ভাৰতীয় সেনা
ভাৰতীয় সেনা (ইংৰাজী: Indian Army) ভাৰতীয় সশস্ত্ৰ বাহিনীৰ স্থলভিত্তিক শাখা আৰু সামৰিক ক্ষেত্ৰৰ সৰ্ববৃহৎ উপাদান, যাৰ ফলত ই বিশ্বৰ দ্বিতীয় বৃহত্তম সেনা আৰু বিশ্বজুৰি চতুৰ্থ শক্তিশালী সামৰিক বাহিনী হিচাপে পৰিগণিত।[3] ভাৰতৰ ৰাষ্ট্ৰপতি ভাৰতীয় সেনাবাহিনীৰ উচ্চতম সেনাধ্যক্ষ,[4] আৰু ইয়াৰ পেছাদাৰী মুৰব্বী হৈছে সেনাবাহিনীৰ মুৰব্বী (COAS)। ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানীৰ দীৰ্ঘদিনীয়া শাসনৰ সেনাবাহিনীৰ সমান্তৰালভাৱে ১৮৯৫ চনৰ ১ এপ্ৰিলত “ভাৰতীয় সেনা’’ প্ৰতিষ্ঠা কৰা হয়, যিবোৰো ১৯০৩ চনত ইয়াৰ মাজত সোমাই পৰে। কিছুমান ৰাজ্যই নিজাববীয়াকৈ নিজ ৰাজ্যৰ সেৱাৰ বাবে সেনাবাহিনী গঠন কৰিছিল, যিয়ে পিছলৈ ভাৰতীয় সেনাৰ সৈতে ভাৰতীয় সাম্ৰাজ্যৰ প্ৰতিৰক্ষাৰ বাবে দায়বদ্ধ ইম্পেৰিয়েল চাৰ্ভিছ ট্ৰুপছৰ স্থল উপাদান গঠন কৰিছিল।[5][6] স্বাধীনতাৰ পিছত ইম্পেৰিয়েল চাৰ্ভিচ ট্ৰুপছ ভাৰতীয় সেনাবাহিনীত একত্ৰিত কৰা হয়। ভাৰতীয় সেনাবাহিনীৰ ইউনিট আৰু ৰেজিমেণ্টসমূহৰ ইতিহাস বৈচিত্ৰময় আৰু তেওঁলোকে বিশ্বৰ কেইবাখনো যুদ্ধ আৰু অভিযানত অংশগ্ৰহণ কৰি স্বাধীনতাৰ পূৰ্বে আৰু পিছত বহুতো যুদ্ধ আৰু নাট্য সন্মান লাভ কৰিছে।[7]
ভাৰতীয় সেনাৰ প্ৰাথমিক লক্ষ্য হৈছে ৰাষ্ট্ৰীয় নিৰাপত্তা আৰু জাতীয় ঐক্য নিশ্চিত কৰা, বাহ্যিক আগ্ৰাসন আৰু আভ্যন্তৰীণ ভাবুকিৰ পৰা জাতিটোক ৰক্ষা কৰা, আৰু ইয়াৰ সীমাৰ ভিতৰত শান্তি আৰু নিৰাপত্তা বজাই ৰখা। ই প্ৰাকৃতিক দুৰ্যোগ আৰু অন্যান্য অশান্তিৰ সময়ত উদ্ধাৰ অভিযান চলায়, যেনে অপাৰেচন সূৰ্য্য আশা আৰু আভ্যন্তৰীণ ভাবুকিৰ সৈতে মোকাবিলা কৰিবলৈ চৰকাৰে ইয়াক ৰিকুইজিচনও কৰিব পাৰে। ভাৰতীয় নৌসেনা আৰু ভাৰতীয় বায়ুসেনাৰ সমান্তৰালকৈ ই জাতীয় শক্তিৰ এটা প্ৰধান উপাদান।[8] স্বতন্ত্ৰ ভাৰতীয় সেনাই চুবুৰীয়া ৰাষ্ট্ৰ পাকিস্তানৰ সৈতে চাৰিখন আৰু চীনৰ সৈতে এখন যুদ্ধত লিপ্ত হৈছে। পাকিস্তানৰ বিৰুদ্ধে সকলো যুদ্ধতে ই বিজয়ী হৈ আত্মপ্ৰকাশ কৰিছে। সেনাই গ্ৰহণ কৰা ডাঙৰ অভিযানসমূহ হ’ল অপাৰেচন বিজয়, অপাৰেচন মেঘদূত আৰু অপাৰেচন কেকটাছ। সেনাই