মৌচুমী বায়ু
| প্ৰকৃতি শৃংখলাৰ অংশ |
| বতৰ |
|---|
| বাৰ্ষিক ঋতুসমূহ |
| Tropical seasons |
| ধুমুহাসমূহ |
| Precipitation |
| বিষয়সমূহ |
মৌচুমী বতাহ (/mɒnˈsuːn/) সাধাৰণতে ঋতুচৰিত্ৰ অনুসৰি দিশ সলনি কৰা বতাহক বুজায়, যাৰ সৈতে বৰষুণৰ পৰিৱৰ্তন হয়।[1] বৰ্তমানে এই শব্দটো বায়ুমণ্ডলীয় চলাচল আৰু বৰষুণৰ ঋতুগত পৰিৱৰ্তনৰ বৰ্ণনা কৰিবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা হয়, যি Intertropical Convergence Zone (ITCZ)-ৰ উত্তৰ আৰু দক্ষিণ সীমাৰ মাজত বাৰ্ষিক স্থানান্তৰৰ লগত সংযুক্ত। সাধাৰণতে এই শব্দটো বৰষুণৰ পৰ্য্যায় বা বৰষুণৰ ঋতু বুজাবলৈ ব্যৱহাৰ হয়, যদিও প্ৰকৃততে ইয়াৰ এটা শুষ্ক পৰ্য্যায়ো থাকে। স্থানীয়ভাৱে হোৱা, অলপ সময়ৰ ভিতৰত হোৱা, কিন্তু অধিক বৰষুণৰ ক্ষেত্ৰতো এই শব্দ ব্যৱহাৰ হয়।[2][3]
বিশ্বৰ মুখ্য মৌচুমী প্ৰণালীসমূহত আফ্ৰিকাৰ পশ্চিম অংশ, এছিয়ান–অষ্ট্ৰেলিয়ান মৌচুমী, উত্তৰ আমেৰিকান, আৰু দক্ষিণ আমেৰিকান মৌচুমী অন্তৰ্ভুক্ত।
এই শব্দটো প্ৰথম ইংৰাজীত ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল ব্ৰিটিছ ভাৰত আৰু তাৰ ওচৰৰ দেশসমূহত, যিয়ে বেঙ্গল উপসাগৰ আৰু আৰব সাগৰৰ পৰা অহা বৃহৎ মৌচুমী বতাহক বুজাবলৈ ব্যৱহাৰ কৰিছিল, যিয়ে অঞ্চলটোত অধিক বৰ্ষাপাত ঘটাইছিল।[4][5]
শব্দৰ উৎস
[সম্পাদনা কৰক]
"মৌচুমী" শব্দটো ক’ৰ পৰা আহিছে সেই বিষয়ে সম্পূৰ্ণ নিশ্চিততা নাই।[6] ইংৰাজী "monsoon" শব্দটো আহিছে পোৰ্তুগীজ ভাষাৰ monção শব্দৰ পৰা, যি শেষত আৰবী ভাষাৰ موسم (mawsim, অৰ্থাৎ "ঋতু")ৰ পৰা আহে, "সম্ভৱত আধুনিক ডাচ ভাষাৰ 'monson' শব্দৰ জৰিয়তে।" [7]
ইতিহাস
[সম্পাদনা কৰক]এছিয়ান মৌচুমী
[সম্পাদনা কৰক]এছিয়ান মৌচুমী বেছি শক্তিশালী হোৱা ঘটনাটো ভাৰতীয় উপমহাদেশ আৰু এছিয়াৰ মাজত প্ৰায় ৫০ নিযুত বছৰ আগতে হোৱা টিবেটান মালভূমিৰ উত্তোলনৰ সৈতে সম্পৰ্কিত বুলি ধৰা হয়।[8] আৰব সাগৰ আৰু চীনৰ লছ মালভূমিৰ ধূলি পৰ্যবেক্ষণৰ অধ্যয়নৰ ভিত্তিত, বহুতো ভূ-বৈজ্ঞানিক বিশ্বাস কৰে যে মৌচুমী প্ৰথা প্ৰায় ৮ নিযুত বছৰ আগতে শক্তিশালী হৈ উঠিছিল। কিছু গছৰ জীৱাশ্ম আৰু দক্ষিণ চীন সাগৰৰ দীঘল সময়ৰ পালিমাটিৰ অধ্যয়নৰ ভিত্তিত আন কিছুমানে এইটো ১৫-২০ নিযুত বছৰৰ আগৰ বুলি ধৰে আৰু ইয়াক প্ৰাৰম্ভিক টিবেটান উত্তোলনৰ সৈতে সংযুক্ত কৰে।[9] এই ধাৰণাটোৰ নিশ্চিততা লাভ কৰিবলৈ Integrated Ocean Drilling Programৰ দ্বাৰা গভীৰ সাগৰৰ নমুনা সংগ্ৰহৰ অপেক্ষা কৰা হৈছে।[10]
