, যাক উদ্দালক শ্ৰুতি বুলিও কোৱা হয়, সম্ভৱতঃ ইতিহাসৰপৰা হেৰাই যোৱা মধ্যযুগীয় ঈশ্বৰবাদী গ্ৰন্থ আৰু মাধৱাচাৰ্য্যই উদ্ধৃত।[19][20]
  • আৰুণী উপনিষদ, যাক আৰুণেয়ী বা অৰুণিকা উপনিষদ বুলিও কোৱা হয়, সমবেদৰ সৈতে জড়িত এখন সৰু উপনিষদ[21] আৰু ই হিন্দু ধৰ্মৰ আটাইতকৈ পুৰণি ত্যাগ আৰু সন্ন্যাসী জীৱন সম্পৰ্কীয় সন্ন্যাস উপনিষদসমূহৰ ভিতৰত অন্যতম।[22] উপনিষদৰ জাৰ্মান পণ্ডিত আৰু পেট্ৰিক অলিভেলৰ মতে এই গ্ৰন্থখন সম্ভৱতঃ খ্ৰীষ্টপূৰ্ব চতুৰ্থ শতিকাত বা তাৰ পিছত কিন্তু সাধাৰণ যুগ আৰম্ভ হোৱাৰ আগতেই সম্পূৰ্ণ হৈছিল।[22][23] আৰুণি উপনিষদত উল্লেখ আছে যে, কিতাপৰ আৰু আচাৰ-ব্যৱহাৰৰ জ্ঞান অপ্ৰাসংগিক, জ্ঞানৰ প্ৰকৃত অনুসন্ধান হৈছে বৈদিক ধাৰণাসমূহৰ অৰ্থ, সাৰ আৰু আমদানি, আধ্যাত্মিকতাৰ একক অনুসন্ধানত লৌকিক জীৱন পৰিত্যাগ কৰাৰ অধিকাৰ আৰু কৰ্তব্য আছে।[24]

দৰ্শন

[সম্পাদনা কৰক]

দেৱীপ্ৰসাদ চট্টোপাধ্যায়ৰ এখন অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ গ্ৰন্থ প্ৰাচীন ভাৰতৰ বিজ্ঞান আৰু সমাজত আৰুণিৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা হৈছে। এই গ্ৰন্থত তেওঁ উদ্দালক আৰুণীক মানৱ জাতিৰ বৌদ্ধিক ইতিহাসৰ প্ৰথম "প্ৰাকৃতিক বিজ্ঞানী" হিচাপে প্ৰতিষ্ঠা কৰে। তেওঁ লিখিছে, "উদ্দালকে তেওঁৰ ঐতিহাসিক পৰিস্থিতিয়ে যিমানদূৰ অনুমতি দিছিল পৰ্যবেক্ষণ সংগ্ৰহ কৰিছিল আৰু আনকি প্ৰকৃতি আৰু মানুহক বুজিবলৈ পৰীক্ষা-নিৰীক্ষা কৰিবলৈও অধ্যৱসায়ীভাৱে আগবাঢ়িছিল।"[25]

তিনি উপাদানৰ তত্ত্ব

[সম্পাদনা কৰক]

তেওঁৰ তত্ত্ব অনুসৰি জীৱক গঠন কৰা তিনিটা মৌলিক উপাদান আছে, যিবোৰৰ প্ৰত্যেকটো একোটা শক্তি। মৌলবোৰ হ’ল তাপ, পানী, আৰু খাদ্য (অৰ্থাৎ উদ্ভিদ)। তেওঁ বিশ্বাস কৰিছিল যে, কামনাৰ ফলত হোৱা আদিম সৃষ্টিৰ পৰা তাপ/পোহৰ নিৰ্গত হয়, একে ইচ্ছা থকা পোহৰে নিজৰ পৰা পানী নিৰ্গত কৰে, তাৰ পিছত একে ইচ্ছা থকা পানীয়ে নিজৰ পৰাই খাদ্য নিৰ্গত কৰে, যিটো তেওঁৰ মতে বৰষুণ হ’লে কিয় প্ৰচুৰ পৰিমাণে খাদ্য থাকে সেই কথা বুজাই দিয়ে। আৰুণীয়ে বুজাই দিয়ে যে, অস্তিত্বই এই তিনিটা মৌলত প্ৰৱেশ কৰিছিল আৰু প্ৰৱেশ কৰাৰ সময়ত ইয়াৰ ফলত মৌলবোৰত বাকী দুটাৰ কিবা এটা থাকে। উদাহৰণস্বৰূপে জুইত কেৱল তাপেই নহয়, আন দুটা মৌলও থাকে।[26][27][28]