অপাৰেচন ব্ৰাছষ্টেক আৰু এক্সাৰচাইজ সুৰবীৰৰ দৰে বৃহৎ শান্তিকালীন অনুশীলন চলাইছে আৰু ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ অসংখ্য শান্তিৰক্ষা অভিযানতো সক্ৰিয় অংশগ্ৰহণ কৰি আহিছে। প্ৰথম আৰু দ্বিতীয় বিশ্বযুদ্ধত, বিশেষকৈ প্ৰথম বিশ্বযুদ্ধৰ সময়ত পশ্চিম ফ্ৰণ্ট আৰু মধ্যপ্ৰাচ্যৰ প্ৰেক্ষাপটত, আৰু দ্বিতীয় বিশ্বযুদ্ধৰ সময়ত দক্ষিণ-পূব এছিয়ান প্ৰেক্ষাপটত আৰু পূব আফ্ৰিকা আৰু উত্তৰ আফ্ৰিকাৰ অভিযানত ভাৰতীয় সেনা এক প্ৰধান শক্তি আছিল।
ভাৰতীয় সেনা কাৰ্যকৰী আৰু ভৌগোলিকভাৱে সাতটা কমাণ্ডত বিভক্ত, মূল ক্ষেত্ৰ গঠন হৈছে এটা বিভাগ। সৰ্বস্বেচ্ছাসেৱী বাহিনী সেনাবাহিনীত দেশৰ ৮০%তকৈ অধিক সক্ৰিয় প্ৰতিৰক্ষা জোৱান। ই বিশ্বৰ আটাইতকৈ বৃহৎ সক্ৰিয় সেনাবাহিনী,[9] যাৰ মাজত ১,২৪৮,০০০[1] সক্ৰিয় সৈন্য আৰু ৯৬০,০০০ সংৰক্ষিত সৈন্য আছে।[10][11] সেনাই ফিউচাৰিষ্টিক ইনফেণ্ট্ৰি চোল্ডাৰ এজ এ চিষ্টেম (F-INSAS) নামেৰে জনাজাত পদাতিক আধুনিকীকৰণ কাৰ্যসূচী আৰম্ভ কৰিছে আৰু ইয়াৰ সাজসজ্জা, আৰ্টিলাৰী আৰু বিমান শাখাসমূহৰ বাবেও নতুন সম্পদ উন্নীত আৰু অধিগ্ৰহণৰ কাম কৰি আছে।[12][13][14]
ইতিহাস
[সম্পাদনা কৰক]ভাৰতৰ স্বাধীনতা লাভৰ আগলৈকে "ভাৰতীয় সেনা" আছিল ব্ৰিটিছ কমাণ্ডেড বাহিনী যাৰ সংজ্ঞা আছিল "ইয়াৰ প্ৰবাসী ব্ৰিটিছ বিষয়াসকলৰ সৈতে একেলগে ভাৰতত স্থানীয় আৰু স্থায়ী ভিত্তিক নিযুক্তি দিয়া বাহিনী’’;[15] "ভাৰতত ব্ৰিটিছ সেনা" বুলিলে কৰ্তব্যত ভ্ৰমণৰ বাবে ভাৰতত নিযুক্ত কৰা ব্ৰিটিছ সেনাবাহিনীৰ ইউনিটসমূহক বুজোৱা হৈছিল। "ভাৰতীয় সেনা" মানে ভাৰতত থকা ভাৰতীয় সেনা আৰু ব্ৰিটিছ সেনা সংযুক্ত।
পটভূমি
[সম্পাদনা কৰক]
১৭৭৬ চনত কলিকতাত ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানীৰ চৰকাৰৰ ভিতৰত সামৰিক বিভাগ গঠন কৰা হয়। ইয়াৰ মূল কাম আছিল ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানীৰ বিভিন্ন বিভাগে ইয়াৰ নিয়ন্ত্ৰণত থকা ভূখণ্ডসমূহৰ বাবে সেনাবাহিনীক জাৰি কৰা আদেশসমূহ লিপিবদ্ধ কৰা।[16]