এই সময়ৰ পৰা মৌচুমী বতাহৰ শক্তিত যথেষ্ট পৰিৱৰ্তন হোৱা দেখা গৈছে, বিশেষকৈ প্লাইষ্ট’চিন যুগৰ বৰফ যুগৰ সময়ছোৱাৰ সৈতে সংযুক্ত জীৱাশ্ম জাৱতৰ আকাৰত পৰিৱৰ্তনৰ ফলত।[11]
এজন বিশ্লেষকে কৰা ১,২৩,২০০ ৰ পৰা ১,২১,২১০ বছৰ আগৰ মাজত এমিয়ান আন্তঃহিম যুগৰ মৌচুমী পৰ্যায়সমূহৰ অধ্যয়নে দেখা পোৱা গৈছে যে এইবোৰ সাধাৰণতে প্ৰায় ৬৪ বছৰৰ মুদ্ৰাৰ সৈতে আছিল, যাৰ ন্যূনতম ৫০ বছৰ আৰু সৰ্বাধিক প্ৰায় ৮০ বছৰতকৈ কম নহয়।[12]
আৰু এক অধ্যয়নে দেখুৱাইছে যে দক্ষিণ এছিয়াৰ মৌচুমী প্ৰায় ৫ নিযুত বছৰৰ আগতে বেছি শক্তিশালী হৈছিল। ইয়াৰ পিছত, বৰফ যুগৰ সময়ত সাগৰৰ পানীৰ স্তৰ কমি গ'ল আৰু ইণ্ডোনেছিয়ান পথ বন্ধ হৈ পৰিল। ফলত, পেছিফিক মহাসাগৰৰ ঠাণ্ডা পানী ভাৰত মহাসাগৰলৈ নাযাব পাৰিল। ইয়াৰ ফলত, ভাৰত মহাসাগৰৰ পৃষ্ঠৰ উষ্ণতা বৃদ্ধি পাই মৌচুমীৰ তীব্ৰতা বৃদ্ধি ঘটিছিল।[13]
২০১৮ চনত কৰা এটা অধ্যয়নে দেখুৱাইছে যে বিগত এক নিযুত বছৰত দক্ষিণ এছিয়াৰ মৌচুমীৰ বৰষুণৰ পৰিমাণ হিম যুগত বৰ্তমান আন্তঃহিম যুগতকৈ যথেষ্ট কম আছিল।[14]
অষ্ট্ৰেলিয়ান মৌচুমী
[সম্পাদনা কৰক]Middle Miocene কালত জানুৱাৰী মাহত ITCZ (Intertropical Convergence Zone)-ৰ দক্ষিণমুখী স্থানচ্যুতি ঘটিল, যাৰ ফলত অষ্ট্ৰেলিয়াৰ গ্ৰীষ্মকালীন মৌচুমী শক্তিশালী হৈ পৰে। এই সময়ৰ আগত, অষ্ট্ৰেলিয়াৰ মৌচুমী তুলনামূলকভাৱে দুৰ্বল আছিল।[15]
Quaternary যুগত ২.২২ নিযুত বছৰ (Ma) (PL-1), ১.৮৩ Ma (PL-2), ০.৬৮ Ma (PL-3), ০.৪৫ Ma (PL-4), আৰু ০.০৪ Ma (PL-5) সময়ছোৱাত পাঁচটা বিশেষ সময়কাল পোৱা গৈছে য’ত Leeuwin Current (LC) নামৰ সাগৰীয় প্ৰবাহ দুৰ্বল হৈ পৰিছিল। LC-ৰ এই দুৰ্বলতাৰ ফলত ভাৰত মহাসাগৰৰ পৃষ্ঠ উষ্ণতাৰ (SST) ক্ষেত্ৰত পৰিবৰ্তন ঘটিছিল, কিয়নো ইণ্ডোনেছিয়ান থ্ৰুফ্লো সাধাৰণতে ভাৰত মহাসাগৰক উষ্ণ কৰে।
এই পাঁচটা সময়কালত SST-ৰ উল্লেখযোগ্য হ্ৰাস ঘটিছিল, যিয়ে ভাৰতীয় মৌচুমীৰ তীব্ৰতাৰ ওপৰত প্ৰভাৱ পেলাইছিল। LC-ৰ দুৰ্বল অৱস্থাত, ভাৰতীয় শীত মৌচুমী দুৰ্বল আৰু গ্ৰীষ্ম মৌচুমী শক্তিশালী হোৱাৰ সম্ভাৱনা থাকে, কিয়নো ইণ্ডোনেছিয়ান থ্ৰুফ্লোৰ জৰিয়তে ভাৰত মহাসাগৰত তাপৰ পৰিমাণ হ্ৰাস পায়।
সেই সময়ছোৱাত El Niño, পশ্চিম পেছিফিক উষ্ণ জলকুণ্ড, ইণ্ডোনেছিয়ান থ্ৰুফ্লো, পশ্চিম অষ্ট্ৰেলিয়াৰ বতাহ প্ৰবাহ, আৰু বৰফৰ আয়তন বৃদ্ধিৰ-হ্ৰাসৰ সৈতে সম্পৰ্ক গঢ়ি উঠা ঘটনা অধ্যয়ন কৰাৰ জৰিয়তে এইসমূহৰ মাজৰ সংযোগবোৰ বুজা যায়।[16]
