প্ৰাকৃত ভাষা
প্ৰাকৃত ভাষা (ইংৰাজী: Prakrit language) খ্ৰীষ্টপূৰ্ব প্ৰায় ৫ম শতিকাৰ পৰা দ্বাদশ শতিকালৈকে ভাৰতীয় উপমহাদেশত ব্যৱহৃত স্থানীয় ধ্ৰুপদী মধ্য ভাৰত-আৰ্য ভাষাৰ এটা গোট।[1][2][3]প্ৰাকৃত শব্দটো সাধাৰণতে পালিৰ বাহিৰে মধ্য ইন্দো-আৰ্য ভাষাৰ মাজৰ সময়ছোৱাত প্ৰয়োগ কৰা হয়।[4]
ব্যুৎপত্তি
[সম্পাদনা কৰক]সংজ্ঞা
[সম্পাদনা কৰক]আধুনিক পণ্ডিতসকলে দুটা ধাৰণা বুজাবলৈ "প্ৰাকৃত" শব্দটো ব্যৱহাৰ কৰিছে:[5]
- প্ৰাকৃত ভাষা: নিকট সম্পৰ্কীয় সাহিত্যিৰ ভাষাৰ এটা গোট
- প্ৰাকৃত ভাষা: প্ৰাকৃত ভাষাসমূহৰ এটা, যাক কেৱল সমগ্ৰ কবিতাৰ প্ৰাথমিক ভাষা হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল
কিছুমান আধুনিক পণ্ডিতৰ ভিতৰত আছে 'প্ৰাকৃত'ৰ ৰুব্ৰিকৰ অধীনত সকলো মধ্য ইন্দো-আৰ্য ভাষা, আনহাতে আন কিছুমানে এই ভাষাবোৰৰ স্বতন্ত্ৰ বিকাশৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়ে, প্ৰায়ে জাতি, ধৰ্ম আৰু ভূগোলৰ বিস্তৃত বিভাজনৰ দ্বাৰা সংস্কৃতৰ ইতিহাসৰ পৰা পৃথক কৰা হয়।[6] আটাইতকৈ বহল সংজ্ঞাটোত যিকোনো মধ্য ইন্দো-আৰ্য ভাষা বৰ্ণনা কৰিবলৈ 'প্ৰাকৃত' শব্দটো ব্যৱহাৰ কৰা হয় যি যিকোনো প্ৰকাৰে সংস্কৃতৰ পৰা বিচ্যুত হয়। আমেৰিকান পণ্ডিত এণ্ড্ৰিউ অ'লেটে উল্লেখ কৰিছে যে এই অসন্তোষজনক সংজ্ঞাই প্ৰাকৃতক প্ৰাচীন ভাৰতত প্ৰকৃততে প্ৰাকৃত বুলি উল্লেখ নকৰা ভাষাবোৰৰ বাবে এক আৱৰণ শব্দ কৰি তুলিছে,[7] যেনে: এই
- অশোকৰ প্ৰাকৃত: অশোকৰ শিলালিপিৰ ভাষা
ভাৰতৰ পৰৱৰ্তী শিলালিপিৰ ভাষা, যাক "মনুমেণ্টেল প্ৰাকৃত", "লেনা প্ৰাকৃত" বা "স্তুপা উপভাষা" বুলি লেবেল দিয়া হৈছিল
- শ্ৰীলংকাৰ শিলালিপিৰ ভাষা, যাক "সিংহলী প্ৰাকৃত" বুলি লেবেল দিয়া হৈছে
- পালি, থেৰাভাদা বৌদ্ধ কেননৰ ভাষা
- বৌদ্ধ হাইব্ৰিড সংস্কৃত
গান্ধাৰ, উত্তৰ-পশ্চিম পাকিস্তানৰ পৰা পশ্চিম চীনলৈকে বিস্তৃত অঞ্চলত আৱিষ্কৃত বাৰ্চ-বাৰ্ক স্ক্ৰলৰ ভাষা।
প্ৰচলন
[সম্পাদনা কৰক]দক্ষিণ এছিয়াৰ এক বিস্তৃত অঞ্চলত প্ৰাকৃত সাহিত্য ৰচনা কৰা হৈছিল। ভাৰতৰ বাহিৰেও এই ভাষাটো কম্বোডিয়া আৰু জাভাতো জনা গৈছিল।[8] সাহিত্যিৰ প্ৰাকৃতক প্ৰায়ে সাধাৰণ মানুহে কোৱা এটা ভাষা বুলি ভুলকৈ ধাৰণা কৰা হয়, কিয়নো ই সংস্কৃততকৈ পৃথক আৰু প্ৰাচীন ভাৰতীয় সাহিত্যৰ এটা প্ৰধান ভাষা। [9] জৰ্জ আব্ৰাহাম, গ্ৰিয়াৰচন আৰু ৰিচাৰ্ড পিচেলৰ দৰে কেইবাজনো আধুনিক পণ্ডিতে দৃঢ়তাৰে কৈছে যে সাহিত্যিৰ প্ৰাকৃতে প্ৰাচীন ভাৰতৰ সাধাৰণ মানুহে কোৱা প্ৰকৃত ভাষাক প্ৰতিনিধিত্ব নকৰে।
