বৃহস্পতি

দেৱগুৰু বৃহস্পতি (সংস্কৃত: बृहस्पति) হিন্দু ধৰ্মত দেৱতাসকলৰ গুৰু হিচাপে পৰিচিত এজন গুৰুত্বপূৰ্ণ ব্ৰাহ্মণ ঋষি আৰু দেৱতা। তেওঁক জ্ঞান, বুদ্ধি, বাক্যশক্তি আৰু শিক্ষাৰ দেৱতা বুলি গণ্য কৰা হয়। ভাৰতীয় জ্যোতিৰ্বিজ্ঞানত বৃহস্পতি নামৰ গ্ৰহটোও তেওঁৰ নামতেই নামকৰণ কৰা হৈছে।

উৎপত্তি আৰু পাৰিবাৰিক পৰিচয়

বৃহস্পতিৰ পিতৃ হৈছে ঋষি অঙ্গিৰা আৰু মাতৃ সুৰূপা। তেওঁ প্ৰাপ্তি নামৰ এগৰাকী স্ত্ৰীৰে বিবাহপাশত আৱদ্ধ হৈছিল। কিছুমান পুৰাণ অনুসৰি তেওঁৰ তাৰা নামেৰেও এগৰাকী পত্নী আছিল।

বৃহস্পতিৰ পুত্ৰসকলৰ ভিতৰত কচ অন্যতম। দেৱযানীয়ে প্ৰেমত পৰা কচৰ কাহিনী মহাভাৰতত বৰ্ণিত হৈছে। বৃহস্পতিৰ আন এজন পুত্ৰ হৈছে ভৰদ্বাজ।

দেৱতাসকলৰ গুৰু

বৃহস্পতিক দেৱতাসকলৰ গুৰু, পুৰোহিত আৰু পৰামৰ্শদাতা হিচাপে স্বীকৃতি দিয়া হয়। দেৱতাসকলে যুদ্ধ, নীতি-নিৰ্দেশনা আৰু যজ্ঞ-অনুষ্ঠানৰ ক্ষেত্ৰত তেওঁৰ পৰা পৰামৰ্শ গ্ৰহণ কৰে। ইন্দ্ৰৰ সভাত তেওঁৰ বিশেষ স্থান আছে।

তেওঁক জ্ঞান আৰু বুদ্ধিৰ দেৱতা বুলি গণ্য কৰা হয় বাবে শিক্ষাৰ্থী আৰু জ্ঞানী লোকসকলে তেওঁৰ পূজা-অৰ্চনা কৰে। গুৰু পূৰ্ণিমাৰ দিনা বিশেষভাৱে বৃহস্পতিৰ পূজা কৰা হয়।

অসুৰসকলৰ গুৰু শুক্ৰৰ সৈতে প্ৰতিদ্বন্দ্বিতা

পৌৰাণিক কাহিনী অনুসৰি দৈত্য আৰু অসুৰসকলৰ গুৰু শুক্ৰাচাৰ্য্যৰ সৈতে বৃহস্পতিৰ চিৰকালীন প্ৰতিদ্বন্দ্বিতা আছে। দেৱ-অসুৰৰ যুদ্ধত দুয়োজনে নিজৰ নিজৰ শিষ্যসকলক যুদ্ধকৌশল আৰু মন্ত্ৰ-তন্ত্ৰ শিকায়। শুক্ৰাচাৰ্য্যই মৃতসঞ্জীৱনী বিদ্যা জানে, কিন্তু বৃহস্পতিৰ বুদ্ধি আৰু কৌশল অপ্ৰতিদ্বন্দ্বী।

বৈশিষ্ট্যসমূহ আৰু গুণাৱলী

বৃহস্পতিৰ প্ৰধান গুণসমূহ হৈছে:

• জ্ঞান আৰু প্ৰজ্ঞা: তেওঁক সৰ্বজ্ঞানী বুলি গণ্য কৰা হয়
• বাক্যশক্তি: তেওঁৰ বক্তৃতা অত্যন্ত প্ৰভাৱশালী
• নীতি-নিৰ্দেশনা: ন্যায়-অন্যায়ৰ সিদ্ধান্ত গ্ৰহণত পাৰদৰ্শী
• যজ্ঞ-পাৰদৰ্শিতা: যজ্ঞ আৰু ধৰ্মানুষ্ঠানৰ জ্ঞান
• কূটনীতি: ৰাজনীতি আৰু কূটনীতিত অভিজ্ঞ