দক্ষিণ আমেৰিকান মৌচুমী
[সম্পাদনা কৰক]দক্ষিণ আমেৰিকাৰ গ্ৰীষ্মকালীন মৌচুমী (South American Summer Monsoon - SASM) প্ৰায়েই Dansgaard–Oeschger event চলাকালত দুৰ্বল হৈ পৰে বুলি জনা যায়। এই সময়ছোৱাত উত্তৰ গোলাৰ্ধৰ ঠাণ্ডা আৰু শীতল পৰিবেশৰ প্ৰভাৱ দক্ষিণ গোলাৰ্ধলৈ বিস্তাৰিত হয়, যাৰ ফলত দক্ষিণ আমেৰিকাৰ মৌচুমী বতাহৰ তীব্ৰতা হ্ৰাস পায়।
ইয়াৰ বিপৰীতে, Heinrich event চলাকালত দক্ষিণ আমেৰিকান মৌচুমী অধিক শক্তিশালী হোৱা দেখা গৈছে। এই ঘটনাবোৰ সাধাৰণতে সমুদ্ৰৰ সৰবৰাহ, বৰফৰ গলন আৰু বায়ুমণ্ডলীয় পৰিবৰ্তনৰ লগত জড়িত থাকে, যিয়ে মৌচুমীৰ শক্তিত পৰিৱৰ্তন আনে।[17]
প্ৰক্ৰিয়া
[সম্পাদনা কৰক]মৌচুমীক পূৰ্বে এটা বৃহৎ আকাৰৰ সাগৰীয় বতাহ (sea breeze) বুলি ভাবা হৈছিল,[18] যি ভূমিৰ ওপৰত সাগৰৰ তুলনাত অধিক উষ্ণতাৰ বাবে সৃষ্টি হৈছিল। কিন্তু বৰ্তমান এই ধাৰণাটো সঠিক বুলি ধৰা নহয়, আৰু মৌচুমীক এতিয়া এটা গ্ৰহীয় স্কেলৰ পৰিঘটনা হিচাপে গণ্য কৰা হয়, যিটো Intertropical Convergence Zone (ITCZ)-ৰ বছৰি উত্তৰ-দক্ষিণ স্থানচ্যুতিৰ সৈতে জড়িত।
ITCZ-ৰ সীমাসমূহ ভূমি-সাগৰৰ উষ্ণতা পাৰ্থকৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে। দক্ষিণ এছিয়াৰ মৌচুমী বতাহৰ উত্তৰ সীমা টিবেট মালভূমিৰ ওপৰত প্ৰভাৱ পেলায় বুলি ধৰা হয়।[19][20]
এই উষ্ণতা পাৰ্থক্য উৎপন্ন হয় কিয়নো ভূমি আৰু পানীয়ে গৰম শোষণ কৰাৰ ধৰণ ভিন্ন। সাগৰৰ ওপৰত, বায়ু উষ্ণতা তুলনামূলকভাৱে স্থিৰ থাকে কিয়নো পানীৰ উষ্ণতা ধাৰণ ক্ষমতা (heat capacity) ৩.৯-৪.২ J/g·K হয়,[21] আৰু তাপ সঞ্চালন (conduction) আৰু তাপ সঁচালন (convection)-ৰ জৰিয়তে পৃষ্ঠৰ গৰম পানীৰ গভীৰ অংশলৈ স্থানান্তৰ হয় (৫০০০ সেমি পৰ্যন্ত)। আনহাতে, মাটি, বালি আৰু শিলৰ উষ্ণতা ধাৰণ ক্ষমতা ০.১৯-০.৩৫ J/g·K হয়,[22] আৰু এইবোৰে কেৱল conduction ৰ জৰিয়তে তাপ স্থানান্তৰ কৰে।
গৰম সময়ছোৱাত সূৰ্যৰ পোহৰে ভূমি আৰু সাগৰ উভয়ক গৰম কৰে, কিন্তু ভূমিৰ উষ্ণতা অধিক বেছি হয়। ফলস্বৰূপে, ভূমিৰ ওপৰত থকা বায়ু বিস্তৃত হৈ এক তাপীয় নিম্ন চাপ সৃষ্টি কৰে। ইয়াৰ বিপৰীতে, সাগৰৰ ওপৰত বায়ু তুলনামূলকভাৱে ঠাণ্ডা থাকে আৰু উচ্চ চাপ থাকে। এই চাপৰ পাৰ্থক্যই সাগৰ বতাহৰ সৃষ্টি কৰে, যিয়ে সাগৰৰ পৰা ভূমিলৈ আৰ্দ্ৰ বায়ু লৈ আহে।
