সমললৈ যাওক

একনায়কত্ববাদ

আন্তঃৱিকি লিংক সম্পাদনা কৰক
অসমীয়া ৱিকিপিডিয়াৰ পৰা

একনায়কত্ববাদ (ইংৰাজী: Dictatorship) হৈছে এক স্বৈৰাচাৰী চৰকাৰ যাৰ বৈশিষ্ট্য হৈছে এজন নেতা বা নেতাৰ এটা গোট, যিয়ে চৰকাৰী ক্ষমতা কম বা কোনো সীমাবদ্ধতা নোহোৱাকৈয়ে গ্ৰহণ কৰে। একনায়কত্ববাদী শাসনৰ ৰাজনীতি একনায়কত্ববাদীৰ দ্বাৰা নিয়ন্ত্ৰিত হয়, আৰু ইয়াক উপদেষ্টা, সেনাপতি আৰু অন্যান্য উচ্চ পদস্থ বিষয়াকে ধৰি অভিজাত শ্ৰেণীৰ ভিতৰৰ বৃত্তৰ জৰিয়তে সহায় কৰা হয়। একনায়কত্ববাদীয়ে ভিতৰৰ মহলক প্ৰভাৱিত কৰি আৰু সন্তুষ্ট কৰি আৰু যিকোনো বিৰোধীক দমন কৰি নিয়ন্ত্ৰণ বজাই ৰাখে, য’ত প্ৰতিদ্বন্দ্বী ৰাজনৈতিক দল, সশস্ত্ৰ প্ৰতিৰোধ বা একনায়কত্ববাদীৰ ভিতৰৰ বৃত্তৰ অবিশ্বাসী সদস্যও থাকিব পাৰে। পূৰ্বৰ চৰকাৰখনক বল প্ৰয়োগ কৰি ওফৰাই পেলোৱা সামৰিক অভ্যুত্থানৰ দ্বাৰা একনায়কত্ববাদ গঠন হ’ব পাৰে বা নিৰ্বাচিত নেতাসকলে নিজৰ শাসন স্থায়ী কৰি লোৱা আত্ম-অভ্যুত্থানৰ দ্বাৰা গঠিত হ’ব পাৰে। একনায়কত্ববাদ স্বৈৰাচাৰী বা সৰ্বাত্মকতাবাদী[1] আৰু ইয়াক সামৰিক একনায়কত্ববাদ, একদলীয় একনায়কত্ববাদ, ব্যক্তিবাদী একনায়কত্ববাদ বা নিৰপেক্ষ ৰাজতন্ত্ৰ হিচাপে শ্ৰেণীভুক্ত কৰিব পাৰি। [2]

লেটিন শব্দ একনায়কত্ববাদীৰ উৎপত্তি ৰোমান গণৰাজ্যৰ আৰম্ভণিতে হৈছিল যাতে "কিছুমান জৰুৰীকালীন অৱস্থা চম্ভালিবলৈ এজন নেতাক অস্থায়ীভাৱে নিৰপেক্ষ ক্ষমতা প্ৰদান কৰা সাংবিধানিক কাৰ্যালয়"ক বুজায়।[3] প্ৰাচীন সামৰিক একনায়কত্ববাদৰ বিকাশ ঘটিছিল উত্তৰ-ধ্ৰুপদী যুগত, বিশেষকৈ শ্বোগুন যুগৰ জাপান আৰু ইংলেণ্ডত অলিভাৰ ক্ৰমৱেলৰ অধীনত। আধুনিক একনায়কত্ববাদৰ প্ৰথম বিকাশ ঘটিছিল ঊনবিংশ শতিকাত, য’ত ইউৰোপত বোনাপাৰ্টীজম আৰু লেটিন আমেৰিকাত ক’ডিলোছ আদি অন্তৰ্ভুক্ত আছিল। বিংশ শতিকাত ইউৰোপত ফেচিষ্ট আৰু কমিউনিষ্ট একনায়কত্ববাদৰ উত্থান ঘটিছিল; ১৯৪৫ চনত দ্বিতীয় বিশ্বযুদ্ধৰ পিছত ফেচিবাদ বহুলাংশে নিৰ্মূল হয়, আনহাতে ১৯৭০ দশকত সাম্যবাদ অন্যান্য মহাদেশলৈ বিয়পি পৰে আৰু ১৯৯১ চনত শীতল যুদ্ধৰ শেষলৈকে ই প্ৰাধান্য বজাই ৰাখিছিল।

