চৈতী
চৈতী বা চৈতা হৈছে ভোজপুৰী অঞ্চলৰপৰা উৎপত্তি হোৱা অৰ্ধ-শাস্ত্ৰীয় গীত, যি পঞ্জিকাৰ চ’ত মাহৰ সৈতে জড়িত।[1][2] এই গীতসমূহ মাৰ্চ/এপ্ৰিল মাহত শ্ৰী ৰাম নৱমীৰ পৱিত্ৰ মাহত পৰিৱেশন কৰা হয়। ইয়াক হিন্দুস্তানী শাস্ত্ৰীয় সংগীতৰ লঘু শাস্ত্ৰীয় ৰূপৰ অন্তৰ্গত কৰা হয়।[3] ইয়া চহকী ভোজপুৰী লোক সংগীত পৰম্পৰাৰ এক অংশ। গীতসমূহত সাধাৰণতে ভগৱান ৰামৰ নাম আহ্বান কৰা হয় আৰু বসন্ত ঋতু উদ্যাপন কৰা হয়।
ই কাজৰী, হোৰী, আৰু ছাৱনীৰ দৰে ঋতুভিত্তিক গীতৰ শৃংখলাৰ অন্তৰ্ভুক্ত, আৰু পৰম্পৰাগতভাৱে উত্তৰ প্ৰদেশ আৰু বিহাৰ ৰাজ্যসমূহত গোৱা হয়। গিৰিজা দেৱী চৈতীৰ অন্যতম জনপ্ৰিয় আৰু প্ৰখ্যাত গায়িকা।[4]
উৎপত্তি আৰু সাংস্কৃতিক প্ৰসংগ
[সম্পাদনা কৰক]চৈতী গীতৰ উৎপত্তি পূব উত্তৰ প্ৰদেশ আৰু পশ্চিম বিহাৰক সামৰি থকা ভোজপুৰ অঞ্চলৰ লোক পৰম্পৰাৰপৰা হৈছে। এই ধাৰাটোৱে হিন্দু চৈত্ৰ (মাৰ্চ-এপ্ৰিল) মাহৰপৰা নাম লৈছে, যি বসন্তৰ আগমনৰ চিহ্ন আৰু হিন্দু পৰম্পৰাত শুভ বুলি গণ্য কৰা হয়।[5] এই সময়খিনি কেইবাটাও গুৰুত্বপূৰ্ণ উৎসৱৰ সৈতে মিলি যায়, বিশেষকৈ ভগৱান ৰামৰ জন্ম উদ্যাপন কৰা ৰাম নৱমী, যিয়ে চৈতী ৰচনাত ভক্তিমূলক বিষয়-বস্তুৰ প্ৰাধান্য ব্যাখ্যা কৰে।
গীতসমূহে কৃষি পঞ্জিকা আৰু বসন্তকালীন শস্য চপোৱাৰ সৈতে জড়িত আনন্দক প্ৰতিফলিত কৰে। গ্ৰাম্য অঞ্চলত, চৈতী পৰম্পৰাগতভাৱে লোক গায়কসকলে সমাজৰ সমাৱেশ, বিবাহ আৰু ধৰ্মীয় উৎসৱৰ সময়ত পৰিৱেশন কৰিছিল।[6] সময়ৰ লগে লগে, এই ধাৰাটো শাস্ত্ৰীয় সংগীতশিল্পীসকলে গ্ৰহণ আৰু পৰিমাৰ্জিত কৰিছিল, ইয়াক এক অৰ্ধ-শাস্ত্ৰীয় ৰূপলৈ ৰূপান্তৰিত কৰিছিল যদিও ইয়াৰ লোক সাৰাংশ বৰ্তাই ৰাখিছিল।
সাংগীতিক বৈশিষ্ট্য
[সম্পাদনা কৰক]গঠন আৰু ৰচনা
[সম্পাদনা কৰক]চৈতী ৰচনাসমূহে সাধাৰণতে এক সৰল সুৰৰ গঠন অনুসৰণ কৰে যি লোক আৰু শাস্ত্ৰীয় পৰম্পৰাক সংযুক্ত কৰে। গীতসমূহ সাধাৰণতে বসন্তৰ বাবে উপযুক্ত ৰাগসমূহত সংহতি কৰা হয়, যেনে খামাজ, ভৈৰৱী, কাফী, আৰু পিলু।[7] এই ৰাগসমূহে ভক্তিৰ আৱেগিক প্ৰকাশ আৰু প্ৰকৃতিৰ নৱীকৰণৰ উদ্যাপনৰ বাবে উপযুক্ত।
