খেমা

খেমা
খেমা
শিৰোনাম	মুখ্য শিষ্যা
ব্যক্তিগত
জন্ম	খ্ৰীষ্টপূৰ্ব ৬ষ্ঠ শতিকা; সগালা (বৰ্তমান শিয়ালকোট, পঞ্জাব, পাকিস্তান)
ধৰ্ম	বৌদ্ধ ধৰ্ম
দাম্পত্যসংগী	ৰজা বিম্বিসাৰ
জ্যেষ্ঠ বিষয়বাব
শিক্ষক	গৌতম বুদ্ধ

খেমা (পালি: खेमा (খেমা); সংস্কৃত: क्षेमा (ক্ষেমা)) আছিল এগৰাকী বৌদ্ধ ভিক্ষুনী বা নান, যি বুদ্ধৰ অন্যতম শীৰ্ষ মহিলা শিষ্য আছিল।^[3]^[4] বুদ্ধৰ দুগৰাকী প্ৰধান মহিলা শিষ্যৰ ভিতৰত তেওঁক প্ৰথম বুলি গণ্য কৰা হয়, দ্বিতীয় গৰাকী হ'ল উপ্পালবন্ন।^[5]^[6] খেমাৰ জন্ম হৈছিল প্ৰাচীন মাদ্ৰা ৰাজ্যৰ ৰাজ পৰিয়ালত আৰু তেওঁ আছিল প্ৰাচীন ভাৰতীয় মগধ ৰাজ্যৰ ৰজা বিম্বিসাৰৰ পত্নী। খেমাক বুদ্ধৰ ওচৰলৈ যাবলৈ পতিয়ন নিয়াইছিল স্বামীয়ে, তেওঁ কবি নিয়োগ কৰি তেওঁ থকা মঠটোৰ সৌন্দৰ্য্যৰ বিষয়ে তাইৰ আগত গান গাইছিল। বৌদ্ধ গ্ৰন্থত বিৰল কৃতিত্ব বুলি গণ্য কৰা বুদ্ধৰ এটা ধৰ্মধ্বনি শুনি সাধাৰণ মহিলা হিচাপে জ্ঞান লাভ কৰিছিল। এই প্ৰাপ্তিৰ পিছত খেমাই বুদ্ধৰ অধীনত ভিক্ষুনী হিচাপে মঠ জীৱনত প্ৰৱেশ কৰে। বৌদ্ধ পৰম্পৰা অনুসৰি বুদ্ধই তাইক প্ৰজ্ঞাৰ ক্ষেত্ৰত নিজৰ নাৰী শিষ্য বুলি ঘোষণা কৰিছিল। খেমাৰ সমকক্ষ পুৰুষ আছিল শৰীপুত্ত।

পটভূমি

বৌদ্ধ বিশ্বাস অনুসৰি, যেতিয়া এটা সম্পূৰ্ণ ৰূপে জ্ঞানপ্ৰাপ্ত বুদ্ধ এই পৃথিৱীত উপস্থিত হয়, তেতিয়া তেওঁ সদায় এটা শ্ৰেষ্ঠ শিষ্যদ্বয়ৰ সৈতে থাকে। বৰ্তমানৰ গৌতম বুদ্ধৰ ক্ষেত্ৰত, তেওঁৰ শ্ৰেষ্ঠ পুৰুষ শিষ্য আছিল চাৰিপুত্ৰ আৰু মোগ্গাল্লান, আৰু শ্ৰেষ্ঠ মহিলা শিষ্য আছিল খেমা আৰু উপ্পলবন্না।^[7]

