সমললৈ যাওক

মতাদৰ্শ

আন্তঃৱিকি লিংক সম্পাদনা কৰক
অসমীয়া ৱিকিপিডিয়াৰ পৰা

মতাদৰ্শ (ইংৰাজী: Ideology), মতবাদ বা মতবিজ্ঞান হৈছে কোনো ব্যক্তি বা ব্যক্তিৰ গোটৰ ওপৰত আৰোপ কৰা বিশ্বাস বা মূল্যবোধৰ গোট, বিশেষকৈ যিবোৰ কাৰণত ৰখা হয় যিবোৰ কেৱল কিছুমান জ্ঞানত বিশ্বাসৰ বিষয়ে নহয়,[1][2] য'ত "ব্যৱহাৰিক উপাদানসমূহ তাত্ত্বিক উপাদানৰ দৰেই বিশিষ্ট"।[3] পূৰ্বতে মূলতঃ অৰ্থনৈতিক, ৰাজনৈতিক বা ধৰ্মীয় তত্ত্ব আৰু নীতিৰ ক্ষেত্ৰত প্ৰযোজ্য আছিল, কাৰ্ল মাৰ্ক্স আৰু ফ্ৰেড্ৰিখ এংগেলছৰ পৰা আৰম্ভ হোৱা পৰম্পৰা অনুসৰি, শেহতীয়াকৈ ব্যৱহাৰে এই শব্দটোক মূলতঃ অপমানজনক বুলি গণ্য কৰে।[4]

এই শব্দটো ফৰাচী আলোকজ্জ্বল যুগৰ এজন অভিজাত আৰু দাৰ্শনিক এণ্টোৱান ডেষ্টুট ডি ট্ৰেচিয়ে উদ্ভাৱন কৰিছিল আৰু ১৭৯৬ চনত ইয়াক "ধাৰণাৰ বিজ্ঞান" হিচাপে কল্পনা কৰিছিল যাতে ভিৰৰ অযুক্তিকৰ অনুভূতিৰ বিৰোধিতা কৰিবলৈ ধাৰণাসমূহৰ এক যুক্তিসংগত ব্যৱস্থা গঢ়ি তুলিব পাৰে। ৰাজনীতি বিজ্ঞানত এই শব্দটো বৰ্ণনাত্মক অৰ্থত ৰাজনৈতিক বিশ্বাস ব্যৱস্থাক বুজাবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা হয়।[4]

ব্যুৎপত্তিবিজ্ঞান

[সম্পাদনা কৰক]
এণ্টোৱান ডেষ্টুট ডি ট্ৰেচিয়ে "মতাদৰ্শ" শব্দটোৰ উদ্ভাৱন কৰিছিল।

মতাদৰ্শ শব্দটোৰ উৎপত্তি ফৰাচী আইডিঅ'লজিৰ পৰা হৈছে, নিজেই গ্ৰীক ভাষাৰ সংমিশ্ৰণৰ পৰা উদ্ভৱ হৈছে: idéā (ἰδέα, 'ধাৰণা, আৰ্হি'; ​​ল'কিয়ান ধাৰণাবোধৰ ওচৰত) আৰু -logía (-λογῐ́ᾱ, 'the study of')।

ইতিহাস

[সম্পাদনা কৰক]

"মতাদৰ্শ" শব্দটো আৰু ইয়াৰ সৈতে জড়িত ধাৰণা ব্যৱস্থাটো ১৭৯৬ চনত এণ্টোৱান ডেষ্টুট ডি ট্ৰেচীয়ে (১৭৫৪–১৮৩৬) বিকশিত কৰিছিল, যিয়ে কাৰাগাৰত থকাৰ সময়তে (১৭৯৩ চনৰ নৱেম্বৰৰ পৰা ১৭৯৪ চনৰ অক্টোবৰলৈকে) তেওঁৰ ধাৰণাসমূহক স্ফটিকত পৰিণত কৰিছিল, য'ত তেওঁক প্ৰায় ১৭৯৩ চনৰ জুলাইৰ পৰা ১৭৯৪ চনৰ জুলাইলৈকে সন্ত্ৰাসবাদৰ ৰাজত্বকালত বিচাৰৰ বাকী থকা অৱস্থাত ৰখা হৈছিল তেওঁ লক আৰু এটিয়েন বনট ডি কণ্ডিলাকৰ ৰচনা পঢ়িছিল।[5]

নৈতিক আৰু ৰাজনীতি বিজ্ঞানৰ বাবে এক নিৰাপদ ভেটি গঢ়ি তোলাৰ আশাত ট্ৰেচীয়ে দুটা কথাৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি "ধাৰণাৰ বিজ্ঞান" শব্দটোৰ উদ্ভাৱন কৰিছিল: (১) বস্তুগত জগতখনৰ সৈতে যোগাযোগ কৰাৰ সময়ত মানুহে অনুভৱ কৰা অনুভূতি; আৰু (২) সেই অনুভূতিৰ বাবে তেওঁলোকৰ মনত গঢ় লৈ উঠা ধাৰণাবোৰ। ট্ৰেচীয়ে মতাদৰ্শক এক উদাৰ দৰ্শন হিচাপে ধাৰণা কৰিছিল যিয়ে ব্যক্তিগত স্বাধীনতা, সম্পত্তি, মুক্ত বজাৰ আৰু ৰাষ্ট্ৰৰ ক্ষমতাৰ সাংবিধানিক সীমা ৰক্ষা কৰিব। তেওঁৰ মতে, এই দিশসমূহৰ ভিতৰত মতাদৰ্শই আটাইতকৈ সাধাৰণ শব্দ কাৰণ 'ধাৰণাৰ বিজ্ঞান'ত ইয়াৰ প্ৰকাশ আৰু সিদ্ধান্তৰ অধ্যয়নো অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছে।[6] ১৭৯৪ চনৰ জুলাই মাহত মেক্সিমিলিয়ান ৰবস্পিয়েৰক উৎখাত কৰা অভ্যুত্থানে ট্ৰেচিক নিজৰ কাম আগুৱাই নিবলৈ অনুমতি দিয়ে। [6] ট্ৰেচীয়ে বিপ্লৱৰ সন্ত্ৰাসবাদী পৰ্যায়ৰ প্ৰতি (নেপোলিয়ন যুদ্ধৰ অংশ হিচাপে ১৭৯৯ চনৰ পৰা ১৮১৫ চনলৈকে নেপোলিয়নৰ শাসনৰ সময়ত) প্ৰতিক্ৰিয়া প্ৰকাশ কৰি তেওঁক প্ৰায় ধ্বংস কৰা অযুক্তিকৰ গোট-আৱেগৰ বিৰোধিতা কৰিবলৈ এক যুক্তিসংগত ধাৰণা ব্যৱস্থা গঢ়ি তুলিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল।