চৈতীত ব্যৱহৃত ছন্দৰ আৰ্হি (তাল) সাধাৰণতে মধ্যমীয়াৰপৰা দ্ৰুত গতিৰ হয়, সাধাৰণতে তিনতাল (১৬ মাত্ৰা), কাহাৰৱা (৮ মাত্ৰা), বা দাদৰা (৬ মাত্ৰা) নিয়োগ কৰা হয়।[8] গতিয়ে আৱেগিক সুৰ বিস্তাৰৰ বাবে অনুমতি দিয়ে যদিও ছন্দৰ জীৱন্ততা বজাই ৰাখে যি শ্ৰোতাক সংলগ্ন কৰে।
গীতিমূলক বিষয়-বস্তু
[সম্পাদনা কৰক]চৈতী গীতৰ কথাসমূহ মুখ্যত ভোজপুৰী, অৱধী, বা পূব হিন্দী উপভাষাৰ মিশ্ৰণত লিখা হয়। কাব্যিক বিষয়-বস্তুত সাধাৰণতে অন্তৰ্ভুক্ত থাকে:
- ভক্তিমূলক বিষয়: ভগৱান ৰাম আৰু সীতাৰ প্ৰতি আহ্বান, ৰামায়ণৰপৰা বৰ্ণনা, আৰু ৰামৰ গুণাৱলীৰ বিৱৰণ[9]
- ঋতুৰ বিৱৰণ: বসন্ত (বসন্ত)ৰ উদ্যাপন, ফুলৰ ফুলনি, আমৰ মুকুল, আৰু কোকিল (কুলি) চৰাই
- ৰোমাণ্টিক চিত্ৰকল্প: বিৰহ (বিচ্ছেদ)ৰ প্ৰকাশ, আকাংক্ষা, আৰু মিলনৰ আনন্দ, প্ৰায়ে কৃষ্ণ আৰু ৰাধাক ৰূপক হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰি
- সামাজিক মন্তব্য: দৈনন্দিন জীৱন, কৃষি কাৰ্যকলাপ, আৰু অঞ্চলৰ সামাজিক ৰীতি-নীতিৰ প্ৰতি কেতিয়াবা উল্লেখ[10]
পৰিৱেশন পদ্ধতি
[সম্পাদনা কৰক]পৰম্পৰাগত প্ৰসংগ
[সম্পাদনা কৰক]ইয়াৰ লোক ৰূপত, চৈতী চৈত্ৰ মাহত চৈতী মেলা নামৰ সামূহিক উদ্যাপন বা সমাৱেশৰ সময়ত পৰিৱেশন কৰা হৈছিল। মহিলাসকলে ঘৰুৱা কাম কৰোঁতে বা পানী আনিবলৈ যোৱা বা শস্য পিহাৰ দৰে সামূহিক কাৰ্যকলাপৰ সময়ত চৈতী গীত গাইছিল।[11] পুৰুষ লোক গায়কসকলে, প্ৰায়ে ঢোলক আৰু মঞ্জিৰা (তাল)ৰ দৰে সৰল তাল বাদ্যযন্ত্ৰৰ সৈতে, মন্দিৰ আৰু সাৰ্বজনিক স্থানত পৰিৱেশন কৰিছিল।
শাস্ত্ৰীয় ৰূপান্তৰণ
[সম্পাদনা কৰক]অৰ্ধ-শাস্ত্ৰীয় ভাণ্ডাৰত ৰূপান্তৰিত হোৱাৰ পিছত, চৈতী পৰিৱেশনে অধিক পৰিশীলিত বৈশিষ্ট্য লাভ কৰিলে:
- শাস্ত্ৰীয় বাদ্যযন্ত্ৰৰ ব্যৱহাৰ: তবলা, হাৰমনিয়াম, সাৰংগী, বা বেহেলা সংগতৰ বাবে
- শাস্ত্ৰীয় কৌশলৰ সংযোজন: মীড় (গ্লাইড), মুৰকী (দ্ৰুত অলংকাৰিক পদ্য), আৰু গমক (দোলন)[12]
- ৰাগৰ কাঠামোৰ ভিতৰত বৰ্ধিত তাৎক্ষণিক ৰচনা
