ওড়িশা ইকাট
| ওড়িশা ইকাট | |
|---|---|
| ভৌগোলিক স্বীকৃতি | |
 ওড়িশাৰ সম্বলপুৰৰ পৰা সম্বলপুৰী বন্ধা (ইকাট)। | |
| দেশ | ভাৰত |
ওড়িশা ইকাট (ইংৰাজী: Odisha Ikat) ভাৰতৰ ওড়িশা ৰাজ্যl উৎপত্তি হোৱা এক ৰং কৰাৰ কৌশল। "ওড়িশা বন্ধা" নামেৰে খ্যাত এই কৌশল ২০০৭ চনৰ পৰা ভৌগোলিকভাৱে ওড়িশাৰ এক টেগ কৰা সামগ্ৰী।[1] বোৱাৰ আগতে তাঁতশালত ডিজাইন তৈয়াৰ কৰিবলৈ ৱাৰ্প আৰু ৱেফ্ট সূতা টাই-ডাই কৰা প্ৰক্ৰিয়াৰে ইয়াক তৈয়াৰ কৰা হয়। ডিজাইন প্ৰক্ৰিয়াৰ বাবে ইয়াক দেশৰ আন অঞ্চলত বোৱা ইকাটৰ দৰে নহয়, ওড়িশা ইকাটক "বোৱা কবিতা" বুলি কোৱা হয়।[2] এই ডিজাইন কেৱল ওড়িশাৰ পশ্চিম আৰু পূব অঞ্চলতহে প্ৰচলিত; ভুলিয়া, কোষ্টা আছানি আৰু পাটাৰা নামেৰে জনাজাত সম্প্ৰদায়ৰ গোটসমূহেও একেধৰণৰ ডিজাইন প্ৰস্তুত কৰে।[1][3] কাপোৰে ইয়াক আকৰ্ষণীয় ৰূপ দিয়ে। এই কাপোৰৰ পৰা তৈয়াৰী শাড়ীৰ প্ৰান্তক আঁচল বা পল্লু বোলা হয়। ইয়াৰ ৰূপবোৰ উদ্দেশ্যপ্ৰণোদিতভাৱে পাখিযুক্ত, যাৰ ফলত প্ৰান্তবোৰক "নিস্তেজ আৰু ভংগুৰ" ৰূপ দিয়া হয়।[4] ইকাটৰ মালয় সমতুল্য হৈছে মেংগিকাট, যাৰ অৰ্থ হৈছে "বন্ধা বা বান্ধি ৰখা"।[5]
এই শিল্পবিধক ভৌগোলিক ইংগিতৰ বাণিজ্য সম্পৰ্কীয় সম্পত্তিৰ অধিকাৰ (TRIPS) চুক্তিৰ অধীনত সুৰক্ষাৰ বাবে পঞ্জীয়ন কৰা হৈছে। ২০০৭ চনত ভাৰত চৰকাৰে জি.আই. আইন ১৯৯৯-ৰ অধীনত "ওড়িশা ইকাট" হিচাপে ইয়াক তালিকাভুক্ত কৰে।[6][7]
অৱস্থান
[সম্পাদনা কৰক]এই কলাৰ চৰ্চা কৰা গাঁওসমূহ হ’ল বালাসৌৰ বা ময়ুৰভঞ্জ জিলাৰ মানকদিয়া গাঁও। পশ্চিম ওড়িশাত ইয়াক কমলাপুৰ আৰু সোণপুৰ জিলাৰ বৰপালী, ৰায়মুণ্ডা, ঝিলিমন্দা, মহালকাটা, সিংহপালি, সোণপুৰ, পাটভাডী, সাগৰপালি, তাৰাভা, বীৰামহজৰপুৰ, সুবালয়া, কেন্দুপালী, জগন্নাথপালী, আৰু বৰগড় জিলাত বোৱা হয়। কটক জিলাত ইয়াৰ উৎপাদন বদম্বা, নুপটনা, মণিবাদা, নৰ্শ্বিনপুৰ, টিগিৰিয়া গাঁৱত কৰা হয়।[8]
ইতিহাস
[সম্পাদনা কৰক]এই শিল্পৰ ইতিহাস ওড়িশাৰ ঐতিহ্যস্বৰূপ ভগৱান জগন্নাথৰ চৰ্চাৰ সৈতে জড়িত। কাপোৰত ব্যৱহৃত প্ৰতিটো ৰঙে জগন্নাথ সংস্কৃতিৰ প্ৰতীকী ধাৰণাটো প্ৰতিফলিত কৰে: এই পৰম্পৰাত ব্যৱহৃত চাৰিটা প্ৰাথমিক ৰং হ’ল বগা, ক’লা, হালধীয়া আৰু ৰঙা, আৰু পিছৰ দিনত ইয়াত সেউজীয়া সংযোজন কৰা হয়। এই ৰঙসমূহে বেদ আৰু দেৱতাসকলৰ বাবে অতীত, বৰ্তমান আৰু ভৱিষ্যতক প্ৰতিনিধিত্ব কৰে।[9] ইয়াৰ উপৰিও অনুমান কৰা হয় যে ইতিমধ্যে থকা মন্দিৰসমূহৰ স্থাপত্য শৈলী নকল কৰি ইকাট ৰেচম শিল্পৰ অস্তিত্ব গঢ় লৈছিল৷[10]