১৮৩৩ চনৰ চাৰ্টাৰ এক্টৰ জৰিয়তে ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানী চৰকাৰৰ সচিবালয় পুনৰ সংগঠিত হয় আৰু এটা সামৰিক বিভাগকে ধৰি চাৰিটা বিভাগত পৰিণত হয়। বংগ, বম্বে আৰু মাদ্ৰাজৰ ৰাষ্ট্ৰপতিত্বত থকা সেনাই ১৮৯৫ চনৰ ১ এপ্ৰিললৈকে নিজ নিজ ৰাষ্ট্ৰপতি সেনা হিচাপে কাম কৰিছিল আৰু তেতিয়া তেওঁলোকক ভাৰতীয় সেনা নামেৰে জনাজাত একক বাহিনীত একত্ৰিত কৰা হৈছিল।[17][18][19][20] প্ৰশাসনিক সুবিধাৰ বাবে ইয়াক চাৰিটা কমাণ্ডত ভাগ কৰা হৈছিল, যথা- পঞ্জাৱ (উত্তৰ-পশ্চিম সীমান্তকে ধৰি), বংগ, মাদ্ৰাজ (বাৰ্মাকে ধৰি), আৰু বম্বে (সিন্ধ, কুৱেটা আৰু এডেনকে ধৰি)।[21]
ভাৰতত আৰু সমগ্ৰ বিশ্বতে ব্ৰিটিছ সাম্ৰাজ্যৰ প্ৰাধান্য বজাই ৰখাৰ বাবে ভাৰতীয় সেনা আছিল এক জটিল শক্তি। আভ্যন্তৰীণ নিৰাপত্তা বজাই ৰখাৰ উপৰিও[6] সেনাই আন বহুতো ৰণক্ষেত্ৰত যুঁজিছিল: তৃতীয় এংলো-আফগান যুদ্ধ; চীনত বক্সাৰ বিদ্ৰোহ; এবিচিনিয়াত আৰু প্ৰথম আৰু দ্বিতীয় বিশ্বযুদ্ধত।
বিশ্ব যুদ্ধ
[সম্পাদনা কৰক]- বিতংভাৱে পাবলৈ পঢ়ক প্ৰথম বিশ্বযুদ্ধ আৰু দ্বিতীয় বিশ্বযুদ্ধ
কিচেনাৰ সংস্কাৰে ব্ৰিটিছ সেনাবাহিনীক এটা নতুন শতিকালৈ লৈ যায়।[22] ২০ শতিকাত ভাৰতীয় সেনা দুয়োখন বিশ্বযুদ্ধতে ব্ৰিটিছ সাম্ৰাজ্যৰ বাহিনীৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ সংযোজক আছিল। প্ৰথম বিশ্বযুদ্ধত (১৯১৪–১৯১৮) ১৩ লাখ ভাৰতীয় সৈন্যই মিত্ৰশক্তিৰ সৈতে সেৱা আগবঢ়াইছিল, য’ত ৭৪,১৮৭ জন ভাৰতীয় সৈন্য নিহত হৈছিল বা কাৰ্যতঃ নিৰুদ্দেশ হৈছিল।[23] ১৯১৫ চনত ছিংগাপুৰত ভাৰতীয় সৈন্যৰ বিদ্ৰোহ সংঘটিত হয়। যুক্তৰাজ্যই ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছক সমৰ্থনৰ বিনিময়ত আত্মশাসনৰ প্ৰতিশ্ৰুতি দিছিল যদিও যুদ্ধৰ পিছত সেইবোৰৰ পৰা বিৰত আছিল, তাৰ পিছত ভাৰতীয় স্বাধীনতা আন্দোলনে শক্তি লাভ কৰিছিল।
ভাৰতীয় সেনাৰ "ভাৰতীয়কৰণ" আৰম্ভ হৈছিল ১৯১২ চনৰ মাৰ্চ মাহত ডেৰাডুনত প্ৰিন্স অৱ ৱেলছ ৰয়েল ইণ্ডিয়ান মিলিটাৰী কলেজ গঠনৰ পৰা, যাতে অভিজাত আৰু সুখী ভাৰতীয় পৰিয়ালৰ বংশধৰসকলক শিক্ষা প্ৰদান কৰা হয় আৰু নিৰ্বাচিত ভাৰতীয় শিক্ষাৰ্থীক চেণ্ডহাৰ্ষ্টৰ ৰয়েল মিলিটাৰী কলেজত নামভৰ্তিৰ বাবে প্ৰস্তুত কৰা হয়। কেডেটসকলক ৰজাৰ কমিচন দিয়া হৈছিল, পাছ আউট হোৱাৰ পিছত, আৰু ভাৰতীয়কৰণৰ বাবে নিৰ্বাচিত আঠটা ইউনিটৰ ভিতৰত এটাত পোষ্ট কৰা হৈছিল। ভাৰতীয়কৰণৰ গতি লেহেমীয়া হোৱাৰ বাবে ১৯১৮ চনৰ পৰা ১৯৩২ চনৰ ভিতৰত মাত্ৰ ৬৯ জন বিষয়াক নিযুক্তি দিয়াৰ বাবে ৰাজনৈতিক হেঁচা প্ৰয়োগ কৰা হয়, যাৰ ফলত ১৯৩২ চনত ভাৰতীয় সামৰিক একাডেমী গঠন হয় আৰু অধিক সংখ্যক ভাৰতীয় মূলৰ বিষয়া নিযুক্তি দিয়া হয়।[24] দ্বিতীয় বিশ্বযুদ্ধৰ প্ৰাকক্ষণত বিষয়া কৰ্পছত প্ৰায় ৩,০০০ ব্ৰিটিছ বিষয়াৰ বিপৰীতে নিয়মীয়া কমিচন লাভ কৰা প্ৰায় ৫০০ ভাৰতীয় সেনা আছিল।[25]
দ্বিতীয় বিশ্বযুদ্ধত ভাৰতীয় সৈন্যই মিত্ৰশক্তিৰ সমান্তৰালকৈ যুদ্ধ কৰিছিল। ১৯৩৯ চনলৈ ব্ৰিটিছ বিষয়াসকলৰ ভাৰতীয় বাহিনী সম্প্ৰসাৰণ আৰু প্ৰশিক্ষণৰ কোনো পৰিকল্পনা নাছিল, য’ত প্ৰায় ১ লাখ ৩০ হাজাৰ সৈন্য আছিল (ইয়াৰ উপৰিও ১৯৩৯ চনত ভাৰতত ব্ৰিটিছ ইউনিটত ৪৪,০০০ সৈন্য আছিল), যাৰ মিছন আছিল আফগানিস্তানৰ জৰিয়তে সম্ভাৱ্য ছোভিয়েট ভাবুকিৰ বিৰুদ্ধে আভ্যন্তৰীণ নিৰাপত্তা আৰু প্ৰতিৰক্ষা কৰা। যুদ্ধ আগবাঢ়ি যোৱাৰ লগে লগে ভাৰতীয় সেনাবাহিনীৰ আকাৰ আৰু ভূমিকা নাটকীয়ভাৱে সম্প্ৰসাৰিত হ’ল আৰু যিমান পাৰি সোনকালে যুদ্ধক্ষেত্ৰলৈ সৈন্য প্ৰেৰণ কৰা হ’ল। আটাইতকৈ গুৰুতৰ সমস্যা আছিল অস্ত্ৰ-শস্ত্ৰৰ অভাৱ।[26] ভাৰতীয় ইউনিটসমূহে বাৰ্মাত সেৱা আগবঢ়াইছিল, য’ত ১৯৪৪–৪৫ চনত এটা ব্ৰিটিছ আৰু তিনিটা আফ্ৰিকান বিভাগৰ সৈতে পাঁচটা ভাৰতীয় বিভাগ নিয়োজিত হৈছিল। ইয়াতকৈও বৃহৎ সংখ্যকে মধ্যপ্ৰাচ্যত কাম কৰিছিল। এই যুদ্ধত প্ৰায় ৮৭,০০০ ভাৰতীয় সৈনিকৰ মৃত্যু হয়। যুদ্ধৰ শেষলৈকে ই ইতিহাসৰ সৰ্ববৃহৎ স্বেচ্ছাসেৱী সেনাবাহিনীত পৰিণত হৈছিল, ১৯৪৫ চনৰ আগষ্ট মাহত ই ২৫ লাখতকৈ অধিক সৈন্যলৈ বৃদ্ধি পাইছিল।[27][28]