আত্মা-ব্ৰহ্ম মতবাদ

[সম্পাদনা কৰক]

আত্মাৰ অন্যতম পৰিচিত শিক্ষা চান্দোগ্য উপনিষদত উদ্দালক আৰুণিৰ পুত্ৰ শ্বেতকেতুক দিয়া নিৰ্দেশনা হিচাপে প্ৰকাশ পাইছে। উদ্দালকে তেওঁৰ ব্যাখ্যা আৰম্ভ কৰে যে, কোনো বস্তুৰ সৰ্বজনীনতাৰ বিষয়ে সেই পদাৰ্থৰে নিৰ্মিত কোনো বিশেষ বস্তুৰপৰা জানিব পাৰি। যেনে, মাটিৰে নিৰ্মিত কিবা এটাৰদ্বাৰা মাটিক জানিব পাৰি; তামৰদ্বাৰা নিৰ্মিত অলংকাৰৰদ্বাৰা তামক জানিব পাৰি।[29] তেওঁ আত্ম-ব্ৰহ্ম মতবাদৰ উদাহৰণ দিছে- যেনেকৈ মৌমাখিয়ে বিভিন্ন উৎসৰপৰা অমৃত সংগ্ৰহ কৰে, কিন্তু একেলগে গোট খালে ই এক অবিভাজিত ভৰ গঠন কৰে; যেনেকৈ বিভিন্ন নদী সাগৰলৈ বৈ যোৱাৰ পাছত সাগৰৰ সৈতে এক হৈ পৰে, একেদৰে আত্মাও প্ৰতিটো সত্তাত পৃথকে পৃথকে বাস কৰে কিন্তু ব্ৰহ্মৰ সৈতে একত্ৰিত হৈ তাৰ সৈতে এক হৈ পৰে। ইয়াৰ পিছত উদ্দালকে পুত্ৰক এগিলাচ পানীত অলপ নিমখ দিবলৈ কয়। শ্বেতকেতুৱে তাকে কৰে। দেউতাকে নিমখ আনিবলৈ কোৱাত শ্বেতকেতুৱে পানীত দ্ৰৱীভূত হোৱাৰ বাবে বিচাৰি নাপালে। ইয়াৰ পিছত আৰুণীয়ে পুত্ৰক পানীৰ সোৱাদ ল’বলৈ কয়। সোৱাদত নিমখীয়া পোৱাৰ লগে লগে আৰুণীয়ে শ্বেতকেতুক চূড়ান্ত বাস্তৱতাৰ ওপৰত নিৰ্দেশনা দিয়ে।

তেওঁ কয়, ‘তুমি অনুভৱ নকৰা যে, তোমাৰ শৰীৰত এটা সত্য আছে, মোৰ পুত্ৰ, কিন্তু সেয়া সঁচাকৈয়ে আছে। যি আছে, তাৰ সেই সূক্ষ্ম সত্তাত নিজৰ সত্তা আছে। সেইটোৱেই হৈছে বাস্তৱ! সেইটোৱেই হৈছে আত্মা! আৰু তুমি সেইজনেই, শ্বেতকেতু!" [29][30][31]

প্ৰভাৱ

[সম্পাদনা কৰক]

