সমললৈ যাওক

ওৱাকফ্

অসমীয়া ৱিকিপিডিয়াৰ পৰা

ইছলামিক আইন অনুসৰি ওৱাকফ বা মৰ্টমেইন সম্পত্তি হ’ল এক অ-হস্তান্তৰযোগ্য দাতব্য অক্ষয় নিধি। ইয়াত সাধাৰণতে মুছলমান ধৰ্মীয় বা দাতব্য উদ্দেশ্যত এটা অট্টালিকা, মাটি বা অন্যান্য সম্পত্তি দান কৰা হয় যিবোৰ সম্পত্তি পুনৰ দাবী কৰাৰ কোনো অৱকাশ নাথাকে।[1] এনেদৰে দান কৰা সম্পত্তিসমূহ এটা দাতব্য ট্ৰাষ্টে ৰাখিব পাৰে। এনে সমৰ্পিত মনোভাৱেৰে দান কৰা ব্যক্তিজনক ৱাকিফ ('দাতা') বুলি জনা যায় যিয়ে সম্পত্তি পৰিচালনা কৰিবলৈ মুতাৱাল্লী ('ট্ৰাষ্টী') ব্যৱহাৰ কৰে আৰু ইয়াৰ পৰা পোৱা ৰাজহৰ অংশৰ বিনিময়ত তেওঁলোকে সম্পত্তি পৰিচালনা কৰে।[2] ওৱাকফে ৰাষ্ট্ৰক ইছলামিক আইন অনুসৰি সামাজিক সেৱা আগবঢ়াবলৈ অনুমতি দিয়ে আৰু লগতে সাংস্কৃতিক আৰু ঐতিহাসিক স্থানসমূহ সংৰক্ষণত অৰিহণা যোগায়।[3] যদিও ওৱাকফ ব্যৱস্থাটো কেইবাটাও হাদীছৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল আছিল আৰু ইছলাম পূৰ্বৰ সংস্কৃতিৰ প্ৰথাৰ সৈতে মিল থকা উপাদানসমূহ উপস্থাপন কৰিছিল, তথাপিও দেখা যায় যে ওৱাকফ নামৰ নিৰ্দিষ্ট পূৰ্ণাংগ ইছলামিক আইনী অক্ষয় নিধিৰ ৰূপটো খ্ৰীষ্টীয় নৱম শতিকাৰ পৰাই প্ৰচলিত।

পৰিভাষা

[সম্পাদনা কৰক]

চুন্নী আইনমতে ওৱাকফ, (আৰবী : وَقْف; বহুবচন أَوْقاف, awqāf; তুৰ্কী: vakıf)[4] ৰ সমাৰ্থক হ’ল হাবছ (حَبْس, যাক ḥubs حُبْس বা ḥubus حُبْوس বুলিও কোৱা হয় আৰু সাধাৰণতে ফৰাচী ভাষাত habus কৰা হৈছে)।[5] হাবছ আৰু অনুৰূপ শব্দ প্ৰধানকৈ মালিকী আইনবিদসকলে ব্যৱহাৰ কৰে।[5] দ্বাদশ শ্বিয়া ধৰ্মত হাবছ হৈছে এক বিশেষ ধৰণৰ ওৱাকফ, য’ত প্ৰতিষ্ঠাপকে ওৱাকফৰ সম্পত্তি নিষ্পত্তি কৰাৰ অধিকাৰ সংৰক্ষিত ৰাখে।[5] অনুদান দিয়া ব্যক্তিজনক আল-ওৱাকিফ (বা আল-মুহাব্বি) বুলি কোৱা হয় আনহাতে দাতব্য সম্পত্তিক আল-মাউকুফ (বা আল-মুহাব্বাছ) বুলি কোৱা হয়।[5]

১৯ শতিকাৰ শেষৰ ফালে/২০ শতিকাৰ আৰম্ভণিতে ইংৰাজী ভাষাৰ আইন সম্পৰ্কীয় পুৰণি গ্ৰন্থসমূহত ৱাকফৰ বাবে ব্যৱহৃত শব্দটো আছিল vakouf; [6] এই শব্দটো অট্টোমান সাম্ৰাজ্যৰ সময়ত ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল আৰু ই তুৰ্কী vakıf ৰ পৰা আহিছে।[7]

সংজ্ঞা

[সম্পাদনা কৰক]

ওৱাকফ শব্দটোৰ আক্ষৰিক অৰ্থ হৈছে 'বন্দী আৰু নিষেধাজ্ঞা', বা কোনো বস্তু আৱদ্ধ কৰি ৰখা বা স্থিৰ হৈ থকা।[8] ইছলামিক আইন অনুসৰি এবাৰ কোনো সম্পত্তি ওৱাকফ হিচাপে দান কৰিলে ইয়াক বিক্ৰী, হস্তান্তৰ বা উপহাৰ হিচাপে দিব নোৱাৰি।[9] এবাৰ ওৱাকিফে মৌখিক বা লিখিতভাৱে ওৱাকফৰ সম্পত্তি ঘোষণা কৰিলে, ইয়াক আইনগতভাৱে আল্লাহৰ সম্পত্তি হিচাপে ধাৰণা কৰা হয় আৰু ইয়াক "পৰিয়ালৰ প্ৰয়োজনীয়তা পূৰণৰ বাবে" দাতব্য সমাজ সেৱা হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰিব লাগিব।[10] ওৱাকফৰ সম্পত্তি দুটা ভাগত পৰিব পাৰে: স্থাৱৰ বা অস্থাৱৰ। 'অস্থাৱৰ' সম্পত্তিৰ ভিতৰত ধন বা শ্বেয়াৰ অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হয় যিবোৰ শিক্ষামূলক, ধৰ্মীয় বা সাংস্কৃতিক প্ৰতিষ্ঠান যেনে মাদ্ৰাছা (ইছলামিক বিদ্যালয়) বা মছজিদৰ বিত্তীয় সাহায্যৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰা হয়।[উদ্ধৃতিৰ প্ৰয়োজন]। মাদ্ৰাছা আৰু মছজিদসমূহ নিজেই এটা ‘স্থাৱৰ’ সম্পত্তিৰ উদাহৰণ যিয়ে ৰাজহুৱা ব্যৱহাৰৰ বাবে মুকলি মাটি বা গঠনক বুজায়। পিছৰটোৰ এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ কাম হৈছে দৰিদ্ৰসকলক আশ্ৰয় আৰু সম্প্ৰদায়ৰ স্থান প্ৰদান কৰা, যাক মাওকুফ আলাইহ (হিতাধিকাৰী) বুলিও কোৱা হয়।[11]

বাহাইদ্দিন ইয়েদিলডিজে ওৱাকফক তিনিটা উপাদানৰে গঠিত ব্যৱস্থা হিচাপে সংজ্ঞায়িত কৰিছে: হায়ৰাত, আকাৰত আৰু ওৱাকফ। Hayrat, hayr ৰ বহুবচন ৰূপৰ অৰ্থ হৈছে 'ভালপোৱা' আৰু ই ভাকিফ সংগঠনৰ আঁৰৰ প্ৰেৰণাদায়ক কাৰকক বুজায়; আকাৰত কৰ্পাছক বুজায় আৰু ইয়াৰ আক্ষৰিক অৰ্থ হৈছে 'ৰিয়েল এষ্টেট', ইয়াৰ অৰ্থ হৈছে ৰাজহ আহৰণকাৰী উৎস যেনে বজাৰ (বেডেষ্টেন্স, আৰাষ্টা, হান্স আদি), মাটি আৰু গা ধোৱা ঠাই; আৰু ৱাকফ, ইয়াৰ সংকীৰ্ণ অৰ্থত, বকিফ ডীডত দিয়া ধৰণে সেৱা প্ৰদান কৰা প্ৰতিষ্ঠান(সমূহ) যেনে মাদ্ৰাছা, ৰাজহুৱা অতিথিশালা (ইমাৰেট), কাৰৱানছাৰায়, মছজিদ, পুথিভঁৰাল আদি। [12] সাধাৰণতে ওৱাকফে তিনিটা প্ৰাথমিক চৰ্ত পূৰণ কৰিব লাগিব:[13]

  • ওৱাকফ সম্পন্ন কৰাজন, আৰু ইয়াৰ পৰৱৰ্তী ৰক্ষণাবেক্ষণকাৰীসকল, প্ৰিন্সিপালক আবণ্টন দিব লাগে আৰু উপাৰ্জন চেৰিটিলৈ আবণ্টন দিব লাগে।
  • দাতব্য সম্পদ আইনগতভাৱে পণ্যীকৰণৰ পৰা আঁতৰাই পেলাব লাগে, যাতে ই বজাৰত আৰু নাথাকে।
  • ইয়াৰ একমাত্ৰ উদ্দেশ্য দাতব্য হ’ব লাগিব, আৰু হিতাধিকাৰী গোটৰ নাম উল্লেখ কৰিব লাগিব।

ইছলামিক গ্ৰন্থত উল্লেখ

[সম্পাদনা কৰক]

যদিও ওৱাকফৰ সন্দৰ্ভত কোৰআনত কোনো প্ৰত্যক্ষ নিষেধাজ্ঞা নাই, তথাপি ইয়াক ছুৰা আল-ই-ইমৰাণ (৩:৯২)ৰ পৰা অনুমান কৰিব পাৰি: "আপুনি যেতিয়ালৈকে আপুনি ব্যৱহাৰ বা উপভোগ কৰা কিছুমান বস্তু দান নকৰে তেতিয়ালৈকে আপুনি কেতিয়াও ধাৰ্মিকতা লাভ নকৰিব। আৰু আপুনি যি দিব, সেয়া নিশ্চয় আল্লাহৰ দ্বাৰা পৰিচিত হ’ব।” ইছলামিক সমাজত তেওঁলোকৰ আনুষ্ঠানিক ধাৰণা কেইবাটাও হাদীছৰ পৰা উদ্ভৱ হৈছে। কোৱা হয় যে, মহম্মদৰ সময়ত হিজৰতৰ পিছত প্ৰথম ওৱাকফ ৬০০ খেজুৰৰ বাগিচাৰে গঠিত হৈছিল। এই ওৱাকফৰ পৰা পোৱা ধন মদিনাৰ দৰিদ্ৰসকলক খুৱাবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল।[13]

এটা পৰম্পৰাত কোৱা হৈছে যে: "ইবনে উমৰে ৰিপৰ্ট কৰিছে, উমৰ ইবনে আল-খাত্তাবে খাইবাৰত মাটি পাইছিল, গতিকে তেওঁ মহম্মদৰ ওচৰলৈ আহি তেওঁক এই বিষয়ে পৰামৰ্শ দিবলৈ ক’লে।" মহম্মদে ক’লে, ‘যদি বিচাৰে তেন্তে সম্পত্তিটোক অবিচ্ছেদ্য কৰি লওক আৰু তাৰ পৰা পোৱা লাভ দান-বৰঙণি হিচাপে দিয়ক। ’ ইয়াত আৰু কোৱা হৈছে যে উমৰে ইয়াক দান হিচাপে দিছিল, যি মাটি কেতিয়াও বিক্ৰী কৰা নহয়, উত্তৰাধিকাৰী হিচাপে দিয়া নহয়, দান কৰা নহ’ব। তেওঁ দুখীয়া, আত্মীয়, দাস, জেহাদ, ভ্ৰমণকাৰী, অতিথিৰ বাবে ইয়াক দি দিলে। যিজনে ইয়াক পৰিচালনা কৰে তেওঁৰ বিপৰীতে ইয়াক ৰখা নহ’ব যদিহে তেওঁ ইয়াৰ উৎপাদনৰ কিছু অংশ উপযুক্তভাৱে গ্ৰহণ কৰে বা বন্ধুক খুৱাই দিয়ে যিয়ে ইয়াৰ দ্বাৰা নিজকে সমৃদ্ধ কৰে।" [14]

আন এটা হাদীছত মহম্মদে কৈছে, "মানুহৰ মৃত্যু হ’লে মাত্ৰ তিনিটা বিষয়হে তেওঁক বৰ্তাই ৰাখে। দান-বৰঙণি, আনৰ উপকাৰত অহা জ্ঞান আৰু তেওঁৰ বাবে প্ৰাৰ্থনা কৰা শিশু।" [15][16]

জীৱন চক্ৰ

[সম্পাদনা কৰক]
মিহৰিমাহ চুলতানৰ এনডাউমেণ্ট ডীড। এই নথিখন আনাতোলিয়া আৰু ৰুমেলিয়াৰ সম্পত্তিৰ এনডাউমেণ্টৰ বিষয়ে, য’ৰ পৰা পোৱা ৰাজহৰ পৰা মিহ্ৰিমাহ চুলতান মছজিদ কমপ্লেক্সৰ খৰচ পূৰণ কৰা হৈছিল। এপ্ৰিল–মাৰ্চ ১৫৫০ চন। ছাডবাৰ্ক হানিম সংগ্ৰহালয়।

প্ৰতিষ্ঠা

[সম্পাদনা কৰক]

ইছলামিক আইনত ওৱাকফ স্থাপনৰ প্ৰক্ৰিয়াৰ ওপৰত কেইবাটাও আইনী চৰ্ত আৰোপ কৰা হৈছে।

প্ৰতিষ্ঠাতা

[সম্পাদনা কৰক]

ওৱাকফ হৈছে এটা চুক্তি; সেয়েহে প্ৰতিষ্ঠাপক (আৰবী ভাষাত আল-ৱাকিফ বা আল-মুহাব্বী বুলি কোৱা হয়) চুক্তিবদ্ধ হ'ব পৰা হ’ব লাগিব। ইয়াৰ বাবে প্ৰতিষ্ঠাপকে নিম্নলিখিত কৰিব লাগিব:

  • এজন প্ৰাপ্তবয়স্ক হোৱা
  • সুস্থ মনৰ অধিকাৰী হোৱা
  • বিত্তীয় বিষয় চম্ভালিব পৰা হ’ব লাগিব
  • দেউলীয়া হোৱাৰ বাবে নিষেধাজ্ঞাৰ অধীনত নাথাকিব

যদিও ওৱাকফ এটা ইছলামিক প্ৰতিষ্ঠান, ওৱাকফ স্থাপন কৰিবলৈ মুছলমান হোৱাটো প্ৰয়োজনীয় নহয়, আৰু ধিম্মি (ইছলামিক ৰাষ্ট্ৰত থকা অনা-ইছলামিক লোক)সকলে এটা ওৱাকফ স্থাপন কৰিব পাৰে। শেষত, যদি কোনো ব্যক্তি মাৰাত্মকভাৱে অসুস্থ হ’লে ইছলাম ইচ্ছাপত্ৰৰ দৰেই ওৱাকফৰ ওপৰতো নিষেধাজ্ঞা আৰোপ কৰা হয়।[17]

বৈশিষ্ট্য

[সম্পাদনা কৰক]
  • ওৱাকফ এনে এজন ব্যক্তিয়ে স্থাপন কৰিব লাগিব যিয়ে নিজৰ সম্পত্তি নিষ্পত্তি কৰিবলৈ আইনগতভাৱে সক্ষম, অৰ্থাৎ তেওঁলোক সুস্থ মনৰ প্ৰাপ্তবয়স্ক আৰু দায়িত্বশীল ব্যক্তি হ’ব লাগিব। নাবালক, উন্মাদ ব্যক্তি বা আইনী ক্ষমতাৰ অভাৱত কোনোবাই কৰিব নোৱাৰে।
  • ওৱাকফ স্থাপন কৰা ব্যক্তিয়ে (ওৱাকিফ) ওৱাকফৰ বাবে কোনো নিৰ্দিষ্ট হিতাধিকাৰী বা গ্ৰাহকক নিৰ্ধাৰণ কৰিব লাগিব, যেনে মছজিদ, নিৰ্দিষ্ট ব্যক্তি বা প্ৰতিষ্ঠান। তেওঁৰ বিবেচনাত এৰি দিব নোৱাৰি।
  • ওৱাকফ কোনো চৰ্ত, ফাঁচী বা অস্থায়ী দফাৰ অধীনত হ’ব নালাগে বা কিছুমান বিশেষ পৰিঘটনাৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল হ’ব নালাগে, যেনে ইয়াক বাতিল কৰাৰ বিকল্প।
  • ওৱাকিফত (ওৱাকফ স্থাপন কৰাজনে) কোনো ধৰণৰ চৰ্ত অন্তৰ্ভুক্ত কৰিব নালাগে যিবোৰ অত্যাৱশ্যকীয় চৰ্তৰ বিপৰীত, যেনে এনে চৰ্ত যিয়ে তেওঁলোকে ইচ্ছা কৰিলেই এনডাউড সম্পত্তি বিক্ৰী বা উপহাৰ দিবলৈ অনুমতি দিয়ে, বা এনে চৰ্ত যিয়ে তেওঁলোকক ইয়াৰ ওপৰত ব্যক্তিগত পছন্দ বা বিবেচনা প্ৰদান কৰে।
  • ওৱাকফ গুণী আৰু নৈতিক প্ৰকৃতিৰ হ’ব লাগে, যিয়ে নৈতিক আৰু ধাৰ্মিকতাক প্ৰতিফলিত কৰিব লাগে আৰু ই দুৰ্নীতিগ্ৰস্ত বা অনৈতিক কাৰ্য্যকলাপক সমৰ্থন বা জড়িত হ’ব নালাগে। ভালপোৱাৰ প্ৰসাৰৰ লগতে সমাজৰ উপকাৰৰ উদ্দেশ্যেৰে ইয়াক প্ৰতিষ্ঠা কৰা উচিত।
  • ওৱাকফত প্ৰদান কৰা সম্পত্তি হয় ওৱাকিফৰ (ওৱাকফ স্থাপন কৰা ব্যক্তি) হ’ব লাগে নহয় ওৱাকিফৰ নিজৰ ধনেৰে অধিগ্ৰহণ কৰিব লাগে। ইয়াৰ লগত ঋণ লোৱা ধন বা সম্পত্তি জড়িত হ’ব নালাগে যিটো ওৱাকিফৰ সম্পূৰ্ণ মালিক নহয়।

ওৱাকফিয়া (ন্যাসৰ নথিপত্ৰ)

[সম্পাদনা কৰক]

প্ৰতিটো ওৱাকফ এনডাউমেণ্ট ডীডত লিপিবদ্ধ হোৱা তথ্যক ওৱাকফিয়া বোলা হয়। ওৱাকফিয়াসকলে "ইছলামিক আইনী আৰু বিত্তীয়-ভৌগোলিক নিয়ম" অনুসৰণ কৰে। ইয়াৰ ভিতৰত সম্পত্তিৰ নাম, এনডাউড ভগ্নাংশ (২৪–কাৰাত) আৰু অতিৰিক্ত বৰ্ণনা, বেছিভাগ সময়তে ইহঁতৰ সীমা নিৰ্ধাৰণ কৰা হয়।[18]

ওৱাকফ ব্যৱস্থাত মহিলাৰ অৱদান

[সম্পাদনা কৰক]

অট্টোমান ওৱাকফৰ কিছুমান প্ৰতিষ্ঠাপক মহিলা আছিল, তেওঁলোকৰ প্ৰতিষ্ঠানসমূহে তেওঁলোকৰ সম্প্ৰদায়ৰ অৰ্থনৈতিক জীৱনত গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰভাৱ পেলাইছিল।[19] জিডিপিএফএ (আংকাৰাৰ পিয়াছ ফাউণ্ডেশ্যনৰ সাধাৰণ সঞ্চালকালয়) দ্বাৰা নথিভুক্ত কৰা ৩০,০০০ ওৱাকফ প্ৰমাণপত্ৰৰ ভিতৰত ২,৩০০ৰো অধিক ওৱাকফ প্ৰমাণপত্ৰ মহিলাৰ অন্তৰ্গত প্ৰতিষ্ঠানত পঞ্জীয়ন কৰা হৈছিল। ইস্তানবুলত অট্টোমান যুগত নিৰ্মিত আৰু ১৯৩০ চনলৈকে জীয়াই থকা ৪৯১টা ৰাজহুৱা ফোয়াৰাৰ ভিতৰত প্ৰায় ৩০% মহিলাৰ ওৱাকফৰ অধীনত পঞ্জীয়ন কৰা হৈছিল।[20]

সম্পত্তি

[সম্পাদনা কৰক]

ওৱাকফ প্ৰতিষ্ঠা কৰিবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা সম্পত্তি (যাক আল-মাউকুফ বা আল-মুহাব্বাছ বুলি কোৱা হয়) বৈধ চুক্তিৰ বস্তু হ’ব লাগিব। বস্তুবোৰ হাৰাম সামগ্ৰী হ’ব নালাগে (যেনে মদ বা গাহৰিৰ মাংস)। এই বস্তুবোৰ ইতিমধ্যে ৰাজহুৱা ডমেইনত থাকিব নালাগে: ৰাজহুৱা সম্পত্তিৰ সহায়ত ওৱাকফ স্থাপন কৰিব নোৱাৰি। প্ৰতিষ্ঠাপকে সম্পত্তিটো আগতে আন কাৰোবাক বন্ধকত দিবও নোৱাৰে। ইছলামত চুক্তিৰ ক্ষেত্ৰত এই চৰ্তসমূহ সাধাৰণতে সত্য।[17]

ওৱাকফৰ বাবে নিবেদিত সম্পত্তি সাধাৰণতে স্থাৱৰ, যেনে বাগিচা। সকলো অস্থাৱৰ সম্পদেৰেও ৱাকফ গঠন কৰিব পাৰে বুলি বেছিভাগ ইছলামিক আইনবিদে মতপোষণ কৰে। হানাফীসকলে অৱশ্যে বেছিভাগ অস্থাৱৰ সামগ্ৰীও কিছু নিষেধাজ্ঞাৰ সৈতে ওৱাকফৰ বাবে উৎসৰ্গা কৰিবলৈ অনুমতি দিয়ে। কিছুমান আইনবিদে যুক্তি দিছে যে আনকি সোণ আৰু ৰূপ (বা অন্য মুদ্ৰা)কো ওৱাকফ বুলি চিহ্নিত কৰিব পাৰি।[17]

