ব্ৰিটিছ সাম্ৰাজ্য
ব্ৰিটিছ সাম্ৰাজ্যত যুক্তৰাজ্য আৰু ইয়াৰ পূৰ্বৰ ৰাষ্ট্ৰসমূহে শাসিত বা প্ৰশাসন কৰা ডমিনিয়ন, উপনিবেশ, প্ৰটেক্টৰেট, মেণ্ডেট আৰু অন্যান্য ভূখণ্ডসমূহ অন্তৰ্ভুক্ত আছিল। ইয়াৰ আৰম্ভণি হৈছিল ১৬ শতিকাৰ শেষৰ ফালে আৰু ১৭ শতিকাৰ আৰম্ভণিতে ইংলেণ্ডে স্থাপন কৰা বহিঃৰাজ্যৰ সম্পত্তি আৰু বাণিজ্যিক চকী আৰু ১৭ শতিকাৰ সময়ছোৱাত স্কটলেণ্ডৰ উপনিবেশিকৰণৰ প্ৰচেষ্টাৰ পৰা।[1] ১৯ শতিকাৰ আৰু ২০ শতিকাৰ আৰম্ভণিতে ইয়াৰ উচ্চতাত ই ইতিহাসৰ আটাইতকৈ ডাঙৰ সাম্ৰাজ্য হিচাপে পৰিগণিত হয় আৰু এশ বছৰ ধৰি ই আছিল অগ্ৰণী বিশ্ব শক্তি।[2]
১৯১৩ চনৰ ভিতৰত ব্ৰিটিছ সাম্ৰাজ্যই ৪১২ মিলিয়ন লোকৰ ওপৰত ক্ষমতা দখল কৰিছিল, যিটো সেই সময়ৰ বিশ্ব জনসংখ্যাৰ ২৩ শতাংশ আছিল,[3] আৰু ১৯২০ চনৰ ভিতৰত ই পৃথিৱীৰ মুঠ ভূমিৰ ২৪ শতাংশ, অৰ্থাৎ ৩৫.৫ মিলিয়ন কিমি² (১৩.৭ মিলিয়ন বৰ্গমাইল) সামৰি লৈছিল।[4] ফলস্বৰূপে ইয়াৰ সাংবিধানিক, আইনী, ভাষিক, সাংস্কৃতিক উত্তৰাধিকাৰ ব্যাপক। ক্ষমতাৰ শিখৰত ইয়াক "যি সাম্ৰাজ্যত সূৰ্য্য কেতিয়াও অস্ত নাযায়" বুলি বৰ্ণনা কৰা হৈছিল, কিয়নো সূৰ্য্য সদায় ইয়াৰ অন্ততঃ এটা ভূখণ্ডত জিলিকি আছিল।[5]
১৫ আৰু ১৬ শতিকাৰ আৱিষ্কাৰ যুগত পৰ্তুগাল আৰু স্পেইনে ইউৰোপীয় বিশ্বৰ অন্বেষণৰ পথ প্ৰদৰ্শক আছিল আৰু এই প্ৰক্ৰিয়াত বৃহৎ বহিঃৰাজ্যত সাম্ৰাজ্য স্থাপন কৰিছিল। এই সাম্ৰাজ্যসমূহে সৃষ্টি কৰা বৃহৎ সম্পদৰ প্ৰতি ঈৰ্ষা কৰি[6] ইংলেণ্ড, ফ্ৰান্স আৰু নেদাৰলেণ্ডে আমেৰিকা আৰু এছিয়াত নিজাকৈ উপনিবেশ আৰু বাণিজ্যিক নেটৱৰ্ক স্থাপন কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰে। ১৭ আৰু ১৮ শতিকাত নেদাৰলেণ্ড আৰু ফ্ৰান্সৰ সৈতে হোৱা ধাৰাবাহিক যুদ্ধৰ ফলত ব্ৰিটেইন উত্তৰ আমেৰিকাৰ প্ৰধান ঔপনিৱেশিক শক্তি হিচাপে পৰিগণিত হয়। ১৭৫৭ চনত প্লাছি যুদ্ধত ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানীয়ে মোগল বংগ জয় কৰাৰ পিছত ব্ৰিটেইন ভাৰত উপমহাদেশৰ এক প্ৰধান শক্তিত পৰিণত হয়।[7]