আফ্ৰিকা আৰু মধ্যপ্ৰাচ্যৰ অভিযানত বন্দী ভাৰতীয় সৈন্যক জাৰ্মান সেনাবাহিনীত যোগদান কৰাৰ পছন্দ দিয়া হৈছিল, অৱশেষত ভাৰতক ব্ৰিটেইনৰ পৰা “মুক্ত’’ কৰিবলৈ, POW শিবিৰলৈ পঠোৱাৰ পৰিৱৰ্তে। যুদ্ধ আৰম্ভ হোৱাৰ সময়ত জাৰ্মানীত থকা ভাৰতীয় ছাত্ৰ-ছাত্ৰীৰ সৈতে এই লোকসকলে ফ্ৰী ইণ্ডিয়া লিজিয়ন বুলি কোৱা ঠাইখন গঠন কৰিছিল। প্ৰথমে এছিয়াত জাৰ্মান বাহিনীৰ পথ নিৰ্মাতা হিচাপে এইবোৰক উদ্দেশ্য কৰা হৈছিল যদিও অতি সোনকালেই আটলাণ্টিক দেৱাল পহৰা দিয়াত সহায় কৰিবলৈ পঠিওৱা হৈছিল। ফ্ৰী ইণ্ডিয়া লিজিয়নৰ অংশ হোৱা কমসংখ্যকেহে কেতিয়াও কোনো যুদ্ধ দেখা নাছিল আৰু ইউৰোপৰ বাহিৰত কেতিয়াও নিয়োজিত হোৱা অতি কমেইহে আছিল। উচ্চতাত ফ্ৰী ইণ্ডিয়া লিজিয়নৰ শাৰীত ৩,০০০ৰো অধিক সৈন্য আছিল।[29]
ভাৰতীয় POW সকলেও জাপান সাম্ৰাজ্যৰ সৈতে মিত্ৰতা থকা ভাৰতীয় ৰাষ্ট্ৰীয় সেনাবাহিনীত যোগদান কৰে। ভাৰতীয় সেনাৰ এজন প্ৰাক্তন কৰ্ণেল জেনেৰেল মোহন সিঙে ইয়াক উত্থাপন কৰিছিল যদিও পিছলৈ ইয়াৰ নেতৃত্ব দিছিল সুভাষ চন্দ্ৰ বসু আৰু ৰাস বিহাৰী বসুৱে। ১৯৪২ চনত ছিংগাপুৰৰ পতনৰ লগে লগে প্ৰায় ৪০,০০০ ভাৰতীয় সৈনিক বন্দী হয়। যেতিয়া পছন্দ দিয়া হয়, তেতিয়া ৩০ হাজাৰৰো অধিক লোকে ভাৰতীয় ৰাষ্ট্ৰীয় সেনাবাহিনীত যোগদান কৰে। যিসকলে নাকচ কৰিছিল তেওঁলোক POW হৈ পৰিছিল আৰু বেছিভাগেই নিউগিনিলৈ পঠিওৱা হৈছিল।[30] প্ৰাৰম্ভিক সফলতাৰ পিছত এই সেনাবাহিনীও পৰাজিত হয়, লগতে জাপানীসকলো; কিন্তু ভাৰতৰ স্বাধীনতা আন্দোলনত ইয়াৰ বিপুল প্ৰভাৱ পৰিছিল।
ভাৰতৰ স্বাধীনতা আন্দোলন
[সম্পাদনা কৰক]- বিতংকৈ পঢ়ক ভাৰতৰ স্বাধীনতা আন্দোলন
১৯৪৭ চনত ভাৰত বিভাজন আৰু ভাৰতৰ স্বাধীনতাৰ পিছত দহটা গোৰ্খা ৰেজিমেণ্টৰ ভিতৰত চাৰিটা ৰেজিমেণ্ট ব্ৰিটিছ সেনাবাহিনীলৈ বদলি কৰা হয়। বাকী ভাৰতীয় সেনাবাহিনী নতুনকৈ সৃষ্টি হোৱা ইউনিয়ন অৱ ইণ্ডিয়া আৰু ডমিনিয়ন অৱ পাকিস্তানৰ মাজত বিভক্ত হৈছিল। বিভাজনৰ সময়ছোৱাত পঞ্জাৱক আৰক্ষীক সহায় কৰিবলৈ গঠন কৰা পঞ্জাৱ সীমা বাহিনী ভংগ কৰা হয়।[31] এই অঞ্চলৰ প্ৰশাসনৰ বাবে মুখ্য কাৰ্যালয় দিল্লী আৰু ইষ্ট পঞ্জাৱ কমাণ্ড গঠন কৰা হৈছিল।
