বাংলাদেশৰ লোক সাহিত্য
বাংলাদেশৰ লোক সাহিত্যই বাংলা সাহিত্য, সংস্কৃতি, পৰম্পৰা আৰু ঐতিহ্যৰ ক্ষেত্ৰত বিশেষ ভূমিকা পালন কৰি আহিছে। যদিও ইয়াক গ্ৰাম্য জনগোষ্ঠীৰ সৃষ্টি কৰি প্ৰজন্মৰ পৰা প্ৰজন্মলৈ মৌখিকভাৱে বিয়পি পৰিছে, তথাপিও এই লোক সাহিত্যই বাংলা সাহিত্যক সমৃদ্ধ আৰু সমৃদ্ধ কৰি তুলিছে। ব্যক্তিগত ব্যক্তিৰ সৃষ্টি সমাজৰ পৰম্পৰাত পৰিণত হৈছে, যাৰ জৰিয়তে প্ৰেম, আৱেগ, অনুভূতি, চিন্তা প্ৰকাশ পাইছে।
ইতিহাস
[সম্পাদনা কৰক]৩০০ খ্ৰীষ্টাব্দৰ পৰা এই অঞ্চলত ক্ৰমাগতভাৱে মৌৰ্য বংশ, গুপ্ত বংশ, পাল বংশ, সেনা বংশ, আৰু মুছলমানসকলে উপনিবেশিকৰণ কৰে। এই অঞ্চলৰ জনসাধাৰণে তেওঁলোকৰ জীৱনশৈলী আৰু সংস্কৃতিৰ দ্বাৰা প্ৰভাৱিত হৈছে ৷ তাৰ পিছত পৰ্তুগাল, ফ্ৰান্স আৰু ব্ৰিটিছৰ পৰা অহা জাহাজে দেশখনৰ বন্দৰত লংগৰ কৰিলে৷ তেওঁলোকে এই দেশত কেৱল সামগ্ৰীয়েই নহয়, সংস্কৃতিও এৰি থৈ গৈছে। কেৱল শাৰীৰিকভাৱে নহয়, সংস্কৃতিৰ জৰিয়তেও প্ৰতিটো জাতিয়ে এই দেশত নিজৰ চিন ৰাখিছে আৰু এইদৰেই এই দেশৰ সংস্কৃতিৰ ভেটি স্থাপন কৰা হৈছে।
বাংলা লোক সাহিত্যৰ সাধক
[সম্পাদনা কৰক]গ্ৰাম্য জনসাধাৰণৰ এক বৃহৎ অংশই লোকসাহিত্যলৈ বৰঙণি আগবঢ়াইছে। ইয়াৰে এক বৃহৎ অংশ লোককবি, যাক সাধাৰণতে বয়াতি বুলি কোৱা হয়। বয়াতি শব্দটোৰ উৎপত্তি হৈছে পুৰণি ৰাছিয়ান শব্দ BAYATৰ পৰা।বংগৰ মাছমৰীয়াসকলে নাওৰ পাল তুলি লৈ অন্তৰত আনন্দৰে ভটিয়ালি গীত গায়। দেশৰ উত্তৰ প্ৰান্তৰ কাৰ্টাৰ বা ম’হগাড়ী চালকসকলে বাহন চলোৱাৰ সময়ত ভৱৈয়া গীতৰ সুৰ গায়। বাউলসকলে একতাৰা বজাই নিজৰ তত্ত্বসমূহ উপস্থাপন কৰে।।[1]
বিস্তৃতি
[সম্পাদনা কৰক]বাংলাদেশৰ লোক-সাহিত্যই লোক-সাহিত্যৰ সকলো পৰম্পৰাগত শাখাতে বিয়পি পৰিছে। এইবোৰ হৈছে গল্প, গীত, সাঁথৰ, ফকৰা, অন্ধবিশ্বাস, মিথ।
লোকগীত
[সম্পাদনা কৰক]বাংলাদেশৰ সংগীত মূলতঃ কাব্যিধৰ্মী। এই দেশৰ সংগীতত বাদ্যযন্ত্ৰতকৈ মৌখিক সুৰৰ দক্ষতাৰ ওপৰত অধিক নিৰ্ভৰশীল ৷ আমি লোকগীতক সাতটা ভাগত ভাগ কৰিব পাৰোঁ। এইবোৰ হ’ল: প্ৰেম, ধৰ্মীয় বিষয়, দৰ্শন আৰু ভক্তি, কৰ্ম আৰু কঠোৰ পৰিশ্ৰম, পেছা আৰু জীৱিকা, ব্যংগ আৰু হাস্যৰস, আৰু এইবোৰৰ মিশ্ৰণ। আনহাতে আমাৰ দেশৰ লোককথাত গীতৰ বিভিন্ন শাখা আমি দেখিবলৈ পাওঁ। সেইবোৰ হ'ল: বাউল গীত, ভৱাইয়্যা, ভটিয়ালি, গম্ভীৰা, কবিগান, জাৰিগান, সৰিগান, ঘাটু গান, জাতৰা গীত, ঝুমুৰ গান, জাগেৰ গান, ইত্যাদি।
