ভাৰতৰ বিভাজন

ভাৰতৰ লোকপিয়ল, ১৯০১ৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি ব্ৰিটিছ ভাৰতীয় সাম্ৰাজ্যৰ প্ৰচলিত ধৰ্মসমূহ

১৯৪৭ চনত ভাৰতৰ বিভাজনৰ জৰিয়তে ব্ৰিটিছ ভাৰতক দুখন স্বতন্ত্ৰ ডমিনিয়ন ৰাষ্ট্ৰ, ইউনিয়ন অৱ ইণ্ডিয়া আৰু ডমিনিয়ন অৱ পাকিস্তানত বিভক্ত কৰা হয়। ভাৰতীয় সংঘ ভাৰতীয় গণৰাজ্য, আৰু পাকিস্তানৰ আধিপত্য হৈছে ইছলামিক ৰিপাব্লিক অৱ পাকিস্তান আৰু পিপলছ ৰিপাব্লিক অৱ বাংলাদেশ। এই বিভাজনত জিলাভিত্তিক হিন্দু বা মুছলমান সংখ্যাগৰিষ্ঠতাৰ ভিত্তিত বংগ আৰু পঞ্জাৱ নামৰ দুখন প্ৰদেশ বিভাজন কৰা হৈছিল। ইয়াৰ উপৰিও ব্ৰিটিছ ইণ্ডিয়ান আৰ্মী, ৰয়েল ইণ্ডিয়ান নেভি, ইণ্ডিয়ান চিভিল চাৰ্ভিচ, ৰেলৱে, আৰু কেন্দ্ৰীয় কোষাগাৰ, দুটা নতুন ডমিনিয়নৰ মাজত বিভাজন কৰাটোও জড়িত আছিল। ভাৰতীয় স্বাধীনতা আইন ১৯৪৭ত এই বিভাজনৰ কথা উল্লেখ কৰা হৈছিল আৰু ইয়াৰ ফলত ভাৰতত ব্ৰিটিছ ৰাজ বা ঔপনিৱেশিক শাসন ভংগ হৈছিল। ১৯৪৭ চনৰ ১৪–১৫ আগষ্টৰ মাজনিশা ভাৰত আৰু পাকিস্তান স্বায়ত্ব শাসিত দেশ দুখন আইনগতভাৱে অস্তিত্ব লাভ কৰে।

বিভাজনে ধৰ্মীয় ৰেখাৰে ১কোটি ২০ লাখ-২ কোটি লোকক স্থানচ্যুত কৰি নতুনকৈ গঠিত ডমিনিয়নসমূহত শৰণাৰ্থীৰ সংকটৰ সৃষ্টি কৰিছিল৷ বৃহৎ পৰিসৰৰ হিংসা সংঘটিত হৈছিল৷ কেইবা লাখৰ পৰা ২০ লাখৰ ভিতৰত মানুহ ভিন্ন আছিল। বিভাজনৰ হিংসাত্মক প্ৰকৃতিয়ে ভাৰত আৰু পাকিস্তানৰ মাজত শত্ৰুতা আৰু সন্দেহৰ পৰিৱেশ সৃষ্টি কৰিছিল যিয়ে বৰ্তমান সময়তো দেশ দুখনক প্ৰভাৱিত কৰি ৰাখিছে৷

ভাৰত বিভাজন শব্দটোৱে ১৯৭১ চনত পাকিস্তানৰ পৰা বাংলাদেশ বিচ্ছিন্ন হোৱাৰ কথাও সামৰি লোৱা নাই৷ বাৰ্মা (বৰ্তমান ম্যানমাৰ) আৰু চিলন (বৰ্তমান শ্ৰীলংকা)ক ব্ৰিটিছ ভাৰতৰ প্ৰশাসনৰ পৰা পূৰ্বৰ বিচ্ছিন্নতাকো সামৰি লোৱা নাই। এই শব্দটোৱে নতুন ডমিনিয়ন দুটাত ৰাজকীয় ৰাষ্ট্ৰৰ ৰাজনৈতিক সংহতিৰ কথাও সামৰি লোৱা নাই৷ হায়দৰাবাদ, জুনাগড়, জম্মু-কাশ্মীৰ ৰাজকীয় ৰাজ্যত উদ্ভৱ হোৱা সংলগ্ন বা বিভাজনৰ বিবাদকো সামৰি লোৱা নাই যদিও বিভাজনৰ সময়ত কিছুমান ৰাজকীয় ৰাজ্যত ধৰ্মীয় ৰেখাৰে হিংসাৰ সৃষ্টি হৈছিল। ১৯৪৭–১৯৫৪ চনৰ সময়ছোৱাত ফৰাচী ভাৰতৰ এনক্লেভসমূহক ভাৰতত অন্তৰ্ভুক্ত কৰা, নতুবা ১৯৬১ চনত ভাৰতে গোৱা আৰু পৰ্তুগীজ ভাৰতৰ অন্যান্য জিলাসমূহ অন্তৰ্ভুক্ত কৰাটোও সামৰি লোৱা নাই। ১৯৪৭ চনত অঞ্চলটোৰ অন্যান্য সমসাময়িক ৰাজনৈতিক সত্তা যেনে-ছিকিম, ভূটান, নেপাল, মালদ্বীপ আদি এই বিভাজনৰ কোনো প্ৰভাৱ পৰা নাছিল।