এনডাউমেণ্ট (ওৱাকফিয়া) তালিকাভুক্ত কৰা নথিপত্ৰসমূহত প্ৰায়ে এনডাউৰৰ নাম, তালিকাভুক্ত সম্পত্তি বা বিত্তীয় একক, এনডাউমেণ্টৰ অংশ (২৪-কাৰাতত), আৰু ইয়াৰ সীমাৰ বিৱৰণ অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হয়। সীমাৰ বৰ্ণনাসমূহ ইছলামিক নামাজৰ দিশৰ পৰা আৰম্ভ হয় আৰু বিভিন্ন লেণ্ডস্কেপ উপাদানৰ তালিকা প্ৰস্তুত কৰি ঘড়ীৰ কাঁটাৰ বিপৰীত দিশত যায়। এনডাউমেণ্ট ডীডত প্ৰায়ে এনডাউমেণ্ট আৰু ইয়াৰ প্ৰশাসনৰ চৰ্তসমূহ অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হয়।[21][22]

হিতাধিকাৰীসকল

[সম্পাদনা কৰক]

ওৱাকফৰ হিতাধিকাৰী ব্যক্তি আৰু ৰাজহুৱা উপযোগী প্ৰতিষ্ঠান হ’ব পাৰে। প্ৰতিষ্ঠাপকে কোনজন ব্যক্তি সুবিধাৰ বাবে যোগ্য (যেনে প্ৰতিষ্ঠাপকৰ পৰিয়াল, সমগ্ৰ সমাজ, কেৱল দুখীয়া, ভ্ৰমণকাৰী) সেইটো নিৰ্দিষ্ট কৰিব পাৰে। মছজিদ, বিদ্যালয়, দলং, কবৰস্থান, পানী খোৱাৰ ফোয়াৰা আদি ৰাজহুৱা উপযোগী সামগ্ৰীসমূহ এটা ৱাকফৰ হিতাধিকাৰী হ’ব পাৰে। আধুনিক আইন অনুসৰি ওৱাকফক "দাতব্য কাৰণ" বুলি ভাগ কৰা হৈছে, য'ত হিতাধিকাৰীসকল জনসাধাৰণ বা দুখীয়া, আৰু "পৰিয়াল" ৱাকফ, য'ত প্ৰতিষ্ঠাপকে তেওঁলোকৰ আত্মীয়ক হিতাধিকাৰী হিচাপে নিৰ্ধাৰণ কৰে। একাধিক হিতাধিকাৰীও থাকিব পাৰে। উদাহৰণস্বৰূপে, প্ৰতিষ্ঠাপকে এইটো নিৰ্ধাৰণ কৰিব পাৰে যে ইয়াৰ পৰা পোৱা ধনৰ আধা তেওঁলোকৰ পৰিয়ালৰ হাতলৈ যাব, আনহাতে আন আধাখিনি দুখীয়াৰ হাতলৈ যাব।[17]

বৈধ হিতাধিকাৰীসকলে তলত দিয়া চৰ্তসমূহ পূৰণ কৰিব লাগিব:[17]

  • চিনাক্তকৰণযোগ্য হ’ব লাগিব। অন্ততঃ কিছুমান হিতাধিকাৰী ওৱাকফ প্ৰতিষ্ঠাৰ সময়তো থাকিব লাগিব। মালিকীসকলে অৱশ্যে ধাৰণা কৰে যে হিতাধিকাৰী অবিহনে কিছু সময়ৰ বাবে এটা ওৱাকফ থাকিব পাৰে আৰু জমা হোৱা ধন হিতাধিকাৰী সংস্পৰ্শলৈ আহিলেই দিয়া হয়। অস্তিত্বহীন হিতাধিকাৰীৰ উদাহৰণ হ’ল গৰ্ভস্থ শিশু।
  • হিতাধিকাৰীসকলে মুছলমানৰ সৈতে যুদ্ধত লিপ্ত হ’ব নালাগে। পণ্ডিতসকলে জোৰ দি কয় যে ইছলামিক ৰাষ্ট্ৰৰ অমুছলমান নাগৰিক (ধিম্মি) নিশ্চিতভাৱে হিতাধিকাৰী হ’ব পাৰে।
  • হিতাধিকাৰীসকলে ইছলামিক নীতিৰ বিৰোধী উদ্দেশ্যত ওৱাকফ ব্যৱহাৰ নকৰিবও পাৰে।
  • প্ৰতিষ্ঠাপকে নিজেই ওৱাকফ ব্যৱহাৰৰ একচেটিয়া অধিকাৰ সংৰক্ষিত কৰিব পাৰে নেকি সেই লৈ বিতৰ্কৰ সৃষ্টি হৈছে। বেছিভাগ পণ্ডিতেই এই কথাত একমত যে এবাৰ ওৱাকফ প্ৰতিষ্ঠা হ’লে ইয়াক ঘূৰাই ল’ব নোৱাৰি।

হানাফীসকলৰ মতে হিতাধিকাৰীৰ তালিকাত এটা চিৰন্তন উপাদান অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছে; ওৱাকফে ইয়াৰ হিতাধিকাৰীসকলক নিৰ্দিষ্ট কৰিব লাগিব।[17]

প্ৰতিষ্ঠাৰ ঘোষণা

[সম্পাদনা কৰক]

প্ৰতিষ্ঠা ঘোষণা সাধাৰণতে লিখিত নথি, মৌখিক ঘোষণাৰ দ্বাৰা হয় যদিও বেছিভাগ পণ্ডিতৰ বাবে দুয়োটাৰে প্ৰয়োজন নাই। ঘোষণা যিয়েই নহওক কিয়, বেছিভাগ পণ্ডিতে (হানাফী, শ্বাফী, কিছুমান হানবলী আৰু ইমামী শ্বিয়া স্কুলৰ) মত প্ৰকাশ কৰে যে, প্ৰকৃততে হিতাধিকাৰীসকলৰ হাতত নপৰা বা তেওঁলোকৰ ব্যৱহাৰত নপৰালৈকে ই বাধ্যতামূলক আৰু অপ্ৰত্যাহাৰযোগ্য নহয়। কিন্তু এবাৰ ব্যৱহাৰ হ'লে ৱাকফ নিজৰ অধিকাৰত এটা প্ৰতিষ্ঠানত পৰিণত হয়।[17]

প্ৰশাসন

[সম্পাদনা কৰক]
মেভলানা সংগ্ৰহালয়ত ওৱাকফৰ লিখা কক্ষ

সাধাৰণতে এটা ওৱাকফৰ হিতাধিকাৰীৰ পৰিসৰ থাকে। এইদৰে প্ৰতিষ্ঠাপকে আগতীয়াকৈ এজন প্ৰশাসক (যাক naẓir বা mutawallī বা ḳayyim বুলি কোৱা হয়) নিযুক্তি দি ব্যৱস্থা কৰে আৰু একেৰাহে প্ৰশাসক নিযুক্তিৰ নিয়ম নিৰ্ধাৰণ কৰে। প্ৰতিষ্ঠাপকে তেওঁলোকৰ জীৱনকালত ওৱাকফ প্ৰশাসন কৰিবলৈ বাছি ল’ব পাৰে। কিছুমান ক্ষেত্ৰত অৱশ্যে হিতাধিকাৰীৰ সংখ্যা যথেষ্ট সীমিত। এনেক্ষেত্ৰত প্ৰশাসকৰ প্ৰয়োজন নাই আৰু হিতাধিকাৰীসকলে নিজেই ওৱাকফৰ যত্ন ল’ব পাৰে।[17]

ইছলামিক আইনৰ অধীনত দায়িত্বত থকা আন ব্যক্তিৰ দৰে প্ৰশাসকৰ কাম আৰু চুক্তিবদ্ধ হোৱাৰ ক্ষমতা থাকিব লাগিব। ইয়াৰ উপৰিও বিশ্বাসযোগ্যতা আৰু প্ৰশাসনিক দক্ষতাৰ প্ৰয়োজন। কিছুমান পণ্ডিতৰ মতে এই ইছলামিক ধৰ্মীয় প্ৰতিষ্ঠানৰ প্ৰশাসক মুছলমান হ’ব লাগে যদিও হানাফীসকলে এই প্ৰয়োজনীয়তা বাদ দিয়ে।[17]

বিলুপ্তি

[সম্পাদনা কৰক]

এটা ওৱাকফৰ উদ্দেশ্য হৈছে চিৰস্থায়ী আৰু চিৰদিনৰ বাবে বৰ্তি থকা। তথাপি ইছলামিক আইনত এনে চৰ্ত আছে যাৰ অধীনত ওৱাকফ বন্ধ কৰিব পাৰি:[17]

  • যদি ওৱাকফৰ সামগ্ৰী ধ্বংস বা ক্ষতিগ্ৰস্ত হয়। পণ্ডিতসকলে ইয়াক এনেদৰে ব্যাখ্যা কৰে, যেতিয়া প্ৰতিষ্ঠাপকে উদ্দেশ্য কৰা ধৰণে সামগ্ৰীৰ ব্যৱহাৰ নহয়। সামগ্ৰীৰ অৱশিষ্টখিনি প্ৰতিষ্ঠাপক বা উত্তৰাধিকাৰীসকলৰ হাতলৈ ঘূৰাই দিব লাগে। আন আন পণ্ডিতসকলে অৱশ্যে ওৱাকফৰ সামগ্ৰীসমূহ আচলতে ব্যৱহাৰ কৰিব পৰা যায় নেকি চাবলৈ সকলো সম্ভাৱনা পৰীক্ষা কৰিব লাগিব, বন্ধ কৰাৰ আগতে শেষ হোৱাৰ সকলো পথ শেষ কৰি দিব লাগিব। এইদৰে ভূমি, এনে আইনবিদসকলৰ মতে, কেতিয়াও লুপ্ত হ’ব নোৱাৰে।
  • ওৱাকফক হাদী বা ধৰ্মীয় ন্যায়াধীশে বাতিল ঘোষণা কৰিব পাৰে, যদিহে ইয়াৰ গঠনত ইছলামত অন্যথা অবৈধ কাৰ্য্য সংঘটিত কৰাটো অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হয়, বা ই বৈধতাৰ চৰ্ত পূৰণ নকৰে, বা যদি ই দানশীলতাৰ ধাৰণাটোৰ বিৰুদ্ধে হয়। যিহেতু ওৱাকফ এটা ইছলামিক প্ৰতিষ্ঠান, প্ৰতিষ্ঠাপকে অন্য ধৰ্ম গ্ৰহণ কৰিলে ই বাতিল হৈ পৰে।[23]
  • মালিকী চিন্তাধাৰাৰ মতে ওৱাকফৰ সমাপ্তি ইয়াৰ প্ৰতিষ্ঠা ঘোষণাত নিৰ্দিষ্ট কৰা হ’ব পাৰে। যিহেতু ওৱাকফৰ ম্যাদ উকলি যাব যেতিয়াই ইয়াৰ সমাপ্তিৰ চৰ্তসমূহ পূৰণ হ’ব (যেনে, শেষৰ হিতাধিকাৰী)। তাৰ পিছত ওৱাকফৰ সম্পত্তি প্ৰতিষ্ঠাপক বা তেওঁলোকৰ উত্তৰাধিকাৰীৰ হাতলৈ ঘূৰি আহে।

