বন্য ৰেচম
বন্য ৰেচম (ইংৰাজী: Wild silk) খেতি কৰা ৰেচমৰ পলুতকৈ উৎপাদনৰ পৰিসৰ বহু কম যদিও বহু দেশত প্ৰাচীন কালৰ পৰাই বনৰীয়া ৰেচম জনা আৰু ব্যৱহাৰ কৰা হৈছে। ৰেচমৰ খোলা বা বাহ প্ৰায়ে কাগজ বা কাপোৰৰ সৈতে মিল খায় আৰু বহু সমাজত ইয়াৰ ব্যৱহাৰ স্বতন্ত্ৰভাৱে উদ্ভৱ হৈছে।[1]
পটভূমি
[সম্পাদনা কৰক]বিভিন্ন প্ৰজাতিৰ পৰা লোৱা ৰেচম প্ৰাচীন কালৰে পৰা প্ৰাকৃতিক অৱস্থাত বা কোনো ধৰণৰ প্ৰস্তুতিৰ পিছত ব্যৱহাৰ কৰি অহা হৈছে। প্ৰাচীন গ্ৰীচ আৰু ৰোমত মকৰাজাল ঘাঁৰ বেণ্ডেজ হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল,[2] আৰু ১৬ শতিকাৰ পৰাই চিত্ৰকলাৰ ভিত্তি হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল।[3] এজটেক সাম্ৰাজ্যত পলুৰ বাহ ব্যৱহাৰ কৰি পাত্ৰ আৰু কাপোৰ তৈয়াৰ কৰা হৈছিল।[1][4]
কাপোৰ ব'বলৈ ৰেচমৰ সূতা প্ৰথমে হয় কাৰ্ড কৰি কাটিব লাগে, নহয় একক অক্ষত সূতা হিচাপে উলিয়াব লাগে। বম্বিক্স মৰি (লিনিয়াছ, ১৭৫৮ চন) প্ৰজাতিৰ বাণিজ্যিকভাৱে পালন কৰা ৰেচমৰ খোলাবোৰৰ পৰা সাধাৰণতে লেটা মথ হৈ ওলাই যোৱাৰ আগতেই বেজীৰে বিন্ধি বা খোলাবোৰ উতলি থকা পানীত ডুবাই হত্যা কৰা হয়, যাৰ ফলত গোটেই খোলাটোক এক অবিৰত সূতা হিচাপে খুলিব পৰা যায়। ইয়াৰ ফলত ৰেচমৰ পৰা বহুত মিহি কাপোৰ বোৱাব পাৰি।
পৃথিৱীত ৫০০ৰো অধিক প্ৰজাতিৰ বনৰীয়া ৰেচম পলু আছে যদিও কাপোৰ উৎপাদনৰ বাবে মাত্ৰ কেইটামান (তলত প্ৰায় সকলোবোৰ তালিকাভুক্ত কৰা হৈছে) প্ৰজাতি ব্যৱহাৰ কৰা হয়। সাধাৰণতে ইহঁতে পোহনীয়া মালবেৰী পলুৰ পৰা পোৱা ৰেচমতকৈ কঠিন আৰু ৰুক্ষ ৰেচম উৎপন্ন কৰে। সাধাৰণতে মথবোৰে খোলা বা বাহ এৰি যোৱাৰ পিছত বনৰীয়া ৰেচম চপোৱা হয়, এই প্ৰক্ৰিয়াত সূতাবোৰ কাট খায়, সেয়ে ইহঁতৰ পোহনীয়া ৰেচমৰ খোলাৰ পৰা পোৱাৰ দৰে এডাল দীঘল সূতা নাথাকে।
বনৰীয়া ৰেচমবোৰ বম্বিক্স মৰিৰ ৰেচমৰ দৰে ব্লিচিং আৰু ৰং কৰাটো অধিক কঠিন যদিও বেছিভাগৰে ৰং প্ৰাকৃতিকভাৱে আকৰ্ষণীয়; বিশেষকৈ অসমত পোৱা মুগা পলুৰ দ্বাৰা উৎপাদিত ৰেচমৰ চহকী সোণালী জিলিকনি আছে, যাক প্ৰায়ে অসম ৰেচম নামেৰে জনা যায়।
বন্য ৰেচম মথৰ খোলাবোৰ হয় টেনিং (ক্ৰছ-লিংকিং) বা খনিজ শক্তিবৰ্ধক (যেনে কেলচিয়াম অক্সালেট)ৰ দ্বাৰা কঠিন বা স্থিৰ কৰা।[5] ২০১১ চনত ৰেচমৰ খনিজ বিচ্ছিন্ন কৰাৰ বাবে এক নতুন পদ্ধতি উদ্ভাৱন কৰা হয় যিয়ে বন্য ৰেচমত উপস্থিত খনিজ শক্তিবৰ্ধক আঁতৰাব পাৰে আৰু বাণিজ্যিক ৰেচমৰ দৰেই খোলাক তিতাতে ৰিলিং কৰিবলৈ সক্ষম কৰে।[6][7]
ভাৰতৰ বন্য ৰেচম উদ্যোগ