স্বাধীনতাৰ পিছত প্ৰায় সকলো জ্যেষ্ঠ ব্ৰিটিছ বিষয়াৰ বিদায়, আৰু তেওঁলোকৰ ঠাইত ভাৰতীয় বিষয়াই লোৱাৰ অৰ্থ আছিল যে পিছৰসকলৰ বহুতেই নিজৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ পদবীতকৈ কেইবাটাও পদবী ওপৰত ভাৰপ্ৰাপ্ত পদবী লাভ কৰিছিল। উদাহৰণস্বৰূপে, ১৯৪৭–৪৯ চনৰ প্ৰথম ভাৰত-পাক যুদ্ধৰ সময়ত (আৰু ভৱিষ্যতৰ তৃতীয় চি অ’ এ এছ) ভাৰতীয় বাহিনীৰ স্থল বাহিনীৰ অধিনায়ক এছ এম শ্ৰীনেগেশ প্ৰথমে সংঘাতৰ সময়ত ভাৰপ্ৰাপ্ত মেজৰ জেনেৰেল আৰু তাৰ পিছত ভাৰপ্ৰাপ্ত লেফটেনেণ্ট জেনেৰেল আছিল আৰু মেজৰৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ পদবী লাভ কৰিছিল আৰু আগষ্ট মাহতহে লেফটেনেণ্ট কৰ্ণেলৰ পদত যথেষ্ট পদোন্নতি লাভ কৰিছিল ১৯৪৯ চন।[32] গোপাল গুৰুনাথ বেউৰ, ভৱিষ্যতৰ নৱম চিঅ'এএছ, ১৯৪৯ চনত ছাষ্টেণ্টিভ কেপ্তেইনৰ পৰা ছাষ্টেন্টিভ মেজৰলৈ পদোন্নতিৰ সময়ত ভাৰপ্ৰাপ্ত কৰ্ণেল আছিল, আনহাতে ভৱিষ্যতৰ লেফটেনেণ্ট জেনেৰেল কে.পি. ১৯৪৮ চনৰ এপ্ৰিল মাহত প্ৰাক্তন ভাইচৰয়ৰ কমিছনড অফিচাৰ (ভিচিঅ')সকলক পুনৰ কনিষ্ঠ কমিচনড অফিচাৰ হিচাপে নিযুক্তি দিয়া হয়,[33] আনহাতে পূৰ্বৰ কিংছ কমিছনড ইণ্ডিয়ান অফিচাৰ (কেচিআইঅ') আৰু ইণ্ডিয়ান কমিছনড অফিচাৰ (আইচিঅ')ৰ লগতে পূৰ্বৰ ইণ্ডিয়ান অদাৰ ৰেংক (আই অ' আৰ)ক ক্ৰমে অফিচাৰ আৰু অদাৰ ৰেংক হিচাপে পুনৰ নিযুক্তি দিয়া হয়।[34]
ভাৰতত প্ৰতি বছৰে ১৫ জানুৱাৰীত সেনা দিৱস পালন কৰা হয়, লেফটেনেণ্ট জেনেৰেল কে এম কেৰিয়াপাৰ স্বীকৃতি স্বৰূপে, যি ১৯৪৯ চনৰ ১৫ জানুৱাৰীত জেনেৰেল ছাৰ ৰয় বুচাৰৰ পৰা ভাৰতীয় সেনাবাহিনীৰ প্ৰথম "ভাৰতীয়" মুৰব্বী আৰু ভাৰতীয় সেনাবাহিনীৰ মুখ্য সেনাপতি হিচাপে দায়িত্ব গ্ৰহণ কৰে। ১৯৫০ চনৰ ২৬ জানুৱাৰীৰ পৰা ভাৰত গণৰাজ্য হোৱাৰ তাৰিখৰ পৰা কাৰ্যকৰী হোৱাকৈ পূৰ্বতে ৰজাৰ পৃষ্ঠপোষকতা গ্ৰহণ কৰা সকলো সক্ৰিয় কৰ্তব্যৰত ভাৰতীয় সেনা বিষয়াক পুনৰ নিযুক্তি দিয়া হয় আৰু তেওঁলোকৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ পদবীত নিশ্চিত কৰা হয়।[35]
তথ্য সূত্ৰ
[সম্পাদনা কৰক]- ↑ 1.0 1.1 "Army facing shortage of over 1 lakh personnel amid border tensions: Government" (en ভাষাত). India Today. 2025-04-14. https://www.indiatoday.in/india/story/indian-army-soldiers-shortage-border-tension-defence-ministry-2709056-2025-04-14। আহৰণ কৰা হৈছে: 2025-04-15.