ইতিহাস আৰু স্থান

[সম্পাদনা কৰক]

মহম্মদৰ বুলি কোৱা প্ৰথাসমূহত ইছলামিক ইতিহাসৰ আদিম অংশৰ পৰাই ওৱাকফৰ প্ৰতিষ্ঠানক প্ৰসাৰিত কৰি আহিছে।[24]

আটাইতকৈ পুৰণি ওৱাকফিয়া (ডিড) নথি দুটা নৱম শতিকাৰ, আনহাতে তৃতীয়টো দশম শতিকাৰ আৰম্ভণিৰ, তিনিওটা আব্বাচী যুগৰ ভিতৰত। আটাইতকৈ পুৰণি তাৰিখৰ ওৱাকফিয়া ৮৭৬ খ্ৰীষ্টাব্দৰ আৰু ই বৰ্তমান ইস্তানবুলৰ তুৰ্কী আৰু ইছলামিক কলা সংগ্ৰহালয়ৰ হাতত থকা কোৰআনৰ বহু খণ্ডৰ সংস্কৰণৰ বিষয়ে।[24] সম্ভৱতঃ পুৰণি ওৱাকফিয়া হৈছে পেৰিছৰ লুভ্ৰ সংগ্ৰহালয়ৰ হাতত থকা এটা পেপিৰাছ, যাৰ কোনো লিখিত তাৰিখ নাই যদিও নৱম শতিকাৰ মাজভাগৰ বুলি ধৰা হয়। ইয়াৰ পিছৰ আটাইতকৈ পুৰণি নথিখন হৈছে মাৰ্বলৰ এটা ফলি যাৰ শিলালিপিত ৯১৩ খ্ৰীষ্টাব্দৰ সমতুল্য ইছলামিক তাৰিখ লিখা আছে আৰু ইয়াত থানাৰ ওৱাকফৰ মৰ্যাদা উল্লেখ কৰা হৈছে, কিন্তু ই নিজৰ বাবেই মূল ডীড নহয়; ইয়াক টেল আভিভৰ এৰেট্জ ইজৰাইল সংগ্ৰহালয়ত ৰখা হৈছে।[25]

মাৰোমৰ মতে,

মামলুক যুগৰ শেষৰ পৰ্যায়ত ধৰ্মীয় এনডাউমেণ্ট হিচাপে যথেষ্ট সম্পত্তিৰ বোজা দেখা গৈছিল [...]। ওৱাকফিজেচনৰ লক্ষ্য আছিল [...] সম্পত্তি বাজেয়াপ্ত আৰু আৰ্থ-সামাজিক উত্তাল পৰিস্থিতি আৰু ৰাজনৈতিক নিৰাপত্তাহীনতাৰ সময়ত ৰাজহৰ উৎস নিয়ন্ত্ৰণ কৰা। ইছলামিক আইন অনুসৰি, কেৱল এজন মালিকে (মল্লাকে) সম্পত্তিসমূহ ওৱাকফ হিচাপে উৎসৰ্গা কৰিব পাৰে, সেয়েহে প্ৰক্ৰিয়াটোৰ নথিভুক্ত কৰা চৰকাৰী আইনী ডীডসমূহ উৎপাদন, নিশ্চিতকৰণ আৰু প্ৰচাৰৰ প্ৰয়োজন হয় [...]। শ্বৰীয়ত আইন অনুসৰি এনডাউমেণ্টৰ স্থায়িত্বৰ বাবে অট্টোমান ন্যায়পালিকাই এই এনডাউমেণ্টসমূহৰ মূল কৰ্ম হেৰাই যাব বুলি বহুতো সংগ্ৰহ, কপি আৰু সংক্ষিপ্ত কৰি ৰাখিছিল।[26]

১৮০০ চনৰ আৰম্ভণিতে অট্টোমান সাম্ৰাজ্যৰ সকলো কৃষিযোগ্য ভূমিৰ আধাতকৈ অধিক ভূমি ওৱাকফ সম্পত্তি হিচাপে শ্ৰেণীভুক্ত কৰা হৈছিল। এই সংখ্যাত বৰ্তমানৰ তুৰস্কৰ ৭৫ শতাংশ, ইজিপ্তৰ এক পঞ্চমাংশ, ইৰাণৰ এক সপ্তমাংশ, আলজেৰিয়াৰ আধা, টিউনিছিয়াৰ এক তৃতীয়াংশ আৰু গ্ৰীচৰ এক তৃতীয়াংশ কৃষিযোগ্য ভূমি অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছিল।[27]

চৌদি আৰব

[সম্পাদনা কৰক]

চৌদি আৰৱত মুঠ পঞ্জীয়নভুক্ত এনডাউমেণ্টৰ সংখ্যা ৩৩,২২৯ টা।[28]

জেৰুজালেম

[সম্পাদনা কৰক]

১৬ শতিকাত চুলেমান দ্য মেগনিফিচেণ্টৰ পত্নীয়ে হাচেকি চুলতান কমপ্লেক্স দাতব্য কমপ্লেক্স প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল আৰু ২৬খন গাঁৱৰ সেৱা আগবঢ়াইছিল; প্ৰতিষ্ঠানটোত দোকান, এখন বজাৰ, দুটা চাবোন উদ্যোগ, ১১টা আটা মিল আৰু অট্টোমান ছিৰিয়া আৰু লেবাননত অৱস্থিত দুটা গা ধোৱা ঘৰও আছিল।[13] কেইবা শতিকা ধৰি এই ব্যৱসায়সমূহৰ পৰা আহৰণ কৰা আয়ৰ ফলত মছজিদ, চুপ পাকঘৰ আৰু দুখন ভ্ৰমণকাৰী আৰু তীৰ্থযাত্ৰীৰ থানা ৰক্ষণাবেক্ষণত অৰিহণা যোগাইছিল।[13]

ইজিপ্ত

[সম্পাদনা কৰক]

মিচৰৰ আদিম ধৰ্মপৰায়ণ ভেটিবোৰ আছিল দাতব্য উপহাৰ, আৰু ই ওৱাকফৰ ৰূপত নাছিল। আমৰ ইবনে আল-আছে নিৰ্মাণ কৰা প্ৰথম মছজিদটো ইয়াৰ উদাহৰণ: মাটিখিনি কায়ছাবা বিন কুলথুমে দান কৰিছিল, আৰু তাৰ পিছত মছজিদৰ খৰচ বায়ত আল-মালে দিছিল। ৯১৯ চনত (আব্বাছিদ যুগত) বিত্তীয় বিষয়া আবু বকৰ মুহম্মদ বিন আলী আল-মাধাৰাই প্ৰতিষ্ঠা কৰা আটাইতকৈ প্ৰাচীন ওৱাকফ হৈছে ইয়াৰ চাৰিওফালৰ বাগিচাসমূহৰ সৈতে একেলগে বীৰকাত হাবাছ নামৰ পুখুৰী, যাৰ ৰাজহ ব্যৱহাৰ কৰি হাইড্ৰলিক কমপ্লেক্স চলোৱা হৈছিল আৰু দৰিদ্ৰ লোকক খাদ্য যোগান ধৰা হৈছিল।

ভাৰত

[সম্পাদনা কৰক]

ভাৰতত ওৱাকফৰ প্ৰাচীন উল্লেখ আয়নুল মুল্ক ইবনে মাহৰুৰ চতুৰ্দশ শতিকাৰ ইনছা-ই-মাহৰু গ্ৰন্থত পোৱা যায়। কিতাপখনৰ মতে, ঘোৰৰ মহম্মদে মুলতানত এটা জামাতৰ মছজিদৰ সপক্ষে দুখন গাঁও উৎসৰ্গা কৰিছিল, আৰু ইয়াৰ প্ৰশাসন শ্বেইখ আল-ইছলাম (সাম্ৰাজ্যৰ সৰ্বোচ্চ ধৰ্মীয় বিষয়া)ৰ হাতত তুলি দিছিল। আগন্তুক বছৰবোৰত আৰু কেইবাটাও ওৱাকফৰ সৃষ্টি হ'ল, কাৰণ দিল্লী চুলতানী শাসন জাতিষ্কাৰ হৈ উঠিছিল।[29]


ভাৰত চৰকাৰে প্ৰণয়ন কৰা ওৱাকফ আইন ১৯৫৪ (পাছলৈ ওৱাকফ আইন ১৯৯৫) অনুসৰি ওৱাকফক (ক) ব্যৱহাৰকাৰীৰ দ্বাৰা ওৱাকফ যেনে কবৰস্থান, মুছাফিৰ খানা (ছাৰাই) আৰু চৌলট্ৰি আদি, (খ) মাশ্ৰুতুল-খিদমত (সেৱা ইনাম)ৰ অধীনত ওৱাকফ যেনে খাজী সেৱা, নিৰ্খী সেৱা, পেছম সেৱা আৰু... খাতিব সেৱা আদি, আৰু (গ) ওৱাকফ আলাল-আউলাদ দাতাই (ওৱাকিফ) তেওঁলোকৰ আত্মীয়ৰ সুবিধাৰ্থে আৰু মুছলমান আইনে ধৰ্মপৰায়ণ, ধৰ্মীয় বা দাতব্য হিচাপে স্বীকৃতি দিয়া যিকোনো উদ্দেশ্যৰ বাবে উৎসৰ্গা কৰে। ১৯৫৪ চনত ওৱাকফ আইন প্ৰণয়নৰ পিছত কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে সকলো ৰাজ্য চৰকাৰক মছজিদ, দৰগাহ, হুছেইনিয়া, কবৰস্থান, তাখিয়া, ঈদগাহ, আঞ্জুমান, আৰু বিভিন্ন ধৰ্মীয় আৰু দাতব্য প্ৰতিষ্ঠান আদি ওৱাকফ প্ৰতিষ্ঠান পৰিচালনাৰ বাবে আইনখন কাৰ্যকৰী কৰিবলৈ নিৰ্দেশ দিয়ে।[30] ভাৰত চৰকাৰৰ অধীনত থকা এটা বিধিগত সংস্থাই ৰাজ্যিক ওৱাকফ ব’ৰ্ডসমূহো তদাৰক কৰে।[31]

ৰাজ্যিক ওৱাকফ ব’ৰ্ডসমূহে ব্যক্তিগত ওৱাকফ প্ৰতিষ্ঠানসমূহৰ বাবে জিলা ওৱাকফ সমিতি, মণ্ডল ওৱাকফ সমিতি আৰু সমিতি গঠন কৰি ওৱাকফৰ সম্পত্তিসমূহ পৰিচালনা, নিয়ন্ত্ৰণ আৰু সুৰক্ষাৰ দিশত কাম কৰে। [30] ২০০৬ চনত সচাৰ কমিটীয়ে ভাৰতত ৬ লাখ একৰ (২,৪০০ কিলোমিটাৰ বৰ্গফুট) মাটিৰে প্ৰায় ৫ লাখ পঞ্জীয়নভুক্ত ওৱাকফ সম্পত্তিৰ ৰিপৰ্ট দিছিল, যাৰ লিখিত মূল্য ৬০ বিলিয়ন।[32][33]