এই আৰ্দ্ৰ বায়ু ভূমিৰ ওপৰত উঠি উচ্চতালৈ যায়, আৰু উচহি থাকোঁতেই ঠাণ্ডা হয়। ঠাণ্ডা হোৱাৰ ফলত ইয়াৰ আপেক্ষিক আৰ্দ্ৰতা বৃদ্ধি পায় আৰু বৰষুণ হয়। সেই কাৰণেই গ্ৰীষ্মকালীন মৌচুমী ভূমিত অধিক বৰষুণ ঘটাই।
শীতকালত এই চক্ৰটো উলটা হয়। ভূমি সোনকালে ঠাণ্ডা হৈ অধিক চাপযুক্ত হয় আৰু সাগৰৰ তুলনাত ঠাণ্ডা থাকে। সেয়ে বায়ু সাগৰলৈ বাগে। ঠাণ্ডা বায়ুটোৱে সাগৰৰ ওপৰত উঠি, ঠাণ্ডা হৈ বৰষুণ ঘটায়।
সাধাৰণতে, গ্ৰীষ্মকালীন মৌচুমী বতাহৰ পশ্চিম দিশৰ প্ৰভাৱ বেছি থাকে আৰু এইবোৰ উচহি অধিক পৰিমাণে বৰষুণ ঘটায় (উদাহৰণস্বৰূপে উৰ্ধ্বগামী বায়ুত জলীয় বাষ্পৰ সংকোচন)। কিন্তু ইয়াৰ তীব্ৰতা বছৰৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত ভিন্ন হয়। শীত মৌচুমীৰ বেলিকত, বতাহৰ দিশ সাধাৰণতে পূবমুখী আৰু শুকান হয়, যিয়ে খৰাংৰ সৃষ্টি কৰে।[23]
অন্য পন্থাৰে এই আৰ্দ্ৰতা যেতিয়া পাহাৰৰ দ্বাৰা ওপৰলৈ উঠিব বাধ্য হয়,[24] অথবা তাপীয় উত্তাপ, [25] বা পৃষ্ঠভূমিত অভিসৰণ (convergence)[26] বা ঝড়ৰ পৰা উৎপন্ন আউটফ্লো দ্বাৰাও উচহে,[27] আৰু সেইবোৰত ঠাণ্ডা হোৱাৰ ফলত ঘনত্ব হৈ বৰষুণ হয়।
গ্ল’বেল মৌচুমী
[সম্পাদনা কৰক]সংক্ষেপ পুঢ়নি (Summary Table)
[সম্পাদনা কৰক]| অৱস্থান | মৌচুমী/উপ-প্ৰণালী | সাধাৰণ আগমন তাৰিখ | সাধাৰণ অৱসান তাৰিখ | টোকা |
|---|---|---|---|---|
| উত্তৰ মেক্সিকো | উত্তৰ আমেৰিকান / গালফ অৱ কেলিফোৰ্নিয়া – দক্ষিণ পশ্চিম USA | মে মাহৰ শেষৰ ফালে[28] | ছেপ্তেম্বৰ | অসম্পূৰ্ণ বতাহ উলটনি, ঢৌৰ সৃষ্টি |
| কেৰালা, ভাৰত | ইন্দো-অষ্ট্ৰেলিয়ান / ভাৰতীয়-ইন্দোচাইনী / পূব এছিয়ান মৌচুমী | জুন ১[29] | ডিচেম্বৰ ১[29] | স্থায়ী |
| মুম্বাই, ভাৰত | ইন্দো-অষ্ট্ৰেলিয়ান / ভাৰতীয়-ইন্দোচাইনী / পূব এছিয়ান মৌচুমী | জুন ১০[29] | অক্টোবৰ ১[29] | স্থায়ী |
| ঢকা, বাংলাদেশ | ইন্দো-অষ্ট্ৰেলিয়ান / ভাৰতীয়-ইন্দোচাইনী / পূব এছিয়ান মৌচুমী | জুনৰ মাজভাগ | অক্টোবৰ | আচম্বিতে |
| দাৰউইন, অষ্ট্ৰেলিয়া | ইন্দো-অষ্ট্ৰেলিয়ান / বৰ্নিঅ’-অষ্ট্ৰেলিয়ান মৌচুমী | অক্টোবৰ[30] | এপ্ৰিল[30] | স্থায়ী |
আফ্ৰিকা (পশ্চিম আফ্ৰিকান আৰু দক্ষিণ-পূব আফ্ৰিকান)
[সম্পাদনা কৰক]
পশ্চিম উপ-সাহাৰান আফ্ৰিকাৰ মৌচুমী মূলত Intertropical Convergence Zone (ITCZ)-ৰ ঋতুচৰিত্ৰ স্থানচ্যুতি আৰু সাহাৰা আৰু বিষুৱীয় আটলাণ্টিক মহাসাগৰৰ মাজৰ তাপ আৰু আৰ্দ্ৰতাৰ ভিন্নতাৰ ফল।[31]
ITCZ-টো ফেব্ৰুৱাৰীত বিষুৱীয় আটলাণ্টিকৰ পৰা উত্তৰলৈ সৰিছে, জুন ২২ চাৰিওকাষে পশ্চিম আফ্ৰিকালৈ আগবাঢ়ে, আৰু অক্টোবৰৰ আগত পুনৰ দক্ষিণলৈ ঘূৰি আহে।[32]