থেৰবাদ মতানুসৰি ব্যাখ্যানুসাৰ, পূৰ্বজন্মত খেমা পদুমত্তৰ বুদ্ধৰ সময়ত এগৰাকী মহিলা ৰূপে জন্ম গ্ৰহণ কৰিছিল আৰু পদুমত্তৰ বুদ্ধৰ জ্ঞানত শ্ৰেষ্ঠ পুৰুষ শিষ্যজনৰ সৈতে দেখা হৈছিল। তেতিয়া তেওঁ সেই ভিক্ষুকজনলৈ দান আগবঢ়ায় আৰু ভবিষ্যতে কোনো এজন বুদ্ধৰ অধীনত তেওঁ তেওঁৰ দৰে জ্ঞানী হোৱাৰ সংকল্প কৰে। আনন্দজোতি ভিক্ষুৱে উল্লেখ কৰে যে এই কাহিনীখন অন্য ভিক্ষুণীসকলৰ কাহিনীৰ পৰা বেলেগ, কিয়নো ইয়াত তেওঁ এগৰাকী পুৰুষ শিষ্যক দেখি সেই ইচ্ছা প্ৰকাশ কৰে, মহিলা শিষ্য নহয়। যদিও 'আপদান' নামৰ গ্ৰন্থত এই মহিলাগৰাকীক পদুমত্তৰ বুদ্ধই এগৰাকী ভিক্ষুণীক শ্ৰেষ্ঠ মহিলা শিষ্য হিচাপে নিৰ্বাচন কৰাৰ পিছত সেই ৰকম সংকল্প কৰা বুলি বৰ্ণনা কৰা হৈছে। এই ইচ্ছাখন গৌতম বুদ্ধৰ সময়ত পূৰণ হৈছিল, যেতিয়া তেওঁ খেমা ৰূপে পুনৰ্জন্ম লৈছিল।^[8]

পৰম্পৰা

খেমা বুদ্ধৰ এগৰাকী কৃতী শিষ্যা হিচাপে গণ্য, ভিক্ষুণীসকলৰ মাজত তেওঁৰ স্থান আছিল চাৰিপুত্ৰৰ ভিক্ষুসকলৰ মাজত থকা স্থানৰ সমান।^[9]

সংস্কৃত আৰু পালি পণ্ডিত গিজেলা ক্ৰেইয়ে উল্লেখ কৰে যে খেমা আধ্যাত্মিকভাৱে তেওঁৰ স্বামী ৰাজা বিম্বিসাৰৰ পৰা অগ্ৰগামী আছিল, কিয়নো বিম্বিসাৰ মাথোঁ 'সোতাপন্ন' অৱস্থালৈকে আগবাঢ়ি গৈছিল।^[10]

জাৰ্মান পালি পণ্ডিত হেলমুথ হেক্কাৰৰ মতে, খেমাৰ অতি দ্ৰুত আৰহত্ব লাভ কাকতালীয় নহয়; বৰং এইটো তেওঁৰ বহু জন্মজুৰি সংগৃহীত বৃহৎ পুণ্যৰ ফল, যি 'জাতক' গ্ৰন্থত বৰ্ণিত।

নৃতত্ত্ববিদ ৰঞ্জিনী অবয়চেকৰে উল্লেখ কৰিছে যে বুদ্ধৰ দুটা শ্ৰেষ্ঠ শিষ্যযুগলৰ প্ৰতিখনত এজন ক’লা (মহা মোগ্গাল্লান আৰু উপ্পলবন্না) আৰু এজন গা ধলা (চাৰিপুত্ৰ আৰু খেমা) আছিল। অবয়চেকৰে যুক্তি দিয়ে যে এই ৰচনাৰ উদ্দেশ্য আছিল বুদ্ধৰ ধৰ্মৰ অন্তৰ্ভুক্তিমূলক স্বভাৱ প্ৰদৰ্শন কৰা, অৰ্থাৎ ধৰ্ম সকলো জাতি আৰু বৰ্ণৰ লোকৰ বাবে।^[11]

মাৰ্কটৰ্তে যুক্তি দিয়ে যে 'খেমা সুট্ৰত' ৰাজা পচেনদিৰ সৈতে হোৱা খেমাৰ সংলাপই তেওঁৰ উচ্চ মান্যতা প্ৰদৰ্শন কৰে, বিশেষকৈ তেতিয়াৰ সমাজত মহিলা ভিক্ষুণীয়ে পুৰুষ ভিক্ষুকক শিক্ষা দিয়াটো নিষিদ্ধ আছিল। গিজেলা ক্ৰেইয়ে একে ধৰণৰ মত প্ৰকাশ কৰি কয় যে বৌদ্ধ গ্ৰন্থসমূহত মহিলাই পুৰুষক শিক্ষা দিয়াৰ দৃশ্য অতি বিৰল।^[12]