পৃষ্ঠভূমি

• 
  ১৯০৯-হিন্দু শতাংশ
• 
  ১৯০৯- মুছলমানৰ শতাংশ
• 
  ১৯০৯- শিখ, বৌদ্ধধৰ্মী আৰু জৈনসকলৰ শতাংশ

১৯০৫ চনত ভাৰতৰ ভাইচৰয় হিচাপে দ্বিতীয় কাৰ্যকালত লৰ্ড কাৰ্জনে বংগৰ প্ৰদেশক মুছলমান সংখ্যাগৰিষ্ঠ প্ৰদেশ পূৰ্ব বংগ, অসম আৰু হিন্দু সংখ্যাগৰিষ্ঠ বংগ প্ৰদেশ (বৰ্তমানৰ ভাৰতীয় পশ্চিম বংগ, বিহাৰ, ঝাৰখণ্ড আৰু ওড়িশা ৰাজ্য) বুলি বিভক্ত কৰে। কাৰ্জনৰ এই কাৰ্য্য, বংগ বিভাজনক লৰ্ড উইলিয়াম বেণ্টিংকৰ সময়ৰ পৰাই বিভিন্ন ঔপনিৱেশিক প্ৰশাসনে চিন্তা কৰিছিল যদিও কেতিয়াও কাৰ্য্যকৰী কৰা হোৱা নাছিল৷

বংগৰ হিন্দু অভিজাত শ্ৰেণীৰ বহুতৰে মাটি পূব বংগৰ মুছলমান কৃষকক লিজত দিয়া হৈছিল আৰু ইয়াৰ বিৰুদ্ধে তীব্ৰ প্ৰতিবাদহ সাব্যস্ত কৰা হৈছিল। নতুন বংগ প্ৰদেশত বিহাৰী আৰু ওড়িয়াসকলে বাঙালীৰ সংখ্যাতকৈ বেছি হোৱাৰ সম্ভাৱনাত বিচলিত হোৱা বৃহৎ বঙালী-হিন্দু মধ্যবিত্ত শ্ৰেণীটোৱে (ভদ্ৰলোক) অনুভৱ কৰিছিল যে কাৰ্জনৰ এই বিভাজন তেওঁলোকৰ ৰাজনৈতিক আত্মবিশ্বাসভাজনতাৰ এক উচিত শাস্তি৷ কাৰ্জনৰ এই সিদ্ধান্তৰ বিৰুদ্ধে ব্যাপক প্ৰতিবাদে প্ৰধানকৈ স্বদেশী (‘ভাৰতীয় ক্ৰয়’) অভিযানৰ ৰূপ লৈছিল, য’ত ব্ৰিটিছ সামগ্ৰী বৰ্জন কৰা হৈছিল। বিচ্ছিন্নভাৱে, কিন্তু স্পষ্টভাৱে প্ৰতিবাদকাৰীসকলে ৰাজনৈতিক হিংসাও গ্ৰহণ কৰিছিল, য'ত সাধাৰণ নাগৰিকৰ ওপৰত আক্ৰমণ জড়িত আছিল। হিংসাত্মক পৰিস্থিতি অকাৰ্যকৰী আছিল, কাৰণ বেছিভাগ পৰিকল্পিত আক্ৰমণ হয় ব্ৰিটিছে বাধা দিছিল নহয় বিফল হৈছিল।দুয়োবিধ প্ৰতিবাদৰ বাবে সমাৱেশৰ শ্লোগান আছিল বংকিম চন্দ্ৰ চেটাৰ্জীৰ গীতৰ শিৰোনাম বন্দে মাতৰম্, য'ত বংগ, ভাৰত আৰু হিন্দু দেৱী কালীৰ পক্ষত বিভিন্ন ধৰণে থিয় দিয়া এগৰাকী মাতৃ দেৱীক আমন্ত্ৰণ জনোৱা হৈছিল। কলিকতাৰ পৰা বংগৰ আশে-পাশে থকা অঞ্চললৈ এই অশান্তি বিয়পি পৰে যেতিয়া কলিকতাৰ ইংৰাজী শিক্ষিত ছাত্ৰ-ছাত্ৰীসকলে নিজৰ গাঁও আৰু চহৰলৈ ঘৰলৈ উভতি যায়। শ্লোগানৰ ধৰ্মীয় আলোড়ন আৰু বিভাজনক লৈ ৰাজনৈতিক ক্ষোভৰ সংমিশ্ৰণ ঘটিছিল যেতিয়া জুগন্তৰৰ দৰে গোটৰ যুৱকসকলে ৰাজহুৱা ভৱনত বোমা বিস্ফোৰণ, অস্ত্ৰৰে ডকাইতি আৰু ব্ৰিটিছ বিষয়াসকলক হত্যা কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰিছিল। যিহেতু কলিকতা সাম্ৰাজ্যবাদী ৰাজধানী আছিল, সেয়েহে অতি সোনকালেই এই ক্ষোভ আৰু শ্লোগান দুয়োটা ৰাষ্ট্ৰীয় পৰ্যায়ত প্ৰচাৰিত হৈছিল।