বাউল গান
[সম্পাদনা কৰক]
বাউলে লালন চাইৰ গীতৰ জৰিয়তে ব্যাপক স্বীকৃতি লাভ কৰে ৷ ২০০৫ চনত ইউনেস্কোৱে বাউল সংগীতক বিশ্বৰ মৌখিক আৰু দৃশ্যগত ঐতিহ্যৰ অন্যতম বৃহৎ সম্পদ হিচাপে ঘোষণা কৰে। বাউলসকলৰ জীৱন ধাৰণ একেবাৰে সহজ-সৰল আৰু একতাৰা বজাই গীত গাই তেওঁলোকে গাৱেঁ-গাঁৱে ঘূৰি ফুৰে।[2][3][4]
বাউল দলত সকলো সম্প্ৰদায় দেখা যায়। কিন্তু ইয়াৰ সদস্যসকল মূলতঃ বৈষ্ণৱ হিন্দু আৰু চুফী মুছলমান। লালল শাহক ইতিহাসৰ আটাইতকৈ প্ৰখ্যাত বাউল সন্ত ৰূপে গণ্য কৰা হয়। যদিও বাউলসকল বঙালী জনসংখ্যাৰ এটা ক্ষুদ্ৰাতিতম অংশ, বংগৰ সংস্কৃতিৰ ওপৰত তেওঁলোকৰ প্ৰভাৱ অনন্য। ২০০৫ চনত বাউল গীতসমূহক ইউনেস্ক'ৰ মানৱতাৰ মৌখিক আৰু অমূৰ্ত ঐতিহ্যৰ শ্ৰেষ্ঠ কৃতিৰ তালিকাত অন্তৰ্ভূক্ত কৰা হয়।[5][6][7]
চিলেটৰ মৰমী সাহিত্য
[সম্পাদনা কৰক]মৰমী সংগীত বা ৰহস্যবাদৰ গীত বাংলা সাহিত্যৰ প্ৰাচীন লোক পৰম্পৰাৰ এক অনন্য উৎপাদন।
ভাৱাইয়া
[সম্পাদনা কৰক]ভাৱাইয়া গীতৰ জন্মস্থান ৰংপুৰ।[8][9][10][11] বাংলাদেশৰ উত্তৰ অংশত নদী আৰু খালৰ অভাৱৰ বাবে গৰুৰ গাড়ীৰে পৰিবহণ সাধাৰণ আছিল। আৰু বলধগাড়ীৰ চালকজনে ৰাতি গাড়ীখন চলাচল কৰি থাকোঁতে বিচ্ছেদৰ অনুভূতিয়ে আগুৰি ধৰি নিজৰ মাজতে গান গাইছিল । ওখ আৰু নিম্ন পথত গাড়ীৰ চকা পৰিলে তাৰ গানৰ সুৰত ভাঙি বা বেঁকা হৈ পৰে। এই ধৰণৰ ভঙা বা ভাঁজ কৰা সুৰ ‘ভৱাইয়্যা’ গীতটোত লক্ষ্যণীয়। এই গীতবোৰে স্থানীয় সংস্কৃতি, গাঁৱৰ জীৱন, তেওঁলোকৰ কৰ্মক্ষেত্ৰ, পাৰিবাৰিক অনুষ্ঠান ইত্যাদি প্ৰতিফলিত কৰে।
ভটিয়ালি
[সম্পাদনা কৰক]ভাটিয়ালি বাংলাদেশৰ ভাটি অঞ্চলৰ এটি জনপ্ৰিয় লোকগীত ৷ ভটিয়ালি গীতৰ সৃষ্টি আৰু অনুশীলন আদিতে নদীৰে ভৰা মাইমেনসিং অঞ্চলৰ ব্ৰহ্মপুত্ৰ নদীৰ উত্তৰ-পূব অঞ্চলত হৈছিল, আৰু তাত ইয়াৰ প্ৰভাৱ বিপুল।
গম্ভীৰা
[সম্পাদনা কৰক]বাংলাদেশৰ চপাইনাবাবগঞ্জ জিলা আৰু পশ্চিমবংগৰ মালদা অঞ্চলত গম্ভীৰা প্ৰচলিত।[12][13][14][15][16]