২০২৫ চনত দ্য ইকনমিষ্টে অনুমান কৰিছিল যে ভাৰতত প্ৰায় ৮ লাখ ৭২ হাজাৰ ওৱাকফ সম্পত্তি আছে, যিটো আন যিকোনো দেশতকৈ বেছি। ভাৰতৰ ভিতৰত কেৱল সামৰিক আৰু ৰেলৱেইহে অধিক ভূমি নিয়ন্ত্ৰণ কৰে।[34]

জাঞ্জিবাৰ

[সম্পাদনা কৰক]

পূব আফ্ৰিকাত ওৱাকফৰ ঐতিহাসিক উৎপত্তিৰ বিষয়ে চিনাক্ত কৰাটো কঠিন যদিও ওমানৰ চুলতান ছায়িদ ছাইদে জাঞ্জিবাৰ আৰু পূব আফ্ৰিকাৰ উপকূলৰ ওপৰত নিজৰ নিয়ন্ত্ৰণ শক্তিশালী কৰাৰ পিছত ১৭ শতিকাত এই প্ৰথা আনুষ্ঠানিক হ’বলৈ আৰম্ভ কৰে।[35] এই পৰ্যন্ত প্ৰত্নতাত্ত্বিক প্ৰমাণে শ্বাহিলি উপকূলৰ কেইবাটাও পুৰণি মছজিদ উদ্ধাৰ কৰিছে, যিবোৰ অষ্টম শতিকাৰ আগৰ অনানুষ্ঠানিক ওৱাকফ বুলি বিশ্বাস কৰা হয়।[36] ১৮২০ চনত চুলতান ছাইদে ওমান চুলতানত্ব জাঞ্জিবাৰৰ ষ্টোন টাউনলৈ স্থানান্তৰিত কৰাৰ পৰাই ওৱাকফৰ আনুষ্ঠানিককৰণৰ সূত্ৰপাত ঘটিছে। ইয়াৰ ফলত ইছলামিক শাস্ত্ৰৰ আৱশ্যকতা হিচাপে ওৱাকফৰ পৰা ৰাজকীয় পৰিয়ালে বৈধতা প্ৰদান কৰা স্থানীয় আৰু কেন্দ্ৰীভূত প্ৰতিষ্ঠানিক প্ৰথালৈ পৰিৱৰ্তন ঘটিল। এইখিনিৰ পৰাই পূব আফ্ৰিকান দ্বীপপুঞ্জৰ বন্দৰ চহৰখনৰ নগৰ উন্নয়নৰ কাম ওৱাকফ ব্যৱস্থাৰ দ্বাৰা গঢ় লৈ উঠিছিল। তেনেদৰে, বৃহত্তৰ ষ্টোন টাউনৰ অধিকাংশই সম্ভ্ৰান্ত লোকসকলে বিনামূলীয়াকৈ বাসস্থান বা কবৰস্থানৰ বাবে উপলভ্য সম্পদ ওৱাকফৰ সম্পত্তি হৈ পৰে, ইয়াৰে প্ৰায় ৬.৪% দৰিদ্ৰসকলৰ বাবে ৰাজহুৱা গৃহ আছিল।

মন কৰিবলগীয়া যে, জাঞ্জিবাৰৰ অৰ্থনৈতিক পৰিৱৰ্তনে সেই সময়ত ওৱাকফ প্ৰথাক গঢ় দিছিল। ওমান শাসনৰ অধীনত দাসত্ত্ব আৰু নগদ শস্য উদ্যোগৰ উত্থান ঘটিছিল, বিশেষকৈ মছলাৰ ৰপ্তানিৰ বাবে, যিয়ে ওমানী অভিজাত শ্ৰেণীৰ অভিজাত শ্ৰেণীটোক শক্তিশালী কৰিছিল।[37] ক্ৰমাৎ বৃদ্ধি পোৱা বৈষম্যৰ প্ৰেক্ষাপটত আভিজাত্যসকলে দাস আৰু কৃষকসকলক ৰাজহুৱা গৃহৰ লগতে মছজিদ, মাদ্ৰাছা আৰু মুক্ত বাসস্থান আৰু খেতিৰ বাবে মাটি প্ৰদান কৰিবলৈ ওৱাকফ ব্যৱহাৰ কৰিছিল। উদাহৰণস্বৰূপে, ষ্টোন টাউনৰ ৬৬টা মছজিদৰ সকলোবোৰ ব্যক্তিগতভাৱে বিত্তীয় সাহায্য আৰু সম্ভ্ৰান্ত ওৱাকিফৰ মালিকানাধীন আছিল, যাতে তেওঁলোকৰ চুবুৰীৰ প্ৰতি সামাজিক মৰ্যাদা আৰু কৰ্তব্য প্ৰদৰ্শন কৰা হয়।[38] এই ব্যৱস্থাৰ অধীনত ষ্টোন টাউনৰ স্থাপত্যৰ বিন্যাস সম্পূৰ্ণৰূপে চুলতান আৰু ইয়াৰ আভিজাত্যৰ নেটৱৰ্কে পৰিচালনা কৰিছিল। ইয়াৰ ফলত অভিজাত শ্ৰেণীয়ে স্থানীয় জনসংখ্যাৰ ওপৰত নিয়ন্ত্ৰণ নিশ্চিত কৰাৰ উপায় হিচাপে দুগুণ হোৱাৰ লগতে ওৱাকফৰ জৰিয়তে জাকাত দিয়া অভ্যাস কৰিবলৈ সক্ষম হৈছিল।

১৮৬০ চনৰ পৰা ১৮৮০ চনলৈকে পূব আফ্ৰিকান দ্বীপপুঞ্জটোৱে অৰ্থনৈতিক মন্দাৱস্থাৰ সন্মুখীন হয়, যিয়ে অভিজাত শ্ৰেণীৰ ব্যক্তিগত সম্পত্তিৰ প্ৰতি ভাবুকি কঢ়িয়াই আনে।[39] যি সময়ত মাটিৰ মালিকসকলে নিজৰ সম্পত্তি বিদেশী বিনিয়োগকাৰীক বিক্ৰী বা বন্ধকত দিবলৈ বাধ্য হৈছিল, সেই সময়ত ওৱাকফ হৈ পৰিছিল ঋণৰ চৰ্তত সম্পত্তিক আইনগতভাৱে সুৰক্ষিত কৰাৰ এক মাধ্যম। জনসাধাৰণক সম্পত্তি দান কৰাৰ ক্ষেত্ৰত অভিজাত শ্ৰেণীয়ে সাধাৰণ জনতাক মাটি, আৰ্থিক সহায় আৰু মছজিদৰ দৰে সম্প্ৰদায়ৰ স্থান প্ৰদান কৰাৰ লগতে নিজৰ সম্পদ সংৰক্ষণ কৰিবলৈ সক্ষম হৈছিল।

১৮৯০ চনত যেতিয়া জাঞ্জিবাৰ ব্ৰিটিছ ঔপনিৱেশিক অঞ্চলত পৰিণত হয়, তেতিয়া দ্বীপটোৰ প্ৰায় আধা অংশ ওৱাকফৰ সম্পত্তি আছিল।[40] নিয়ন্ত্ৰণ স্থাপন কৰিবলৈ হ’লে ব্ৰিটিছে উপলব্ধি কৰিলে যে, হয় ওৱাকফ ব্যক্তিগতকৰণ কৰিব লাগিব নহয় ইয়াৰ ওপৰত প্ৰশাসনিক নিয়ন্ত্ৰণ লাভ কৰিব লাগিব। পৰৱৰ্তী সময়ত সকলো ওৱাকফৰ সম্পত্তি ঔপনিৱেশিক আমোলাতন্ত্ৰত অন্তৰ্ভুক্ত কৰাৰ বাবে ধাৰাবাহিক ডিক্ৰী জাৰি কৰা হৈছিল। ১৯০৫ চনত ৱাকফ আয়োগ গঠন কৰা ওৱাকফ সম্পত্তিৰ ডিক্ৰীত সংখ্যাগৰিষ্ঠ ব্ৰিটিছ বিষয়া আৰু সংখ্যালঘু ইছলামিক কৰ্তৃপক্ষই চুলতানীক প্ৰতিনিধিত্ব কৰিবলৈ গঠিত আছিল যিয়ে দ্বীপটোৰ ওপৰত কিছু পৰিমাণে প্ৰভাৱ বজাই ৰাখিছিল।.[41] এই পৰিৱৰ্তনে ৰাষ্ট্ৰযন্ত্ৰত ওৱাকফৰ অধিক আনুষ্ঠানিককৰণৰ সূচনা কৰে, যিটো পদক্ষেপে ইংৰাজসকলক ৰাজহুৱাভাৱে ব্যৱহৃত সম্পত্তিৰ সংৰক্ষণ আৰু ৰক্ষণাবেক্ষণৰ লগতে ইয়াৰ পৰা আহৰণ কৰা উদ্বাত্তু ৰাজহকো প্ৰত্যক্ষভাৱে নিয়ন্ত্ৰণ কৰিবলৈ অনুমতি দিছিল। ইয়াৰ উপৰিও ই ব্ৰিটিছ ঔপনিৱেশিকতাবাদৰ দ্বাৰা শ্বাহিলী সংস্কৃতিৰ 'ডি-ইছলামীকৰণ' আৰু 'ডি-আৰবীকৰণ' বুলি কোৱাৰ অংশ আছিল, যিটো কৌশল ওমানীৰ প্ৰভাৱৰ পৰা মুক্ত কৰিবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল।[42] মাজৰুইয়ে শ্বাহিলী ভাষাৰ প্ৰেক্ষাপটত এই কথা কৈছে যদিও ইংৰাজসকলে ওবাকফ প্ৰথাৰ আধাৰত থকা ইছলামিক মূল্যবোধৰ পৰা যিদৰে বিচ্যুত হৈছিল তাৰ পৰাও ইয়াক দেখা যায়। প্ৰথমতে যিটো দাতব্য প্ৰথা হিচাপে সামাজিক সেৱা প্ৰদান কৰিব বুলি উদ্দেশ্য কৰা হৈছিল, তাৰ ঠাইত জনকল্যাণৰ ওপৰত লাভৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়া হৈছিল।[43] ইয়াৰ ফলত ওমানী শাসনৰ সময়ত উচ্চ আৰু নিম্ন শ্ৰেণীৰ মাজত গঢ় লৈ উঠা সামাজিক আৰু ৰাজনৈতিক সম্পৰ্ক বিচ্ছিন্ন হৈ পৰিল কাৰণ ওৱাকফ পৰিচালনাৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰা অন্তৰ্নিহিত মূল্যবোধসমূহ পৰিভাষা সলনি হোৱাৰ লগে লগে হেৰাই গৈছিল।