[সম্পাদনা কৰক]বনৰীয়া ৰেচমক ভাৰতত প্ৰায়ে ‘বন্য’ ৰেচম বুলি কোৱা হয়:
‘বন্য’ শব্দটো সংস্কৃত মূলৰ, যাৰ অৰ্থ অলক্ষিত, বন্য বা বনভিত্তিক। মুগা, টছৰ আৰু এৰী ৰেচমপলুক সম্পূৰ্ণৰূপে বশ কৰা নহয় আৰু ইহঁতে উৎপাদন কৰা ৰেচমবোৰক বিশ্বই 'বন্য ৰেচম' বুলি কয়।[8]
ভাৰতত চাৰি প্ৰকাৰৰ ৰেচম উৎপাদন হয়: পাট বা নুনী বা মালবেৰী, তছৰ, মুগা আৰু এৰী। বম্বিক্স মৰিয়ে বাগিচাত খেতি কৰা নুনী গছৰ পাত খায়। বনাঞ্চলৰ গছতও ৰেচম পলু বন্যভাৱে পোৱা যায়, যেনে এন্থেৰিয়া পেফিয়া যিয়ে তছৰ ৰেচম (তুছা) উৎপন্ন কৰে। এন্থেৰিয়া পেফিয়াই কেইবাবিধো গছ যেনে এনোগেইছাছ লেটিফ’লিয়া, টাৰ্মিনেলিয়া টমেণ্টোছা, টি. অৰ্জুন (টাৰ্মিনেলিয়া অৰ্জুন), লেগাৰষ্ট্ৰ’মিয়া পাৰ্ভিফ্ল’ৰা আৰু মধুকা ইণ্ডিকাৰ পাত খায়। এন্থেৰিয়া আছামেনচিছ-এ মুগা ৰেচম উৎপাদন কৰে, আৰু আন এটা বনৰীয়া ৰেচম (চেমিয়া ৰিচিনি)-এ এৰী ৰেচম উৎপাদন কৰে। তছৰ ৰেচমৰ বাৰ্ষিক উৎপাদন আনুমানিক ১৩০ টন। অন্য ধৰণৰ ৰেচমৰ উৎপাদন ১০,০০০ টনতকৈ অধিক।[9]
২০১৫ চনত মুগা ৰেচম ফাইব্ৰ'ইনৰ সম্পূৰ্ণ ক্ৰম আৰু প্ৰটিন গঠন বিশ্লেষণ কৰি প্ৰকাশ কৰা হয়।[10]
ভাৰতৰ এৰী পলুৱে এৰা গছৰ পাত খায়। বম্বিক্স মৰিৰ বাহিৰে ই একমাত্ৰ সম্পূৰ্ণৰূপে পোহনীয়া ৰেচম পলু। এই ৰেচম দীৰ্ঘদিন টিকি থাকে যদিও কিন্তু খোলাৰ পৰা সহজে সূতা ৰিল কৰিব নোৱাৰি, কপাহ বা ঊলৰ দৰে ইয়াক কাটিব পাৰি।[11]
বনৰীয়া ৰেচম পতঙ্গ আৰু সেইবোৰৰ ৰেচমৰ তালিকা
[সম্পাদনা কৰক]- এন্থেৰিয়া এচামেন্সিস (হেলফাৰ, ১৮৩৭) - অসমৰ পৰা। ইয়াৰ পৰা পোৱা ৰেচমৰ এটা সুন্দৰ চকচকীয়া সোণালী ৰং আছে যি বয়স আৰু ধোৱাৰ লগে লগে উন্নত হয়। ইয়াক কেতিয়াও ব্লিচ বা ৰং কৰা নহয় আৰু দাগ প্ৰতিৰোধী। এই ৰেচম ৬০০ বছৰ ধৰি অসমত ৰাজপৰিয়ালৰ একচেটিয়া ব্যৱহাৰৰ বাবে সংৰক্ষিত আছিল।[12] ২০১৫ চনত, ভাৰতৰ হায়দৰাবাদৰ চেণ্টাৰ ফৰ ডিএনএ ফিংগাৰপ্ৰিণ্টিং এণ্ড ডায়েগনষ্টিকছে মুগা ৰেচম ফাইব্ৰইনৰ আণৱিক চৰিত্ৰসমূহ আৱিষ্কাৰ কৰিছিল যিবোৰ সোণালী উজ্জ্বলতা আৰু টেনচাইল শক্তিৰ বাবে দায়ৱদ্ধ।[10]
- এন্থেৰিয়া পেফিয়া (লিনাইছ, ১৭৫৮) - "টছৰ" ৰেচম পলু।[13]
- এন্থেৰিয়া পাৰ্নই (গুয়েনেৰিন-মেনেভিল, ১৮৫৫) - চীনা টুছা মথ। ৰেচমৰ ৰং আৰু গুণগত মান জলবায়ু আৰু মাটিৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে।[12]
- এন্থেৰিয়া য়ামামাই (গুয়েনেৰিন-মেনেভিল, ১৮৬১) - টেঞ্চান (tensan) ৰেচম মথ। টেঞ্চান ৰেচম মথৰ খেতি জাপানত ১,০০০ বছৰতকৈও অধিক সময় ধৰি কৰা হৈছে। ই প্ৰাকৃতিকভাৱে বগা ৰেচম উৎপাদন কৰে কিন্তু ভালদৰে ৰং নহয় যদিও ই অতি শক্তিশালী আৰু স্থিতিস্থাপক। এতিয়া ই অতি বিৰল আৰু ব্যয়বহুল।[12]