ব্ৰিটিছ উত্তৰ আমেৰিকা (বৰ্তমান কানাডা) আৰু ব্ৰিটিছ ৱেষ্ট ইণ্ডিজৰ কেৰিবিয়ান আৰু ইয়াৰ ওচৰৰ ভূখণ্ডসমূহৰ নিয়ন্ত্ৰণ বজাই ৰাখি ব্ৰিটিছ ঔপনিৱেশিক সম্প্ৰসাৰণ এছিয়া, আফ্ৰিকা আৰু প্ৰশান্ত মহাসাগৰীয় অঞ্চলৰ ফালে ধাৱমান হয়। নেপোলিয়ন যুদ্ধত (১৮০৩–১৮১৫) ফ্ৰান্সৰ পৰাজয়ৰ পিছত ব্ৰিটেইনে ১৯ শতিকাৰ প্ৰধান নৌসেনা আৰু সাম্ৰাজ্যবাদী শক্তি হিচাপে আত্মপ্ৰকাশ কৰে আৰু সাম্ৰাজ্যবাদী ক্ষমতা সম্প্ৰসাৰণ কৰে। ই চীন আৰু জাপানত বাণিজ্যিক ৰেহাই আৰু দক্ষিণ-পূব এছিয়াত ভূখণ্ডৰ পিছত লয়। তাৰ পিছত গ্ৰেট গেম আৰু স্ক্ৰেম্বল ফৰ আফ্ৰিকাও আৰম্ভ হয়। আপেক্ষিক শান্তিৰ সময়ছোৱা (১৮১৫–১৯১৪) যি সময়ছোৱাত ব্ৰিটিছ সাম্ৰাজ্য বিশ্বৰ আধিপত্যবাদী হৈ পৰিছিল, সেই সময়ছোৱাক পিছলৈ পেক্স ব্ৰিটানিকা (লেটিন ভাষাত "ব্ৰিটিছ শান্তি") বুলি বৰ্ণনা কৰা হৈছিল। ব্ৰিটেইনে নিজৰ উপনিবেশসমূহৰ ওপৰত আনুষ্ঠানিক নিয়ন্ত্ৰণৰ সমান্তৰালভাৱে বিশ্ব বাণিজ্যৰ বহু অংশ আৰু মহাসাগৰসমূহৰ ওপৰত ইয়াৰ আধিপত্যৰ অৰ্থ আছিল যে ই এছিয়া আৰু লেটিন আমেৰিকাৰ দৰে বহু অঞ্চলৰ অৰ্থনীতি ফলপ্ৰসূভাৱে নিয়ন্ত্ৰণ কৰিছিল আৰু সহজেই বলবৎ কৰিছিল।[8] মধ্যপ্ৰাচ্যতো ই আধিপত্য বিস্তাৰ কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰে।
ইয়াৰ বগা বসতিপ্ৰধান উপনিবেশসমূহক ক্ৰমান্বয়ে স্বায়ত্তশাসনৰ মাত্ৰা প্ৰদান কৰা হয়, যাৰ কিছুমানক ১৯২০ চনৰ ভিতৰত আনুষ্ঠানিকভাৱে ডমিনিয়ন হিচাপে পুনৰ শ্ৰেণীভুক্ত কৰা হয়। ২০ শতিকাৰ আৰম্ভণিতে জাৰ্মানী আৰু আমেৰিকাই ব্ৰিটেইনৰ অৰ্থনৈতিক অগ্ৰগতিক প্ৰত্যাহ্বান জনাবলৈ আৰম্ভ কৰিছিল। ব্ৰিটেইন আৰু জাৰ্মানীৰ মাজত সামৰিক, অৰ্থনৈতিক আৰু ঔপনিৱেশিক উত্তেজনাই প্ৰথম বিশ্বযুদ্ধৰ প্ৰধান কাৰণ আছিল, য'ত ব্ৰিটেইনে নিজৰ সাম্ৰাজ্যৰ ওপৰত বহু পৰিমাণে নিৰ্ভৰ কৰিছিল। এই সংঘাতে ইয়াৰ সামৰিক, আৰ্থিক আৰু জনশক্তিৰ সম্পদৰ ওপৰত বিপুল হেঁচা প্ৰয়োগ কৰিছিল। যদিও প্ৰথম বিশ্বযুদ্ধৰ লগে লগে এই সাম্ৰাজ্যই সৰ্বাধিক ভূখণ্ডৰ পৰিসৰ লাভ কৰিছিল, তথাপিও ব্ৰিটেইন এতিয়া বিশ্বৰ প্ৰধান ঔদ্যোগিক বা সামৰিক শক্তি নাছিল।[9]