মতাদৰ্শৰ প্ৰায় মৌলিক অৰ্থৰ পিছৰ প্ৰাৰম্ভিক উৎস হ'ল হিপ'লাইট টেইনৰ এন্সিয়েন ৰেজিমৰ ওপৰত লিখা গ্ৰন্থ, দ্য অৰিজিনছ অৱ কন্টেম্পৰেৰী ফ্ৰান্স (ফৰাচী: লেছ অৰিজিনছ ডি লা ফ্ৰান্স কন্টেম্পৰেইন) প্ৰথম খণ্ড (১৮৭৫)। তেওঁ মতাদৰ্শক চক্ৰেটিক পদ্ধতিৰে দৰ্শন শিকোৱাৰ সৈতে মিল থকা বুলি বৰ্ণনা কৰিছে, যদিও সাধাৰণ পাঠকৰ ইতিমধ্যে থকা শব্দভাণ্ডাৰৰ বাহিৰলৈ সম্প্ৰসাৰিত নকৰাকৈ, আৰু ব্যৱহাৰিক বিজ্ঞানৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় পৰ্যবেক্ষণৰ উদাহৰণ নোহোৱাকৈ। টেইনে ইয়াক কেৱল ট্ৰেচিৰ সৈতে নহয়, তেওঁৰ পৰিৱেশৰ সৈতেও চিনাক্ত কৰে আৰু কণ্ডিলেকক ইয়াৰ অন্যতম পূৰ্বসূৰী হিচাপে অন্তৰ্ভুক্ত কৰে।

ট্ৰেচিৰ সৃষ্টিৰ পিছৰ শতিকাটোত মতাদৰ্শ শব্দটোৱে ইতিবাচক আৰু নেতিবাচক অৰ্থৰ মাজত আগলৈ পিছলৈ গতি কৰি থাকিল। যেতিয়া উত্তৰ-নেপোলিয়ন চৰকাৰসমূহে প্ৰতিক্ৰিয়াশীল স্থিতি গ্ৰহণ কৰিছিল, তেতিয়া এই ধাৰণাটোৱে ইটালী, স্পেনিছ আৰু ৰাছিয়ান চিন্তাবিদসকলক প্ৰভাৱিত কৰিছিল যিসকলে নিজকে উদাৰবাদী বুলি বৰ্ণনা কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰিছিল আৰু যিসকলে ১৮২০ চনৰ পৰাই ফ্ৰান্স আৰু ইটালীৰ কাৰ্বোনাৰী সমাজ আৰু ৰাছিয়াৰ ডিচেম্বৰিষ্টসকলকে ধৰি বিপ্লৱী কাৰ্যকলাপ পুনৰ আৰম্ভ কৰাৰ চেষ্টা কৰিছিল। কাৰ্ল মাৰ্ক্সে (১৮১৮–১৮৮৩) নেপোলিয়নৰ শব্দটোৰ নেতিবাচক অৰ্থ গ্ৰহণ কৰিছিল, নিজৰ লেখাত ইয়াক ব্যৱহাৰ কৰিছিল, য'ত তেওঁ এবাৰ ট্ৰেচিক ফিচব্লুটিজ বুৰ্জোৱা ডক্ট্ৰিনাৰ (এজন "মাছৰ তেজৰ বুৰ্জোৱা তত্ত্ববিদ") বুলি বৰ্ণনা কৰিছিল।[7] তাৰ পিছৰ পৰা এই শব্দটোৱে ইয়াৰ কিছু অপমানজনক অৰ্থ (ইউফেমিজম ট্ৰেডমিল) হেৰুৱাই পেলাইছে আৰু সামাজিক গোটসমূহৰ বিভিন্ন ৰাজনৈতিক মতামত আৰু ধাৰণা বিশ্লেষণত ই এক নিৰপেক্ষ শব্দত পৰিণত হৈছে।[8] মাৰ্ক্সে এই শব্দটোক শ্ৰেণী সংগ্ৰাম আৰু আধিপত্যৰ ভিতৰত ৰাখিলেও [9][10] আন কিছুমানে ইয়াক প্ৰতিষ্ঠানিক কাৰ্য্যকলাপ আৰু সামাজিক সংহতিৰ এক প্ৰয়োজনীয় অংশ বুলি বিশ্বাস কৰিছিল।[11]

উদাহৰণস্বৰূপে ধৰ্মতত্ত্বৰ একেশ্বৰবাদী মতাদৰ্শৰ বিষয়ে উত্তৰ-ছোভিয়েট ৰাছিয়ান চিন্তাধাৰাৰ সমান্তৰালভাৱে ৱালটাৰ ব্ৰুগেমেনে (১৯৩৩- ) ঐতিহাসিক ধৰ্মীয়/ৰাজনৈতিক প্ৰেক্ষাপটত "মতাদৰ্শগত বিশদ বিৱৰণ" পৰীক্ষা কৰিছে।[12]

সংজ্ঞা আৰু বিশ্লেষণ

[সম্পাদনা কৰক]

মতাদৰ্শসমূহ ৰাজনৈতিক, সামাজিক, জ্ঞানতাত্ত্বিক, নৈতিকতা আদি বহু ৰূপত আহে। শেহতীয়া বিশ্লেষণে কয় যে মতাদৰ্শ হৈছে ‘ধাৰণাৰ এক সুসংহত ব্যৱস্থা’ যিয়ে বাস্তৱৰ বিষয়ে কিছুমান মৌলিক অনুমানৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে যিবোৰৰ কোনো বাস্তৱিক ভিত্তি থাকিব পাৰে বা নাথাকিবও পাৰে। এই ব্যৱস্থাৰ জৰিয়তে মানুহে কৰা বিষয়ভিত্তিক চলি থকা বাছনিৰ জৰিয়তে ধাৰণাবোৰ সুসংহত, পুনৰাবৃত্তিমূলক আৰ্হিত পৰিণত হয়। এই ধাৰণাবোৰে বীজ হিচাপে কাম কৰে যাৰ চাৰিওফালে অধিক চিন্তা বাঢ়ি যায়। কোনো মতাদৰ্শৰ ওপৰত বিশ্বাস নিষ্ক্ৰিয় গ্ৰহণযোগ্যতাৰ পৰা আৰম্ভ কৰি আবেগিক পোষকতালৈকে হ’ব পাৰে। মানফ্ৰেড ষ্টেগাৰ আৰু পল জেমছৰ দৰে সংজ্ঞাই আৰ্হি আৰু সত্যৰ আকস্মিক দাবী দুয়োটা বিষয়ৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে। তেওঁলোকে লিখিছে: "মতাদৰ্শ হৈছে নীতিগতভাৱে প্ৰভাৱিত ধাৰণা আৰু ধাৰণাসমূহৰ আৰ্হিযুক্ত গোট, য'ত ক্ষমতাৰ সম্পৰ্কৰ বিশেষ উপস্থাপন থাকে। এই ধাৰণাগত মানচিত্ৰসমূহে মানুহক তেওঁলোকৰ ৰাজনৈতিক বিশ্বব্ৰহ্মাণ্ডৰ জটিলতাৰ অৰ্থ উলিয়াবলৈ আৰু সামাজিক সত্যৰ দাবীক আগুৱাই নিবলৈ সহায় কৰে।"[13]