প্ৰথম বিশ্বযুদ্ধৰ সময়ত মেছ’পটেমিয়াত মেছ’পটেমিয়া অভিযানকাৰী বাহিনীৰ সৈতে আহত সৈনিকৰ যত্ন লোৱা ভাৰতীয় চিকিৎসা অৰ্ডাৰ্লীসকল

দক্ষিণ আফ্ৰিকাৰ পৰা ভাৰতলৈ উভতি অহাৰ পিছত ১৯১৬ চনত কৰাচীত মোহনদাস কৰমচান্দ গান্ধীয়ে আদৰণি লাভ কৰে

ব্ৰিটেইন আৰু ভাৰতৰ সাম্ৰাজ্যবাদী সম্পৰ্কত প্ৰথম বিশ্বযুদ্ধ গুৰুত্বপূৰ্ণ বুলি প্ৰমাণিত হৈছিল। ব্ৰিটিছ ভাৰতীয় সেনাৰ ১৪ লাখ ভাৰতীয় আৰু ব্ৰিটিছ সৈন্যই যুদ্ধত অংশগ্ৰহণ কৰিছিল আৰু তেওঁলোকৰ অংশগ্ৰহণৰ সাংস্কৃতিক পৰিণতি বহল হৈছিল। ভাৰতীয় সৈন্যই ব্ৰিটিছ সৈন্যৰ সৈতে যুঁজি মৃত্যু হোৱাৰ খবৰ বাতৰি কাকত আৰু ৰেডিঅ'ৰ নতুন মাধ্যম দুয়োটাতে বিশ্বৰ দূৰৈৰ চুকলৈ যাত্ৰা কৰিছিল। ইয়াৰ ফলত ভাৰতৰ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় প্ৰতিচ্ছবি বৃদ্ধি পাইছিল আৰু ১৯২০ চনলৈকে ইয়াৰ প্ৰভাৱ দেখা গৈছিল।

১৯১৬ চনৰ কংগ্ৰেছৰ লক্ষ্ণৌ অধিৱেশনতো কংগ্ৰেছ আৰু মুছলিম লীগৰ এক অভাৱনীয় পাৰস্পৰিক প্ৰচেষ্টাৰ স্থান আছিল, যাৰ বাবে জাৰ্মানী আৰু তুৰস্কৰ যুদ্ধকালীন অংশীদাৰিত্বই এই অনুষ্ঠানৰ ব্যৱস্থা কৰিছিল। যিহেতু অট্টোমান চুলতানে ইছলামিক পবিত্ৰ স্থান মক্কা, মদিনা আৰু জেৰুজালেমৰ ৰক্ষকতাও লাভ কৰিছিল আৰু যিহেতু ব্ৰিটিছ আৰু তেওঁলোকৰ মিত্ৰ দেশসমূহ এতিয়া অট্টোমান সাম্ৰাজ্যৰ সৈতে সংঘাতত লিপ্ত হৈছিল, সেয়েহে কিছুমান ভাৰতীয় মুছলমানৰ মাজত ব্ৰিটিছৰ "ধৰ্মীয় নিৰপেক্ষতা" সম্পৰ্কে সন্দেহ বৃদ্ধি পাবলৈ ধৰিলে৷ ১৯১১ চনত বংগৰ পুনৰ একত্ৰীকৰণৰ ফলত ইতিমধ্যে সন্দেহৰ সৃষ্টি হৈছিল, যিটো সিদ্ধান্ত হিচাপে দেখা গৈছিল মুছলমানসকলৰ প্ৰতি অসুস্থতা। লক্ষ্ণৌ চুক্তিত তিলক আৰু তেওঁৰ সমৰ্থকসকলে প্ৰচাৰ চলোৱা বৃহত্তৰ আত্মশাসনৰ প্ৰস্তাৱত লীগে কংগ্ৰেছৰ সৈতে যোগদান কৰে; বিনিময়ত কংগ্ৰেছে প্ৰাদেশিক বিধানসভাৰ লগতে ইম্পেৰিয়েল বিধান পৰিষদত মুছলমানসকলৰ বাবে পৃথক ভোটাৰ গ্ৰহণ কৰে। ১৯১৬ চনত মুছলিম লীগৰ সদস্য আছিল ৫০০ৰ পৰা ৮০০ৰ ভিতৰত আৰু পিছৰ বছৰবোৰৰ ভাৰতীয় মুছলমানসকলৰ মাজত এতিয়াও ইয়াৰ বহল অনুগামী নাছিল৷