প্ৰক্ৰিয়া
[সম্পাদনা কৰক]_from_Odisha.jpg)
বয়ন প্ৰক্ৰিয়াৰ আগতে ৱাৰ্প আৰু ৱেফ্ট সূতা (অতি মিহি মানৰ সূতা) ৰং কৰা প্ৰক্ৰিয়াৰ জৰিয়তে ৰেচমৰ কাপোৰৰ আৰ্হি বিকশিত কৰা হয়।[11] ই আন পদ্ধতিতকৈ পৃথক য’ত বিভিন্ন ৰঙৰ সূতা বোৱা হয় বা কাপোৰত আৰ্হি ছপা কৰা হয়। ৰঙীন ডিজাইন তৈয়াৰ কৰিবলৈ তাঁতশালৰ নিৰ্দিষ্ট ঠাইত সূতাৰ লগত আন কাপোৰ সংলগ্ন কৰা হয়। কাপোৰে ৰং শোষণ কৰাৰ পিছত তাঁতশালৰ পৰা আঁতৰাই দিয়া হয়, কাপোৰখনৰ সূতাই য’ত স্পৰ্শ কৰিছিল তাত সূতাৰ দাগ পৰে৷ এটা ৰঙীন সূতাৰ দাগ এটাই এৰি দিব। থ্ৰেডিং আৰু ৰং কৰাৰ আঠ পৰ্যায়ৰ প্ৰক্ৰিয়াৰ জৰিয়তে অধিক বিশদ ডিজাইন তৈয়াৰ কৰা হয়, যাৰ বাবে অধিক দক্ষতা আৰু সময়ৰ প্ৰয়োজন হয়। ইয়াক কেতিয়াবা ৱেফ্ট সূতাৰে আৰু কেতিয়াবা ৱাৰ্প সূতাৰে বান্ধি ৰংটো অবিৰত অংশলৈ স্থানান্তৰিত কৰা হয়। পূৰ্বতে ৰং কৰা অংশবোৰ বান্ধি ৰং কৰা প্ৰক্ৰিয়াটো পুনৰাবৃত্তি কৰি অধিক ৰং যোগ কৰা হয়; এইদৰে বহুতো ৰং যোগ কৰা হয় যাৰ ফলত কাপোৰখনক অতি উজ্জ্বল আৰু সুকীয়া ছাপ দিয়া হয়।[11]
এই ইকাটৰ আন এটা উল্লেখযোগ্য বৈশিষ্ট্য হ’ল ইয়াৰ সন্মুখ আৰু পিছফালৰ দুয়োফালে একে ৰঙীন ডিজাইন চিত্ৰিত কৰা হৈছে। এই প্ৰভাৱ সৃষ্টি কৰিবলৈ কোনো অতিৰিক্ত সূতাৰ প্ৰয়োজন নহয়। ৰং প্ৰক্ৰিয়াৰ সময়ত ডিজাইনৰ বিকাশ ঘটে শিল্পীজনৰ কল্পনা অনুসৰি, যিয়ে কোনো পূৰ্বনিৰ্ধাৰিত আৰ্হি অনুসৰণ নকৰে। তেওঁ কাম কৰাৰ লগে লগে নক্সা সৃষ্টি কৰে।[11]
ইকাটৰ ডিজাইন সাধাৰণতে চৰাই, বিভিন্ন প্ৰাণী, ৰুদ্ৰাক্ষৰ গুটি, জ্যামিতিক ডিজাইন, পাশা, মন্দিৰৰ শিখৰ আৰু শৃঙ্গৰে গঠিত।[1][4] কটক জিলাৰ নুপটনাত নিৰ্মিত ৰেচম কাপোৰখন গীতা গোবিন্দৰ গীত হিচাপে ইকাট সূতাৰে বোৱা হয় আৰু এই কাপোৰে জগন্নাথ মন্দিৰৰ মূৰ্তিবোৰক শোভা পায়।[1][12] পশ্চিম ওড়িশাৰ ভুল্লাসকলে উৎপাদন কৰা ইকাটক পূব ওড়িশাৰ তুলনাত কাপোৰ আৰু আৰ্হি দুয়োটা দিশতে (ডাবল ইকাটকে ধৰি) উচ্চ বুলি গণ্য কৰা হয়।[13]