শুকান, উত্তৰ-পূব দিশৰ ট্ৰেড উইণ্ড বা ইয়াৰ কঠোৰ ৰূপ, হাৰ্মাটান, গ্ৰীষ্মকালত ITCZ-ৰ উত্তৰ স্থানচ্যুতিৰ দ্বাৰা সাময়িকভাৱে ৰোধ হয় আৰু ইয়াৰ সলনি দক্ষিণ দিশৰ বৰষুণ কঢ়িয়াই অনা বতাহ আহে। চাহেল আৰু চুদান অঞ্চল এই ধৰণৰ মৌচুমী বৈশিষ্ট্যৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে তেওঁলোকৰ অধিকাংশ বৰষুণৰ বাবে।
উত্তৰ আমেৰিকান মৌচুমী
[সম্পাদনা কৰক]
উত্তৰ আমেৰিকান মৌচুমী (North American Monsoon বা NAM) সাধাৰণতে জুনৰ শেষত বা জুলাইৰ আৰম্ভণিতে আৰম্ভ হয় আৰু ছেপ্তেম্বৰৰ ভিতৰত সামৰণি পায়। এই মৌচুমী মেক্সিকোৰ ওপৰত উৎপন্ন হৈ, জুলাইৰ মাজভাগত এৰিজ’না, নিউ মেক্সিকো, নেভাডা, উটাহ, ক'লৰাডো, টেক্সাছ আৰু কেলিফোৰ্নিয়াৰ দক্ষিণ অংশলৈ বিস্তৃত হয়।
এই মৌচুমী Sierra Madre Occidental আৰু চোনোৰান তথা মোহেভে অঞ্চলত গুৰুত্বপূৰ্ণ বৰষুণ কঢ়িয়াই আনে। মৌচুমী বায়ু কেতিয়াবা Peninsular Ranges আৰু Transverse Ranges পাৰ হৈ দক্ষিণ কেলিফোৰ্নিয়ালৈও আগবাঢ়ে, যদিও উপকূলীয় অঞ্চলসমূহলৈ সচৰাচৰ নপৰে।
এই মৌচুমী "গ্ৰীষ্ম মৌচুমী", "দক্ষিণ-পশ্চিম মৌচুমী", "মেক্সিকান মৌচুমী" বা "এৰিজ'না মৌচুমী" নামেৰে জনাজাত।[33][34]
এই মৌচুমী "মৰুভূমি মৌচুমী" (Desert Monsoon) হিচাপেও চিনাকি, কিয়নো ইয়াৰ প্ৰভাৱিত অঞ্চলৰ এক বৃহৎ অংশ মৰুভূমি। যদিও এই মৌচুমী বিশেষত্বযুক্ত বৰষুণ আনে, কিছু বিশেষজ্ঞৰ মতে ইয়াত মৌচুমী শব্দটো ব্যৱহাৰ কৰা যথোপযুক্ত নহয়, কিয়নো মৌচুমীৰ বৈশিষ্ট্যৰ অন্তৰ্গত পূৰ্ণ বতাহ দিশ পৰিবৰ্তন ইয়াত নোহোৱা দেখা যায়।[35][36]
এছিয়া
[সম্পাদনা কৰক]এছিয়াৰ মৌচুমী কেইবাটাও উপ-প্ৰণালীত বিভক্ত কৰা যায়, যেনে:
- ভাৰতীয় উপমহাদেশত প্ৰভাৱ বিস্তাৰ কৰা দক্ষিণ এছিয়ান মৌচুমী
- দক্ষিণ চীন, তাইৱান, কোৰিয়া, আৰু জাপানক আৱৰি থকা পূব এছিয়ান মৌচুমী
দক্ষিণ এছিয়ান মৌচুমী
[সম্পাদনা কৰক]পশ্চিম-দক্ষিণ মৌচুমী
[সম্পাদনা কৰক]
পশ্চিম-দক্ষিণ মৌচুমী সাধাৰণতে জুনৰ পৰা ছেপ্তেম্বৰৰ ভিতৰত হয়। গ্ৰীষ্মকালত থাৰ মৰুভূমি আৰু ভাৰতীয় উপমহাদেশৰ উত্তৰ-মধ্যভাগ যথেষ্ট গৰম হৈ উঠে। এই উষ্ণতাৰ ফলত অঞ্চলটোত নিম্ন চাপ সৃষ্টি হয়। এই স্থান পূৰণ কৰিবলৈ ভাৰত মহাসাগৰৰ পৰা আৰ্দ্ৰ বায়ু উদ্যম কৰি ভূখণ্ডলৈ আহে।