পুৰাণৰ কাহিনীসমূহ

তাৰা অপহৰণৰ কাহিনী

এটা বিখ্যাত পৌৰাণিক কাহিনী অনুসৰি চন্দ্ৰই বৃহস্পতিৰ পত্নী তাৰাক অপহৰণ কৰিছিল। ইয়াৰ ফলত দেৱ-অসুৰৰ মাজত এক ডাঙৰ যুদ্ধ সংঘটিত হৈছিল। শেষত ব্ৰহ্মাৰ হস্তক্ষেপত এই বিবাদৰ নিষ্পত্তি হৈছিল।

দেৱযানী-কচৰ প্ৰেম কাহিনী

শুক্ৰাচাৰ্য্যৰ কন্যা দেৱযানী বৃহস্পতিৰ পুত্ৰ কচৰ প্ৰেমত পৰিছিল। কচ দেৱগুৰু বৃহস্পতিৰ পুত্ৰ হিচাপে মৃতসঞ্জীৱনী বিদ্যা শিকিবলৈ শুক্ৰাচাৰ্য্যৰ ওচৰলৈ গৈছিল। এই কাহিনী মহাভাৰতত বিতংভাৱে বৰ্ণিত হৈছে।

জ্যোতিষশাস্ত্ৰত স্থান

ভাৰতীয় জ্যোতিষশাস্ত্ৰত বৃহস্পতি গ্ৰহক দেৱগুৰু বৃহস্পতিৰ প্ৰতিনিধি বুলি গণ্য কৰা হয়। জ্যোতিষ শাস্ত্ৰত বৃহস্পতি গ্ৰহক শুভ গ্ৰহ বুলি গণ্য কৰা হয় আৰু ইয়াক জ্ঞান, ধন-সম্পত্তি আৰু সন্তানৰ কাৰক বুলি বিশ্বাস কৰা হয়।

পূজা-অৰ্চনা

গুৰু পূৰ্ণিমা

গুৰু পূৰ্ণিমাৰ দিনা বিশেষভাৱে বৃহস্পতিৰ পূজা কৰা হয়। এইদিনা শিষ্যসকলে গুৰুৰ প্ৰতি কৃতজ্ঞতা প্ৰকাশ কৰে আৰু জ্ঞান আৰু প্ৰজ্ঞাৰ বাবে প্ৰাৰ্থনা কৰে।

বৃহস্পতিবাৰ

সপ্তাহৰ বৃহস্পতিবাৰ দিনটো দেৱগুৰু বৃহস্পতিৰ নামানুসাৰে নামকৰণ কৰা হৈছে। এইদিনা মানুহে কল গছ আৰু হালধিৰে পূজা কৰে।

সাহিত্য আৰু শিল্পত

বৃহস্পতিক ভাৰতীয় শিল্প-সংস্কৃতিত সাধাৰণতে এজন বয়োজ্যেষ্ঠ ঋষিৰ ৰূপত চিত্ৰিত কৰা হয়। তেওঁৰ হাতত পুথি বা লিখন সামগ্ৰী থাকে। কেতিয়াবা তেওঁক সোণালী ৰথত উপবিষ্ট অৱস্থাত দেখুওৱা হয়।

দৰ্শনত প্ৰভাৱ

বৃহস্পতিৰ নামত এটা দৰ্শনো আছে যাক 'বৃহস্পতি দৰ্শন' বা 'চাৰ্বাক দৰ্শন' বুলি কোৱা হয়। যদিও এই দৰ্শনৰ সৈতে দেৱগুৰু বৃহস্পতিৰ প্ৰত্যক্ষ সম্পৰ্ক নাই, তথাপি দুয়োটাৰ মাজত নামগত সাদৃশ্য আছে।

আধুনিক প্ৰাসঙ্গিকতা

আজিৰ যুগতো শিক্ষাৰ্থী আৰু জ্ঞানপিপাসুসকলে দেৱগুৰু বৃহস্পতিক আদৰ্শ হিচাপে গ্ৰহণ কৰে। তেওঁৰ জ্ঞান, ধৈৰ্য্য আৰু পথপ্ৰদৰ্শনৰ গুণাৱলী আধুনিক শিক্ষাব্যৱস্থাতো প্ৰাসঙ্গিক।

আৰু চাওক

• গুৰু পূৰ্ণিমা
• দৈত্যগুৰু শুক্ৰাচাৰ্য্য
• দেৱযানী
• কচ
• হিন্দু পুৰাণ

বাহ্যিক সংযোগ

• হিন্দু পুৰাণৰ চৰিত্ৰসমূহ
• ভাৰতীয় জ্যোতিৰ্বিজ্ঞানৰ তথ্য