খাদ্যশস্য
খাদ্যশস্য (ইংৰাজী: Cereal) বা হৈছে ঘাঁহ জাতীয় উদ্ভিদৰ এনে বীজ যাক খাদ্যৰূপে ব্যৱহাৰ কৰা হয়। এই শস্যবোৰ Poaceae বা Gramineae পৰিয়ালৰ অন্তৰ্গত উদ্ভিদৰ পৰা আহে। খাদ্যশস্য বিশ্বজনীনভাৱে মানৱ জাতিৰ বাবে শক্তিৰ মুখ্য উৎস হিচাপে বিবেচিত। ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ খাদ্য আৰু কৃষি সংস্থা (FAO)-ৰ মতে, বিশ্বৰ খাদ্য শক্তিৰ প্ৰায় ৫০% খাদ্যশস্যৰ পৰা আহে।[1]
ইতিহাস
[সম্পাদনা কৰক]খাদ্যশস্যৰ খেতি নৱপ্ৰস্তৰ যুগৰ পৰা আৰম্ভ হৈছিল বুলি ইতিহাসবিদসকলে বিশ্বাস কৰে। মেচ’পটেমিয়া, নীল নদীৰ উপত্যকা, সিন্ধু উপত্যকা আৰু হোৱাংহো উপত্যকা আদিত প্ৰাচীন কৃষি সভ্যতাসমূহে খাদ্যশস্যৰ খেতি আৰম্ভ কৰিছিল।[2]
বিশেষকৈ ধান, ঘেঁহু আৰু জোৱৰৰ খেতিয়ে এই অঞ্চলসমূহত পৰ্যাপ্ত খাদ্য যোগান ধৰি স্থায়ী বসতি আৰু উন্নত সভ্যতাৰ গঠনত ভূমিকা লৈছিল। চীনত ধান, মধ্য প্ৰাচ্যত ঘেঁহু, আৰু আফ্ৰিকাত জোৱৰ তথা চিনহা শস্যৰ খেতি প্ৰাচীন কালৰ পৰাই চলি আহিছে।[3]
প্ৰধান খাদ্যশস্য
[সম্পাদনা কৰক]বিশ্বত উৎপাদিত আৰু ব্যৱহৃত প্ৰধান খাদ্যশস্যবোৰ হ’ল:
ধান (Rice – Oryza sativa)
[সম্পাদনা কৰক]ধান হ'ল বিশ্বৰ প্ৰায় ৫০% জনসংখ্যাৰ মুখ্য খাদ্যশস্য। বিশেষকৈ এছিয়া মহাদেশত ই প্ৰধান খাদ্য হিচাপে ব্যৱহৃত। ধান উৎপাদনৰ ক্ষেত্ৰত শীৰ্ষ স্থানত থকা দেশসমূহ হ'ল ভাৰত, চীন, ইন্দোনেছিয়া, বাংলাদেশ আৰু ভিয়েটনাম।[4]
ঘেঁহু (Wheat – Triticum spp.)