কবিগান
[সম্পাদনা কৰক]কবিগান বাংলা লোকসংগীতৰ এক বিশেষ ধাৰা।
জাৰিগন
[সম্পাদনা কৰক]"জাৰী" শব্দৰ অৰ্থ হৈছে বিলাপ বা কান্দোন। এই শব্দৰ উৎপত্তি পাৰ্চী ভাষা৷ কিন্তু বাংলা ভাষাত এই শব্দটোৱে বহল অৰ্থ লাভ কৰিছে। এই গীতৰ ধাৰাটো ১৭ শতিকাৰ পৰাই বংগত জনপ্ৰিয় হৈ আহিছে। এই গীত গালে বৰষুণ হয় বুলি কোনো কোনো মুছলমান লোকৰ মাজত বিশ্বাস প্ৰচলিত।[17]
মাইমেনসিং অঞ্চলৰ গীত
[সম্পাদনা কৰক]ময়মনসিংহ অঞ্চলৰ পৰম্পৰাগত লোকগীতসমূহক সামূহিকভাৱে মাইমেনসিং গীতিকা বুলি কোৱা হয় ৷ প্ৰাচীন কালৰে পৰা এই গীতসমূহ মানুহৰ মুখে মুখে বিয়পি আহিছে। ১৯২৩-১৯৩২ চনত ড° দীনেশ চন্দ্ৰ সেনে এই গীতসমূহ সম্পাদনা কৰি কলিকতা বিশ্ববিদ্যালয়ৰ পৰা প্ৰকাশ কৰে ৷ এই মহাকাব্যসমূহ সংগ্ৰহ কৰিছিল বৰ্তমানৰ নেত্ৰকোনা জিলাৰ আইথাৰৰ বাসিন্দা চন্দ্ৰকুমাৰ দেয়ে ।
পূৰ্ববংগ-গীতিকা
[সম্পাদনা কৰক]পূৰ্ববংগ অঞ্চলৰ পৰম্পৰাগত লোক সাহিত্যক সামূহিকভাৱে পূৰ্ববংগ গীতিকা বুলি কোৱা হয় ৷ প্ৰাচীন কালৰে পৰা মৌখিকভাৱে প্ৰচাৰিত হোৱা কাহিনীবোৰ বাংলা সাহিত্যৰ এক অমূল্য সম্পদ। ১৯২৬ চনত ড° দীনেশ চন্দ্ৰ সেনে কলিকতা বিশ্ববিদ্যালয়ৰ আৰ্থিক সহায়ত অধ্যায়সমূহ সম্পাদনা আৰু প্ৰকাশ কৰে ৷ পিছলৈ ১৯৭১-১৯৭৫ চনত ক্ষীতিশ চন্দ্ৰই মূল আৰু সাত খণ্ডৰ প্ৰাচীন পূব বংগ গীতিকা প্ৰকাশ কৰে।
চিলেট গীতিকা
[সম্পাদনা কৰক]চিলেটৰ মানুহে ৰচনা কৰা মৌখিক লোককথা, গল্প, যাত্ৰা আদিক সামূহিকভাৱে চিলেট গীতিকা বুলি কোৱা হয়।
লোকগল্প
[সম্পাদনা কৰক]লোকগল্প হ’ল সেই সকলোবোৰ কাহিনী যিবোৰ প্ৰজন্মৰ পৰা প্ৰজন্মলৈ মুখে মুখে প্ৰচাৰ কৰি আহিছে।
অধিক জানিবলৈ পঢ়ক
[সম্পাদনা কৰক]- দীনেশ চন্দ্ৰ সেন, “মৈমনসিংহ-গীতিকা”, কলিকতা, ১৯২৩
- পূৰ্ববাংগা-গীতিকা, ১৯২৬; মাৰিয়া এডৱাৰ্ড লিচ সম্পাদিত
- আশুতোষ ভট্টাচাৰ্য, বাংলাৰ লোকাহিত্য, খণ্ড ১, কলিকতা, ১৯৬৩
তথ্যসূত্ৰ
[সম্পাদনা কৰক]- ↑ ভাষা-শিক্ষা - ড. হায়াৎ মামুদ।
- ↑ "Baul (Indian music)". Encyclopædia Britannica Online. 18 June 2015. https://www.britannica.com/topic/Baul.