১৯৬৩ চনত স্বাধীনতাৰ এবছৰৰ পিছত হোৱা জাঞ্জিবাৰী বিপ্লৱে আফ্ৰিকান-শ্বিৰাজী পাৰ্টি (ASP)ৰ নেতৃত্বত এখন নতুন চৰকাৰ স্থাপন কৰে।[44] বিপ্লৱৰ এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ অংশ আছিল আৰবী বংশৰ জাঞ্জিবাৰী অভিজাত শ্ৰেণীৰ বিৰুদ্ধে গোচৰ চলোৱা। ইয়াৰ ফলত ভূমিৰ এটা উল্লেখযোগ্য অংশ, যাৰ বহুখিনি ৱাকফ, নতুন স্বাধীন ৰাষ্ট্ৰই তেওঁলোকৰ সমাজবাদী উন্নয়ন কাৰ্যসূচীৰ অংশ হিচাপে ৰাষ্ট্ৰীয়কৰণ কৰিবলৈ এৰি দিলে।[উদ্ধৃতিৰ প্ৰয়োজন] বিপ্লৱে জাঞ্জিবাৰৰ ওৱাকফ প্ৰতিষ্ঠানসমূহৰ এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ টাৰ্ণ পইণ্টৰ ওপৰত আলোকপাত কৰিছে, অৰ্থাৎ এই সম্পত্তিসমূহৰ ‘ৰাজহুৱা’ মালিকীস্বত্ব যিয়ে ওৱাকিফৰ প্ৰয়োজনীয়তা নিষ্পত্তি কৰিছিল। এইদৰে ৱাকফক কেন্দ্ৰীভূত ৰাষ্ট্ৰৰ দ্বাৰা নিয়ন্ত্ৰিত ৰাজনৈতিক প্ৰতিষ্ঠান হিচাপে আৰু অধিক চিমেণ্টেৰে গঢ়ি তোলা হৈছিল আৰু মতাৱালিসকলে পৰিচালনা কৰিছিল। ইয়াৰ ফলত ষ্টোন টাউনৰ আটাইতকৈ দৰিদ্ৰ বাসিন্দাসকলে ওৱাকিফ পৰিয়ালৰ আত্মীয়ৰ বাবে সংৰক্ষিত ওৱাকফ অট্টালিকাত বাস কৰিবলৈ সুবিধা পাইছিল। এইটো সৌভাগ্যৰ কাম যেন লাগিব পাৰে যদিও সকলো ওৱাকফৰ সম্পত্তিৰ ৰাষ্ট্ৰীয়কৰণৰ ফলত ধনৰ অভাৱৰ বাবে বহুতো সম্পত্তি ধ্বংস হৈছিল, কাৰণ ৰাষ্ট্ৰৰ হাতত আভিজাত্য ওৱাকিফসকলৰ ব্যক্তিগত নিয়ন্ত্ৰণত থকাৰ দৰে ফলপ্ৰসূভাৱে ওৱাকফ সংৰক্ষণ কৰাৰ উপায় নাছিল।[45]

ব'ৱেনৰ মতে, ইছলাম পালন কৰাৰ সময়ত মুছলমানসকলে "সম্ভাৱ্যভাৱে বিৰোধী সাংস্কৃতিক ব্যৱস্থাসমূহৰ মাজত আলোচনাত লিপ্ত হয়: ইছলামৰ সৰ্বজনীন আৱশ্যকতাসমূহ (স্থানীয়ভাৱে বুজাৰ দৰে) আৰু এটা বিশেষ সমাজত নিহিত হৈ থকা মূল্যবোধসমূহৰ মাজত।"[46] ব'ৱেনে ইছলামিক আচাৰ-অনুষ্ঠানসমূহ প্ৰসংগত কেনেকৈ চৰ্চা কৰা হয়, সেই বিষয়ে বিশ্লেষণ কৰিলেও এই যুক্তি তৰ্কসাপেক্ষভাৱে জাঞ্জিবাৰৰ ওৱাকফৰ ইতিহাস "স্থানীয় সাংস্কৃতিক উদ্বেগ আৰু সৰ্বজনীন শাস্ত্ৰীয় আৱশ্যকতা"ৰ দ্বাৰা কেনেকৈ গঢ় লৈ উঠে তাৰ ওপৰত প্ৰয়োগ কৰিব পাৰি।[47] আচলতে এই সংঘাত জাঞ্জিবাৰত ঐতিহাসিকভাৱে ওৱাকফে যিদৰে দ্বৈত উদ্দেশ্য সাধন কৰি আহিছে, তাৰ পৰাই স্পষ্ট; ওৱাকফৰ অবিচ্ছেদ্য আইনক দান-বৰঙণি আৰু তাৰ দ্বাৰা জনকল্যাণৰ উৎস হিচাপে সন্তুষ্ট কৰাৰ লগতে শাসক শ্ৰেণীয়ে নিম্ন শ্ৰেণীৰ নিৰ্ভৰশীলতা বজাই ৰাখিবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা আধিপত্যৰ আহিলা হিচাপে দুগুণ কৰা। প্ৰথমটো ওৱাকফ প্ৰতিষ্ঠানৰ শাস্ত্ৰভিত্তিক নীতিগত ভেটি হিচাপে কিছু পৰিমাণে সংৰক্ষিত হৈ থকাৰ বিপৰীতে দ্বিতীয়টোৰ প্ৰকৃতি আৰু গতিশীলতা জাঞ্জিবাৰৰ শাসন ব্যৱস্থা পৰিৱৰ্তনৰ প্ৰকৃতি আৰু গতিশীলতাৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল আছিল। ওমানীৰ শাসনত অভিজাত শ্ৰেণীয়ে ইছলামিক ধৰ্মপৰায়ণতাৰ বাহ্যিক প্ৰদৰ্শন হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰিছিল আৰু একে সময়তে সামাজিক আৱাস, শিক্ষাৰ সুবিধা আৰু মছজিদৰ দৰে ধৰ্মীয় প্ৰতিষ্ঠানৰ জৰিয়তে দাস আৰু স্থানীয় জনসাধাৰণক নিয়ন্ত্ৰণ কৰাৰ উপায় হিচাপেও কাম কৰিছিল। যেতিয়া অৰ্থনৈতিক মন্দাৱস্থাই অভিজাত শ্ৰেণীৰ স্থিতিৰ প্ৰতি ভাবুকি কঢ়িয়াই আনিছিল, তেতিয়া সম্ভ্ৰান্ত লোকসকলে নিজৰ মাটি বিক্ৰী বা বন্ধকত ৰখাৰ পৰা হাত সাৰিবলৈ নিজৰ সম্পত্তিৰ মালিকীস্বত্ব বজাই ৰাখিবলৈ ৱাকফ ব্যৱহাৰ কৰিছিল যাৰ ফলত এই প্ৰথাৰ অৰ্থনৈতিক কাৰ্য্য সলনি হৈছিল। ব্ৰিটিছে জাঞ্জিবাৰৰ ওপৰত নিয়ন্ত্ৰণ লাভ কৰাৰ পিছত আৰু ওৱাকফক ৰাজনৈতিক প্ৰতিষ্ঠান হিচাপে অধিক আনুষ্ঠানিক কৰাৰ পিছত ইয়াক সাংস্কৃতিকভাৱে স্থানীয় জনসাধাৰণক বিধ্বস্ত কৰি ক্ৰমান্বয়ে ইয়াৰ আৰবী উৎপত্তিৰ পৰা মুক্ত কৰিবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা হয়। স্বাধীনতাৰ পিছতো এই কথা টিকি থাকিল যেতিয়া নতুনকৈ স্বাধীন ৰাষ্ট্ৰই ব্যক্তিগত সম্পত্তিৰ ওপৰত নিয়ন্ত্ৰণ লাভৰ উপায় হিচাপে সকলো ওৱাকফৰ সম্পত্তি ৰাষ্ট্ৰীয়কৰণ কৰি আৰবী প্ৰভাৱ আৰু অধিক নিৰ্মূল কৰিব বিচাৰিছিল।

বিদ্যালয়, চিকিৎসালয়লৈ অৰ্থসাহায্য

[সম্পাদনা কৰক]
হুৰেম চুলতানৰ এনডাউমেণ্ট চাৰ্টাৰ (ৱাকফিয়া)। পিছৰ উৎসৰ পৰা হাচেকি হুৰেম চুলতান মছজিদ, মাদ্ৰাছা আৰু ইমাৰেট (চূপ-পাকঘৰ) নামেৰে জনাজাত অট্টালিকাসমূহৰ কথা ডীডত উল্লেখ কৰা হৈছে আৰু এনডাউমেণ্টৰ কাম-কাজৰ যত্ন ল’বলৈ কেনেকৈ ব্যয় কৰা হ’ব, যেনে অট্টালিকাৰ যত্ন আৰু চাফাই, তাত কাম কৰা লোকসকলৰ দৰমহা ইত্যাদিৰ বিশদ ব্যাখ্যা সন্নিবিষ্ট কৰা হৈছে। খ্ৰীষ্টীয় ১৫৫৬–১৫৫৭ (এইচ.৯৬৪)। তুৰ্কী আৰু ইছলামিক আৰ্টছৰ সংগ্ৰহালয়।[48]

দশম শতিকাৰ ভিতৰত ইছলামিক ওৱাকফ আইন আৰু মাদ্ৰাছাৰ ভেটি সুদৃঢ়ভাৱে প্ৰতিষ্ঠা হোৱাৰ পিছত সমগ্ৰ ইছলামিক ভূমিত বিমাৰিস্তান অৰ্থাৎ চিকিৎসালয়ৰ সংখ্যা বহুগুণে বৃদ্ধি পালে। একাদশ শতিকাৰ ভিতৰত বহু ইছলামিক চহৰত কেইবাখনো চিকিৎসালয় আছিল। ওৱাকফ ট্ৰাষ্ট প্ৰতিষ্ঠানসমূহে চিকিৎসালয়সমূহৰ বাবে বিভিন্ন খৰচৰ বাবে ধন আগবঢ়াইছিল, য’ত আছিল চিকিৎসক, চকুৰ চিকিৎসক, অস্ত্ৰোপচাৰ বিশেষজ্ঞ, ৰসায়নবিদ, ফাৰ্মাচিষ্ট, ঘৰুৱা আৰু আন সকলো কৰ্মচাৰীৰ মজুৰি, খাদ্য আৰু ঔষধ ক্ৰয় কৰাৰ ধন; চিকিৎসালয়ৰ সঁজুলি যেনে বিচনা, কাপোৰ, বাচন আৰু সুগন্ধি; আৰু অট্টালিকা মেৰামতি কৰা। ওৱাকফ ট্ৰাষ্টসমূহে চিকিৎসা বিদ্যালয়সমূহৰ বাবেও ধন আগবঢ়াইছিল আৰু তেওঁলোকৰ ৰাজহৰ পৰা বিভিন্ন খৰচ যেনে ইয়াৰ ৰক্ষণাবেক্ষণ আৰু শিক্ষক আৰু ছাত্ৰ-ছাত্ৰীৰ ধন পৰিশোধ কৰা হৈছিল।[49] স্বাস্থ্যসেৱা সম্পৰ্কীয় ওৱাকফৰ অতি অদ্ভুত উদাহৰণৰ এটা, ট্ৰিপলি চহৰত এজন ব্যক্তিয়ে এনে এটা ওৱাকফ স্থাপন কৰিছিল, য’ত দুজন লোকক নিয়োগ কৰা হৈছিল যিয়ে "প্ৰতিদিনে চিকিৎসালয়ৰ মাজেৰে খোজ কাঢ়ি গৈ ৰোগীৰ কাণে কাণে ইজনে সিজনৰ লগত নিৰৱে কথা পাতিব, তেওঁলোকৰ উন্নতি আৰু ভাল-বেয়াৰ খবৰ কৰিছিল"।[50]