উদ্দালক আৰুণিয়ে বৈদিক আৰু উপনিষদ চিন্তাধাৰাক পদ্ধতিগত কৰি তুলিছিল বুলি কোৱা হয়। বহু মহাবক্তব্য উদ্দালক আৰুণি ঋষিৰ নামত আৰোপ কৰা হয়। সেইবোৰৰ ভিতৰত চান্দোগ্য উপনিষদৰ "তৎ ত্ৱম আছি" (তাত তুমি আছা) হিন্দু ধৰ্মত সঘনাই উদ্ধৃত চিন্তা। ইয়াৰ শিক্ষক উদ্দালক আৰুণি আৰু ছাত্ৰজন তেওঁৰ পুত্ৰ শ্বেতকেতু।[3]

তেওঁৰ শিক্ষা আধ্যাত্মিক জল্পনা-কল্পনা আৰু দৰ্শনৰ বাহিৰলৈও বিস্তৃত। তেওঁৰ ৰচনাৰ কিছু অংশত ভাৰতীয় পৰমাণুবাদৰ বীজ আছে, কাৰণ তেওঁৰ বিশ্বাস যে, "দেখাৰ বাবে অতি সৰু কণাবোৰ একেলগে ভৰ হৈ অভিজ্ঞতাৰ পদাৰ্থ আৰু বস্তুলৈ পৰিণত হয়।"[32] হাৰ্মান জেকবি আৰু ৰেণ্ডেল কলিন্সৰ দৰে কিছুমান পণ্ডিতে তেওঁলোকৰ বৈজ্ঞানিক পদ্ধতিত আৰুণীক মিলেটাছৰ থেলছৰ সৈতে তুলনা কৰি দুয়োকে "আদিম পদাৰ্থবিজ্ঞানী" বা "আদি-বস্তুবাদী চিন্তাবিদ" বুলি অভিহিত কৰিছে।[33][34]

মহাভাৰতত

[সম্পাদনা কৰক]

মহাভাৰতৰ আদি পৰ্বত আৰুণীক অযোদা-ধৌম্য ঋষিৰ শিষ্য বুলি বৰ্ণনা কৰা হৈছে। এবাৰ আশ্ৰমৰ পথাৰত বানপানীৰ সৃষ্টি হৈছিল। পথাৰত পানী সোমাব নোৱাৰাকৈ মথাউৰি এটা গঢ় লৈ উঠিছিল। ধৌম্যই আৰুণিক মথাউৰিত পানী সোমাব নোৱাৰাকৈ ৰক্ষা কৰিবলৈ পঠিয়াই দিল। বহুদিন পাৰ হোৱাৰ পিছতো আৰুণী ঘূৰি অহা নাছিল। গতিকে, অৰুণীক বিচাৰি ধৌম্য ওলাই গ’ল। পিছত দেখা গ’ল, মথাউৰিৰে ফাটেৰে পানী নিগৰীব নোৱাৰাকৈ আৰুণি পৰি আছিল। এই আনুগত্যৰ বাবে অৰুণিক তেওঁৰ গুৰুৰ সন্মানৰ চিন হিচাপে উদ্দালক অৰুণি বুলিও জনা যায়।[35]