সাহিত্য
[সম্পাদনা কৰক]
সাহিত্যিৰ প্ৰাকৃত ধ্ৰুপদী ভাৰতীয় সংস্কৃতিৰ প্ৰধান ভাষাসমূহৰ ভিতৰত আছিল। 'দণ্ডিনৰ কাব্য-দৰ্শ' (গ. ৭০০) চাৰি প্ৰকাৰৰ সাহিত্যিক ভাষাৰ উল্লেখ আছে: সংস্কৃত, প্ৰাকৃত, অপভ্ৰংশ আৰু মিশ্ৰিত।[10] একাদশ শতিকাত ৰচিত ভোজৰ 'সৰস্বতী-কান্তভাৰানা'ত সাহিত্য ৰচনাৰ বাবে উপযুক্ত কেইটামান ভাষাৰ ভিতৰত প্ৰাকৃতৰ তালিকা আছে। মিৰ্জা খানৰ 'তুহফাত আল-হিন্দে'ত (১৬৭৬) ভাৰতৰ স্থানীয় তিনি প্ৰকাৰৰ সাহিত্যিৰ ভাষাৰ ভিতৰত প্ৰাকৃতৰ নাম দিয়ে। বাকী দুটা হৈছে সংস্কৃত আৰু স্থানীয় ভাষা। তেওঁ প্ৰাকৃতক সংস্কৃত আৰু স্থানীয় ভাষাৰ মিশ্ৰণ হিচাপে বৰ্ণনা কৰিছে, আৰু লগতে উল্লেখ কৰিছে যে প্ৰাকৃত ভাষা 'বেছিভাগ ৰজা, মন্ত্ৰী আৰু প্ৰধানৰ প্ৰশংসাত ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল। '
প্ৰাকৃতৰ সুচীসমূহ
[সম্পাদনা কৰক]নাটকীয় প্ৰাকৃত
[সম্পাদনা কৰক]নাটকীয় প্ৰাকৃত আছিল সেইবোৰ যিবোৰ নাটক আৰু অন্যান্য সাহিত্যত ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল। যেতিয়াই প্ৰাকৃতত সংলাপ লিখা হৈছিল, পাঠকক সংস্কৃত অনুবাদ সহিতেও প্ৰদান কৰা হৈছিল। 'নাটকীয় প্ৰাকৃত' বাক্যাংশটোৱে প্ৰায়ে তিনিটা আটাইতকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ কথা বুজায়: শৌৰসেনী প্ৰাকৃত, মাগধী প্ৰাকৃত আৰু মহাৰাষ্ট্ৰীয় প্ৰাকৃত।
জৈন প্ৰাকৃত
[সম্পাদনা কৰক]প্ৰায় ঊনবিংশ-বিংশ শতিকাৰ ইউৰোপীয় পণ্ডিত যেনে হাৰমান জেকবি আৰু আৰ্নষ্ট লিউমানে জৈন আৰু অ-জৈন প্ৰাকৃত সাহিত্যৰ মাজত পাৰ্থক্য কৰিছিল। জেকবিয়ে পূৰ্বৰ প্ৰাকৃত ৰাজকীয় কবিতাৰ বিপৰীতে তুলনামূলকভাৱে পলমকৈ আৰু তুলনামূলকভাৱে অধিক সংস্কৃত প্ৰভাৱিত বৰ্ণনামূলক সাহিত্যৰ ভাষা বুজাবলৈ 'জৈন প্ৰাকৃত' (বা "জৈন মহাৰাষ্ট্ৰী" শব্দটো ব্যৱহাৰ কৰিছিল। পিছৰ পণ্ডিতসকলে জৈন লেখকসকলৰ দ্বাৰা ব্যৱহৃত যিকোনো প্ৰকাৰৰ প্ৰাকৃতৰ বাবে 'জৈন প্ৰাকৃত' শব্দটো ব্যৱহাৰ কৰিছিল। যাৰ ভিতৰত আছে 'তৰঙ্গৱতী' আৰু 'বাসুদেৱ-হিন্দী'ৰ দৰে প্ৰাৰম্ভিক গ্ৰন্থত ব্যৱহৃত প্ৰাকৃত।