হাতেৰে ইকাট শাৰী বনাবলৈ প্ৰায় সাত মাহ সময় লাগে আৰু ইয়াত দুজন শিল্পী জড়িত হৈ থাকে, ইয়াৰ উৎপাদন প্ৰক্ৰিয়া ১৪টা পৰ্যায়ত সম্পূৰ্ণ হয়।[14] শাড়ীৰ উপৰিও ওড়িশা ইকাট কাপোৰ, বিচনা চাদৰ, টেবুল ক্লথ আৰু দুপাট্টা, স্কাৰ্ফ তৈয়াৰ কৰিবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা হয়।[4]
তথ্যসূত্ৰ
[সম্পাদনা কৰক]- ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 "Textiles of Odisha (Orissa)". Official web site of Tourism Department of Orissa. http://www.orissatourism.org/textiles-of-orissa.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 30 January 2016.
- ↑ Ghosh & Ghosh 2000, পৃষ্ঠা. 15.
- ↑ Ghosh & Ghosh 2000, পৃষ্ঠা. 27, 32.
- ↑ 4.0 4.1 4.2 "Color and Pattern: Tribal and Contemporary Ikats of India and Laos". University of Nebraska. 1 January 2010. http://digitalcommons.unl.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1073&context=tsaconf। আহৰণ কৰা হৈছে: 30 January 2016.
- ↑ Linda Lynton; Sanjay K. Singh (October 1995). The sari: styles, patterns, history, techniques. H.N. Abrams. ISBN 978-0-8109-4461-9. https://books.google.com/books?id=lqHpAAAAMAAJ। আহৰণ কৰা হৈছে: 27 June 2012.
- ↑ "28 Products Registered As Geographical Indications". Ministry of Commerce and Industry. 9 November 2006. http://commerce.nic.in/pressrelease/pressrelease_detail.asp?id=1840। আহৰণ কৰা হৈছে: 30 January 2016.
- ↑ "Journal 29 – Controller General of Patents, Designs, and Trade Marks". Controller General of Patents Designs and Trademarks. 19 March 2009. পৃষ্ঠা: 16. http://ipindia.nic.in/girindia/journal/29.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 30 January 2016.
- ↑ Ghosh & Ghosh 2000, পৃষ্ঠা. 27.
- ↑ Ghosh & Ghosh 2000, পৃষ্ঠা. 29.
- ↑ Ghosh & Ghosh 2000, পৃষ্ঠা. 31.
- ↑ 11.0 11.1 11.2 Ghosh & Ghosh 2000, পৃষ্ঠা. 28.
- ↑ Ghosh & Ghosh 2000, পৃষ্ঠা. 30.
- ↑ Ghosh & Ghosh 2000, পৃষ্ঠা. 32.
- ↑ "Ikat or Ikkat". utsavpedia.com. 27 July 2013. http://www.utsavpedia.com/textiles/orissa-ikat-an-expression/। আহৰণ কৰা হৈছে: 30 January 2016.