মতাদৰ্শ আৰু সামাজিক ব্যৱস্থাৰ মাজৰ সম্পৰ্ক অন্বেষণ কৰিবলৈ চেষ্টা কৰা জৰ্জ ৱালফৰ্ড আৰু হেৰল্ড ৱালছবিৰ কামত মতাদৰ্শৰ ধাৰণাটো (নিৰ্দিষ্ট মতাদৰ্শৰ পৰিৱৰ্তে) পদ্ধতিগত মতাদৰ্শ নামেৰে অধ্যয়ন কৰা হৈছে। ডেভিদ ডব্লিউ মিনাৰে মতাদৰ্শ শব্দটো ব্যৱহাৰ কৰা ছটা ভিন্ন ধৰণৰ বৰ্ণনা কৰিছে:[14]

  1. কিছুমান বিশেষ ধৰণৰ সামগ্ৰী থকা কিছুমান ধাৰণা সংকলন হিচাপে, সাধাৰণতে নীতিগত।
  2. এটা গোটৰ ভিতৰত ধাৰণাবোৰৰ ৰূপ বা আভ্যন্তৰীণ যুক্তিসংগত গঠন হিচাপে।
  3. মানৱ সামাজিক পাৰস্পৰিক ক্ৰিয়া|মানৱ-সামাজিক পাৰস্পৰিক ক্ৰিয়াত ধাৰণাবোৰে লোৱা ভূমিকাৰ দ্বাৰা।
  4. এটা সংগঠনৰ সাংগঠনিক গাঁথনি|গাঁথনিত ধাৰণাসমূহে লোৱা ভূমিকাৰ দ্বাৰা ।
  5. অৰ্থ হিচাপে, যাৰ উদ্দেশ্য বুনিব পৰা আৰু
  6. সামাজিক যোগাযোগৰ স্থান হিচাপে।

উইলাৰ্ড এ মুলিন্সৰ মতে মতাদৰ্শক ইউটোপিয়া আৰু ঐতিহাসিক মিথৰ আনুষংগিক (কিন্তু সুকীয়া) বিষয়সমূহৰ সৈতে তুলনা কৰা উচিত। মতাদৰ্শ চাৰিটা মূল বৈশিষ্ট্যৰে গঠিত:[15]

  1. ইয়াৰ জ্ঞানৰ ওপৰত ক্ষমতা থাকিব লাগিব;
  2. ই মানুহৰ মূল্যায়নক পথ প্ৰদৰ্শন কৰিবলৈ সক্ষম হ’ব লাগিব;
  3. ই কাৰ্য্যৰ দিশত পথ প্ৰদৰ্শন কৰিব লাগিব; আৰু
  4. ই যুক্তিগতভাৱে সুসংহত হ’ব লাগিব।

মাৰ্ক্সবাদী ব্যাখ্যা

[সম্পাদনা কৰক]
কাৰ্ল মাৰ্ক্সৰ মতে এখন সমাজৰ প্ৰধান মতাদৰ্শ ইয়াৰ অধিগাঁথনিৰ এক অবিচ্ছেদ্য অংগ।

মাৰ্ক্সৰ বিশ্লেষণত মতাদৰ্শক অৰ্থনৈতিক সম্পৰ্কৰ পৰা উদ্ভৱ হোৱা ভুৱা চেতনাৰ ব্যৱস্থা হিচাপে দেখা যায়, যিয়ে প্ৰভাৱশালী শ্ৰেণীৰ স্বাৰ্থ প্ৰতিফলিত আৰু ৰক্ষা কৰে।[16]

সমাজৰ মাৰ্ক্সবাদী ভিত্তি আৰু অতিগাঁথনি আৰ্হিত ভিত্তিই উৎপাদন আৰু উৎপাদন পদ্ধতিৰ সম্পৰ্কক বুজায় আৰু অধিগাঁথনিয়ে প্ৰধান মতাদৰ্শক (অৰ্থাৎ ধৰ্মীয়, আইনী, ৰাজনৈতিক ব্যৱস্থা) বুজায়। উৎপাদনৰ অৰ্থনৈতিক ভিত্তিই এখন সমাজৰ ৰাজনৈতিক অধিগাঁথনি নিৰ্ধাৰণ কৰে। শাসক শ্ৰেণী-স্বাৰ্থই ন্যায্যতা প্ৰদানকাৰী মতাদৰ্শৰ অধিগাঁথনি আৰু প্ৰকৃতি নিৰ্ধাৰণ কৰে— কাৰ্য্যসমূহ সম্ভৱপৰ কাৰণ শাসক শ্ৰেণীয়ে উৎপাদনৰ মাধ্যমসমূহ নিয়ন্ত্ৰণ কৰে। উদাহৰণস্বৰূপে, সামন্তীয় উৎপাদন পদ্ধতিত ধৰ্মীয় মতাদৰ্শই অধিগাঁথনিৰ আটাইতকৈ বিশিষ্ট দিশ, আনহাতে পুঁজিবাদী গঠনত উদাৰতাবাদ আৰু সামাজিক গণতন্ত্ৰৰ দৰে মতাদৰ্শই আধিপত্য বিস্তাৰ কৰে। সেয়েহে মতাদৰ্শৰ বৃহৎ গুৰুত্বই এখন সমাজক ন্যায্যতা প্ৰদান কৰে আৰু মিছা চেতনাৰ জৰিয়তে সমাজৰ বিচ্ছিন্ন গোটবোৰক ৰাজনৈতিকভাৱে বিভ্ৰান্ত কৰে। কিছু ব্যাখ্যা আগবঢ়োৱা হৈছে। এণ্টনিঅ’ গ্ৰামচ্চিয়ে সাংস্কৃতিক আধিপত্যৰ ব্যৱহাৰ কৰি শ্ৰমিক শ্ৰেণীৰ নিজৰ স্বাৰ্থৰ বিষয়ে কিয় ভুল মতাদৰ্শগত ধাৰণা আছে সেই কথা বুজাইছে। মাৰ্ক্সে যুক্তি দিছিল: "যি শ্ৰেণীৰ হাতত বস্তুগত উৎপাদনৰ মাধ্যম আছে, সেই শ্ৰেণীটোৱে মানসিক উৎপাদনৰ মাধ্যমকো নিয়ন্ত্ৰণ কৰে।"[17]

মতাদৰ্শ আৰু পণ্য (ডেবৰ্ড)

[সম্পাদনা কৰক]