ছোভিয়েট ইউনিয়নৰ পতনৰ পিছৰ সময়ছোৱাত বিশেষকৈ আফ্ৰিকা আৰু এছিয়াত একবিংশ শতিকালৈকে কেইবাটাও একনায়কত্ববাদ অব্যাহত থকাৰ পিছতো বিশ্বজুৰি গণতন্ত্ৰৰ বিচ্ছিন্ন উত্থান ঘটিছিল। একবিংশ শতিকাৰ আৰম্ভণিতে গণতান্ত্ৰিক চৰকাৰসমূহৰ সংখ্যা স্বৈৰাচাৰী ৰাষ্ট্ৰসমূহক ৯৮ৰ পৰা ৮০ জনতকৈ বেছি আছিল। দ্বিতীয় দশকত গণতান্ত্ৰিক মন্দাৱস্থাৰ সৃষ্টি হৈছিল, ২০০৮ চনৰ বিত্তীয় সংকটৰ পিছত যিয়ে বিশ্বজুৰি পশ্চিমীয়া আৰ্হিৰ আবেদন ভয়ংকৰভাৱে হ্ৰাস কৰিছিল। ২০১৯ চনলৈকে স্বৈৰাচাৰী চৰকাৰৰ সংখ্যাই পুনৰ গণতন্ত্ৰ চৰকাৰৰ সংখ্যা ৯২ৰ পৰা ৮৭লৈ অতিক্ৰম কৰিছিল।[3]

একনায়কত্ববাদে প্ৰায়ে গণতান্ত্ৰিক মুখাৱয়ব চিত্ৰিত কৰিবলৈ চেষ্টা কৰে, নিজৰ বৈধতা প্ৰতিষ্ঠা কৰিবলৈ বা শাসকীয় দলৰ সদস্যসকলক প্ৰৰোচনা প্ৰদান কৰিবলৈ সঘনাই নিৰ্বাচন অনুষ্ঠিত কৰে, কিন্তু এই নিৰ্বাচন বিৰোধীৰ বাবে প্ৰতিযোগিতামূলক নহয়। একনায়কত্ববাদৰ স্থিতিশীলতা জোৰ-জবৰদস্তি আৰু ৰাজনৈতিক দমনৰ দ্বাৰা বজাই ৰখা হয়, য'ত তথ্যৰ প্ৰৱেশৰ বাধা, ৰাজনৈতিক বিৰোধীৰ অনুসৰণ আৰু হিংসাত্মক কাৰ্য্য জড়িত হৈ থাকে। বিৰোধীক দমন কৰিব নোৱাৰা একনায়কত্ববাদ অভ্যুত্থান বা বিপ্লৱৰ জৰিয়তে পতনৰ সম্ভাৱনা থাকে।

গাঁথনি

[সম্পাদনা কৰক]