এই বায়ুসমূহ হিমালয়ৰ দিশে ধাবিত হয়। হিমালয়ে এক প্ৰাকৃতিক বাধা হিচাপে কাম কৰি, বায়ুবিলাকক ওপৰলৈ উঠিবলৈ বাধ্য কৰে। ফলস্বৰূপে, মেঘৰ উষ্ণতা হ্ৰাস পায় আৰু ও্ৰ’গ্ৰাফিক বৰষুণৰ সৃষ্টি হয়। কিছুমান অঞ্চলত বছৰি ১০,০০০ মিলিমিটাৰলৈ বৰষুণ হয়।
এই মৌচুমী সাধাৰণতে জুনৰ আৰম্ভণিতে আৰম্ভ হয় আৰু ছেপ্তেম্বৰৰ শেষলৈ সামৰণি পায়। উপদ্বীপৰ দক্ষিণতম বিন্দুত ভৌগোলিক গঠনৰ বাবে বতাহ দুখন শাখালৈ বিভক্ত হয়: আৰাবী সাগৰ শাখা আৰু বেংগলৰ উপসাগৰ শাখা।
আৰাবী সাগৰ শাখা প্ৰথমে কেৰালাৰ পশ্চিম ঘাটত উপনীত হয়। ইয়াৰ ফলত কেৰালা হৈছে ভাৰতত এই মৌচুমীৰ প্ৰথম বৰষুণ লাভ কৰা ৰাজ্য। এই শাখাই কনকণ অঞ্চল, গোৱা আদিৰ পশ্চিম উপকূলত অতি বেছি বৰষুণ আনিছে। পশ্চিম ঘাটৰ পূব অংশ এই মৌচুমীৰ পৰা কম বৰষুণ পায়।
বেংগলৰ উপসাগৰ শাখা বেংগলৰ উপসাগৰৰ ওপৰেদি আগবাঢ়ি উত্তৰ-পূব ভাৰত আৰু বাংলালৈ যায়। মেঘালয়ৰ খাসি পাহাৰৰ দক্ষিণ ঢালত অৱস্থিত মাউসিনৰাম পৃথিৱীৰ আটাইতকৈ বেছি বৰষুণ হোৱা ঠাইৰ ভিতৰত এখন। ইয়াৰ পৰা এই বায়ু পশ্চিম দিশে ইন্দো-গাংগেটিক সমতলভূমিৰ ওপৰেদি ধীৰে ধীৰে আগবাঢ়ে আৰু সকলো ৰাজ্যত ১–২ সপ্তাহৰ ভিতৰত উপনীত হয়।[37]
ভাৰতত এই মৌচুমীৰ আগমন ১ জুনত হয় বুলি গণ্য কৰা হয়।
ভাৰতৰ বৰষুণৰ প্ৰায় ৮০% এই মৌচুমীৰ ফল।[38][39] ভাৰতীয় কৃষি (যিয়ে GDP-ৰ ২৫% আৰু জনসংখ্যাৰ ৭০%-ক নিযুক্তি প্ৰদান কৰে) এই বৰষুণৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে, বিশেষকৈ ধান, তিলবীজ, কটন আৰু অন্যান্য খাদ্য শস্য চাষৰ বাবে। এই মৌচুমীৰ বিলম্বে দেশৰ অৰ্থনীতিৰ ওপৰত গভীৰ প্ৰভাৱ পেলায়, যাৰ ফলত বহুতো খৰাংৰ সৃষ্টি হৈছে।
নগৰবাসীয়ে এই মৌচুমীক স্বাগত দিয়ে কিয়নো এই মৌচুমী গ্ৰীষ্মৰ উষ্ণতাৰ পৰা ৰেহাই দিয়ে।[40] কিন্তু এই সময়ছোৱাত পথ আৰু নগৰ ব্যৱস্থাপনা ব্যাপকভাৱে ক্ষতিগ্ৰস্ত হয়। বৰষুণৰ ফলত জলাবদ্ধতা, পানী পূৰণ, বন্যা আদিৰ সৃষ্টি হয়। ২০০৫ মুম্বাই বন্যা ইয়াৰ প্ৰত্যক্ষ উদাহৰণ। আছাম আৰু পশ্চিম বংগত এই মৌচুমীত প্ৰায়ে বন্যা দেখা যায়। ইমানেই নহয়, থাৰ মৰুভূমিৰ দৰে শুষ্ক অঞ্চলতো প্ৰায়েই অপ্ৰত্যাশিতভাৱে বৰষুণৰ ফলত বানৰ সৃষ্টি হয়।
এই মৌচুমীৰ প্ৰভাৱ চীনৰ টিয়ান শান পৰ্বতমালালৈকে বিস্তৃত, য’ত প্ৰায় ৭০% বৰষুণ গ্ৰীষ্মকালত হয়।[41] ইয়াৰ প্ৰভাৱ মেডিটেৰেনিয়ান অঞ্চলতো পৰে, য’ত Rodwell-Hoskins mechanismৰ মাধ্যমে শুকান পৰিস্থিতি সৃষ্টি কৰে।[42]
উত্তৰ-পূব মৌচুমী
[সম্পাদনা কৰক]_Agriculture_and_rural_farms_of_India.jpg)