চিচুৱেচনিষ্ট ইণ্টাৰনেশ্যনেলৰ প্ৰতিষ্ঠাপক সদস্য ফৰাচী মাৰ্ক্সবাদী তত্ত্ববিদ গাই ডেবৰ্ডে যুক্তি দিছিল যে যেতিয়া পণ্যটো সমাজৰ "প্ৰয়োজনীয় শ্ৰেণী" হৈ পৰে, অৰ্থাৎ যেতিয়া পণ্যীকৰণৰ প্ৰক্ৰিয়াটো সম্পূৰ্ণ পৰিসৰত পৰিপূৰ্ণ হয়, তেতিয়া সমাজৰ প্ৰতিচ্ছবিখন পণ্যটোৱে প্ৰচাৰিত হয় (যিহেতু ই জীৱনৰ সকলোকে নিজৰ মূল্যক কেৱল হিচাপে উৎপন্ন কৰা ধাৰণা আৰু বস্তুৰ দ্বাৰা গঠিত বুলি বৰ্ণনা কৰে বিনিময় মূল্যৰ ক্ষেত্ৰত ব্যৱসায়যোগ্য সামগ্ৰী), জীৱনৰ সকলোকে উপনিবেশিকৰণ কৰে আৰু সমাজখনক কেৱল প্ৰতিনিধিত্বলৈ হ্ৰাস কৰে, দ্য ছ'চাইটি অৱ দ্য স্পেকটেকেল।[18]

ইউনিফাইং এজেন্ট (হফাৰ)

[সম্পাদনা কৰক]

আমেৰিকান দাৰ্শনিক এৰিক হফাৰে কেইবাটাও উপাদান চিনাক্ত কৰিছিল যিয়ে এটা বিশেষ মতাদৰ্শৰ অনুগামীসকলক একত্ৰিত কৰে: [19]

  1. ঘৃণা: "দেৱতা অবিহনে গণ আন্দোলন উদ্ভৱ আৰু বিয়পিব পাৰে, কিন্তু চয়তানৰ ওপৰত বিশ্বাস অবিহনে কেতিয়াও নহয়।"[19] "আদৰ্শ চয়তান" এজন বিদেশী। [19]:৯৩
  2. অনুকৰণ: “আমি নিজৰ ওপৰত যিমানেই কম সন্তুষ্ট হওঁ, আনৰ দৰে হোৱাৰ ইচ্ছা সিমানেই বেছি হয়... আমি নিজৰ বিচাৰ আৰু সৌভাগ্যক যিমানেই অনাস্থা কৰো, সিমানেই আমি আনৰ আদৰ্শ অনুসৰণ কৰিবলৈ সাজু হওঁ।”[19]:১০১–২
  3. বুজাই দিয়া: প্ৰচাৰকসকলৰ ধৰ্মান্তৰকৰণৰ উদ্যম “এতিয়াও পোৱা নোপোৱা কিবা এটাৰ আবেগিক অনুসন্ধানতকৈ আমাৰ ইতিমধ্যে থকা বস্তু এটা এৰি দিয়াৰ ইচ্ছাৰ পৰাই বেছিকৈ উদ্ভৱ হয়।”[19]:১০১
  4. জোৰ-জবৰদস্তি: হফাৰে দাবী কৰে যে হিংসা আৰু ধৰ্মান্ধতা পৰস্পৰৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল। বলপূৰ্বকভাৱে ইছলামিক বা কমিউনিষ্ট বিশ্বাসলৈ ধৰ্মান্তৰিত হোৱা লোকসকলো জোৰ-জবৰদস্তি কৰাসকলৰ দৰেই ধৰ্মান্ধ হৈ পৰে। তেওঁ কয়: “আমাৰ কাপুৰুষতাক যুক্তিসংগত কৰিবলৈ কাল্পনিক বিশ্বাসৰ প্ৰয়োজন।”[[19]:১০৭–৮
  5. নেতৃত্বঃ নেতা অবিহনে কোনো আন্দোলন নাথাকে। প্ৰায়ে সময় পূৰ নোহোৱালৈকে নেতাজনে বহু সময় অপেক্ষা কৰিবলগীয়া হয়। তেওঁ প্ৰলোভনমূলক ভৱিষ্যতৰ দৃষ্টিভংগীক ন্যায্যতা প্ৰদান কৰিবলৈ বৰ্তমানত ত্যাগৰ আহ্বান জনায়। প্ৰয়োজনীয় দক্ষতাসমূহৰ ভিতৰত আছে: সাহস, নিৰ্লজ্জতা, দৃঢ় ইচ্ছাশক্তি, ধৰ্মান্ধ বিশ্বাস; আবেগিক ঘৃণা, ধূৰ্ততা, প্ৰতীকত আনন্দ; জনসাধাৰণৰ প্ৰতি অন্ধ বিশ্বাস জগাই তোলাৰ ক্ষমতা; আৰু এজন সক্ষম লেফটেনেণ্টৰ এটা দল।[19]:১১২–৪ চাৰ্লাটানিজম অপৰিহাৰ্য, আৰু নেতাই প্ৰায়ে বন্ধু আৰু শত্ৰু উভয়কে অনুকৰণ কৰে, “এজন মডেলৰ পিছত একক মনোভাৱেৰে।” তেওঁ অনুগামীসকলক "প্ৰতিজ্ঞাত দেশ"ৰ দিশে লৈ নাযায়, কিন্তু কেৱল “তেওঁলোকৰ অবাঞ্চিত আত্মাৰ পৰা আঁতৰি যাব।”[19]:১১৬–৯
  6. কাৰ্য্য: যদিহে জনসাধাৰণক মহান প্ৰকল্প, পদযাত্ৰা, অন্বেষণ আৰু উদ্যোগৰ জৰিয়তে ব্যস্ত কৰি ৰখা হয়, তেন্তে মৌলিক চিন্তাধাৰাক দমন কৰা হয় আৰু একাগ্ৰতাক উৎসাহিত কৰা হয়।[[19]:১২০–১
  7. সন্দেহ: "চোৰাংচোৱাগিৰি আৰু চোৰাংচোৱাগিৰিৰ লগত চোৱাচিতা আৰু নিৰীক্ষণ হোৱাৰ মানসিক চাপৰ সজাগতাও থাকে।" এই ৰোগজনিত অনাস্থা প্ৰত্যাহ্বানহীন হৈ থাকে আৰু ই মতানৈক্যক নহয়, অনুকূলতাক উৎসাহিত কৰে।[[19]:১২৪

ৰাজনৈতিক মতাদৰ্শ

[সম্পাদনা কৰক]

ৰাজনীতি বিজ্ঞানত ৰাজনৈতিক মতাদৰ্শ হ’ল কোনো সামাজিক আন্দোলন, প্ৰতিষ্ঠান, শ্ৰেণী বা বৃহৎ গোটৰ আদৰ্শ, নীতি, মতবাদ, মিথ বা প্ৰতীকৰ এক নিৰ্দিষ্ট নৈতিক গোট যিয়ে সমাজে কেনেকৈ কাম কৰিব লাগে সেই বিষয়ে ব্যাখ্যা কৰে, এক নিৰ্দিষ্ট সামাজিক ব্যৱস্থাৰ বাবে কিছু ৰাজনৈতিক আৰু সাংস্কৃতিক ব্লুপ্ৰিণ্ট আগবঢ়ায়। ৰাজনৈতিক মতাদৰ্শসমূহ সমাজ এখনৰ বহুতো ভিন্ন দিশৰ সৈতে জড়িত, ইয়াৰ ভিতৰত আছে যদিও ইয়াৰ মাজতে সীমাবদ্ধ নহয়: অৰ্থনীতি, চৰকাৰ, পৰিৱেশ, শিক্ষা, স্বাস্থ্যসেৱা, শ্ৰম আইন, অপৰাধ আইন, ন্যায় ব্যৱস্থা, সামাজিক সুৰক্ষা আৰু কল্যাণ, ৰাজহুৱা নীতি আৰু প্ৰশাসন, বৈদেশিক নীতি, অধিকাৰ, স্বাধীনতা আৰু কৰ্তব্য, নাগৰিকত্ব, অনুপ্ৰৱেশ, সংস্কৃতি আৰু জাতীয় পৰিচয়, সামৰিক প্ৰশাসন, আৰু ধৰ্ম।