- অনানুষ্ঠানিক সমাৱেশৰ পৰিৱৰ্তে আনুষ্ঠানিক সঙ্গীত সভাৰ পৰিৱেশ
এই পৰিমাৰ্জনৰ সত্ত্বেও, চৈতীৰ শাস্ত্ৰীয় পৰিৱেশনে ধাৰাটোৰ লোক সুৰ আৰু আৱেগিক প্ৰত্যক্ষতা বজাই ৰাখে, ইয়াক খেয়াল বা ঠুমৰীৰ দৰে অধিক বিস্তৃত ৰূপৰপৰা পৃথক কৰে।
আঞ্চলিক ভিন্নতা
[সম্পাদনা কৰক]চৈতী সৰ্বাধিক ভোজপুৰী ভাষী অঞ্চলৰ সৈতে সংযুক্ত যদিও, উত্তৰ ভাৰতত ভিন্নতা বিদ্যমান:
- পূব উত্তৰ প্ৰদেশ: ৰামৰ গুণাৱলীৰ বিশদ বিৱৰণৰ সৈতে ভক্তিমূলক বিষয়-বস্তুৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে, প্ৰায়ে ৰামচৰিতমানস আবৃত্তিৰ সময়ত পৰিৱেশন কৰা হয়[13]
- বিহাৰ: সৰল সুৰৰ আৰ্হি আৰু শক্তিশালী ছন্দৰ উপাদানৰ সৈতে অধিক লোক-আধাৰিত শৈলীৰ বৈশিষ্ট্য
- বনাৰস (বাৰাণসী): বানাৰস ঘৰানাৰ শাস্ত্ৰীয় পৰম্পৰাই উচ্চ পৰিমাৰ্জিত চৈতী ৰচনা প্ৰস্তুত কৰিছে যি শাস্ত্ৰীয় পৰিশীলতা আৰু লোক প্ৰামাণিকতা সমতুল্য কৰে[14]
উল্লেখযোগ্য প্ৰতিপাদক
[সম্পাদনা কৰক]গিৰিজা দেৱী
[সম্পাদনা কৰক]বাৰাণসীৰপৰা কিংবদন্তি কণ্ঠশিল্পী বিদুষী গিৰিজা দেৱী (১৯২৯-২০১৭)ক শাস্ত্ৰীয় পৰম্পৰাত চৈতীৰ অগ্ৰণী প্ৰতিপাদক বুলি গণ্য কৰা হয়। তেওঁৰ পৰিৱেশনে চৈতীক ৰাষ্ট্ৰীয় আৰু আন্তৰ্জাতিক দৰ্শকৰ ওচৰলৈ আনিছিল, ইয়াক এক পৰিশীলিত অৰ্ধ-শাস্ত্ৰীয় ৰূপ হিচাপে প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল।[15] তেওঁ চৈতীৰ লোক মাটিৰ গুণ আৰু শাস্ত্ৰীয় পৰিমাৰ্জনাক নিপুণভাৱে একত্ৰিত কৰিছিল, পৰিৱেশন সৃষ্টি কৰিছিল যি সুগম আৰু কলাত্মকভাৱে গভীৰ দুয়োটা আছিল।
শোভা গুৰ্টু
[সম্পাদনা কৰক]অৰ্ধ-শাস্ত্ৰীয় সংগীতৰ আন এগৰাকী স্তম্ভ শোভা গুৰ্টু (১৯২৫-২০০৪)য়ে লঘু শাস্ত্ৰীয় ৰূপৰ তেওঁৰ বিস্তৃত ভাণ্ডাৰত চৈতী অন্তৰ্ভুক্ত কৰিছিল। তেওঁৰ ব্যাখ্যায় ধাৰাটোৰ আৱেগিক আৰু ভক্তিমূলক দিশসমূহৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰিছিল।[16]
ছন্নুলাল মিশ্ৰ
[সম্পাদনা কৰক]অৰ্ধ-শাস্ত্ৰীয় সংগীতত বিশেষজ্ঞ বাৰাণসীৰ পণ্ডিত ছন্নুলাল মিশ্ৰ (জন্ম ১৯৩৬), চৈতীৰ প্ৰামাণিক পৰিৱেশনৰ বাবে প্ৰখ্যাত যি লোক চৰিত্ৰ সংৰক্ষণ কৰে যদিও শাস্ত্ৰীয় দক্ষতা প্ৰদৰ্শন কৰে।[17]
