প্ৰতিলোম
প্ৰতিলোম মনুস্মৃতি অৰ্থাৎ মনুৰ নিয়ম (শ্ৰাদ্ধদেৱ মনু)ত অনুলোমৰ বিপৰীত অৰ্থত ব্যৱহৃত এটা সংস্কৃত শব্দ, উচ্চ জন্মৰ নাৰী আৰু নাৰীৰ নিজৰ তুলনাত নিম্ন জাতৰ (জন্ম অনুসৰি) পুৰুষৰ মাজত হোৱা বিবাহক বৰ্ণনা কৰিবলৈ এই শব্দটো ব্যৱহাৰ কৰা হয়।[1] মনুৱে বুজাইছে যে, মানৱ জাতিৰ মাজত বিভিন্ন জাতিৰ বিৱৰ্তন ঘটিছিল যি দুজন ব্যক্তিৰ মিলন ঘটিছিল যিসকল জাতি বা শ্ৰেণী জখলাত (জন্ম-সূত্ৰে আৰু সমাজত ধন বা মৰ্যাদা নহয়) ইজনে সিজনৰ একেটা স্তৰৰ অন্তৰ্গত নাছিল।[2] মনুৰ মতে একে জাতিৰ ভিতৰত অৰ্থাৎ জখলাত একেটা স্তৰৰ দুজন ব্যক্তিৰ মাজত বিবাহ কৰাটো অতি উত্তম।[1] মনুৱে "জাতৰ বিৰুদ্ধে যোৱা" বুলি গণ্য কৰা প্ৰতিলোম সংঘসমূহক তিক্তভাৱে সমালোচনা আৰু নিন্দা কৰে আৰু সংঘৰ পিছত জড়িত পক্ষসমূহৰ অৱক্ষয়ৰ বাবে তেওঁলোকক জগৰীয়া কৰে। কিন্তু পিছৰ ধাৰাভাষ্যকাৰসকলে এই বিবাহসমূহ মানি ল'বলৈ আৰম্ভ কৰিছে।[3]
মনুৱে প্ৰতিলোম সংঘই জাতিসমূহৰ মাজত বিভ্ৰান্তিৰ সৃষ্টি কৰে বুলি উচ্চাৰণ কৰে আৰু প্ৰাৰম্ভিক পৰ্যায়ত ঘটা ছটা সংমিশ্ৰণৰ তালিকা প্ৰস্তুত কৰে (উচ্চৰপৰা নিম্নলৈ স্তৰভিত্তিকভাৱে ক্ৰমবদ্ধ),[4]
- ক্ষত্ৰিয় পুৰুষ আৰু ব্ৰাহ্মণ নাৰীৰ মিলনৰ ফলত সুত হয়
- বৈশ্য পুৰুষ আৰু ব্ৰাহ্মণ নাৰীৰ মিলনৰ ফলত মগধ হয়
- বৈশ্য পুৰুষ আৰু ক্ষত্ৰিয় নাৰীৰ মিলনৰ ফলত বৈদেহক হয়
- শূদ্ৰ পুৰুষ আৰু বৈশ্য নাৰীৰ মিলনৰ ফলত অয়োগৱ হয়
- শূদ্ৰ পুৰুষ আৰু ক্ষত্ৰীয় মহিলাৰ মিলনৰ ফলত ক্ষত্ৰিৰ সৃষ্টি হয়
- শূদ্ৰ পুৰুষ আৰু ব্ৰাহ্মণ নাৰীৰ মিলনৰ ফলত মৰ্ত্যলোকৰ ভিতৰত সৰ্বনিম্ন চণ্ডাল হয়।[4]
একেদৰে বিপৰীত সংঘ বা অনুলোমৰ বাবে ছটা জাতি তালিকাভুক্ত কৰা হৈছে য’ত উচ্চ জন্মৰ পুৰুষে নিম্ন জাতৰ (পুৰুষৰ তুলনাত) মহিলাৰ সৈতে একত্ৰিত হয়।[5] প্ৰতিলোমৰ বিপৰীতে অনুলোম সংঘক "জাত যোৱা" সংঘ বুলি গণ্য কৰা হয় আৰু হিন্দু শাস্ত্ৰ অনুসৰি অনুলোমৰ বিবাহৰ পোষকতা নকৰিলেও ঐতিহাসিকভাৱে সহ্য কৰা হৈছিল আৰু গ্ৰহণ কৰা হৈছিল।[6][2] গতিকে দ্বিতীয়বাৰ যেতিয়া এই জাতিবোৰ আকৌ এবাৰ ভুল ক্ৰমত একত্ৰিত হয়, তেতিয়া অধিক জাতিৰ সৃষ্টি হয় আৰু সময়ৰ লগে লগে এই প্ৰক্ৰিয়াই ক্ৰমান্বয়ে তললৈ গতিশীলতা আৰু জাতপকৰ্ষ নামৰ জাতিবোৰৰ ক্ষয়ৰ সৃষ্টি কৰে।[7][5]
প্ৰতিলোম শিশুসকলক পঞ্চম শ্ৰেণীত ৰখা হৈছিল যিটো শূদ্ৰতকৈ কম আছিল।[8]
তথ্যসূত্ৰ
[সম্পাদনা কৰক]- ↑ 1.0 1.1 Subodh Kapoor. The Indian Encyclopaedia: Mahi-Mewat. Genesis Publishing Pvt Ltd, 2002. পৃষ্ঠা. 4642.
- ↑ 2.0 2.1 Joseph Kitagawa. The Religious Traditions of Asia: Religion, History, and Culture. Routledge, 2013. পৃষ্ঠা. 16.
- ↑ Rajendra Kumar Sharma. Fundamentals of Sociology. Atlantic Publishers & Dist, 1996. পৃষ্ঠা. 253.
- ↑ 4.0 4.1 Jack Goody. The Character of Kinship. Cambridge University Press, 1975. পৃষ্ঠা. 203.
- ↑ 5.0 5.1 Jack Goody. The Character of Kinship. Cambridge University Press, 1975. পৃষ্ঠা. 194.
- ↑ Irfan Habib, K. N. Panikkar, T. J. Byres, Utsa Patnaik. The Making of History: Essays Presented to Irfan Habib. Anthem Press, 2002. পৃষ্ঠা. 183.
- ↑ Reddy. Indian Hist (Opt). Tata McGraw-Hill Education, 2006. পৃষ্ঠা. A234.
- ↑ Hajira Kumar. Women's Empowerment, Issues, Challenges, and Strategies: A Source Book. Regency Publications, 2005. পৃষ্ঠা. 27.