ৰাজনৈতিক মতাদৰ্শৰ দুটা মাত্ৰা আছে:

  1. লক্ষ্য: সমাজে কেনেকৈ কাম কৰিব লাগে; আৰু
  2. পদ্ধতি: আদৰ্শ ব্যৱস্থা লাভ কৰাৰ আটাইতকৈ উপযুক্ত উপায়।

ৰাজনৈতিক মতাদৰ্শ এটা বহুলাংশে ক্ষমতা কেনেকৈ আবণ্টন কৰিব লাগে আৰু ক্ষমতাক কি উদ্দেশ্যত ব্যৱহাৰ কৰিব লাগে সেই বিষয়েহে চিন্তা কৰে। কিছুমান দলে এটা নিৰ্দিষ্ট মতাদৰ্শৰ প্ৰতি অতি নিবিড়ভাৱে অনুসৰণ কৰে, আনহাতে কিছুমানে বিশেষ কোনো এটা মতাদৰ্শ গ্ৰহণ নকৰাকৈয়ে আনুষংগিক মতাদৰ্শৰ এটা গোটৰ পৰা বহল প্ৰেৰণা ল’ব পাৰে। প্ৰতিটো ৰাজনৈতিক মতাদৰ্শৰ চৰকাৰৰ সৰ্বোত্তম ৰূপ (যেনে গণতন্ত্ৰ, একনায়কত্ববাদ, ঈশ্বৰতন্ত্ৰ, খিলাফত আদি), চৰকাৰৰ পৰিসৰ (যেনে স্বৈৰাচাৰীতাবাদ, মুক্তিবাদ, ফেডাৰেলিজম ইত্যাদি), আৰু শ্ৰেষ্ঠ অৰ্থনৈতিক ব্যৱস্থা (যেনে পুঁজিবাদ, সমাজবাদ ইত্যাদি) সম্পৰ্কে কিছুমান ধাৰণা থাকে। কেতিয়াবা এটা মতাদৰ্শ আৰু ইয়াৰ এটা মূল ধাৰণা দুয়োটাকে চিনাক্ত কৰিবলৈ একেটা শব্দ ব্যৱহাৰ কৰা হয়। উদাহৰণস্বৰূপে সমাজবাদে কোনো অৰ্থনৈতিক ব্যৱস্থাক বুজাব পাৰে, বা সেই অৰ্থনৈতিক ব্যৱস্থাক সমৰ্থন কৰা মতাদৰ্শক বুজাব পাৰে। ১৯৯১ চনৰ পিছত বহু মন্তব্যকাৰীয়ে দাবী কৰে যে আমি উত্তৰ-মতাদৰ্শগত যুগত বাস কৰিছো,[20] য'ত মুক্তিদায়ক, সৰ্বাংগীন মতাদৰ্শসমূহ বিফল হৈছে। এই মতামত প্ৰায়ে ইতিহাসৰ শেষৰ ফালে ফ্ৰান্সিছ ফুকুৱামাৰ লেখাৰ সৈতে জড়িত হৈ থাকে। [21] ইয়াৰ বিপৰীতে নিয়েনহুছাৰে (২০১১) গৱেষণাক (মানৱ সম্পদ ব্যৱস্থাপনাৰ ক্ষেত্ৰত) অহৰহ "মতাদৰ্শ উৎপাদন কৰা" বুলি ভাবে।[22]

ৰাজনৈতিক মতাদৰ্শৰ শ্ৰেণীবিভাজনৰ বাবে বহুতো প্ৰস্তাৱিত পদ্ধতি আছে। মতাদৰ্শসমূহে ৰাজনৈতিক বৰ্ণালীত (যেনে বাওঁ, কেন্দ্ৰ বা সোঁ) নিজৰ অৱস্থানৰ দ্বাৰা নিজকে চিনাক্ত কৰিব পাৰে। ইয়াৰ উপৰিও ইহঁতক একক বিষয়ৰ দ্বাৰা পৃথক কৰিব পাৰি, যাৰ চাৰিওফালে ইহঁত গঢ় লৈ উঠিব পাৰে (যেনে নাগৰিক মুক্তিবাদ, ইউৰোপীয় সংহতিৰ সমৰ্থন বা বিৰোধিতা, গাঞ্জাৰ বৈধকৰণ)। ৰাজনৈতিক কৌশল (যেনে জনপ্ৰিয়তাবাদ, ব্যক্তিবাদ)ৰ দ্বাৰাও তেওঁলোকক পৃথক কৰিব পাৰি। সংজ্ঞাসমূহত সাংস্কৃতিক আপেক্ষিকতাবাদৰ বাবে ৰাজনৈতিক মতাদৰ্শৰ শ্ৰেণীবিভাজন অৱশ্যে কঠিন। উদাহৰণস্বৰূপে, "আমেৰিকানসকলে এতিয়া যিটোক ৰক্ষণশীলতা বুলি কয়, বিশ্বৰ বহু অংশই উদাৰতাবাদ বা নব্য উদাৰতাবাদ বুলি কয়"; ফিনলেণ্ডৰ এটা ৰক্ষণশীলতাক আমেৰিকাত সমাজবাদ বুলি অভিহিত কৰা হ'ব।[23]

দাৰ্শনিক মাইকেল অকেশ্বটে একক বিষয়ৰ মতাদৰ্শক "পৰম্পৰাত শিপাই থকা যুক্তিবাদী সত্যৰ কল্পিত তলৰ স্তৰৰ আনুষ্ঠানিক সংক্ষিপ্তকৰণ" বুলি সংজ্ঞায়িত কৰিছে। ইয়াৰ উপৰিও চাৰ্লছ ব্লেটবাৰ্গে ৰাজনৈতিক মতাদৰ্শক ৰাজনৈতিক দৰ্শনৰ পৰা পৃথক কৰা এটা বিৱৰণ আগবঢ়াইছে।[24]

অধ্যয়নত দেখা গৈছে যে ৰাজনৈতিক মতাদৰ্শ কিছু পৰিমাণে জিনগতভাৱে উত্তৰাধিকাৰী সূত্ৰে পোৱা যায়।[25][26][27][28][29][30][31]

মতাদৰ্শ আৰু ৰাষ্ট্ৰ

[সম্পাদনা কৰক]