ট্ৰাষ্ট আইনৰ সৈতে তুলনা

[সম্পাদনা কৰক]

৭ম শতিকাৰ পৰা নৱম শতিকালৈকে মধ্যযুগীয় ইছলামিক জগতত বিকশিত হোৱা ইছলামিক আইনত ওৱাকফৰ ইংৰাজী ট্ৰাষ্ট আইনখনৰ সৈতে উল্লেখযোগ্য সাদৃশ্য আছে।[51] প্ৰতিটো ওৱাকফত এজন ওৱাকিফ (প্ৰতিষ্ঠাপক), মুতাৱিলিছ (ট্ৰাষ্টী), কাদি (বিচাৰক) আৰু হিতাধিকাৰী থাকিব লাগিব।[52] ওৱাকফ আৰু ট্ৰাষ্ট দুয়োটাৰে অধীনত "সম্পত্তি সংৰক্ষিত কৰা হয়, আৰু ইয়াৰ উৎপাদক নিৰ্দিষ্ট ব্যক্তিৰ সুবিধাৰ বাবে বা সাধাৰণ দাতব্য উদ্দেশ্যৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰা হয়; কৰ্পাছ অবিচ্ছেদ্য হৈ পৰে; একেৰাহে হিতাধিকাৰীৰ সপক্ষে আজীৱন বাগিচা সৃষ্টি কৰিব পাৰি" আৰু "উত্তৰাধিকাৰৰ আইন বা উত্তৰাধিকাৰীৰ অধিকাৰৰ প্ৰতি লক্ষ্য ৰাখি; আৰু ধাৰাবাহিকতা একেৰাহে নিযুক্তিৰ দ্বাৰা সুৰক্ষিত হয় ট্ৰাষ্টী বা মুটাভিলিছ।"[53]

ইছলামিক ওৱাকফ আৰু ইংৰাজী ট্ৰাষ্টৰ মাজত একমাত্ৰ উল্লেখযোগ্য পাৰ্থক্য আছিল "যেতিয়া ইয়াৰ নিৰ্দিষ্ট বস্তুৰ অস্তিত্ব বন্ধ হৈ যায় তেতিয়া ওৱাকফৰ স্পষ্ট বা অন্তৰ্নিহিতভাৱে দাতব্য উদ্দেশ্যলৈ ঘূৰাই অনা",[54] যদিও এই পাৰ্থক্য কেৱল ওৱাকফ খাইৰী (আৰম্ভণিৰ পৰাই দাতব্য উদ্দেশ্যৰ বাবে নিবেদিত)তকৈ কেৱল ওৱাকফ আহলি (ইছলামিক পৰিয়ালৰ ট্ৰাষ্ট)ৰ ক্ষেত্ৰতহে প্ৰযোজ্য আছিল। আন এটা পাৰ্থক্য আছিল ইংৰাজীয়ে ট্ৰাষ্টৰ সম্পত্তিৰ ওপৰত "আইনী সম্পত্তি" নিহিত কৰা, যদিও "ট্ৰাষ্টীয়ে তেতিয়াও হিতাধিকাৰীৰ সুবিধাৰ বাবে সেই সম্পত্তি পৰিচালনা কৰিবলৈ বাধ্য আছিল।" এই অৰ্থত "ইংৰাজ ট্ৰাষ্টীৰ ভূমিকা সেয়েহে মুতাৱাল্লীৰ পৰা বিশেষ পৃথক নহয়।"[55]

ইংলেণ্ডত ক্ৰুছেডৰ সময়ত, দ্বাদশ আৰু ত্ৰয়োদশ শতিকাৰ সময়ছোৱাত ব্যক্তিগত আস্থা আইন গঢ় লৈ উঠিছিল। ইকুইটিৰ নীতিৰ অধীনত ক’ৰ্ট অৱ চান্সেৰীয়ে নিজৰ মাটি অস্থায়ীভাৱে কেয়াৰটেকাৰক নিযুক্তি দিয়া অনুপস্থিত ক্ৰুছেডাৰসকলৰ অধিকাৰ বলবৎ কৰিছিল। এই বিকাশ মধ্যপ্ৰাচ্যৰ ওৱাকফ প্ৰতিষ্ঠানসমূহৰ দ্বাৰা প্ৰভাৱিত হ’ব পাৰে বুলি অনুমান কৰা হৈছে।[56][57]

বাহ্যিক সংযোগ

[সম্পাদনা কৰক]
ৱিকিমিডিয়া কমন্সত Waqf সম্পৰ্কীয় মিডিয়া ফাইল আছে।

চাওক

[সম্পাদনা কৰক]