একনায়কত্ববাদৰ ক্ষমতাৰ গাঁথনি ভিন্ন হয় আৰু একনায়কত্ববাদৰ বিভিন্ন সংজ্ঞাই এই গাঁথনিৰ বিভিন্ন উপাদান বিবেচনা কৰে। জুয়ান জোচে লিনজ আৰু চেমুৱেল পি হাণ্টিংটনৰ দৰে ৰাজনীতি বিজ্ঞানীয়ে একনায়কত্ববাদৰ ক্ষমতাৰ গাঁথনি সংজ্ঞায়িত কৰা মূল বৈশিষ্ট্যসমূহ চিনাক্ত কৰে, য'ত এজন নেতা বা নেতাৰ সৰু গোট, কম সীমাবদ্ধতাৰে ক্ষমতাৰ ব্যৱহাৰ, সীমিত ৰাজনৈতিক বহুত্ববাদ আৰু সীমিত গণ সংগঠন আদিৰ অন্তৰ্ভুক্তি ঘটে।[4]

একনায়কত্ববাদীয়ে চৰকাৰ আৰু সমাজৰ ওপৰত অধিকাংশ বা সম্পূৰ্ণ ক্ষমতা প্ৰয়োগ কৰে, যদিও কেতিয়াবা শাসন ব্যৱস্থা চলাবলৈ এজন একনায়কত্ববাদীয়ে অভিজাতসকলৰ প্ৰয়োজন হয়। তেওঁলোকে এজনৰ অভ্যন্তৰীণ বৃত্ত গঠন কৰে, যিয়ে একনায়কত্ববাদৰ ভিতৰত কিছু পৰিমাণে ক্ষমতা আঁকোৱালি লয় আৰু এই সমৰ্থনৰ বিপৰীতে লাভজনক সুবিধা লাভ কৰে। এইসকল অভিজাত ব্যক্তি সামৰিক বিষয়া, দলৰ সদস্য, বন্ধু বা একনায়কত্ববাদীৰ পৰিয়াল হ’ব পাৰে। অভিজাত শ্ৰেণীও একনায়কত্ববাদীৰ বাবে প্ৰধান ৰাজনৈতিক ভাবুকি, কিয়নো তেওঁলোকে নিজৰ ক্ষমতাৰ সহায় লৈ শাসন ব্যৱস্থাক প্ৰভাৱিত বা ওফৰাই পেলাব পাৰে।[5] একনায়কত্ববাদীৰ আদেশ বাস্তৱায়নৰ বাবে এই অন্তৰ্বৃত্তৰ সমৰ্থন প্ৰয়োজন, যাৰ ফলত অভিজাতসকলেই প্ৰায়ে একনায়কত্ববাদীৰ ওপৰত এক ধৰণৰ নিয়ন্ত্ৰক হিচাপে কাম কৰে। নীতি প্ৰয়োগ কৰিবলৈ এজন একনায়কত্ববাদীয়ে হয় এইসকল অভিজাতক সন্তুষ্ট কৰিব লাগিব, নহয় তেওঁলোকক সলনি কৰিব লাগিব।[6] অভিজাতসকলেও পৰস্পৰৰ তুলনাত অধিক ক্ষমতা লাভ কৰিবলৈ প্ৰতিযোগিতা কৰে, কিন্তু তেওঁলোকৰ একতা বা বিভাজনৰ ওপৰতো সেই ক্ষমতা নিৰ্ভৰ কৰে। অভিজাতসকলৰ মাজত বিভাজন থাকিলে, তেওঁলোকে একনায়কত্ববাদীৰ সৈতে ক্ষমতা আদান-প্ৰদানত অধিক অক্ষম হ’ব, যাৰ ফলত একনায়কত্ববাদীৰ অধিক অসংযত ক্ষমতা বজাই থাকে।[7] যদি অভিজাতসকল ঐক্যবদ্ধ হয়, তেন্তে তেওঁলোকে একনায়কত্ববাদীক উভটাই দিব পাৰে, আৰু একনায়কত্ববাদীয়ে ক্ষমতাত টিকে থাকিবলৈ তেওঁলোকক অধিক ৰেহাই দিব লাগিব।[8] এইটো বিশেষকৈ সত্য হয় যদি অন্তৰ্বৃত্তটো সামৰিক বিষয়াৰে গঠিত হয়, যাৰ হাতত সামৰিক অভ্যুত্থান ঘটাব পৰা সক্ষমতা থাকে।[9]