যেতিয়া কোনো চৰকাৰৰ ভিতৰত ৰাজনৈতিক মতাদৰ্শ এটা প্ৰধান আৰু ব্যাপক উপাদান হৈ পৰে, তেতিয়া কোনোবাই মতাদৰ্শৰ কথা ক'ব পাৰে।[32] বিভিন্ন ধৰণৰ চৰকাৰে বিভিন্ন ধৰণে মতাদৰ্শৰ ব্যৱহাৰ কৰে, যিবোৰ সদায় ৰাজনীতি আৰু সমাজত সীমাবদ্ধ হৈ নাথাকে। কিছুমান ধাৰণা আৰু মতাদৰ্শ আনৰ ওপৰত অনুকূল বা প্ৰত্যাখ্যান কৰা হয়, সেয়া নিৰ্ভৰ কৰে বিদ্যমান সামাজিক ব্যৱস্থাৰ সৈতে সামঞ্জস্য বা ব্যৱহাৰৰ ওপৰত।

ক্ৰেন ব্ৰীণ্টনে দ্য এনাটমী অৱ এ ৰিভল্যুচনত যুক্তি দিছিল যে পুৰণি শাসন ব্যৱস্থাৰ প্ৰতি অসন্তুষ্টি হ'লে নতুন মতাদৰ্শ বিয়পি পৰে।[33] বিপ্লৱৰ সময়তো এই কথা পুনৰাবৃত্তি কৰিব পাৰি; এইদৰে ভ্লাদিমিৰ লেনিন আৰু ৰবস্পিয়েৰৰ দৰে উগ্ৰপন্থীয়ে অধিক মধ্যপন্থী বিপ্লৱীসকলৰ ওপৰত জয়লাভ কৰিব পাৰে।[34] এই পৰ্যায়ৰ লগে লগে থাৰ্মিডৰে নেপোলিয়ন আৰু জোচেফ ষ্টেলিনৰ দৰে প্ৰাগমেটিষ্টৰ অধীনত বিপ্লৱী উত্তেজনাৰ নিয়ন্ত্ৰণ কৰে, যিয়ে "স্বাভাৱিকতা আৰু ভাৰসাম্য" আনে।[35] ব্ৰীণ্টনৰ ক্ৰমটো ("মেন অৱ আইডিয়াছ > ৰেডিকেলছ > প্ৰেকটিকেল মেন অৱ একচন") জে উইলিয়াম ফুলব্ৰাইটে পুনৰাবৃত্তি কৰিছে,[36] আনহাতে এৰিক হফাৰৰ দ্য ট্ৰু বিলিভাৰত একেধৰণৰ ৰূপ দেখা গৈছে।[37]

মতাদৰ্শৰ মানসিক ব্যাখ্যা

[সম্পাদনা কৰক]

মনোবিজ্ঞানৰ বৃহৎ পৰিমাণৰ গৱেষণা মতাদৰ্শৰ কাৰণ, পৰিণতি আৰু বিষয়বস্তুৰ সৈতে জড়িত,[38][39][40] যাৰ ফলত আলথাছাৰে মানুহক "মতাদৰ্শগত প্ৰাণী" বুলি অভিহিত কৰা।[41](পৃষ্ঠা২৬৯) কেইবাটাও তত্ত্বই মানৱ সমাজত মতাদৰ্শৰ অস্তিত্বৰ ব্যাখ্যা দিবলৈ চেষ্টা কৰিছে।[41](পৃষ্ঠা২৬৯)

জোষ্ট, লেজাৰউড আৰু হাৰ্ডিনে (২০০৮) প্ৰস্তাৱ কৰিছে যে মতাদৰ্শসমূহে ব্যাখ্যাৰ প্ৰিপেকেজড একক হিচাপে কাম কৰিব পাৰে যিবোৰ পৃথিৱীখনক বুজিবলৈ, অস্তিত্বৰ ভাবুকি এৰাই চলিবলৈ আৰু মূল্যৱান আন্তঃব্যক্তিগত সম্পৰ্ক বজাই ৰাখিবলৈ মৌলিক মানৱীয় উদ্দেশ্যৰ বাবে বিয়পি পৰে।[42] লেখকসকলে এই সিদ্ধান্তত উপনীত হৈছে যে এনে উদ্দেশ্যই ব্যৱস্থা-ন্যায্যতা প্ৰদানকাৰী বিশ্বদৃষ্টিভংগী গ্ৰহণৰ ক্ষেত্ৰত অসমতাপূৰ্ণভাৱে নেতৃত্ব দিব পাৰে।[43] মনোবিজ্ঞানীসকলে সাধাৰণতে এই কথাত একমত যে ব্যক্তিত্বৰ বৈশিষ্ট্য, ব্যক্তিগত পাৰ্থক্যৰ চলক, প্ৰয়োজন আৰু মতাদৰ্শগত বিশ্বাসৰ মাজত কিবা এটা মিল থকা যেন লাগে।[43]

ন্যায়সংগত বিশ্ব তত্ত্বৰ মতে মানুহে নিয়ন্ত্ৰণ আৰু নিৰাপত্তাৰ অনুভূতিৰ বাবে এখন ন্যায্য পৃথিৱীত বিশ্বাস কৰিব বিচাৰে আৰু এই বিশ্বাস বজাই ৰাখিবলৈ মতাদৰ্শৰ সৃষ্টি কৰিব বিচাৰে, উদাহৰণস্বৰূপে বৈষম্য বা দুৰ্ভাগ্যজনক পৰিঘটনাক ন্যায্যতা প্ৰদান কৰি। মতাদৰ্শৰ একমাত্ৰ ব্যাখ্যা হিচাপে ন্যায়সংগত বিশ্ব তত্ত্বৰ সমালোচনা হ’ল ইয়াত মতাদৰ্শৰ মাজৰ পাৰ্থক্যৰ ব্যাখ্যা কৰা নহয়।[41](পৃষ্ঠা২৭০–২৭১)

সন্ত্ৰাস ব্যৱস্থাপনা তত্ত্বই ধাৰণা কৰে যে মতাদৰ্শক তেওঁলোকৰ বিশ্বদৃষ্টিভংগীৰ প্ৰতি ভাবুকিৰ বিৰুদ্ধে প্ৰতিৰক্ষা ব্যৱস্থা হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰা হয় যিয়ে পাছলৈ ব্যক্তিসকলক আত্মসন্মানবোধক সুৰক্ষা দিয়ে আৰু মৃত্যুৰ প্ৰতি তেওঁলোকৰ সচেতনতা হ্ৰাস কৰে। প্ৰমাণে দেখুৱাইছে যে মৃত্যুৰ প্ৰতি সচেতন ব্যক্তিক প্ৰৰোচিত কৰিলে ব্যক্তিজনে কোনো বিশেষ মতাদৰ্শৰ দ্বাৰা সমৰ্থিত ধৰণে প্ৰতিক্ৰিয়া প্ৰকাশ নকৰে, বৰঞ্চ বৰ্তমান তেওঁলোকে সচেতন মতাদৰ্শৰ পৰাই সঁহাৰি দিয়ে।[41](পৃষ্ঠা২৭১)