'খেমা সুত্তত', ৰাজা পচেনদিৰ এজন দাসে খেমাৰ জ্ঞানৰ খ্যাতি বিষয়ে কয় আৰু ৰাজাই নিজে খেমাৰ জ্ঞানত শ্ৰদ্ধা জ্ঞাপন কৰে।^[13]

ক্ৰেইয়ে যুক্তি দিয়ে যে খেমাৰ 'খেমা সুত্তত' শিক্ষা দান আৰু সমসাময়িক ব্যক্তিসকলৰ দ্বাৰা তেওঁৰ জ্ঞানৰ স্বীকৃতি প্ৰমাণ কৰে যে মহিলাসকলে পুৰুষৰ সমান আধ্যাত্মিক উন্নতিৰ স্তৰলৈ উঠিব পাৰে।^[14]

বাহ্যিক সংযোগ

খেমা সুত্ত – মৃত্যুৰ পিছত বুদ্ধৰ অস্তিত্বৰ বিষয়ত খেমা আৰু ৰজা পাসেনাদিৰ মাজত হোৱা আদান-প্ৰদান।

তথ্যসূত্ৰ

↑ Thakur, Amarnath (1996) (en ভাষাত). Buddha and Buddhist Synods in India and Abroad. Abhinav Publications. পৃষ্ঠা. 81. ISBN 978-81-7017-317-5. https://books.google.com/books?id=K3PLpwruJJQC&q=Sialkot&pg=PA81.
↑ Buswell, Robert E. Jr.; Lopez, Donald S. Jr. (2013-11-24) (en ভাষাত). The Princeton Dictionary of Buddhism. Princeton University Press. পৃষ্ঠা. 447. ISBN 978-0-691-15786-3. https://books.google.com/books?id=EGmYDwAAQBAJ&q=khema+born+sagala.
↑ Nyanaponika; Hecker, Hellmuth (2012-01-30) (en ভাষাত). Great Disciples of the Buddha: Their Lives, Their Works, Their Legacy. Simon and Schuster. পৃষ্ঠা. 23. ISBN 978-0-86171-864-1. https://books.google.com/books?id=PbfmHoSYVQAC&q=khema+disciple+buddha.
↑ Thera, Ven Narada (2017-06-10) (en ভাষাত). Buddha and His Teachings, The. Pariyatti. পৃষ্ঠা. 275. ISBN 978-1-68172-060-9. https://books.google.com/books?id=Z-sbEAAAQBAJ&q=Khem%C4%81&pg=PA275.
↑ Emmanuel, Steven M. (2013-01-22) (en ভাষাত). A Companion to Buddhist Philosophy. John Wiley & Sons. পৃষ্ঠা. 458. ISBN 978-1-118-32388-5. https://books.google.com/books?id=HWPpk8eDPf4C&q=khema+disciple+buddha.
↑ Asaṅga (2002) (en ভাষাত). On Knowing Reality: The Tattvārtha Chapter of Asaṅga's Bodhisattvabhūmi. Motilal Banarsidass Publishers. পৃষ্ঠা. 64. ISBN 978-81-208-1106-5. https://books.google.com/books?id=W_8ucGq5begC&q=khema+uppalavanna+first.
↑ Mahathera, Naranda (1998). The Buddha and His Teachings. প্ৰকাশক Taiwan: Buddha Dharma Education Association Inc. পৃষ্ঠা. 235. http://www.buddhanet.net/pdf_file/buddha-teachingsurw6.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 26 September 2019.
↑ A companion to Buddhist philosophy. Emmanuel, Steven M.. প্ৰকাশক Chichester, West Sussex, United Kingdom. 22 January 2013. পৃষ্ঠা. 455. ISBN 978-1-118-32391-5. OCLC 809845201. Archived from the original on 28 August 2017. https://web.archive.org/web/20170828131053/http://www.ahandfulofleaves.org/documents/A%20Companion%20to%20Buddhist%20Philosophy_Emmanuel.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 May 2020.