সমসাময়িক শিল্পী
[সম্পাদনা কৰক]কেইবাগৰাকীও সমসাময়িক শিল্পীয়ে চৈতী পৰম্পৰা অব্যাহত ৰাখিছে:
- মালিনী অৱস্থী - চৈতী সহ লোক পৰম্পৰা পুনৰুজ্জীৱিত কৰাৰ বাবে পৰিচিত
- শুভা মুদগল - তেওঁৰ অৰ্ধ-শাস্ত্ৰীয় ভাণ্ডাৰৰ অংশ হিচাপে চৈতী পৰিৱেশন কৰে
- ৰাছিদ খান - কেতিয়াবা তেওঁৰ সঙ্গীত সভাত চৈতী অন্তৰ্ভুক্ত কৰে
- বিহাৰ আৰু উত্তৰ প্ৰদেশৰপৰা বিভিন্ন লোক শিল্পীয়ে পৰম্পৰাগত শৈলী বজাই ৰাখে[18]
অন্য ঋতুভিত্তিক ধাৰাৰ সৈতে সম্পৰ্ক
[সম্পাদনা কৰক]চৈতী উত্তৰ ভাৰতীয় সংগীতৰ ঋতুভিত্তিক গীত (ঋতু গীত)ৰ এক পৰিয়ালৰ অন্তৰ্গত, প্ৰতিটো বছৰৰ নিৰ্দিষ্ট সময়ৰ সৈতে সংযুক্ত:
- হোৰী: হোলী উৎসৱৰ সময়ত (ফেব্ৰুৱাৰী-মাৰ্চ) গোৱা, বসন্ত আৰু কৃষ্ণৰ ক্ৰীড়াশীলতা উদ্যাপন কৰে
- চৈতী: চৈত্ৰ মাহত (মাৰ্চ-এপ্ৰিল) পৰিৱেশন কৰা, ৰাম নৱমী আৰু বসন্তকালীন শস্য চপোৱাৰ চিহ্ন
- কাজৰী: বৰষুণ ঋতুৰ সৈতে সংযুক্ত (জুলাই-আগষ্ট), বৰষুণৰ আনন্দ আৰু আকাংক্ষা প্ৰকাশ কৰে
- ছাৱনী: শ্ৰাৱণ মাহত (জুলাই-আগষ্ট) গোৱা, বৰষুণৰ বিষয়-বস্তু আৰু নাৰীসুলভ আৱেগ চিত্ৰিত কৰে[19]
এই ধাৰাসমূহে একে ধৰণৰ লোক উৎপত্তি, আঞ্চলিক ভাষা, আৰু ঋতুৰ চিত্ৰকল্প ভক্তিমূলক বা ৰোমাণ্টিক বিষয়-বস্তুৰ সৈতে একত্ৰিত কৰাৰ পদ্ধতি শ্বেয়াৰ কৰে। একেলগে, তেওঁলোকে অৰ্ধ-শাস্ত্ৰীয় পৰম্পৰাৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ অংশ গঠন কৰে যি গ্ৰাম্য লোক সংস্কৃতিক নগৰীয় শাস্ত্ৰীয় সংগীতৰ সৈতে সংযুক্ত কৰে।[20]
সমসাময়িক স্থিতি আৰু সংৰক্ষণ
[সম্পাদনা কৰক]সমসাময়িক সময়ত, চৈতীয়ে বহুতো লোক-আধাৰিত শিল্প ৰূপৰ বাবে সাধাৰণ প্ৰত্যাহ্বানৰ সন্মুখীন হৈছে। গ্ৰাম্য সমাজৰ সমাৱেশৰ হ্ৰাস আৰু নগৰীয় অঞ্চললৈ জনসংখ্যাৰ প্ৰব্ৰজনে পৰম্পৰাগত চৈতী পৰিৱেশনৰ সুযোগ হ্ৰাস কৰিছে।[21] অৱশ্যে, কেইবাটাও পদক্ষেপে এই ধাৰা সংৰক্ষণ আৰু প্ৰচাৰ কৰাৰ বাবে কাম কৰি আছে:
- সংগীত নাটক একাডেমী আৰু ৰাজ্য সাংস্কৃতিক বিভাগে চৈত্ৰ মাহত চৈতী উৎসৱ আয়োজন কৰে
- উত্তৰ প্ৰদেশ আৰু বিহাৰৰ সংগীত বিদ্যালয়ে তেওঁলোকৰ অৰ্ধ-শাস্ত্ৰীয় পাঠ্যক্ৰমত চৈতী অন্তৰ্ভুক্ত কৰে
- ৰেকৰ্ডিং প্ৰকল্পসমূহে সংৰক্ষণ উদ্দেশ্যৰ বাবে চৈতীৰ পৰম্পৰাগত আৰু শাস্ত্ৰীয় পৰিৱেশন নথিভুক্ত কৰিছে
- সমসাময়িক লোক সংমিশ্ৰণ শিল্পীসকলে চৈতীৰ সৈতে পৰীক্ষা-নিৰীক্ষা কৰি আছে, আধুনিক ব্যৱস্থাৰ জৰিয়তে ইয়াক যুৱ দৰ্শকৰ কাষলৈ লৈ যায়ছে[22]
চৈত্ৰ মাহৰ সময়ত ৰেডিঅ' আৰু টেলিভিছন কাৰ্যসূচীয়ে চৈতী পৰিৱেশন প্ৰদৰ্শন অব্যাহত ৰাখে, এই ঋতুভিত্তিক পৰম্পৰাৰ জনসচেতনতা বজাই ৰখাত সহায় কৰে। ডিজিটেল মঞ্চ আৰু সামাজিক মাধ্যমে চৈতী শিল্পীসকলক আঞ্চলিক সীমাৰ বাহিৰৰ দৰ্শকৰ ওচৰলৈ যোৱাৰ নতুন পথো প্ৰদান কৰিছে।
লগতে চাওক
[সম্পাদনা কৰক]- ঠুমৰী
- দাদৰা
- কাজৰী
- হোৰী (সংগীত)
- ভোজপুৰী সংগীত
- হিন্দুস্তানী শাস্ত্ৰীয় সংগীত
- উত্তৰ প্ৰদেশৰ লোকসংগীত
- ৰাম নৱমী
তথ্যসূত্ৰ
[সম্পাদনা কৰক]- ↑ "Thumri queen mesmarises music lovers". The Times of India. Archived from the original on 2013-11-10. https://web.archive.org/web/20131110132958/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2003-08-31/patna/27216894_1_music-lovers-classical-music-thumri.
- ↑ "Documentary Rajan Sajan". The Times of India. Archived from the original on 2012-07-15. https://archive.today/20120715000140/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2011-11-24/pune/30436826_1_gharana-mishra-brothers-classical-music-traditions.
- ↑ "Life on his own terms". The Hindu. 2006-08-25. Archived from the original on 26 January 2013. https://archive.today/20130126004627/http://www.hindu.com/fr/2006/08/25/stories/2006082501940300.htm.
- ↑ Manuel, Peter (1989). Thumri in Historical and Stylistic Perspectives. Motilal Banarsidass. পৃষ্ঠা. 89-92. ISBN 978-8120805187.