ব্যৱস্থাৰ ন্যায্যতা তত্ত্বই ধাৰণা কৰে যে মানুহে বিদ্যমান সমাজখনক ৰক্ষা কৰাৰ প্ৰৱণতা থাকে, আনকি কেতিয়াবা নিজৰ স্বাৰ্থৰ বিৰুদ্ধেও, যাৰ ফলত মানুহে যথাৰ্থ অৱস্থাক ন্যায্যতা প্ৰদান কৰিবলৈ মতাদৰ্শগত ব্যাখ্যা সৃষ্টি কৰে। জোষ্ট, ফিটজিমনছ আৰু কেয়ে যুক্তি আগবঢ়ায় যে পূৰ্বতে থকা ব্যৱস্থা এটাক সুৰক্ষিত কৰাৰ প্ৰেৰণা জ্ঞানমূলক সামঞ্জস্যৰ প্ৰতি আকাংক্ষাৰ বাবে (সময়ৰ লগে লগে একে ধৰণে চিন্তা কৰিব পৰা), অনিশ্চয়তা হ্ৰাস কৰা আৰু প্ৰচেষ্টা, নিয়ন্ত্ৰণৰ ভ্ৰম আৰু সমতাৰ ভয় হ্ৰাস কৰা।[41](পৃষ্ঠা২৭২) ব্যৱস্থাৰ ন্যায্যতা তত্ত্ব অনুসৰি,[42] মতাদৰ্শসমূহে প্ৰতিফলিত কৰে (অচেতন) প্ৰেৰণাদায়ক প্ৰক্ৰিয়া, ইয়াৰ বিপৰীতে ৰাজনৈতিক বিশ্বাসে সদায় স্বাধীন আৰু নিৰপেক্ষ চিন্তাধাৰাক প্ৰতিফলিত কৰে।[42]

উদ্ধৃতিসমূহ

[সম্পাদনা কৰক]
  1. "আমি কোনো মতাদৰ্শত বিশ্বাস কৰাৰ প্ৰয়োজন নাই। প্ৰয়োজনীয় কথাটো হ'ল আমাৰ প্ৰত্যেকৰে নিজৰ নিজৰ ভাল মানৱীয় গুণ গঢ়ি তোলা। সাৰ্বজনীন দায়িত্ববোধৰ প্ৰয়োজনীয়তাই আধুনিক জীৱনৰ প্ৰতিটো দিশতে প্ৰভাৱ পেলায়।" - দালাই লামা [44]
  2. "মতাদৰ্শৰ কাম হ'ল মুখা বা ভ্ৰমৰ দ্বাৰা আধিপত্যক সুস্থিৰ আৰু স্থায়ী কৰি ৰখা।" - চেলি হাছলেংগাৰ [45]
  3. "এটা মতাদৰ্শ সৰল মতামতৰ পৰা পৃথক কাৰণ ই হয় ইতিহাসৰ চাবিকাঠি, নহয় বিশ্বব্ৰহ্মাণ্ডৰ সকলো সাঁথৰৰ সমাধানৰ অধিকাৰী বুলি দাবী কৰে, নহয় প্ৰকৃতি আৰু মানুহক নিয়ন্ত্ৰণ কৰা বুলি কোৱা লুকাই থকা বিশ্বজনীন নিয়মৰ গভীৰ জ্ঞানৰ অধিকাৰী বুলি দাবী কৰে।" — হান্না এৰেণ্ড্ট [46]