↑ Krey, Gisela (2010-09-04). "On Women as Teachers in Early Buddhism: Dhammadinnā and Khemā". Buddhist Studies Review খণ্ড 27 (1): 19. doi:10.1558/bsrv.v27i1.17. ISSN 0265-2897. https://www.equinoxpub.com/journals/index.php/BSR/article/view/8560। আহৰণ কৰা হৈছে: 28 March 2020.
↑ Krey, Gisela (2010-09-04). "On Women as Teachers in Early Buddhism: Dhammadinnā and Khemā". Buddhist Studies Review খণ্ড 27 (1): 17–40. doi:10.1558/bsrv.v27i1.17. ISSN 0265-2897. https://www.equinoxpub.com/journals/index.php/BSR/article/view/8560। আহৰণ কৰা হৈছে: 28 March 2020.
↑ Dharmasēna, Thera, active 13th century. (2001). Portraits of Buddhist women : stories from the Saddharmaratnāvaliya. Obeyesekere, Ranjini.. প্ৰকাশক Albany: State University of New York Press. পৃষ্ঠা. 109–110. ISBN 0-7914-5111-9. OCLC 46937658.
↑ Krey, Gisela (2010-09-04). "On Women as Teachers in Early Buddhism: Dhammadinnā and Khemā". Buddhist Studies Review খণ্ড 27 (1): 24. doi:10.1558/bsrv.v27i1.17. ISSN 0265-2897. https://www.equinoxpub.com/journals/index.php/BSR/article/view/8560। আহৰণ কৰা হৈছে: 28 March 2020.
↑ Krey, Gisela (2010-09-04). "On Women as Teachers in Early Buddhism: Dhammadinnā and Khemā". Buddhist Studies Review খণ্ড 27 (1): 24–25, 29. doi:10.1558/bsrv.v27i1.17. ISSN 0265-2897. https://www.equinoxpub.com/journals/index.php/BSR/article/view/8560। আহৰণ কৰা হৈছে: 28 March 2020.
↑ Krey, Gisela (2010-09-04). "On Women as Teachers in Early Buddhism: Dhammadinnā and Khemā". Buddhist Studies Review খণ্ড 27 (1): 37–38. doi:10.1558/bsrv.v27i1.17. ISSN 0265-2897. https://www.equinoxpub.com/journals/index.php/BSR/article/view/8560। আহৰণ কৰা হৈছে: 28 March 2020.

[1] Thakur, Amarnath (1996) (en ভাষাত). Buddha and Buddhist Synods in India and Abroad. Abhinav Publications. পৃষ্ঠা. 81. ISBN 978-81-7017-317-5. https://books.google.com/books?id=K3PLpwruJJQC&q=Sialkot&pg=PA81.

[2] Buswell, Robert E. Jr.; Lopez, Donald S. Jr. (2013-11-24) (en ভাষাত). The Princeton Dictionary of Buddhism. Princeton University Press. পৃষ্ঠা. 447. ISBN 978-0-691-15786-3. https://books.google.com/books?id=EGmYDwAAQBAJ&q=khema+born+sagala.

[3] Nyanaponika; Hecker, Hellmuth (2012-01-30) (en ভাষাত). Great Disciples of the Buddha: Their Lives, Their Works, Their Legacy. Simon and Schuster. পৃষ্ঠা. 23. ISBN 978-0-86171-864-1. https://books.google.com/books?id=PbfmHoSYVQAC&q=khema+disciple+buddha.

[4] Thera, Ven Narada (2017-06-10) (en ভাষাত). Buddha and His Teachings, The. Pariyatti. পৃষ্ঠা. 275. ISBN 978-1-68172-060-9. https://books.google.com/books?id=Z-sbEAAAQBAJ&q=Khem%C4%81&pg=PA275.