একনায়কত্ববাদৰ বিৰোধিতাই শাসন ব্যৱস্থাৰ অংশ নহয় আৰু ই সকলো তন্ত্ৰবিৰোধী গোট বা ব্যক্তি, যিয়ে শাসন ব্যৱস্থাক সমৰ্থন নকৰে, তেওঁলোকক প্ৰতিনিধিত্ব কৰে। সংগঠিত বিৰোধিতা শাসন ব্যৱস্থাৰ স্থিতিশীলতাৰ প্ৰতি ভাবুকি, কিয়নো ই একনায়কত্ববাদীৰ প্ৰতি জনসাধাৰণৰ সমৰ্থন ক্ষতিগ্ৰস্ত কৰি শাসনৰ পৰিবৰ্তনৰ আহ্বান জনায়। এজন একনায়কত্ববাদীয়ে এই বিৰোধিতা বলপূৰ্বক দমন, আইনী সীমাবদ্ধতা আৰু কিছু সুবিধাৰ জৰিয়তে শান্ত কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিব পাৰে।[10] বিৰোধিতাসমূহ বাহ্যিক গোট হ’ব পাৰে, অথবা এইসকলত একনায়কত্ববাদীৰ অন্তৰ্বৃত্তৰ বৰ্তমান বা পূৰ্বৰ সদস্যসকলো অন্তৰ্ভুক্ত হ’ব পাৰে।[11]

সৰ্বহাৰাবাদ হৈছে একনায়কত্ববাদৰ এক বিশেষ ৰূপ, য'ত এজন শক্তিশালী নেতাই ব্যক্তিগত আৰু ৰাজনৈতিক আধিপত্য বিস্তাৰ কৰে আৰু এজন নেতাৰ নেতৃত্বত এখন একক ৰাজনৈতিক দল থাকে। এই ক্ষমতা চৰকাৰ আৰু এক উন্নত মতাদৰ্শৰ সহযোগিতাৰ জৰিয়তে বলবৎ হয়। সৰ্বহাৰা চৰকাৰে "গণসংযোগ আৰু সামাজিক আৰু অৰ্থনৈতিক সংগঠনৰ ওপৰত পূৰ্ণ নিয়ন্ত্ৰণ" ৰাখে।[12] ৰাজনৈতিক দাৰ্শনিক হান্না এৰেণ্ড্টৰ মতে, সৰ্বহাৰাবাদ হৈছে একনায়কত্ববাদৰ এটা নতুন আৰু চৰম ৰূপ, য'ত ব্যক্তিসকল পৃথক আৰু বিচ্ছিন্ন থাকে আৰু মতাদৰ্শই সমাজ কেনেদৰে সংগঠিত হ’ব লাগিব সেয়া নিৰ্ধাৰণ কৰে।[13] ৰাজনীতি বিজ্ঞানী জুয়ান জোচে লিনজয়ে ৰাজনৈতিক ব্যৱস্থাৰ এটা বৰ্ণালী চিনাক্ত কৰিছে, য’ত গণতন্ত্ৰ আৰু সৰ্বহাৰা শাসন ব্যৱস্থাৰ মাজত স্বৈৰাচাৰী শাসনব্যৱস্থা থাকে আৰু তাত হাইব্ৰিড ব্যৱস্থাৰ বিভিন্ন শ্ৰেণীবিভাজন দেখা যায়।[14][15] তেওঁ সৰ্বহাৰা শাসনক কেৱল দমন নকৰাকৈ ৰাজনীতি আৰু ৰাজনৈতিক সংগঠনৰ ওপৰত ব্যাপক নিয়ন্ত্ৰণ হিচাপে ব্যাখ্যা কৰিছে।[14]