তথ্য সংগ্ৰহ

[সম্পাদনা কৰক]
  1. ↑ Honderich, Ted (1995). The Oxford Companion to Philosophy. Oxford University Press. পৃষ্ঠা. 392. ISBN 978-0-19-866132-0. https://archive.org/details/oxfordcompaniont00hond. 
  2. ↑ "ideology". Lexico. Archived from the original on 2020-02-11. https://web.archive.org/web/20200211122517/https://www.lexico.com/definition/ideology। আহৰণ কৰা হৈছে: 2025-06-05. 
  3. ↑ Cranston, Maurice. [1999] 2014. "Ideology Archived 2020-06-09 at the Wayback Machine" (revised). Encyclopædia Britannica.
  4. ↑ 4.0 4.1 van Dijk, T. A. (2006). "Politics, Ideology, and Discourse". Discourse in Society. Archived from the original on 2011-07-08. https://web.archive.org/web/20110708194631/http://www.discourses.org/OldArticles/Politics,%20Ideology%20and%20Discourse.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 2019-01-28. 
  5. ↑ Vincent, Andrew (2009) (en ভাষাত). Modern Political Ideologies. John Wiley & Sons. পৃষ্ঠা. 1. ISBN 978-1-4443-1105-1. https://books.google.com/books?id=igrwb3rsOOUC&pg=PA1। আহৰণ কৰা হৈছে: 7 May 2020. 
  6. ↑ 6.0 6.1 Kennedy, Emmet (Jul–Sep 1979). ""Ideology" from Destutt De Tracy to Marx". Journal of the History of Ideas খণ্ড 40 (3): 353–368. doi:10.2307/2709242. 
  7. ↑ de Tracy, Antoine Destutt. [1801] 1817. Les Éléments d'idéologie, (3rd ed.). p. 4, as cited in Mannheim, Karl. 1929. "The problem of 'false consciousness.'" In Ideologie und Utopie. 2nd footnote.
  8. ↑ Eagleton, Terry (1991) Ideology. An introduction, Verso, p. 2
  9. ↑ Tucker, Robert C (1978). The Marx-Engels Reader, W. W. Norton & Company, p. 3.
  10. ↑ Marx, MER, p. 154
  11. ↑ Susan Silbey, "Ideology". Archived 2021-06-01 at the Wayback Machine. Cambridge Dictionary of Sociology.
  12. ↑ Brueggemann, Walter (1 January 1998). "'Exodus' in the Plural (Amos 9:7)". Many Voices, One God: Being Faithful in a Pluralistic World : in Honor of Shirley Guthrie. প্ৰকাশক Louisville, Kentucky: Westminster John Knox Press. পৃষ্ঠা. 16, 28. ISBN 9780664257576. https://books.google.com/books?id=9I0HRC46744C। আহৰণ কৰা হৈছে: 6 January 2025. "[...] ideological extension of the 'onlyness' of Yahweh to include the 'onlyness' of Israel, which I shall term mono-ideology. [...] As Deuteronomy is a main force for mono-ideology in ancient Judaism, so it is possible to conclude that Calvinism has been a primary force for mono-ideology in modern Christian history because of its insistence upon God's sovereignty, which is very often allied with socioeconomic-political hegemony." 
  13. ↑ James, Paul, and Manfred Steger. 2010. Globalization and Culture, Vol. 4: Ideologies of Globalism Archived 2020-04-29 at the Wayback Machine. London: Sage.
  14. ↑ Minar, David W. 1961. "Ideology and Political Behavior." Midwest Journal of Political Science 5(4):317–31. doi:10.2307/2108991. সাঁচ:JSTOR.
  15. ↑ Mullins, Willard A. 1972. "On the Concept of Ideology in Political Science." American Political Science Review 66(2):498–510. doi:10.2307/1957794.
  16. ↑ Marx, Karl; Engels, Friedrich (1974). "I. Feuerbach: Opposition of the Materialist and Idealist Outlooks". The German Ideology. [Students Edition]. Lawrence & Wishart. পৃষ্ঠা. 64সাঁচ:Hyphen68. ISBN 9780853152170. 
  17. ↑ Marx, Karl (1978a). "The German Ideology: Part I", The Marx-Engels Reader 2nd ed.. প্ৰকাশক New York: W.W. Norton & Company. 
  18. ↑ Guy Debord (1995). The Society of the Spectacle. Zone Books. 
  19. ↑ 19.00 19.01 19.02 19.03 19.04 19.05 19.06 19.07 19.08 19.09 Hoffer, Eric. 1951. The True Believer. Harper Perennial. p. 91, et seq.
  20. ↑ Bell, D. 2000. The End of Ideology: On the Exhaustion of Political Ideas in the Fifties (2nd ed.). Cambridge, MA: Harvard University Press. p. 393.
  21. ↑ Fukuyama, Francis. 1992. The End of History and the Last Man. New York: Free Press. p. xi.
  22. ↑ Nienhueser, Werner (October 2011). "Empirical Research on Human Resource Management as a Production of Ideology". Management Revue (Nomos Verlagsgesellschaft mbH & Co. KG) খণ্ড 22 (4): 367–393. doi:10.5771/0935-9915-2011-4-367. ISSN 0935-9915. "[...] current empirical research in HRM is generating ideology.". 
  23. ↑ Ribuffo, Leo P. (January 2011). "Twenty Suggestions for Studying the Right Now that Studying the Right Is Trendy" (en ভাষাত). Historically Speaking খণ্ড 12 (1): 2–6. doi:10.1353/hsp.2011.0013. ISSN 1944-6438. https://muse.jhu.edu/article/409734. 
  24. ↑ Blattberg, Charles (2009). "Political Philosophies and Political Ideologies". Public Affairs Quarterly খণ্ড 15 (3): 193–217. doi:10.1515/9780773576636-002. ISBN 978-0-7735-7663-6. https://philpapers.org/archive/BLAPPA-2.pdf. 
  25. ↑ Bouchard, Thomas J., and Matt McGue. 2003. "Genetic and environmental influences on human psychological differences (ePDF) Archived 2020-07-23 at the Wayback Machine." Journal of Neurobiology 54(1):44–45. doi:10.1002/neu.10160. PubMed
  26. ↑ Cloninger, et al. (1993).
  27. ↑ Eaves, L. J., and H. J. Eysenck. 1974. "Genetics and the development of social attitudes Archived 2017-03-27 at the Wayback Machine." Nature 249:288–89. doi:10.1038/249288a0.
  28. ↑ Alford, John, Carolyn Funk, and John R. Hibbing. 2005. "Are Political Orientations Genetically Transmitted? Archived 2017-08-09 at the Wayback Machine." American Political Science Review 99(2):153–167.
  29. ↑ Hatemi, Peter K., Sarah E. Medland, Katherine I. Morley, Andrew C. Heath, and Nicholas G. Martin. 2007. "The genetics of voting: An Australian twin study Archived 2008-07-20 at the Wayback Machine." Behavior Genetics 37(3):435–448. doi:10.1007/s10519-006-9138-8.
  30. ↑ Hatemi, Peter K., J. Hibbing, J. Alford, N. Martin, and L. Eaves. 2009. "Is there a 'party' in your genes? Archived 2021-06-01 at the Wayback Machine" Political Research Quarterly 62 (3):584–600. doi:10.1177/1065912908327606. সাঁচ:SSRN.
  31. ↑ Settle, Jaime E., Christopher T. Dawes, and James H. Fowler. 2009. "The heritability of partisan attachment Archived 2010-06-16 at the Wayback Machine." Political Research Quarterly 62(3):601–13. doi:10.1177/1065912908327607.
  32. ↑ Piekalkiewicz, Jaroslaw; Penn, Alfred Wayne (1995). Jaroslaw Piekalkiewicz, Alfred Wayne Penn. Politics of Ideocracy. State University of New York Press. ISBN 978-0-7914-2297-7. https://books.google.com/books?id=xC6FAAAAMAAJ। আহৰণ কৰা হৈছে: 2020-08-27. 
  33. ↑ Brinton, Crane. 1938. "Chapter 2." The Anatomy of Revolution.
  34. ↑ Brinton, Crane. 1938. "Chapter 6." The Anatomy of Revolution.
  35. ↑ Brinton, Crane. 1938. "Chapter 8." The Anatomy of Revolution.
  36. ↑ Fulbright, J. William. 1967. The Arrogance of Power. ch. 3–7.
  37. ↑ Hoffer, Eric. 1951. The True Believer. ch. 15–17.
  38. ↑ Jost, John T.; Federico, Christopher M.; Napier, Jaime L. (January 2009). "Political Ideology: Its Structure, Functions, and Elective Affinities". Annual Review of Psychology খণ্ড 60 (1): 307–337. doi:10.1146/annurev.psych.60.110707.163600. PMID 19035826. 
  39. ↑ Schlenker, Barry R.; Chambers, John R.; Le, Bonnie M. (April 2012). "Conservatives are happier than liberals, but why? Political ideology, personality, and life satisfaction". Journal of Research in Personality খণ্ড 46 (2): 127–146. doi:10.1016/j.jrp.2011.12.009. 
  40. ↑ Saucier, Gerard (2000). "Isms and the structure of social attitudes.". Journal of Personality and Social Psychology খণ্ড 78 (2): 366–385. doi:10.1037/0022-3514.78.2.366. PMID 10707341. 
  41. ↑ 41.0 41.1 41.2 41.3 41.4 Greenberg, Jeff; Koole, Sander Leon; Pyszczynski, Thomas A. (2004). Handbook of experimental existential psychology. প্ৰকাশক New York: Guilford Press. ISBN 978-1-59385-040-1. 
  42. ↑ 42.0 42.1 42.2 Jost, John T., Alison Ledgerwood, and Curtis D. Hardin. 2008. "Shared reality, system justification, and the relational basis of ideological beliefs." pp. 171–186 in Social and Personality Psychology Compass 2.
  43. ↑ 43.0 43.1 Lee S. Dimin (2011). Corporatocracy: A Revolution in Progress. পৃষ্ঠা. 140. 
  44. ↑ Bunson, Matthew, ed. 1997. The Dalai Lama's Book of Wisdom. Ebury Press. p. 180.
  45. ↑ Haslanger, Sally (2017). "I – Culture and Critique". Aristotelian Society Supplementary Volume খণ্ড 91: 149–73. doi:10.1093/arisup/akx001. 
  46. ↑ Arendt, Hannah. 1968. The Origins of Totalitarianism. Harcourt. p. 159.
"https://as.wikipedia.org/w/index.php?title=মতাদৰ্শ&oldid=515732"ৰ পৰা অনা হৈছে