এছৰাজ/দিলৰুবা
 চেন্নাইৰ চৰকাৰী সংগ্ৰহালয়ৰ ইয়াল ইছাই সংগ্ৰহালয় প্ৰদৰ্শনীত প্ৰদৰ্শিত এছৰাজ | |
| String instrument | |
|---|---|
| আন নাম | ইছৰাজ |
| শ্ৰেণী | ধনুৰ্বাদ্য তাঁৰৰ যন্ত্ৰ |
| বিকাশ | ১৭শ শতিকা |
| পৰিবেশনৰ সীমা | |
| ৩-৪ অষ্টক | |
| আনুষঙ্গিক বাদ্য | |
এছৰাজ (পঞ্জাবী: ਇਸਰਾਜ, শাহমুখী: اسراج, বাংলা: এসব়াজ) হৈছে দক্ষিণ এছিয়াৰ দুটা ৰূপত পোৱা এটা তাঁৰৰ যন্ত্ৰ। ই এটা তুলনামূলকভাৱে শেহতীয়া যন্ত্ৰ, প্ৰায় ৩০০ বছৰ পুৰণি। ই পাকিস্তান আৰু উত্তৰ ভাৰতত, মুখ্যতঃ পঞ্জাৱত, য’ত ই শিখ সংগীতত ব্যৱহৃত হয়, আৰু পশ্চিম বংগত, য’ত ই ৰবীন্দ্ৰ সংগীত আৰু শাস্ত্ৰীয় সংগীতত ব্যৱহৃত হয়। এছৰাজ হৈছে দিলৰুবাৰ এটা আধুনিক ৰূপ, গঠনত সামান্য পাৰ্থক্যৰ সৈতে।
দিলৰুবা আৰু ইয়াৰ ৰূপ, এছৰাজৰ কেইবা দশক ধৰি জনপ্ৰিয়তা হ্ৰাস পাইছিল। ১৯৮০ৰ দশকলৈকে এই যন্ত্ৰ প্ৰায় বিলুপ্ত হৈ পৰিছিল। অৱশ্যে, শিখ কীৰ্তনৰ পৰম্পৰাগত যন্ত্ৰসমূহ পুনৰুজ্জীৱিত কৰাৰ প্ৰয়াসত "গুৰমত সংগীত" আন্দোলনৰ ক্ৰমবৰ্ধমান প্ৰভাৱৰ সৈতে, এই যন্ত্ৰটোৱে পুনৰ মনোযোগ আকৰ্ষণ কৰিছে। পশ্চিম বংগত, ৰবীন্দ্ৰনাথ ঠাকুৰৰ নিৰ্দেশত বিশ্বভাৰতী বিশ্ববিদ্যালয়ৰ সংগীত ভৱন (সংগীত একাডেমী)ৰ সকলো ছাত্ৰ-ছাত্ৰীৰ বাবে এই যন্ত্ৰ বাধ্যতামূলক কৰা হৈছিল। এই কাৰণে, এছৰাজ পৰম্পৰাগত ৰবীন্দ্ৰ সংগীতৰ মুখ্য সংগতৰ যন্ত্ৰ হিচাপে গণ্য হয়।[1]
ইতিহাস
[সম্পাদনা কৰক]এছৰাজ হৈছে দিলৰুবাৰ আধুনিক ৰূপ। দিলৰুবা প্ৰায় ৩০০ বছৰ পূৰ্বে ১০ম শিখ গুৰু গুৰু গোবিন্দ সিংৰদ্বাৰা সৃষ্ট হৈছিল, যিয়ে ইয়াক বহুত পুৰণি আৰু গধুৰ তাউছৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি তৈয়াৰ কৰিছিল।[2][3] ইয়াৰ ফলত খালছা, শিখ সৈন্যবাহিনীৰ বাবে ঘোঁৰাৰ পিঠিত যন্ত্ৰটো কঢ়িয়াই নিয়াটো অধিক সুবিধাজনক হৈছিল।[1] জনশ্ৰুতি অনুসৰি, এছৰাজ গয়াধামত বাস কৰা সংগীতজ্ঞ ঈশ্বৰী ৰাজৰদ্বাৰা সৃষ্ট হৈছিল।
নিৰ্মাণ শৈলী
[সম্পাদনা কৰক]দিলৰুবা আৰু ইয়াৰ ৰূপ, এছৰাজ,ৰ নিৰ্মাণ শৈলী একে যদিও সামান্য পাৰ্থক্য আছে, প্ৰত্যেকৰে এটা মধ্যম আকাৰৰ চেতাৰৰ দৰে গলা থাকে য’ত ২০টা গধুৰ ধাতুৰ ফ্ৰেট থাকে। এই গলাত ১২–১৫টা চিম্পেথেটিক তাঁৰৰ এটা দীঘল কাঠৰ ৰেক থাকে, যাক তৰফ তাঁৰ বুলি কোৱা হয়, আৰু ২-৩টা জৱাৰী তাঁৰ। জৱাৰী তাঁৰৰদ্বাৰা বাদী, সমবাদী, আৰু নায়েশ্বৰ নোটৰ ওপৰত জোৰ দিব পাৰি, কিন্তু জৱাৰী তাঁৰ সদায় থাকিবই লাগিব বুলি নহয়। জৱাৰীয়ে এটা অধিক তীক্ষ্ণ ধ্বনি উৎপন্ন কৰাত সহায় কৰে। দিলৰুবাত এছৰাজতকৈ অধিক চিম্পেথেটিক তাঁৰ থাকে আৰু শৰীৰৰ আকৃতি ভিন্ন। এছৰাজত চাৰিটা মুখ্য তাঁৰ থাকে আনহাতে দিলৰুবাত ৬টা থাকে, দুয়োটা ধনুৰে বজোৱা হয়। সকলো তাঁৰ ধাতুৰ। ধ্বনি ব’ৰ্ড এটা প্ৰসাৰিত ছাগলীৰ ছালৰ টুকুৰা যি সাৰংগীত পোৱাৰ দৰে। কেতিয়াবা, যন্ত্ৰটোৰ ওপৰত ভৰসাম্য বা ধ্বনি উন্নতিৰ বাবে এটা লাউ সংলগ্ন কৰা হয়।