গঠন

[সম্পাদনা কৰক]
ইটালীত একনায়ক হিচাপে বেনিটো মুছোলিনিৰ উত্থান ঘটোৱা ৰোম অভিমুখে মাৰ্চ

একনায়কত্বৰ গঠন সেই সময়ত হয়, যেতিয়া কোনো নিৰ্দিষ্ট গোটে শক্তি দখল কৰে, আৰু এই গোটটোৰ গঠনই শক্তি কেনেদৰে দখল কৰা হয় আৰু নতুন একনায়কীয় শাসন কেনেদৰে চলিব, সেইটো নিৰ্ধাৰণ কৰে। এই গোটখন সেনা বা ৰাজনৈতিক হ’ব পাৰে, সংগঠিত বা অসংগঠিত হ’ব পাৰে, আৰু বিশেষ কোনো জনগোষ্ঠীৰ প্ৰতিনিধিত্ব অধিক হ’ব পাৰে।[16] শক্তি দখল কৰাৰ পিছত, গোটটোৱে ঠিক কৰিব লগা হয় যে কোনে কোন পদত বহিব আৰু নতুন চৰকাৰে কেনেদৰে কাম চলাব, যাৰ ফলত বহু সময়ত মতভেদ বা বিভাজনো ঘটিব পাৰে। এই গোটৰ সদস্যসকলে সাধাৰণতে নতুন একনায়কত্ব আৰম্ভ হোৱাৰ সময়ত একনায়কৰ অভ্যন্তৰীণ চক্ৰত শ্ৰেষ্ঠবৰ্গ হিচাপে থাকিব, যদিও একনায়কে অধিক শক্তি অৰ্জনৰ উদ্দেশ্যে তেওঁলোকক আঁতৰাই দিব পাৰে।[17]

যদি তেওঁলোকে স্ব-কু (self-coup) নহয়, তেন্তে শক্তি দখলকাৰীসকলৰ সচৰাচৰ চৰকাৰী অভিজ্ঞতা কম থাকে আৰু আগতে কোনো বিস্তৃত নীতিৰ আঁচনি নাথাকে।[18] যদি একনায়কে ৰাজনৈতিক দলেৰে শক্তি দখল নকৰে, তেন্তে একেটা দল গঠন কৰা হ’ব পাৰে যাতে সমৰ্থকসকলক বঁটা দিয়া যায় আৰু মিলিটেণ্ট বন্ধুসমূহৰ সলনি ৰাজনৈতিক মিত্ৰসকলৰ হাতত ক্ষমতা কেন্দ্ৰিভূত কৰা যায়। এইদৰে ক্ষমতা দখল কৰাৰ পিছত গঠন হোৱা দলসমূহ সচৰাচৰ প্ৰভাৱশালী নোহোৱা দেখা যায় আৰু কেৱল একনায়কজনৰ সেৱা কৰাৰ বাবে অস্তিত্ব ৰাখে।[19]

বেছিভাগ একনায়কত্ব সেনা-চালিত কু বা ৰাজনৈতিক দলেৰে গঠিত হয়। প্ৰায় অৰ্ধেক একনায়কত্ব সেনা কুৰে আৰম্ভ হয়, যদিও আন কিছুমান বৈদেশিক হস্তক্ষেপ, নিৰ্বাচিত কৰ্তৃপক্ষই প্ৰতিযোগিতামূলক নিৰ্বাচনৰ অন্ত পৰাই দিয়া, বিদ্ৰোহী গোটৰ দখল, নাগৰিকৰ জনআন্দোলন বা স্বৈৰাচাৰী শ্ৰেণীয়ে সাংবিধানিক উপায়েৰে ক্ষমতা দখল কৰাৰ ফলত আৰম্ভ হয়।[20] ১৯৪৬ ৰ পৰা ২০১০ লৈকে, প্ৰায় ৪২% একনায়কত্ব আন একনায়কীয় চৰকাৰ উৎখাত কৰি গঠন হৈছিল, আৰু ২৬% বিদেশী শাসনৰ পৰা স্বাধীনতা লাভ কৰাৰ পিছত গঢ় লৈছিল। বহুতো একনায়কত্ব যুদ্ধস্বামীত্বৰ সময়ৰ পাছতো গঢ় লৈছিল।[21]