[5] Emmanuel, Steven M. (2013-01-22) (en ভাষাত). A Companion to Buddhist Philosophy. John Wiley & Sons. পৃষ্ঠা. 458. ISBN 978-1-118-32388-5. https://books.google.com/books?id=HWPpk8eDPf4C&q=khema+disciple+buddha.

[6] Asaṅga (2002) (en ভাষাত). On Knowing Reality: The Tattvārtha Chapter of Asaṅga's Bodhisattvabhūmi. Motilal Banarsidass Publishers. পৃষ্ঠা. 64. ISBN 978-81-208-1106-5. https://books.google.com/books?id=W_8ucGq5begC&q=khema+uppalavanna+first.

[7] Mahathera, Naranda (1998). The Buddha and His Teachings. প্ৰকাশক Taiwan: Buddha Dharma Education Association Inc. পৃষ্ঠা. 235. http://www.buddhanet.net/pdf_file/buddha-teachingsurw6.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 26 September 2019.

[8] A companion to Buddhist philosophy. Emmanuel, Steven M.. প্ৰকাশক Chichester, West Sussex, United Kingdom. 22 January 2013. পৃষ্ঠা. 455. ISBN 978-1-118-32391-5. OCLC 809845201. Archived from the original on 28 August 2017. https://web.archive.org/web/20170828131053/http://www.ahandfulofleaves.org/documents/A%20Companion%20to%20Buddhist%20Philosophy_Emmanuel.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 May 2020.

[9] Krey, Gisela (2010-09-04). "On Women as Teachers in Early Buddhism: Dhammadinnā and Khemā". Buddhist Studies Review খণ্ড 27 (1): 19. doi:10.1558/bsrv.v27i1.17. ISSN 0265-2897. https://www.equinoxpub.com/journals/index.php/BSR/article/view/8560। আহৰণ কৰা হৈছে: 28 March 2020.

[10] Krey, Gisela (2010-09-04). "On Women as Teachers in Early Buddhism: Dhammadinnā and Khemā". Buddhist Studies Review খণ্ড 27 (1): 17–40. doi:10.1558/bsrv.v27i1.17. ISSN 0265-2897. https://www.equinoxpub.com/journals/index.php/BSR/article/view/8560। আহৰণ কৰা হৈছে: 28 March 2020.

[11] Dharmasēna, Thera, active 13th century. (2001). Portraits of Buddhist women : stories from the Saddharmaratnāvaliya. Obeyesekere, Ranjini.. প্ৰকাশক Albany: State University of New York Press. পৃষ্ঠা. 109–110. ISBN 0-7914-5111-9. OCLC 46937658.

[12] Krey, Gisela (2010-09-04). "On Women as Teachers in Early Buddhism: Dhammadinnā and Khemā". Buddhist Studies Review খণ্ড 27 (1): 24. doi:10.1558/bsrv.v27i1.17. ISSN 0265-2897. https://www.equinoxpub.com/journals/index.php/BSR/article/view/8560। আহৰণ কৰা হৈছে: 28 March 2020.

[13] Krey, Gisela (2010-09-04). "On Women as Teachers in Early Buddhism: Dhammadinnā and Khemā". Buddhist Studies Review খণ্ড 27 (1): 24–25, 29. doi:10.1558/bsrv.v27i1.17. ISSN 0265-2897. https://www.equinoxpub.com/journals/index.php/BSR/article/view/8560। আহৰণ কৰা হৈছে: 28 March 2020.

[14] Krey, Gisela (2010-09-04). "On Women as Teachers in Early Buddhism: Dhammadinnā and Khemā". Buddhist Studies Review খণ্ড 27 (1): 37–38. doi:10.1558/bsrv.v27i1.17. ISSN 0265-2897. https://www.equinoxpub.com/journals/index.php/BSR/article/view/8560। আহৰণ কৰা হৈছে: 28 March 2020.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]