কথাসৰিৎসাগৰ

কথাসৰিৎসাগৰ প্ৰায় একাদশ শতিকাত কাশ্মীৰী বিশিষ্ট কবি সোমদেৱৰ দ্বাৰা ৰচিত ভাৰতীয় কিংবদন্তি, উপকথা আৰু লোককথাৰ সংকলন। সংস্কৃত ভাষাত কথাসৰিৎসাগৰ শব্দৰ অৰ্থ গল্পৰ সাগৰ।

১২৪টা অধ্যায়ৰে ১৮খন গ্ৰন্থত বিভক্ত কথাসৰিৎসাগৰত গদ্য অংশৰ উপৰিও ২১,০০০ৰো অধিক পদ্য সন্নিবিষ্ট কৰা হৈছে। গ্ৰন্থখনৰ কেন্দ্ৰীয় কাহিনী হৈছে কিংবদন্তি ৰজা উদয়নৰ পুত্ৰ নৰৱাহন দত্তৰ অভিযানৰ কাহিনী। এই কেন্দ্ৰীয় কাহিনীৰ লগত অসংখ্য উপ-গল্পই ভাৰতৰ সৰ্ববৃহৎ গল্প সংকলন ‘কথাসৰিৎসাগৰ’ গঠন কৰিছে।

দাবী কৰা হয় যে, কথাসৰিৎসাগৰ গ্ৰন্থখন মূলতঃ দক্ষিণ ভাৰতৰ পৈশাচী উপভাষাত ৰচনা কৰা গুণাধ্যৰ বৃহৎকথাৰ অৱলম্বনত ৰচিত। কিন্তু যিখন কাশ্মীৰী মহাকাব্যৰ ওপৰত সোমাদেৱে তেওঁৰ গ্ৰন্থখন আধাৰিত কৰিছিল সেয়া পৈশাচী গ্ৰন্থৰ পৰা বহু বেলেগ। কাৰণ কাশ্মীৰত বৃহৎকথাৰ দুটা সংস্কৰণ প্ৰচলিত আছিল। তদুপৰি নেপালৰ বুদ্ধস্বামীৰ দ্বাৰা ৰচিত বৃহৎকথাশ্লোকসংগ্ৰহ গ্ৰন্থ কাশ্মীৰতো জনপ্ৰিয় আছিল। পঞ্চতন্ত্ৰৰ দৰে, কথাসৰিৎসাগৰ গ্ৰন্থখনো বিশ্বৰ বিভিন্ন ভাষালৈ অনুবাদ কৰা হৈছে। মন কৰিবলগীয়া যে পঞ্চতন্ত্ৰৰ মূল উৎস হৈছে বৃহৎকথা।

লেখক আৰু গঠন

বৃহৎকথাৰ সংস্কৰণসমূহৰ মাজত সম্ভাৱ্য সম্পৰ্ক

কথসৰিৎসাগৰৰ লেখক বা সঁচাকৈয়ে ইয়াৰ সংকলনকাৰী আছিল কাশ্মীৰৰ শৈৱ ব্ৰাহ্মণ ৰামৰ পুত্ৰ সোমদেৱ। তেওঁ আমাক কয় যে তেওঁৰ মেগনাম অপাছ (খ্ৰীষ্টপূৰ্ব ১০৬৩-৮১ চনৰ ভিতৰত কোনোবা এটা সময়ত) কাশ্মীৰৰ ৰজা অনন্তৰ পত্নী সূৰ্য্যৱতীৰ আমোদৰ বাবে লিখা হৈছিল, যাৰ দৰবাৰত সোমদেৱ কবি আছিল। এই সময়ছোৱাত কাশ্মীৰৰ কৰুণ ইতিহাস - অনন্তৰ দুই পুত্ৰ কলাশা আৰু হৰ্ষ, প্ৰথমজনৰ অমূল্য অৱক্ষয়ী জীৱন, পিছৰজনৰ উজ্জ্বল কিন্তু নিৰ্দয় জীৱন, অনন্তৰ নিজেই আত্মহত্যা, সূৰ্য্যৱতীৰ অন্ত্যেষ্টিক্ৰিয়াৰ জুইকুৰাত আত্মহত্যা, আৰু তাৰ ফলত সৃষ্টি হোৱা বিশৃংখলতা - ৰ পৰিৱেশৰ বাবে এক অন্ধকাৰ আৰু ভয়ানক পটভূমি হিচাপে গঢ় লৈ উঠে সোমদেৱৰ কাহিনী। ফ্ৰেম কাহিনীটোত কিংবদন্তি ৰজা উদয়নৰ পুত্ৰ নৰবাহনদত্তৰ দুঃসাহসিক অভিযান, অতি সৌন্দৰ্য্যৰ কন্যাৰ সৈতে তেওঁৰ ৰোমাঞ্চ আৰু শত্ৰুৰ সৈতে যুদ্ধৰ আখ্যান। এই কেন্দ্ৰীয় কাহিনীটোক কেন্দ্ৰ কৰি ৩৫০টা কাহিনী গঢ় লৈ উঠিছে, যাৰ ফলত ই ভাৰতীয় কাহিনীৰ সৰ্ববৃহৎ বৰ্তমানৰ সংকলন।