- এনাফে - নাইজেৰিয়াৰ ৰেচম। পলুবোৰে তেতেলী গছ আৰু কেইবাশ স্পিন সাম্প্ৰদায়িক খোলাৰ কলনিত বাস কৰে। খোলাৰ বাহিৰৰ স্তৰবোৰ বেইজ হয়, আনহাতে প্ৰতিটোক আগুৰি থকা ভিতৰৰ স্তৰসমূহ বগা হয়। খোলবোৰ পানী আৰু কাঠৰ ছাই উতলাই আঠা একেলগে আঁতৰাই পৰিষ্কাৰকৈ ধুই লোৱা হয়। যেতিয়া কটা আৰু বোৱা হয় তেতিয়া ইয়াৰ পৰা ওলোৱা কাপোৰ মোটা হয়, আৰু ইয়াত বাণিজ্যিক ৰেচমৰ উজ্জ্বলতাৰ অভাৱ থাকে। [14]
- বম্বাইক্স মেণ্ডাৰিনা (মূৰে - সম্ভৱতঃ বি. ম 'ৰি এক বন্য ৰূপ)।
- বম্বাইক্স চিনেন্সিস - চীনৰ পৰা। বি. চিনেন্সিস-এ প্ৰচুৰ কিন্তু সৰু খোলা উৎপাদন কৰে।[12]
- বৰোচেৰা কেজানি - মালাগাসী ৰেচম পলু।
- ক্ৰিকুলা ট্ৰাইফেনেষ্ট্ৰাটা - ভাৰত পৰা ফিলিপাইনছ, ছুলাৱেচি, জাভা আৰু শ্ৰীলংকালৈ বিস্তৃত।
- ইউচেইৰা ছ 'চিয়েলিছ - মধ্য আমেৰিকাৰ মেড্ৰ'ন মথ। থলুৱা লোকসকলে ব্যৱহাৰ কৰা এই পলুৱে বৃহৎ ৰেচমযুক্ত খোলা উৎপাদন কৰে।
- ইউটাচাইপ্টেৰা পিছিডি - মধ্য আমেৰিকাৰ পৰা (গ্লোভেৰিয়া পিছিডি নামেৰেও জনাজাত)। [15] ই ইউচিৰা ছ 'চিয়েলিছ দৰে একে ধৰণৰ খোলা উৎপাদন কৰে।[4][16]
- গনমেটা পোষ্টিকা ৱাকাৰ - কালাহাৰী অঞ্চলৰ পৰা।
- গনমেটা ৰুফোব্ৰুনিয়া - অ'ৰিভিলিয়াছ। জি. ৰুফোব্ৰুনিয়া ই দক্ষিণ আফ্ৰিকাৰ মোপেন গছৰ পাত খায়।
- পাচিপাছা অটাছ - পশ্চিম ভূমধ্যসাগৰৰ চাৰিওফালে পোৱা যায়। ৰোমান কো ভেষ্টিছৰ সম্ভাৱ্য উৎস
- চেমিয়া চিনথিয়া (ড্ৰুৰী, ১৭৭৩) - চীনৰ পৰা অহা। কিছু পৰিমাণে পোহনীয়ী ৰেচম পলু আইলেন্থাছ চিল্কমথ। উত্তৰ আমেৰিকাত প্ৰৱেশ কৰোৱা হৈছিল [12] অসমৰ এৰী পলু হৈছে এই মথৰ (এছ. চিনথিয়া ৰিচিনী) এটা উপ-প্ৰজাতি। ই বগা ৰেচম উৎপাদন কৰে যিটো কপাহৰ সৈতে মিহলি ঊলৰ দৰে, কিন্তু ৰেচমৰ দৰেই অনুভৱ হয়।[17]
টোকা
[সম্পাদনা কৰক]- ↑ 1.0 1.1 Peigler, Richard S. (1993-07-01). "Wild Silks of the World" (en ভাষাত). American Entomologist খণ্ড 39 (3): 151–162. doi:10.1093/ae/39.3.151. ISSN 1046-2821. https://academic.oup.com/ae/article/39/3/151/2389340. "Large nests can be more than a meter long, but they average less than half that size ... most authors consider that G. psidii was the main source of silk in the commerce of the ancient Mexicans before and during the time of Moctezuma.".