অৰ্থনীতি

[সম্পাদনা কৰক]

অধিকাংশ একনায়কত্ববাদৰ অস্তিত্ব অধিক দৰিদ্ৰতা থকা দেশসমূহত দেখা যায়। দৰিদ্ৰতাই চৰকাৰৰ ওপৰত অস্থিৰতা সৃষ্টিকাৰী প্ৰভাৱ পেলায়, যাৰ ফলত গণতন্ত্ৰ বিফল হয় আৰু শাসন ব্যৱস্থাসমূহ অধিক সঘনাই পতন ঘটে।[22] চৰকাৰৰ ৰূপ অৰ্থনৈতিক বৃদ্ধিৰ পৰিমাণৰ সৈতে সম্পৰ্কিত নহয় আৰু একনায়কত্ববাদৰ গড়ে গণতন্ত্ৰৰ দৰে একে হাৰত বৃদ্ধি পায় যদিও একনায়কত্ববাদৰ উঠা-নমা অধিক হোৱা দেখা গৈছে। একনায়কত্ববাদীসকলে নিজৰ ক্ষমতাত নিৰাপত্তা অনুভৱ কৰিলে দেশৰ অৰ্থনীতিত দীৰ্ঘম্যাদী বিনিয়োগ কাৰ্যকৰী কৰাৰ সম্ভাৱনা বেছি। একনায়কত্ববাদত দৰিদ্ৰতাৰ আৰ্হিৰ ব্যতিক্ৰমৰ ভিতৰত তেল সমৃদ্ধ মধ্যপ্ৰাচ্যৰ একনায়কত্ববাদ আৰু পূব এছিয়াৰ বাঘৰ একনায়কত্ববাদৰ সময়ছোৱাত অন্যতম।[23]

একনায়কত্ববাদৰ অৰ্থনীতিৰ প্ৰকাৰে ইয়াৰ কাম-কাজ কেনেকৈ কৰে তাৰ ওপৰত প্ৰভাৱ পেলাব পাৰে। প্ৰাকৃতিক সম্পদৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি গঢ়ি উঠা অৰ্থনীতিয়ে একনায়কত্ববাদীসকলক অধিক ক্ষমতা প্ৰদান কৰে, কিয়নো তেওঁলোকে অন্য প্ৰতিষ্ঠানক শক্তিশালী নকৰাকৈ বা সহযোগিতা নকৰাকৈয়ে সহজেই ভাড়া উলিয়াব পাৰে। অধিক জটিল অৰ্থনীতিৰ বাবে একনায়কত্ববাদী আৰু অন্যান্য গোটৰ মাজত অতিৰিক্ত সহযোগিতাৰ প্ৰয়োজন। একনায়কত্ববাদৰ অৰ্থনৈতিক কেন্দ্ৰবিন্দু প্ৰায়ে বিৰোধীৰ শক্তিৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে, কিয়নো দুৰ্বল বিৰোধীয়ে একনায়কত্ববাদীয়ে দুৰ্নীতিৰ জৰিয়তে অৰ্থনীতিৰ পৰা অতিৰিক্ত ধন উলিয়াব পাৰে।[24]