সোমদেৱে ঘোষণা কৰে যে তেওঁৰ ৰচনাখন বৃহত্কথা বা গুণাধ্যাই হেৰুৱা পৈছাচি উপভাষাত লিখা মহান কাহিনী নামেৰে জনাজাত বহু বৃহৎ গল্প সংকলনৰ বিশ্বাসী যদিও সংক্ষিপ্ত অনুবাদ। কিন্তু সোমদেৱে অভিযোজিত কৰা কাশ্মীৰীয় (বা "উত্তৰ-পশ্চিম") বৃতকথাটো পাইছাচি উৰ-পাঠৰ পৰা যথেষ্ট পৃথক হ'ব পাৰে, কিয়নো গুণ্ড্যাৰ ৰচনাৰ অন্ততঃ ৫টা আপাত বংশধৰ আছে — সকলোবোৰ ৰূপ আৰু বিষয়বস্তুৰ ফালৰ পৰা যথেষ্ট পৃথক, আটাইতকৈ পৰিচিত (কথাসাৰিতছাগৰৰ পিছত) সম্ভৱতঃ নেপালৰ পৰা বুধস্বামীৰ বৃহকথাশ্ৰোকসংগ্ৰহ। পঞ্চতন্ত্ৰৰ দৰেই কাথাসৰীতশাগৰ (বা ইয়াৰ সম্পৰ্কীয় সংস্কৰণ)ৰ কাহিনীবোৰেও পৃথিৱীৰ বহু ঠাই ভ্ৰমণ কৰিছিল।

কাথাসাৰিতশাগাৰত গদ্য খণ্ডৰ উপৰিও ১২৪টা তাৰমগ (অধ্যায়ক "ঢৌ" বুলি কোৱা হয়) আৰু প্ৰায় ২২,০০০ শ্লোক (ডিষ্টিচ)ৰ ১৮টা লম্ভক ("গ্ৰন্থ") আছে। শ্লোকত ১৬টা বৰ্ণৰ ২টা অৰ্ধপদ্য আছে। এইদৰে বৰ্ণানুক্ৰমিকভাৱে কথাসৰিৎসাগৰ প্ৰায় ৬৬,০০০ শাৰীৰ ইয়াম্বিক পেণ্টামিটাৰৰ সমান; তুলনামূলকভাৱেজন মিল্টনৰ পেৰাডাইজ লষ্ট ১০,৫৬৫ শাৰীৰ। এই সকলোবোৰ হেৰুৱা মূল বৃহত্কথৰ (সম্ভৱতঃ কিংবদন্তি) ৭ লাখ শ্লোকৰ তুলনাত ম্লান হৈ পৰে।

সোমদেৱৰ আখ্যানে ইয়াৰ সহজ আৰু স্পষ্ট, যদিও অতি মাৰ্জিত, শৈলী আৰু অভিধান আৰু বাস্তৱ দৈনন্দিন জীৱনৰ পৰা লোৱা প্ৰকাৰ আৰু চৰিত্ৰৰ কেইটামান ষ্ট্ৰ’কেৰে ছবি অংকন কৰাৰ দক্ষতা দুয়োটাকে মোহিত কৰে। সেয়েহে মূল কাহিনীটোৰ আৰু বহুখিনি আকস্মিক কাহিনীৰ ডাঙৰ অংশ গঠন কৰা অলৌকিক আৰু কল্পনাপ্ৰসূত তথ্য আৰু পৰিঘটনাবোৰতো পাঠকৰ আগ্ৰহ নীৰৱচ্ছিন্নভাৱে ৰখা হয়। তেওঁৰ গল্প কোৱাৰ সজীৱ আৰু সুখদায়ক কলা — যদিও মাজে মাজে ফুলি উঠা বা দূৰৈৰ মিছা বুদ্ধিমত্তাৰ দ্বাৰা ক্ষতিগ্ৰস্ত হয় — তেওঁৰ থলুৱা হাস্যৰস আৰু ভাল ৰুচিৰ সৈতে ইফালে সিফালে বিয়পি থকা মাৰ্জিত আৰু জোঙা বাক্যবোৰেও বৃদ্ধি কৰে।

প্ৰভাৱ

• তান্ত্ৰখ্যায়িকা-ৰ দশম খণ্ডত অন্তৰ্ভুক্ত কাহিনীবোৰ আৰু সেইবোৰৰ শৃংখলাবদ্ধ বিন্যাস পঞ্চতন্ত্ৰৰকৈও কালিলা ৱ দেমনাৰ সংগ্ৰহৰ সৈতে অধিক মিল থকা দেখা যায়। সেয়ে, কথাসৰিত্সাগৰ গ্ৰন্থখনত মূল সংগ্ৰহৰ এনে এক প্ৰতিনিধি ৰূপ দেখা যায় যি বৰ্তমান পঞ্চতন্ত্ৰৰ ৰূপত পোৱা ৰূপতকৈও পুৰণা বুলি বিবেচিত হ'ব পাৰে।
• বৌদ্ধ ধৰ্মত বিশেষজ্ঞ হিচাপে জনাজাত হাৰ্বাৰ্ট ভি. গুয়েন্থাৰৰ প্ৰিয় গ্ৰন্থ আছিল এই কথাসৰিত্সাগৰ। এই বিষয়ে জোডি ৰেনী লেং, পিএইচ.ডি.য়ে উল্লেখ কৰিছে।
• “গল্পৰ সাগৰ”ৰ ভাবধাৰাই চলন্ত ৰুশ্বদিৰ হাৰুন অ্যাণ্ড দ্য চী অফ ষ্টোৰিজ কিতাপখনৰ অনুপ্ৰেৰণা হিচাপে কাম কৰিছিল।

আৰু চাওক

• পঞ্চতন্ত্ৰ
• হিতোপদেশ
• বৃহৎকথা

তথ্যসূত্ৰ

• The Katha Sarit Sagara, or Ocean of the Streams of Story, Translated by C.H.Tawney, 1880