ছেপ্তেম্বৰ মাহৰ পৰা সূৰ্য দক্ষিণ গোলাৰ্ধলৈ স্থানান্তৰিত হোৱাৰ লগে লগে ভাৰতীয় উপমহাদেশৰ উত্তৰ অংশত ঠাণ্ডা পৰিবেশ সৃষ্টি হয়, যাৰ ফলত উচ্চ চাপৰ অঞ্চল গঠিত হয়। আনহাতে, ভাৰত মহাসাগৰ আৰু তাৰ চাৰিওফালে থকা অঞ্চলত উষ্ণতা এতিয়াও অধিক থাকে, যাৰ ফলত হিমালয় আৰু ইন্দো-গাংগেটিক সমতলভূমিৰ পৰা ঠাণ্ডা আৰু শুকান বায়ু দক্ষিণলৈ প্ৰবাহিত হয়।
এই ঠাণ্ডা বায়ুবিলাকে বেংগলৰ উপসাগৰৰ ওপৰত আহি কিছু পৰিমাণে আৰ্দ্ৰতা লাভ কৰে আৰু দক্ষিণ ভাৰত আৰু শ্ৰীলংকাত বৰষুণ ঘটায়। চেন্নাই আদি দক্ষিণ ভাৰতৰ বহু অঞ্চল, যিবোৰে পশ্চিম-দক্ষিণ মৌচুমীত কম বৰষুণ পায়, এই মৌচুমীত উল্লেখযোগ্য বৃষ্টিপাত লাভ কৰে।
বিশেষকৈ তামিলনাডু ৰাজ্যত প্ৰায় ৫০%-৬০% বৰষুণ উত্তৰ-পূব মৌচুমীৰ পৰা আহে।[43]
দক্ষিণ এছিয়াত উত্তৰ-পূব মৌচুমী সাধাৰণতে অক্টোবৰ-ডিচেম্বৰ মাহত হয়, যেতিয়া স্থলভাগত উচ্চ চাপ প্ৰবল হয়। এই সময়ত জেট ষ্ট্ৰীম দুটা ভাগত বিভক্ত হয়—এটা subtropical jet আৰু আনটো polar jet। subtropical jet দক্ষিণ এছিয়াৰ ওপৰত উত্তৰ-পূব দিশৰ বায়ু বোৱাই আনে, যাৰ ফলত শুকান বায়ু সৃষ্টি হয় আৰু আকাশ পোহৰ হয়।
ইয়াৰ লগতে monsoon trough নামৰ এক নিম্ন চাপ অঞ্চল দক্ষিণ-পূব এছিয়া আৰু অষ্ট্ৰেলাছিয়াত সৃষ্টি হয়, যাৰ বাবে বায়ু অষ্ট্ৰেলিয়ালৈ প্ৰবাহিত হয়।
ফিলিপিনত এই উত্তৰ-পূব মৌচুমী "আমিহান" (Amihan) নামেৰে জনাজাত।[44]
পূব এছিয়ান মৌচুমী
[সম্পাদনা কৰক]পূব এছিয়ান মৌচুমী চীন, তাইৱান, কোৰিয়া আৰু জাপানত প্ৰভাৱ বিস্তাৰ কৰে। এই মৌচুমী দুটা অংশত বিভক্ত — গ্ৰীষ্ম মৌচুমী আৰু শীত মৌচুমী।
গ্ৰীষ্ম মৌচুমী মে মাহৰ শেষৰ ফালে আৰম্ভ হয় আৰু Meiyu front নামেৰে জনাজাত এক stationary front সৃষ্টি কৰে, যি ইয়াংছে নদী আৰু হুয়াই নদী অঞ্চলসমূহত দীঘলীয়া সময়জোৰা বৰষুণ কঢ়িয়াই আনে। এই পৰ্যায়ত গৰম আৰু আৰ্দ্ৰ বায়ু পেছিফিক মহাসাগৰৰ পৰা স্থলভাগলৈ আহে আৰু তাইৱান আৰু জাপানত অধিক বৃষ্টিপাত ঘটায়।
শীত মৌচুমী মংগোলিয়া আৰু চীনৰ উত্তৰ অঞ্চলত উৎপন্ন হয়, য’ত উচ্চ চাপ সৃষ্টি হয়। এই ঠাণ্ডা বায়ু পূব আৰু দক্ষিণ-পূব দিশে বাগে আৰু জাপান সাগৰ পাৰ হৈ জাপান আৰু কোৰিয়াত শীতল, শুকান বায়ু লৈ আহে। এই সময়ত Lake-effect snowৰ দৰে বিস্তৃত বৰফৰ বৃষ্টিও দেখা যায়, বিশেষকৈ হোক্কাইদো অঞ্চলত।
এই মৌচুমীৰ বৈশিষ্ট্য হৈছে স্পষ্ট ঋতুচৰিত্ৰতা: গ্ৰীষ্মত গৰম আৰু আৰ্দ্ৰ অৱস্থা আৰু শীতত ঠাণ্ডা আৰু শুকান অৱস্থা। ইয়াৰ ফলত কৃষিকাজ, পানী সম্পদ আৰু দৈনন্দিন জীৱনশৈলীত গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰভাৱ পৰে।