তথ্যসূত্ৰ

[সম্পাদনা কৰক]
  1. ↑ "What is the difference between totalitarianism and authoritarianism?". Encyclopedia Britannica. 1965-03-12. https://www.britannica.com/question/What-is-the-difference-between-totalitarianism-and-authoritarianism। আহৰণ কৰা হৈছে: 2024-01-13. 
  2. ↑ Wintrobe, Ronald (2019-02-28). "Are There Types of Dictatorship?". The Oxford Handbook of Public Choice, Volume 2. Oxford University Press. পৃষ্ঠা. 285–310. doi:10.1093/oxfordhb/9780190469771.013.13. ISBN 978-0-19-046977-1. 
  3. ↑ 3.0 3.1 Guriev, Sergei; Treisman, Daniel (6 December 2022). "How Do Dictatorships Survive in the 21st Century?". https://www.carnegie.org/our-work/article/how-do-dictatorships-survive-21st-century/. 
  4. ↑ Ezrow, Natascha; Frantz, Erica (2011). Dictators and Dictatorships: Understanding Authoritarian Regimes and Their Leaders. Continuum International Publishing Group. পৃষ্ঠা. 2. ISBN 978-1-4411-2454-6. 
  5. ↑ Ezrow, Natascha; Frantz, Erica. Dictators and Dictatorships. পৃষ্ঠা. 82–83. 
  6. ↑ Ezrow, Natascha; Frantz, Erica. Dictators and Dictatorships. পৃষ্ঠা. 113–117. 
  7. ↑ Geddes, Barbara; Wright, Joseph; Frantz, Erica (2018). How Dictatorships Work. Cambridge University Press. পৃষ্ঠা. 65–66. 
  8. ↑ How Dictatorships Work. পৃষ্ঠা. 76–79. 
  9. ↑ How Dictatorships Work. পৃষ্ঠা. 97–99. 
  10. ↑ Dictators and Dictatorships. পৃষ্ঠা. 56–57. 
  11. ↑ How Dictatorships Work. পৃষ্ঠা. 178. 
  12. ↑ McLaughlin, Neil (2010). "Review: Totalitarianism, Social Science, and the Margins.". The Canadian Journal of Sociology খণ্ড 35 (3): 463–69. doi:10.29173/cjs8876. 
  13. ↑ Dictators and Dictatorships. পৃষ্ঠা. 3. 
  14. ↑ 14.0 14.1 Juan José Linz (2000). Totalitarian and Authoritarian Regimes. Lynne Rienner Publisher. পৃষ্ঠা. 143. ISBN 978-1-55587-890-0. OCLC 1172052725. https://books.google.com/books?id=8cYk_ABfMJIC&pg=PA143. 
  15. ↑ Michie, Jonathan, ed (3 February 2014). Reader's Guide to the Social Sciences. Routledge. পৃষ্ঠা. 95. ISBN 978-1-135-93226-8. https://books.google.com/books?id=ip_IAgAAQBAJ&pg=PA95. 
  16. ↑ Geddes, Wright & Frantz 2018, পৃষ্ঠা. 3–5.
  17. ↑ Geddes, Wright & Frantz 2018, পৃষ্ঠা. 11–12.
  18. ↑ Geddes, Wright & Frantz 2018, পৃষ্ঠা. 37.
  19. ↑ Geddes, Wright & Frantz 2018, পৃষ্ঠা. 115–116.
  20. ↑ Geddes, Wright & Frantz 2018, পৃষ্ঠা. 27.
  21. ↑ Geddes, Wright & Frantz 2018, পৃষ্ঠা. 26.
  22. ↑ Ezrow & Frantz 2011, পৃষ্ঠা. 129.
  23. ↑ Ezrow & Frantz 2011, পৃষ্ঠা. 130–131.
  24. ↑ Gandhi, Jennifer; Przeworski, Adam (2006). "Cooperation, Cooptation, and Rebellion Under Dictatorships" (en ভাষাত). Economics and Politics খণ্ড 18 (1): 1–26. doi:10.1111/j.1468-0343.2006.00160.x. ISSN 0954-1985. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1468-0343.2006.00160.x. 
"https://as.wikipedia.org/w/index.php?title=একনায়কত্ববাদ&oldid=515567"ৰ পৰা অনা হৈছে