[সম্পাদনা কৰক]ঘেঁহু হৈছে বিশ্বত দ্বিতীয় বৃহত্তম খাদ্যশস্য। ইয়াৰ পৰা আটা তৈয়াৰ কৰা হয়, আৰু আটাৰ পৰা ৰুটি আদি প্ৰস্তুত কৰা হয়। ইউৰোপ, উত্তৰ আমেৰিকা, অষ্ট্ৰেলিয়া আদি অঞ্চলত ইয়াৰ ব্যৱহাৰ অধিক।[5]
মাকৈ (Maize – Zea mays)
[সম্পাদনা কৰক]মাকৈ মূলতঃ লেটিন আমেৰিকাৰ মূল খাদ্য। ই এতিয়া বিশ্বজুৰি খাদ্য, পশুখাদ্য আৰু জৈৱ ইন্ধনৰূপে ব্যৱহৃত হয়।[6]
জোৱাৰ (Sorghum)
[সম্পাদনা কৰক]জোৱাৰ হ'ল শুষ্ক অঞ্চলসমূহত সহজে উৎপাদনযোগ্য খাদ্যশস্য। আফ্ৰিকা আৰু ভাৰতত ইয়াৰ উৎপাদন বেছি।[7]
খাদ্যমান আৰু পুষ্টি
[সম্পাদনা কৰক]খাদ্যশস্য মূলতঃ কাৰ্ব'হাইড্ৰেট-সমৃদ্ধ আৰু দৈনন্দিন শক্তিৰ মুখ্য উৎস। ইয়াৰ উপৰিও খাদ্যশস্যত প্ৰটিন, আঁহ, ভিটামিন বি, লো, মেগনেছিয়াম আদি পুষ্টি উপাদানো থাকে।[8]
ব্যৱহাৰ
[সম্পাদনা কৰক]খাদ্যশস্য প্ৰধানকৈ খাদ্যৰূপে ব্যৱহৃত হ’লেও ইয়াৰ বহুমুখী ব্যৱহাৰ আছে:
- পশুখাদ্য ৰূপে (বিশেষকৈ মাকৈ আৰু জোৱৰ)
- সুৰা উৎপাদনত (যেনে বিয়েৰ, হুইস্কি)
- জৈৱ ইন্ধন (মাকৈ, ঘেঁহুৰ পৰা ইথেনল)
- কাগজ আৰু পেকেটিং সামগ্ৰীৰে প্ৰস্তুতিত।
ভাৰত আৰু অসমত খাদ্যশস্য
[সম্পাদনা কৰক]ভাৰতত ধান, ঘেঁহু, মাকৈ, জোৱৰ আৰু ক্ষুদ্ৰ শস্যবোৰ কৃষিৰ অন্যতম মুখ্য অঙ্গ। অসমত খাদ্যশস্যৰ ভিতৰত ধানেই সৰ্বাধিক গুৰুত্বপূৰ্ণ। ব্ৰহ্মপুত্ৰ উপত্যকাৰ মাটি ধান খেতিৰ বাবে উপযোগী।[9]
পৰিৱেশ আৰু খেতি
[সম্পাদনা কৰক]খাদ্যশস্যৰ খেতি পৰিবেশৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল। ধানৰ ক্ষেত্ৰত পানী থকা অঞ্চল প্ৰয়োজন, ঘেঁহু মৃদু ঠাণ্ডা অঞ্চলত ভাল হয়, আৰু মাকৈ বা জোৱৰ খৰাং অঞ্চলত হয়। জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ প্ৰভাৱত খাদ্যশস্য উৎপাদনত পৰিবৰ্তন আহিছে বুলি বিশ্লেষকসকলে মত প্ৰকাশ কৰিছে।[10]
অধিক তথ্যৰ বাবে চাওক
[সম্পাদনা কৰক]তথ্যসূত্ৰ
[সম্পাদনা কৰক]- ↑ FAO. (2021). Cereal grains and human nutrition.
- ↑ Diamond, Jared. Guns, Germs, and Steel. (1997). W. W. Norton & Company.
- ↑ Smith, B.D. (1998). The Emergence of Agriculture. Scientific American Library.
- ↑ IRRI – International Rice Research Institute. Rice-producing countries.
- ↑ FAOStat. Wheat production statistics.
- ↑ Shaw, R. (2020). "Maize: A global crop". Encyclopedia of Food Sciences and Nutrition.
- ↑ ICRISAT. Sorghum – Dryland cereal[সংযোগবিহীন উৎস].
- ↑ Whole Grains Council. Whole grain health benefits.
- ↑ অসম কৃষি বিশ্ববিদ্যালয়। Assam Agricultural University – Rice varieties and cultivation
- ↑ IPCC. (2022). Climate Change and Land. IPCC Special Report