তথ্যসূত্ৰ

[সম্পাদনা কৰক]
  1. ↑ "What is Waqf". Awqaf SA. http://www.awqafsa.org.za/what-is-waqf/। আহৰণ কৰা হৈছে: 29 March 2018. 
  2. ↑ Khalfan, Khalfan Amour; Ogura, Nobuyuki (2012). "Sustainable Architectural Conservation according to Traditions of Islamic waqf : the World Heritage–listed Stone Town of Zanzibar" (en ভাষাত). International Journal of Heritage Studies খণ্ড 18 (6): 588–604. doi:10.1080/13527258.2011.607175. ISSN 1352-7258. http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/13527258.2011.607175. 
  3. ↑ Baqutayan, Shadiya Mohamed S.; Ariffin, Aini Suzana; Mohsin, Magda Ismail A.; Mahdzir, Akbariah Mohd (2018-07-01). "Waqf Between the Past and Present". Mediterranean Journal of Social Sciences খণ্ড 9 (4): 149–155. doi:10.2478/mjss-2018-0124. ISSN 2039-2117. http://archive.sciendo.com/MJSS/mjss.2018.9.issue-4/mjss-2018-0124/mjss-2018-0124.pdf. 
  4. ↑ Hisham Yaacob, 2006, Waqf Accounting in Malaysian State Islamic Religious Institutions: The Case of Federal Territory SIRC, unpublished Master dissertation, International Islamic University Malaysia.
  5. ↑ 5.0 5.1 5.2 5.3 Peters, R., Abouseif, Doris Behrens, Powers, D.S., Carmona, A., Layish, A., Lambton, Ann K.S., Deguilhem, Randi, McChesney, R.D., Kozlowski, G.C., M.B. Hooker; et al. (2012). "Waḳf". In P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel, W.P. Heinrichs. Encyclopaedia of Islam (2nd ed.). Brill. 
  6. ↑ "The Ottoman Constitution, Promulgated the 7th Zilbridje, 1293 (11/23 December, 1876)". The American Journal of International Law (Cambridge University Press) খণ্ড 2 (4 (Supplement: Official Documents (Oct., 1908))): 367–387. 1908-10-01. doi:10.2307/2212668. https://archive.org/details/jstor-2212668.  - Translation inclosed in dispatch No. 113 in the MS. Records, U.S. Department of State, dated 26 December 1876 (PDF version)
  7. ↑ Johann Strauss (2010). "A Constitution for a Multilingual Empire: Translations of the Kanun-ı Esasi and Other Official Texts into Minority Languages". The First Ottoman Experiment in Democracy. প্ৰকাশক Würzburg. পৃষ্ঠা. 21–51. https://menadoc.bibliothek.uni-halle.de/menalib/download/pdf/2734659?originalFilename=true। আহৰণ কৰা হৈছে: 15 September 2019.  (info page on book Archived 20 September 2019 at the Wayback Machine at Martin Luther University) // Cited: p. 39 (PDF p. 41/338) // "[...]but the term[...]is widely used in the legal literature at that time. The same applies to the term "fonds vakouf (art. 48; "pious foundations", Turkish vakıf), which did not sound exotic either."
  8. ↑ Hassan (1984) as cited in HS Nahar and H Yaacob, 2011, Accountability in the Sacred Context: The case of management, accounting and reporting of a Malaysian cash awqaf institution, Journal of Islamic Accounting and Business Research, Vol. 2, No. 2, pp. 87–113.
  9. ↑ Abbasi, Muhammad Zubair (2012). "The Classical Islamic Law of Waqf: A Concise Introduction". Arab Law Quarterly খণ্ড 26 (2): 121–153. doi:10.1163/157302512X629124. ISSN 0268-0556. https://brill.com/view/journals/alq/26/2/article-p121_1.xml. 
  10. ↑ Baqutayan, Shadiya Mohamed S.; Ariffin, Aini Suzana; Mohsin, Magda Ismail A.; Mahdzir, Akbariah Mohd (2018-07-01). "Waqf Between the Past and Present". Mediterranean Journal of Social Sciences খণ্ড 9 (4): 149–155. doi:10.2478/mjss-2018-0124. ISSN 2039-2117. http://archive.sciendo.com/MJSS/mjss.2018.9.issue-4/mjss-2018-0124/mjss-2018-0124.pdf. 
  11. ↑ Abbasi, Muhammad Zubair (2012). "The Classical Islamic Law of Waqf: A Concise Introduction". Arab Law Quarterly খণ্ড 26 (2): 121–153. doi:10.1163/157302512X629124. ISSN 0268-0556. https://brill.com/view/journals/alq/26/2/article-p121_1.xml. 
  12. ↑ Halil Deligöz (2014). "The legacy of vakıf institutions and the management of social policy in Turkey". Administrative Culture. http://www.ceeol.com/aspx/getdocument.aspx?logid=5&id=973726cf86a04152bc028759f3578aa8। আহৰণ কৰা হৈছে: 2015-09-15. 
  13. ↑ 13.0 13.1 13.2 13.3 Khan, 2020, "Reviving the Waqf Tradition: Moral Imagination and the Structural Causes of Poverty", [1] Archived 14 August 2020 at the Wayback Machine
  14. ↑ Ibn Ḥad̲j̲ar al-ʿAsḳalānī, Bulūg̲h̲ al-Marām, Cairo n.d., no. 784. Quoted in Encyclopaedia of Islam, "Waḳf".
  15. ↑ Ibn Ḥad̲j̲ar al-ʿAsḳalānī, Bulūg̲h̲ al-Marām, Cairo n.d., no. 783. Quoted in Encyclopaedia of Islam, "Waḳf".
  16. ↑ "When someone dies in Islam". Islamic Relief UK. 2023-07-11. https://www.islamic-relief.org.uk/giving/islamic-giving/islamic-inheritance/when-someone-dies-in-islam/। আহৰণ কৰা হৈছে: 2023-08-28. 
  17. ↑ 17.00 17.01 17.02 17.03 17.04 17.05 17.06 17.07 17.08 17.09 উদ্ধৃতি ত্ৰুটি: অবৈধ <ref> টেগ; EI নামৰ refৰ বাবে কোনো পাঠ্য প্ৰদান কৰা হোৱা নাই
  18. ↑ R. Marom, “Sukayk and al-Summāqah: Mamluk Rural Geography in the Northern Jawlān/Golan Heights in the Light of Qāytbāy’s Endowment Deeds,” in K. Raphael and M. Abbasi (ed.s), The Golan in the Mamluk and Ottoman Periods: an Archaeological and Historical Study: Excavations at Naʿarān and Farj, In Honour of Moshe Hartal, Yigal Ben Ephraim and Shuqri ‘Arraf, Annual of the Nelson Glueck School of Biblical Archaeology Hebrew Union College—Jewish Institute of Religion Volume xiv (2024): 60
  19. ↑ Religious Practices: Zakāt (Almsgiving) and Other Charitable Practices: Ottoman Empire. doi:10.1163/1872-5309_ewic_ewiccom_0619b. 
  20. ↑ Aydın, M. A. "Osmanlı Toplumunda Kadın ve Tanzimat Sonrası Gelişmeler" (Women in Ottoman Society the Developments after the Tanzimat), Sosyal Hayatta Kadın (The Woman in Social Life), (İstanbul: Ensar Neşriyat, 1996): 144
  21. ↑ Marom, Roy (2023). "Early-Ottoman Palestinian Toponymy: A Linguistic Analysis of the (Micro-)Toponyms in Haseki Sultan's Endowment Deed (1552)" (en ভাষাত). Zeitschrift des Deutschen Palästina-Vereins খণ্ড 139 (2). https://escholarship.org/uc/item/0cs6f5k5. 
  22. ↑ Marom, Roy (2023-10-01). "Mamluk and Ottoman Endowment Deeds as a Source for Geographical-Historical Research: The Waqfiyya of Haseki Sultan (1552 CE)" (en ভাষাত). Horizons in Geography খণ্ড 103-104. https://escholarship.org/uc/item/0sg1x015. 
  23. ↑ Abbasi, Muhammad Zubair (2012). "The Classical Islamic Law of Waqf: A Concise Introduction". Arab Law Quarterly খণ্ড 26 (2): 121–153. doi:10.1163/157302512X629124. ISSN 0268-0556. https://www.jstor.org/stable/23234650. 
  24. ↑ Massumeh Farhad; Simon Rettig (2016). The Art of the Qur'an: Treasures from the Museum of Turkish and Islamic Arts. Arthur M. Sackler Gallery. পৃষ্ঠা. 29. ISBN 9781588345783. https://books.google.com/books?id=teE5DQAAQBAJ&pg=PA29. 
  25. ↑ Gilbert Paul Verbit (2002). The Origins of the Trust. Xlibris Corporation. পৃষ্ঠা. 141–142. ISBN 9781401031534. সাঁচ:Self-published source
  26. ↑ Reference: R. Marom, “Sukayk and al-Summāqah: Mamluk Rural Geography in the Northern Jawlān/Golan Heights in the Light of Qāytbāy’s Endowment Deeds,” in K. Raphael and M. Abbasi (ed.s), The Golan in the Mamluk and Ottoman Periods: an Archaeological and Historical Study: Excavations at Naʿarān and Farj, In Honour of Moshe Hartal, Yigal Ben Ephraim and Shuqri ‘Arraf, Annual of the Nelson Glueck School of Biblical Archaeology Hebrew Union College—Jewish Institute of Religion Volume xiv (2024): 59
  27. ↑ Singer, Amy (October 20, 2008). Charity in Islamic Societies (Themes in Islamic History). Cambridge University Press. ISBN 978-0521821643. 
  28. ↑ "33.2 ألف وقف مسجل في السعودية .. 44 % منها أراض ومزارع". 29 October 2016. https://www.aleqt.com/2016/10/29/article_1097953.html. 
  29. ↑ Ainud Din Mahru (1965). Shaikh Abdur Rashid. ed. Insha-i Mahru. প্ৰকাশক Lahore. পৃষ্ঠা. 37–39. 
  30. ↑ 30.0 30.1 al Wakf Council, India Archived 22 June 2011 at the Wayback Machine
  31. ↑ Subjects allocated Archived 24 September 2010 at the Wayback Machine Ministry of Minority Affairs website.
  32. ↑ সাঁচ:Usurped
  33. ↑ Wakf Archived 18 September 2010 at the Wayback Machine Central Wakf Council, India website.
  34. ↑ "Faith Estate". The Economist. 6 March 2025. ISSN 0013-0613. https://www.economist.com/asia/2025/03/06/a-new-law-targets-indias-third-biggest-landowner-allah. 
  35. ↑ Oberauer, Norbert (2008). ""Fantastic Charities": The Transformation of Waqf Practice in Colonial Zanzibar". Islamic Law and Society খণ্ড 15 (3): 318. doi:10.1163/156851908X366156. ISSN 0928-9380. https://brill.com/view/journals/ils/15/3/article-p315_2.xml. 
  36. ↑ Oberauer, Norbert (2008). ""Fantastic Charities": The Transformation of Waqf Practice in Colonial Zanzibar". Islamic Law and Society খণ্ড 15 (3): 319. doi:10.1163/156851908X366156. ISSN 0928-9380. https://brill.com/view/journals/ils/15/3/article-p315_2.xml. 
  37. ↑ Oberauer, Norbert (2008). ""Fantastic Charities": The Transformation of Waqf Practice in Colonial Zanzibar". Islamic Law and Society খণ্ড 15 (3): 320. doi:10.1163/156851908X366156. ISSN 0928-9380. https://brill.com/view/journals/ils/15/3/article-p315_2.xml. 
  38. ↑ Oberauer, Norbert (2008). ""Fantastic Charities": The Transformation of Waqf Practice in Colonial Zanzibar". Islamic Law and Society খণ্ড 15 (3): 321. doi:10.1163/156851908X366156. ISSN 0928-9380. https://brill.com/view/journals/ils/15/3/article-p315_2.xml. 
  39. ↑ Fair, Laura (2001) (en ভাষাত). Pastimes and Politics: Culture, Community, and Identity in Post-Abolition Urban Zanzibar, 1890–1945. Ohio University Press. পৃষ্ঠা. 121. ISBN 978-0-8214-1384-5. https://books.google.com/books?id=sLLC-ft9sXMC. 
  40. ↑ Fair, Laura (2001) (en ভাষাত). Pastimes and Politics: Culture, Community, and Identity in Post-Abolition Urban Zanzibar, 1890–1945. Ohio University Press. পৃষ্ঠা. 123. ISBN 978-0-8214-1384-5. https://books.google.com/books?id=sLLC-ft9sXMC. 
  41. ↑ Khalfan, Khalfan Amour; Ogura, Nobuyuki (2012). "The Contribution of Islamic Waqf to Managing the Conservation of Buildings in the Historic Stone Town of Zanzibar" (en ভাষাত). International Journal of Cultural Property খণ্ড 19 (2): 159. doi:10.1017/S0940739112000112. ISSN 1465-7317. https://www.cambridge.org/core/journals/international-journal-of-cultural-property/article/abs/contribution-of-islamic-waqf-to-managing-the-conservation-of-buildings-in-the-historic-stone-town-of-zanzibar/86FAD6D312F8FE8EE4948CAB1AA18452. 
  42. ↑ Mazrui, Alamin M.; Mazrui, Alamin (2007) (en ভাষাত). Swahili Beyond the Boundaries: Literature, Language, and Identity. Ohio University Press. ISBN 978-0-89680-252-0. https://books.google.com/books?id=o063rsBCIvMC. 
  43. ↑ Khalfan, Khalfan Amour; Ogura, Nobuyuki (2012). "The Contribution of Islamic Waqf to Managing the Conservation of Buildings in the Historic Stone Town of Zanzibar" (en ভাষাত). International Journal of Cultural Property খণ্ড 19 (2): 159. doi:10.1017/S0940739112000112. ISSN 1465-7317. https://www.cambridge.org/core/journals/international-journal-of-cultural-property/article/abs/contribution-of-islamic-waqf-to-managing-the-conservation-of-buildings-in-the-historic-stone-town-of-zanzibar/86FAD6D312F8FE8EE4948CAB1AA18452. 
  44. ↑ Mapuri, Omar R. (1996) (en ভাষাত). Zanzibar, the 1964 Revolution: Achievements and Prospects. TEMA Publishers Company. পৃষ্ঠা. 50. ISBN 978-9987-25-011-0. https://books.google.com/books?id=GqYwAQAAIAAJ. 
  45. ↑ Khalfan, Khalfan Amour; Ogura, Nobuyuki (2012). "The Contribution of Islamic Waqf to Managing the Conservation of Buildings in the Historic Stone Town of Zanzibar" (en ভাষাত). International Journal of Cultural Property খণ্ড 19 (2): 160. doi:10.1017/S0940739112000112. ISSN 1465-7317. https://www.cambridge.org/core/journals/international-journal-of-cultural-property/article/abs/contribution-of-islamic-waqf-to-managing-the-conservation-of-buildings-in-the-historic-stone-town-of-zanzibar/86FAD6D312F8FE8EE4948CAB1AA18452. 
  46. ↑ Bowen, John R. (1992). "On Scriptural Essentialism and Ritual Variation: Muslim Sacrifice in Sumatra and Morocco". American Ethnologist খণ্ড 19 (4): 656–671. doi:10.1525/ae.1992.19.4.02a00020. ISSN 0094-0496. https://www.jstor.org/stable/644912. 
  47. ↑ Bowen, John R. (1992). "on scriptural essentialism and ritual variation: Muslim sacrifice in Sumatra and Morocco" (en ভাষাত). American Ethnologist খণ্ড 19 (4): 656–671. doi:10.1525/ae.1992.19.4.02a00020. ISSN 0094-0496. https://anthrosource.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1525/ae.1992.19.4.02a00020. 
  48. ↑ "Endowment Charter (Waqfiyya) of Haseki Hürrem Sultan" (en ভাষাত). Discover Islamic Art. http://islamicart.museumwnf.org/database_item.php?id=object;ISL;tr;Mus01;38;en। আহৰণ কৰা হৈছে: 28 August 2021. 
  49. ↑ Micheau, Francoise (1996). "The Scientific Institutions in the Medieval Near East". In Rashed, Roshdi; Morelon, Régis. Encyclopedia of the History of Arabic Science. Routledge. pp. 999–1001. ISBN 978-0-415-02063-3. 
  50. ↑ Dr. Mustafa Al Siba'ee (2004). Civilization of Faith. IIPH. পৃষ্ঠা. 217. ISBN 996085020X. 
  51. ↑ (Gaudiosi 1988)
  52. ↑ (Gaudiosi 1988, পৃষ্ঠা 1237–40)
  53. ↑ (Gaudiosi 1988, পৃষ্ঠা 1246)
  54. ↑ (Gaudiosi 1988, পৃষ্ঠা 1246–7)
  55. ↑ (Gaudiosi 1988, পৃষ্ঠা 1247)
  56. ↑ (Hudson 2003, পৃষ্ঠা 32)
  57. ↑ (Gaudiosi 1988, পৃষ্ঠা 1244–5)
"https://as.wikipedia.org/w/index.php?title=ওৱাকফ্&oldid=508593"ৰ পৰা অনা হৈছে