- ↑ (en ভাষাত) The Military Balance 2017. Routledge. 2017. ISBN 978-1-85743-900-7. https://books.google.com/books?id=Vk8-vgAACAAJ.
- ↑ "India ranks 4th in list of most powerful militaries in the world, Pakistan at 9th". The Indian Express. 25 January 2025. https://indianexpress.com/article/trending/top-10-listing/most-powerful-military-globally-2025-india-pakistan-rank-9783617/। আহৰণ কৰা হৈছে: 29 April 2025.
- ↑ "About – The President of India". http://presidentofindia.nic.in/about.htm। আহৰণ কৰা হৈছে: 4 April 2016.
- ↑ Bhargava, R. P.. The Chamber of Prince. পৃষ্ঠা. 206. "Liability with regard to Defence
This point was examined at length and it was put forward that with due regard to the obligations undertaken by the Crown to protect the States against internal commotion and external aggression, the States could not be asked to contribute the cost of the armed forces of the Crown of India. In the case of several States the price of protection was settled by the Crown and paid by the States." - ↑ 6.0 6.1 Sikhs Across Borders. পৃষ্ঠা. 37. "In 1914, the Indian Army consisted of 39 cavalry regiments, 118 battalions of Indian infantry, and 20 battalions of Gurkha Rifles. The army contained 159,134 Indian soldiers, and 2,333 British officers (plus reserves). Together with the 70,000 troops of the British garrison of India these forces made up the "Army in India." This army had three principal functions: first, the maintenance of internal security; second, the defence of the Indian Empire's frontiers; and third (if necessary) the provision of a force for imperial purposes outside India."
- ↑ Singh, Sarbans (1993). Battle Honours of the Indian Army 1757–1971. প্ৰকাশক New Delhi: Vision Books. ISBN 978-8170941156.
- ↑ "Indian Army Doctrine". Headquarters Army Training Command. October 2004. http://indianarmy.nic.in/indianarmydoctrine_1.doc। আহৰণ কৰা হৈছে: 1 December 2007.
- ↑ "Indian Army now world's largest ground force as China halves strength on modernisation push" (en-US ভাষাত). ThePrint. 17 March 2020. https://theprint.in/defence/indian-army-now-worlds-largest-ground-force-as-china-halves-strength-on-modernisation-push/382287/। আহৰণ কৰা হৈছে: 16 January 2022.
- ↑ International Institute for Strategic Studies (3 February 2014). The Military Balance 2014. প্ৰকাশক London: Routledge. পৃষ্ঠা. 241–246. ISBN 978-1-85743-722-5.
- ↑ (en ভাষাত) The Military Balance 2017. Routledge, Chapman & Hall, Incorporated. 14 February 2017. ISBN 978-1-85743-900-7. https://books.google.com/books?id=Vk8-vgAACAAJ.
- ↑ The Military Balance 2010. প্ৰকাশক Oxfordshire: Routledge. 2010. পৃষ্ঠা. 351, 359–364. ISBN 978-1-85743-557-3. https://archive.org/details/militarybalance2010iiss.
- ↑ "Indian Army Modernisation Needs a Major Push". India Strategic. February 2010. Archived from the original on 6 September 2013. https://web.archive.org/web/20130906195929/http://indiastrategic.in/topstories482.htm.
- ↑ "India's Military Modernisation Up To 2027 Gets Approval". Defence Now. 2 April 2012. http://www.defencenow.com/news/611/indias-military-modernisation-up-to-2027-gets-approval.html.
- ↑ Oxford History of the British Army
- ↑ "About The Ministry". Ministry of Defence, Government of India. http://mod.nic.in/aboutus/welcome.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 31 March 2011.