স্থিতি
[সম্পাদনা কৰক]মৌৰ্য সাম্ৰাজ্যৰ অধীনত প্ৰাকৃতে ৰাজকীয় ভাষাৰ মৰ্যাদা লাভ কৰিছিল। প্ৰাকৃত সম্ৰাট অশোকৰ ভাষা আছিল যি বৌদ্ধ ধৰ্মৰ পৃষ্ঠপোষক আছিল। প্ৰাকৃত ভাষাসমূহে ধ্ৰুপদী ভাৰতত সংস্কৃততকৈ কম সামাজিক মৰ্যাদা লাভ কৰিছিল বুলি কোৱা হয়। কিয়নো সংস্কৃত মঞ্চ নাটকত যেনে কালিদাসৰ 'শকুন্তলাত' মুখ্য চৰিত্ৰবোৰত সাধাৰণতে সংস্কৃত ভাষাৰ সংলাপ বা উক্তি দিয়া হৈছে, আনহাতে গুৰুত্বহীন চৰিত্ৰ আৰু বেছিভাগ মহিলা চৰিত্ৰই সাধাৰণতে প্ৰাকৃত ভাষা কয়।[11] মিৰ্জা খানৰ তুহফাত আল-হিন্দে (1676) প্ৰাকৃতক "নিম্নতম"ৰ ভাষা হিচাপে চিহ্নিত কৰে, য'ত কোৱা হয় যে ভাষাটোক পাতল-বাণী ("ভূগৰ্ভস্থভাষা") বা নাগ-বাণী ("সাপৰ ভাষা") বুলি জনা যায়।
গৱেষণা প্ৰতিষ্ঠান সমূহ
[সম্পাদনা কৰক]১৯৫৫ চনত বিহাৰ চৰকাৰে বৈশালীত প্ৰাকৃত জৈনোলজী আৰু অহিংসা নামেৰে গৱেষণা প্ৰতিষ্ঠান এটা খোলে যাৰ উদ্দেশ্য হৈছে প্ৰাকৃতত গৱেষণাৰ কামৰ প্ৰচাৰ কৰা।[12]ৰাষ্ট্ৰীয় প্ৰাকৃত অধ্যয়ন আৰু গৱেষণা প্ৰতিষ্ঠানটো ভাৰতৰ কৰ্ণাটকৰ শ্ৰৱণবেলাগোলাত অৱস্থিত।[13]
তথ্যৰ উৎস
[সম্পাদনা কৰক]- ↑ Cardona, George (2007-07-26). Jain, Danesh. ed. The Indo-Aryan Languages. Routledge. পৃষ্ঠা. 182,225. ISBN 978-1-135-79710-2. https://books.google.com/books?id=iUHfBQAAQBAJ.
- ↑ Richard G. Salomon 1996, পৃষ্ঠা. 377.
- ↑ Alfred C. Woolner 1928, পৃষ্ঠা. 235.
- ↑ Woolner, Alfred C. (1986). Introduction to Prakrit. Motilal Banarsidass. পৃষ্ঠা. 3–4. ISBN 978-81-208-0189-9. https://books.google.com/books?id=IwE16UFBfdEC&pg=PA4.
- ↑ Andrew Ollett 2017, পৃষ্ঠা. 11.
- ↑ Madhav Deshpande 1993, পৃষ্ঠা. 33.
- ↑ Andrew Ollett 2017, পৃষ্ঠা. 13.
- ↑ Andrew Ollett 2017, পৃষ্ঠা. 9.
- ↑ Andrew Ollett 2017, পৃষ্ঠা. 21.
- ↑ Andrew Ollett 2017, পৃষ্ঠা. 4.
- ↑ Andrew Ollett 2017, পৃষ্ঠা. 7.
- ↑ Muni Pranamyasagar 2013, পৃষ্ঠা. 198.
- ↑ "Centre for Studies in Prakrit & Pali – Institute of Jainology". https://www.jainology.org/centre-studies-in-prakrit-and-pali/। আহৰণ কৰা হৈছে: 2021-06-05.