- ↑ "Bauled over". The Times of India. 6 Feb 2010. Archived from the original on 4 November 2012. https://web.archive.org/web/20121104114314/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2010-02-06/news-and-interviews/28126586_1_sound-barrier-dur-dalai-lama.
- ↑ World and its People: Eastern and Southern Asia. প্ৰকাশক New York: Marshal Cavendish Corporation. 2007. পৃষ্ঠা. 480. ISBN 978-0-7614-7631-3.
- ↑ Paul, Harendra Chandra (1987). "Origin of the Bauls and their Philosophy". In Khan, Shamsuzzaman. Folklore of Bangladesh. 1. প্ৰকাশক Dhaka: Bangla Academy. পৃষ্ঠা. 257. "Faquir Lalan-Shah (1775–1891 A.D.), its greatest exponent"
- ↑ Chowdhury, Kabir (1985). Folk Poems From Bangladesh. প্ৰকাশক Dhaka: Bangla Academy. পৃষ্ঠা. ii.
- ↑ Masterpieces of the Oral and Intangible Heritage of Humanity. UNESCO. 25 September 2005.
- ↑ Rahman, Urmi. (2014). Bangladesh - culture smart! : the essential guide to customs & culture. Kuperard. পৃষ্ঠা. 121. ISBN 978-1-85733-696-2. OCLC 883354783.
- ↑ Ahmed, A. F. Salahuddin; Chowdhury, Bazlul Mobin (2004). Bangladesh, national culture, and heritage : an introductory reader. University of Michigan. পৃষ্ঠা. 407. ISBN 984-8509-00-3. OCLC 56598621.
- ↑ Khan, Mobarak Hossain (1988). Music and its study. প্ৰকাশক New Delhi: Sterling Publishers. পৃষ্ঠা. 69. ISBN 81-207-0764-8. OCLC 18947640.
- ↑ "The Goalpariya folk music genre (which combines both song and dance), originating in the Goalpara region of Assam, contains several characteristic yet diverse themes, principally spirituality, longing, desire, and separation. Based on these themes, the songs and dances are categorized into different groups. Two important categories of Goalpariya lokageet (the Assamese term for folk music) are bhawaiya and chatka." (Sarma & Monteiro 2019:331)
- ↑ Bangladesh. Calaccitra o Prakāśana Bibhāga (1988). Bangladesh Quarterly, Volume 8. University of California. পৃষ্ঠা. 4–8.
- ↑ A. F. Salahuddin Ahmed; Bazlul Mobin Chowdhury (2004). Bangladesh, national culture, and heritage: an introductory reader. Independent University, Bangladesh. পৃষ্ঠা. 407–410. ISBN 978-984-8509-00-5.
- ↑ Don Rubin; Chua Soo Pong; Ravi Chaturvedi; Minoru Tanokura; Ramendu Majundar (2001). The World Encyclopedia of Contemporary Theatre: Asia/Pacific. Taylor & Francis. পৃষ্ঠা. 78–86. ISBN 9780415260879.
- ↑ "Mango festival and cultural programme in Chapainawabganj". The Daily Star. 20 June 2009. http://www.thedailystar.net/news-detail-93439.
- ↑ "Rajshahi University School, College wins divisional round". The Daily Star. 9 August 2014. http://www.thedailystar.net/rajshahi-university-school-college-wins-divisional-round-36391.
- ↑ অসম অভিধান, শান্তনু কৌশিক বৰুৱা, বনলতা, ২০০১, পৃষ্ঠা-৯৭ (১)