- ↑ Editorial Team (20 July 2015). "10 Facts Which Prove Indian Army Living Up To Its Motto – "Service Before Self"". SSB Interview Tips & Coaching – SSBCrack. http://www.ssbcrack.com/2015/07/10-facts-which-prove-indian-army-living-up-to-its-motto-service-before-self.html.
- ↑ "Indian army official Facebook page wiki-facts, official website, motto". GuidingHawk. Archived from the original on 11 April 2016. https://web.archive.org/web/20160411132259/http://guidinghawk.com/indian-army-official-facebook-page-wikifactsofficial-websitemotto/। আহৰণ কৰা হৈছে: 2 April 2016.
- ↑ ((richreynolds74)) (6 February 2015). "The British Indian Army During the First World War". 20th Century Battles. http://20thcenturybattles.com/2015/02/06/the-british-indian-army-during-the-first-world-war/#। আহৰণ কৰা হৈছে: 6 October 2024.
- ↑ Institute for Defence Studies and Analyses"Direction of Higher Defence: II". http://www.idsa-india.org/an-jul8-1.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 2 April 2016.
- ↑ Harold E. Raugh, The Victorians at war, 1815–1914: an encyclopaedia of British military history (2004) pp 173–79
- ↑ Lydgate, John (June 1965). Quezon, Kitchener and the Problem of Indian Army Administration, 1899–1909 (PhD thesis). University of London. https://eprints.soas.ac.uk/28542/1/10672701.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 4 January 2020.
- ↑ Urlanis, Boris (1971). Wars and Population. প্ৰকাশক Moscow: Progress Publishers. পৃষ্ঠা. 85. https://archive.org/details/warspopulationurlanis/page/85/mode/2up। আহৰণ কৰা হৈছে: 6 October 2024.
- ↑ Khanduri, Chandra B. (2006). Thimayya: an amazing life. প্ৰকাশক New Delhi: Knowledge World. পৃষ্ঠা. 394. ISBN 978-81-87966-36-4. https://books.google.com/books?id=ZWXfAAAAMAAJ। আহৰণ কৰা হৈছে: 30 July 2010.
- ↑ "Nationalisation of Officer Ranks of the Indian Army". Press Information Bureau of India – Archive. 7 February 1947. https://archive.pib.gov.in/archive/ArchiveSecondPhase/DEFENCE/1947-JULY-DEC-MIN-OF-DEFENCE/PDF/DEF-1947-02-07_053.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 28 August 2021.
- ↑ Kaushik Roy, "Expansion And Deployment of the Indian Army during World War II: 1939–45,"Journal of the Society for Army Historical Research, Autumn 2010, Vol. 88 Issue 355, pp 248–268
- ↑ Sumner, p.25
- ↑ "Commonwealth War Graves Commission Report on India 2007–2008". Commonwealth War Graves Commission. http://www.cwgc.org/admin/files/cwgc_india.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 7 September 2009.
- ↑ Martin Bamber and Aad Neeven (26 August 1942). "The Free Indian Legion – Infantry Regiment 950 (Ind)". Freeindianlegion.info. http://www.freeindianlegion.info/pag_infanterie-regement-950.php। আহৰণ কৰা হৈছে: 1 June 2012.
- ↑ Peter Stanley, "Great in adversity": Indian prisoners of war in New Guinea," Journal of the Australian War Memorial (October 2002) No. 37 online Archived 8 February 2016 at the Wayback Machine
- ↑ For the Punjab Boundary Force, see Daniel P. Marston, "The Indian Army, Partition, and the Punjab Boundary Force, 1945–47", War in History November 2009, vol. 16 no. 4 469–505
- ↑ "Part I-Section 4: Ministry of Defence (Army Branch)". The Gazette of India. 24 September 1949. পৃষ্ঠা 1375.
- ↑ "Part I-Section 4: Ministry of Defence (Army Branch)". The Gazette of India. 29 October 1949. পৃষ্ঠা 1520.
- ↑ "Press Note". Press Information Bureau of India – Archive. 6 April 1948. http://pibarchive.nic.in/archive/ArchiveSecondPhase/DEFENCE/1948-JAN-JUNE-DEFENCE/PDF/DEF-1948-04-06_199.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 15 February 2020.
- ↑ "Part I-Section 4: Ministry of Defence (Army Branch)". The Gazette of India. 11 February 1950. পৃষ্ঠা 227.