তথ্যসূত্ৰ

[সম্পাদনা কৰক]
  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 Ben-Ami Scharfstein (1998), A comparative history of world philosophy: from the Upanishads to Kant, Albany: State University of New York Press, pp. 9-11
  2. ↑ H. C. Raychaudhuri (1972), Political History of Ancient India, Calcutta: University of Calcutta, pp. 8-9, 21–25
  3. ↑ 3.0 3.1 Lochtefeld, James G. (2002). The Illustrated Encyclopedia of Hinduism: N-Z. The Rosen Publishing Group. পৃষ্ঠা. 717. ISBN 978-0-8239-3180-4. https://archive.org/details/illustratedencyc0000loch. 
  4. ↑ 4.0 4.1 Glucklich, Ariel (2008). The Strides of Vishnu: Hindu Culture in Historical Perspective. Oxford University Press. পৃষ্ঠা. 65–66. ISBN 978-0-19-971825-2. https://books.google.com/books?id=KtLScrjrWiAC&pg=PA65. 
  5. ↑ Klostermaier, Klaus K. (2010). Survey of Hinduism, A: Third Edition. State University of New York Press. পৃষ্ঠা. 158. ISBN 978-0-7914-8011-3. https://books.google.com/books?id=8CVviRghVtIC&pg=PA158. 
  6. ↑ 6.0 6.1 Ben-Ami Scharfstein (1998). A Comparative History of World Philosophy: From the Upanishads to Kant. State University of New York Press. পৃষ্ঠা. 56–61. ISBN 978-0-7914-3683-7. https://books.google.com/books?id=iZQy2lu70bwC. 
  7. ↑ Macdonell, Arthur Anthony; Keith, Arthur Berriedale (1912). Vedic Index of Names and Subjects. I. John Murray. পৃষ্ঠা. 87–89. 
  8. ↑ Macdonell, Arthur Anthony; Keith, Arthur Berriedale (1912). Vedic Index of Names and Subjects. II. John Murray. পৃষ্ঠা. 409. 
  9. ↑ Keith, Arthur Berriedale (1908). "The Sankhayana Aranyaka". Journal of the Royal Asiatic Society খণ্ড 40 (2): 383. doi:10.1017/S0035869X00080527. https://zenodo.org/record/1842896. 
  10. ↑ Deussen, Paul (1980). Sixty Upaniṣads of the Veda. Motilal Banarsidass. পৃষ্ঠা. 457, 526. ISBN 978-81-208-1468-4. https://books.google.com/books?id=8mSpQo9q-tIC. 
  11. ↑ Deussen, Paul (1980). Sixty Upaniṣads of the Veda. Motilal Banarsidass. পৃষ্ঠা. 142–155, 156–164. ISBN 978-81-208-1468-4. https://books.google.com/books?id=8mSpQo9q-tIC. 
  12. ↑ "Special kind of union" (en-IN ভাষাত). The Hindu. 2017-04-02. ISSN 0971-751X. https://www.thehindu.com/society/faith/faith-column-mk-srinivasans-discourse-on-chandogya-upanishad/article17763329.ece. 
  13. ↑ "Learning proper lesson" (en-IN ভাষাত). The Hindu. 2011-03-23. ISSN 0971-751X. https://www.thehindu.com/features/friday-review/religion/Learning-proper-lesson/article14958530.ece. 
  14. ↑ Deussen, Paul (1980). Sixty Upaniṣads of the Veda. Motilal Banarsidass. পৃষ্ঠা. 156–172. ISBN 978-81-208-1468-4. https://books.google.com/books?id=8mSpQo9q-tIC. 
  15. ↑ Lipner, Julius (2000). Richard V. De Smet and Bradley J. Malkovsky. ed. New Perspectives on Advaita Vedānta. BRILL Academic. পৃষ্ঠা. 55–66. ISBN 90-04-11666-4. https://books.google.com/books?id=JugqR3unjB4C&pg=PA55. 
  16. ↑ Deussen, Paul (1980). Sixty Upaniṣads of the Veda, Volume 1. Motilal Banarsidass. পৃষ্ঠা. 25–26. ISBN 978-81-208-1468-4. https://books.google.com/books?id=8mSpQo9q-tIC. 
  17. ↑ Max Muller (1962), Katha Upanishad, in The Upanishads - Part II, Dover Publications, আই.এচ.বি.এন. 978-0486209937, page 1 with footnote 1