- ↑ Tewari, Laxmi Ganesh (1997). Folk Music of India: Uttar Pradesh. Sangeet Natak Akademi. পৃষ্ঠা. 67-70.
- ↑ Singh, Kumar Suresh (1990). "Musical Traditions of Eastern Uttar Pradesh". Folklore খণ্ড 31 (4): 156-162.
- ↑ Deshpande, Vamanrao (1987). Indian Musical Traditions: An Aesthetic Study of the Gharanas in Hindustani Music. Popular Prakashan. পৃষ্ঠা. 234-237. ISBN 978-8171541560.
- ↑ Wade, Bonnie C. (1998). Imaging Sound: An Ethnomusicological Study of Music, Art, and Culture in Mughal India. University of Chicago Press. পৃষ্ঠা. 187. ISBN 978-0226868394.
- ↑ Thielemann, Selina (1999). The Music of South Asia. APH Publishing. পৃষ্ঠা. 412-415. ISBN 978-8170249979.
- ↑ Chandola, Anoop (1977). "Folk Drumming in the Himalayas: A Linguistic Approach to Music". Ethnomusicology খণ্ড 21 (2): 299-301.
- ↑ Henry, Edward O. (1988). Chant the Names of God: Musical Culture in Bhojpuri-Speaking India. Jaya Books. পৃষ্ঠা. 145-149. ISBN 978-8185336008.
- ↑ Ranade, Ashok (2006). Hindustani Music. National Book Trust India. পৃষ্ঠা. 156-159. ISBN 978-8123714592.
- ↑ Lutgendorf, Philip (1991). The Life of a Text: Performing the Ramcharitmanas of Tulsidas. University of California Press. পৃষ্ঠা. 267-270. ISBN 978-0520075030.
- ↑ Bakhle, Janaki (2005). Two Men and Music: Nationalism in the Making of an Indian Classical Tradition. Oxford University Press. পৃষ্ঠা. 178. ISBN 978-0195673098.
- ↑ "Girija Devi, Doyenne of Thumri, Dies at 88". The New York Times. 2017-10-25. https://www.nytimes.com/2017/10/25/obituaries/girija-devi-doyenne-of-thumri-dies-at-88.html.
- ↑ "Shobha Gurtu passes away". The Hindu. 2004-09-27. https://www.thehindu.com/todays-paper/tp-national/tp-otherstates/Shobha-Gurtu-passes-away/article10112766.ece.
- ↑ "Chhannulal Mishra: The voice of Banaras". The Hindu. 2012-05-25. https://www.thehindu.com/entertainment/music/chhannulal-mishra-the-voice-of-banaras/article3448506.ece.
- ↑ Qureshi, Regula Burckhardt (2007). Master Musicians of India: Hereditary Sarangi Players Speak. Routledge. পৃষ্ঠা. 156-158. ISBN 978-0415972727.
- ↑ Neuman, Daniel M. (1990). The Life of Music in North India: The Organization of an Artistic Tradition. University of Chicago Press. পৃষ্ঠা. 123-126. ISBN 978-0226575162.
- ↑ Sharma, Prem Lata (2003). Seasonal Songs in Indian Music. Gyan Publishing House. পৃষ্ঠা. 78-82. ISBN 978-8178350646.
- ↑ Post, Jennifer C. (1997). "Professional Women in Indian Music: The Death of the Courtesan Tradition". Women and Music: A Journal of Gender and Culture খণ্ড 1: 23-39.
- ↑ "Folk music gets a new lease of life". The Hindu. 2013-02-01. https://www.thehindu.com/features/friday-review/music/folk-music-gets-a-new-lease-of-life/article4293086.ece.
বাহ্যিক সংযোগ
[সম্পাদনা কৰক]- সংগীত নাটক একাডেমী - ভাৰতৰ সংগীত, নৃত্য আৰু নাটকৰ ৰাষ্ট্ৰীয় একাডেমী
- ইন্দিৰা গান্ধী ৰাষ্ট্ৰীয় কলা কেন্দ্ৰ - সাংস্কৃতিক সম্পদ আৰু অভিলেখাগাৰ
| |||||||||||||||||||