শান্তিনিকেতনত বজোৱা এছৰাজৰ দুটা ৰূপ আছে; পৰম্পৰাগত ধৰণ, আৰু ৰণধীৰ ৰয়ৰদ্বাৰা বিকশিত আধুনিক মডেল। এই সংস্কৰণটো দীঘল, অধিক প্ৰশস্ত ফিংগাৰব’ৰ্ডৰ সৈতে, আৰু তিনিটা ড্ৰ’ন তাঁৰৰ বাবে পেগহেডৰ ওচৰত এটা অতিৰিক্ত, সৰু "জৱাৰী" সেতু থাকে। নতুন মডেলৰ শৰীৰ ডাঙৰ, পিছফালে ছিদ্ৰযুক্ত, আৰু পেগহেডৰ পিছফালে এটা খোলা-পিঠৰ, অপসাৰণযোগ্য "তুম্বা" থাকে। কলকাতাৰ এজন যন্ত্ৰ নিৰ্মাতা দুলাল পাত্ৰই ৰয়ৰ নিৰ্দেশ অনুসৰি এছৰাজৰ নতুন মডেল বিকশিত কৰিবলৈ কাম কৰিছিল।
বাদন
[সম্পাদনা কৰক]এছৰাজক আঁঠুৰ মাজত ৰাখি বজাব পাৰি যেতিয়া বাদক আঁঠুৰ ওপৰত বহে, বা অধিক সাধাৰণভাৱে বাদকৰ আঁঠুত ৰখা হয় যেতিয়া তেওঁ বহি থাকে, বা মজিয়াত বাদকৰ ঠিক সন্মুখত ৰখা হয়, গলাটো বাওঁ কান্ধত হেলান দিয়া। কেৱল শান্তিনিকেতনৰ এছৰাজ বাদকসকলে এছৰাজক কোলাত ৰাখি খাড়াকৈ ধৰি ৰাখে। ইয়াক এটা ধনুৰে (যাক "গজ" বুলি কোৱা হয়) বজোৱা হয়, আন হাতেৰে ফ্ৰেটৰ ওপৰত তাঁৰৰ কাষেৰে গতি কৰে। বাদকে নোট ওপৰলৈ বা তললৈ স্লাইড কৰি পৰ্টামেণ্টো, বা মীণ্ড প্ৰাপ্ত কৰিব পাৰে। এছৰাজৰদ্বাৰা কণ্ঠ সংগীতৰ "গমক" অনুকৰণ কৰিব পাৰি আৰু মধ্যমা আঙুলি ব্যৱহাৰ কৰি "কৃন্তন" সৃষ্টি কৰিব পাৰি। ৰয়ে তেওঁৰ ৰচনাত চেতাৰবাজ, সৰোদবাজ আৰু এছৰাজবাজ ব্যৱহাৰ কৰিছিল।
উল্লেখযোগ্য ব্যক্তি
[সম্পাদনা কৰক]- এছিয়ান মিউজিক চাৰ্কল, জৰ্জ হেৰিছনৰ "ৱিথিন ইউ ৱিথাউট ইউ"ত ব্যৱহৃত
- পণ্ডিত শিৱ দয়াল বটিশ
- এছ. এন. বচ
- অশেষ বন্দ্যোপাধ্যায়
- ৰণধীৰ ৰয়
অধিক জানক
[সম্পাদনা কৰক]উল্লেখ
[সম্পাদনা কৰক]- ↑ 1.0 1.1 "বিৰলভাৱে বজোৱা ভাৰতীয় যন্ত্ৰ" (en-US ভাষাত). Radioandmusic.com. 2018-03-29. http://www.radioandmusic.com/entertainment/editorial/features/180329-rarely-played-indian-instruments। আহৰণ কৰা হৈছে: 2020-01-26.
- ↑ দত্ত, মধুমিতা (2008). ভাৰতৰ সংগীত আৰু সংগীতৰ যন্ত্ৰসমূহ জানো. Star Publications. পৃষ্ঠা. 22–23. ISBN 978-1-9058-6329-7. https://books.google.com/books?id=qxsy28eStmAC&pg=PT23.
- ↑ ধৰম সিং (2001). শিখ ধৰ্মৰ দৃষ্টিকোণ. Publication Bureau, Punjabi University. পৃষ্ঠা. 158. ISBN 978-8-1738-0736-7. https://books.google.com/books?id=xXzXAAAAMAAJ&pg=PT158.