দ্বিতীয় বিশ্বযুদ্ধত পূব এছিয়া আৰু দক্ষিণ-পূব এছিয়াত ব্ৰিটেইনৰ উপনিবেশ জাপান সাম্ৰাজ্যই দখল কৰে। ব্ৰিটেইন আৰু ইয়াৰ মিত্ৰ দেশসমূহৰ চূড়ান্ত বিজয়ৰ পিছতো, ব্ৰিটিছ প্ৰতিপত্তি আৰু ব্ৰিটিছ অৰ্থনীতিৰ ক্ষতিসাধন সাম্ৰাজ্যৰ অৱনতি ত্বৰান্বিত কৰাত সহায় কৰিছিল। ব্ৰিটেইনৰ আটাইতকৈ মূল্যৱান আৰু জনবহুল দখল ভাৰতে ১৯৪৭ চনত বৃহত্তৰ বিউপনিবেশিকৰণ আন্দোলনৰ অংশ হিচাপে স্বাধীনতা লাভ কৰে, য'ত ব্ৰিটেইনে সাম্ৰাজ্যৰ বেছিভাগ ভূখণ্ডক স্বাধীনতা প্ৰদান কৰে। ১৯৫৬ চনৰ ছুৱেজ সংকটে ব্ৰিটেইনৰ বিশ্ব শক্তি হিচাপে অৱনতি নিশ্চিত কৰে আৰু ১৯৯৭ চনৰ ১ জুলাইত হংকং চীনক গতাই দিয়াটোৱে বহুতৰে বাবে ব্ৰিটিছ সাম্ৰাজ্যৰ অন্ত পৰাৰ প্ৰতীক হিচাপে পৰিগণিত হয়,[10] যদিও সাম্ৰাজ্যৰ অৱশিষ্ট চৈধ্যটা বহিঃৰাজ্যৰ ভূখণ্ড ব্ৰিটিছ সাৰ্বভৌমত্বৰ অধীনত আছে। স্বাধীনতাৰ পিছত বহুতো পূৰ্বৰ ব্ৰিটিছ উপনিবেশে প্ৰায়বোৰ ডমিনিয়নৰ লগতে স্বাধীন ৰাষ্ট্ৰৰ মুক্ত সংঘ কমনৱেলথ অৱ নেচনছত যোগদান কৰে। যুক্তৰাজ্যকে ধৰি ইয়াৰে পোন্ধৰখনে ৰজাৰ দৰে একেজন ব্যক্তিক ধৰি ৰাখিছে, বৰ্তমান ৰজা তৃতীয় চাৰ্লছ।[11]
উৎস
[সম্পাদনা কৰক]- ↑ https://www.nms.ac.uk/collections/colonial-histories-and-legacies
- ↑ https://www.moneycontrol.com/news/photos/world/british-raj-to-the-roman-empire-here-are-the-biggest-empires-in-history-3921191.html
- ↑ Maddison, Angus (2001). "The World Economy: A Millennial Perspective", OECD. Table B-18.
- ↑ Taagepera, Rein (1997). "Expansion of Empires". Social Science History. 21 (4): 567–588.
- ↑ James, Lawrence (1994). The Rise and Fall of the British Empire. Abacus.
- ↑ Russo, Daniel G. (2012). Town and Nation: England as the Colonial Mirror. Cambridge University Press.
- ↑ Dalrymple, William (2019). The Anarchy: The East India Company, Corporate Violence, and the Pillage of an Empire. Bloomsbury Publishing.
- ↑ Cain, P. J.; Hopkins, A. G. (2001). British Imperialism 1688–2000. Longman.
- ↑ Ferguson, Niall (2003). Empire: How Britain Made the Modern World. Penguin Books.
- ↑ Darwin, John (2007). After Tamerlane: The Global History of Empire Since 1405. Allen Lane.
- ↑ https://www.royal.uk/