  18. ↑ Deussen, Paul (1980). Sixty Upaniṣads of the Veda, Volume 2. Motilal Banarsidass. পৃষ্ঠা. 982 (Uddalaka Aruni), 953 (Aruni, Auddalaki Aruni). ISBN 978-81-208-1467-7. https://books.google.com/books?id=8mSpQo9q-tIC. 
  19. ↑ B. N. Krishnamurti Sharma (2000). History of the Dvaita School of Vedānta and Its Literature: From the Earliest Beginnings to Our Own Times. Motilal Banarsidass. পৃষ্ঠা. 567 note 16. ISBN 978-81-208-1575-9. https://books.google.com/books?id=FVtpFMPMulcC&pg=PA567. 
  20. ↑ Bādarāyaṇa (1904). The Vedanta-sutras. Thompson and Company. পৃষ্ঠা. 288. https://books.google.com/books?id=WO4oAAAAYAAJ&pg=PA288. 
  21. ↑ Swami Harshananda, A Concise Encyclopaedia of Hinduism
  22. ↑ 22.0 22.1 Olivelle, Patrick (1992). The Samnyasa Upanisads. Oxford University Press. পৃষ্ঠা. 5, 8–9, 60. ISBN 978-0195070453. 
  23. ↑ Sprockhoff, Joachim F (1976) (de ভাষাত). Samnyasa: Quellenstudien zur Askese im Hinduismus. Wiesbaden: Kommissionsverlag Franz Steiner. ISBN 978-3515019057. 
  24. ↑ Olivelle, Patrick (1993). The Āśrama System: The History and Hermeneutics of a Religious Institution. Oxford University Press. পৃষ্ঠা. 118–119, 178. ISBN 978-0-19-508327-9. https://books.google.com/books?id=v3zmCwAAQBAJ&pg=PA118. 
  25. ↑ Chattopadhyaya, Debiprasad (1977) (en ভাষাত). Science and Society in Ancient India. Research India Publications. https://books.google.com/books?id=ZBIKAQAAIAAJ. 
  26. ↑ COLLINS, Randall (2009-06-30) (en ভাষাত). THE SOCIOLOGY OF PHILOSOPHIES. Harvard University Press. পৃষ্ঠা. 963 note 15. ISBN 978-0-674-02977-4. https://books.google.com/books?id=2HS1DOZ35EgC&pg=PA963. 
  27. ↑ Scharfstein, Ben-Ami (1998-01-01) (en ভাষাত). A Comparative History of World Philosophy: From the Upanishads to Kant. SUNY Press. পৃষ্ঠা. 58–59. ISBN 978-0-7914-3683-7. https://books.google.com/books?id=iZQy2lu70bwC&pg=PA56. 
  28. ↑ Pereira, José (1986). "Bādarāyaṇa: Creator of Systematic Theology". Religious Studies খণ্ড 22 (2): 193–204. doi:10.1017/S0034412500018205. ISSN 0034-4125. https://www.jstor.org/stable/20006275. 
  29. ↑ 29.0 29.1 Dayal, S. "Unit-11 Intellectual developments and asceticism". www.egyankosh.ac.in. http://www.egyankosh.ac.in/bitstream/123456789/64788/1/Unit11.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 2021-05-25. 
  30. ↑ Paul Deussen (1905). Sixty Upanisads Of The Veda -part- Ist. http://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.191073. 
  31. ↑ Humphrey, Robert. "COSMOGENESIS IN ANCIENT HINDU SCRIPTURES AND MODERN SCIENCE". Rivier Academic Journal: 8–10. https://www2.rivier.edu/journal/roaj-spring-2015/j904_humphrey_revised.pdf. 
  32. ↑ Thomas McEvilley (2012), The Shape of Ancient Thought: Comparative Studies in Greek and Indian Philosophies. New York: Constable & Robinson
  33. ↑ Amiya Kumar Bagchi; Chatterjee, Amita (2015). Marxism: With and Beyond Marx. Taylor & Francis. পৃষ্ঠা. 143. ISBN 978-1-317-56176-7. https://books.google.com/books?id=nx3ICQAAQBAJ&pg=PT143. 
  34. ↑ Collins, Randall (2009). The Sociology of Philosophies. Harvard University Press. পৃষ্ঠা. 963 note 15. ISBN 978-0-674-02977-4. https://books.google.com/books?id=2HS1DOZ35EgC&pg=PA963. 
  35. ↑ Parthasarathy Rengaswami (2013), Stories From the Mahabharata: 5. Three Disciples.
"https://as.wikipedia.org/w/index.php?title=আৰুণি&oldid=532859"ৰ পৰা অনা হৈছে