- ↑ "Chance meeting leads to creation of antibiotic spider silk" (en-us ভাষাত). phys.org. https://phys.org/news/2017-01-chance-creation-antibiotic-spider-silk.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 2019-09-13.
- ↑ "Cobweb Art a Triumph of Whimsy Over Practicality: Northwestern University News" (en ভাষাত). www.northwestern.edu. Archived from the original on 2019-07-04. https://web.archive.org/web/20190704141405/https://www.northwestern.edu/newscenter/stories/2008/07/cobwebportraits.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 2019-09-13.
- ↑ 4.0 4.1 Hogue, Charles Leonard (1993). Latin American insects and entomology. প্ৰকাশক Berkeley: University of California Press. পৃষ্ঠা. 328. ISBN 978-0520078499. OCLC 25164105. https://archive.org/details/latinamericanins00hogu. "Aztec artisans cut up the large sacs, piecing together the resulting swatches into larger pieces of "fabric.""
- ↑ Sindya N. Bhanoo (20 May 2011). "Silk Production Takes a Walk on the Wild Side". New York Times. https://www.nytimes.com/2011/05/24/science/24obsilk.html?_r=3&emc=eta1.
- ↑ Gheysens, T; Collins, A; Raina, S; Vollrath, F; Knight, D (2011). "Demineralization enables reeling of Wild Silkmoth cocoons". Biomacromolecules খণ্ড 12 (6): 2257–66. doi:10.1021/bm2003362. PMID 21491856. https://biblio.ugent.be/publication/2153669.
- ↑ "New method of unreeling cocoons could extend silk industry beyond Asia" (en ভাষাত). ScienceDaily. 22 May 2011. https://www.sciencedaily.com/releases/2011/05/110517132637.htm। আহৰণ কৰা হৈছে: 6 July 2019.
- ↑ ""The Wonders Of India’s 'Vanya'Silks…"". Archived from the original on 2013-03-30. https://web.archive.org/web/20130330090217/http://www.indiansilk.kar.nic.in/vanya.htm। আহৰণ কৰা হৈছে: 2025-02-06.
- ↑ "Animals and animal products". Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO). http://www.fao.org/docrep/005/ab598e/AB598E13.htm.
- ↑ 10.0 10.1 Adarsh Gupta. K. "Molecular architecture of silk fibroin of Indian golden silk moth, Antheraea assama". http://www.nature.com/articles/srep12706.
- ↑ "The Queen of Textiles." Nina Hyde. National Geographic Magazine. Vol. 165, No. 1, January, 1984, pp. 2–49.
- ↑ 12.0 12.1 12.2 12.3 12.4 "Chapter 9". FAO.org. Archived from the original on 2012-10-21. https://web.archive.org/web/20121021093643/http://www.fao.org/docrep/005/y4351e/y4351e0d.htm.
- ↑ "Saturniidae". Archived from the original on 2009-04-13. https://web.archive.org/web/20090413154340/http://www.saturniidae-moths.de/Lepidoptera/Saturniidae/Database_-_caterpillars_from_S/mylitta/mylitta.html.
- ↑ Picton, John, Mack, John (1989). African Textiles. প্ৰকাশক London: British Museum Press. পৃষ্ঠা. 28-29. ISBN 9780714115955.
- ↑ "Eutachyptera psidii" (en ভাষাত). pir2.uniprot.org. https://pir2.uniprot.org/taxonomy/151306। আহৰণ কৰা হৈছে: 2018-09-25.
- ↑ de Avila, Alejandro (1997). Klein, Kathryn. ed. The Unbroken Thread: Conserving the Textile Traditions of Oaxaca. প্ৰকাশক Los Angeles: The Getty Conservation Institute. পৃষ্ঠা. 125. https://www.getty.edu/conservation/publications_resources/pdf_publications/pdf/unbroken_thread_eng_vl.pdf.
- ↑ "Raw & Organic Silk: Facts behind the Fibers"