দক্ষিণ-পূব এছিয়ান মৌচুমী
[সম্পাদনা কৰক]ইণ্ডোনেচিয়া, মালয়েছিয়া, ব্ৰুনেই, ফিলিপিন, থাইলেণ্ড, কাম্বোডিয়া, ভিয়েটনাম আৰু লাওচৰ দৰে দক্ষিণ-পূব এছিয়াৰ দেশবোৰত মৌচুমী বতাহৰ দ্বি-মৌসুমী প্ৰভাৱ দেখা যায়।
গ্ৰীষ্ম মৌচুমী (জুনৰ পৰা ছেপ্তেম্বৰ) সময়চোৱাত দক্ষিণ-পশ্চিম দিশৰ পৰা গৰম আৰু আৰ্দ্ৰ বায়ু আহে, যিয়ে উল্লেখযোগ্য বৰষুণ কঢ়িয়াই আনে। বিশেষকৈ ইণ্ডোনেচিয়া আৰু মালয় দ্বীপপুঞ্জত এই সময়ত অধিক বৰষুণ হয়।
শীত মৌচুমী (অক্টোবৰ পৰা ফেব্ৰুৱাৰী) সময়চোৱাত উত্তৰ-পূব দিশৰ পৰা ঠাণ্ডা আৰু শুকান বায়ু প্ৰবাহিত হয়। এই মৌচুমীত ইণ্ডোনেচিয়াৰ কিছু অঞ্চলত বৰষুণ কিছু হ্ৰাস পায়, যদিও মালয়েছিয়া আৰু ব্ৰুনেইৰ কিছু অঞ্চলত উত্তৰ-পূব বায়ু উপসাগৰ পাৰ হৈ আহি বৰষুণ কঢ়িয়াই আনে।
দক্ষিণ-পূব এছিয়াৰ এই মৌচুমী চক্ৰ কৃষি, পানী সম্পদ, আৰু বাসগৃহ নিৰ্মাণৰ বাবে অত্যন্ত গুৰুত্বপূৰ্ণ। অধিকাংশ শস্যৰ চাষ মৌচুমীৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল, বিশেষকৈ ধানৰ ক্ষেত্ৰত। মৌচুমী বিলম্ব হ’লে বা অনিয়মিত হ’লে খাদ্য উৎপাদন আৰু মূল্য স্থিতিত ব্যাঘাত ঘটিব পাৰে।
এই অঞ্চলত এল নিন’ আৰু লা নিনা ঘটনাসমূহে মৌচুমীৰ আচৰণত ব্যাপক প্ৰভাৱ পেলায়। উদাহৰণস্বৰূপে, এল নিন’ ঘটনাৰ সময়ত ইণ্ডোনেচিয়া আৰু মালয়েছিয়াত খৰাং দেখা যায় আৰু লা নিনা ঘটনাত অধিক বৰষুণ হয়।
অষ্ট্ৰেলিয়ান মৌচুমী
[সম্পাদনা কৰক]অষ্ট্ৰেলিয়াৰ উত্তৰাঞ্চলত ডাৰউইন আৰু উইণ্ডহাম অঞ্চলসমূহত প্ৰধানকৈ মৌচুমী প্ৰভাৱ দেখা যায়। ইয়াত ইণ্ডো-অষ্ট্ৰেলিয়ান মৌচুমীৰ অংশ হিচাপে ডিচেম্বৰৰ পৰা মাৰ্চ মাহলৈকে মৌচুমী বৰষুণ হয়।
এই মৌচুমী ট্ৰপিক অফ কেপ্ৰিকৰ্ণৰ উত্তৰ অঞ্চলবোৰত শক্তিশালী হয়। গ্ৰীষ্মকালত অষ্ট্ৰেলিয়াৰ ভূখণ্ডৰ ওপৰত উষ্ণতা বৃদ্ধি পায় আৰু উচ্চ চাপ অঞ্চল বিচ ছাগৰৰ ওপৰত গঠিত হয়। ইয়াৰ ফলত টিমোৰ সাগৰ আৰু কোৰাল সাগৰৰ পৰা গৰম, আৰ্দ্ৰ বায়ু স্থলভাগলৈ আহে, যিয়ে উইণ্ডশ্বাৰ আৰু বজ্ৰপাতৰ সৈতে বৰষুণ সৃষ্টি কৰে।
এই মৌচুমী সাধাৰণতে Monsoon Trough বা Equatorial Troughৰ সৈতে জড়িত থাকে, যি নদী বন্যা, পানী ভৰ্তি আৰু পথ-অৱৰোধ সৃষ্টি কৰিব পাৰে। বিশেষকৈ উত্তৰ টেৰিটৰি আৰু কুইন্সলেণ্ডৰ উত্তৰ অংশত মৌচুমী সময়চোৱাত দৈনিক বৰষুণ সাধাৰণ ঘটনা।
মৌচুমী কালত ঘূৰ্ণিবাত্যা (cyclone)-ৰ সম্ভাৱনাও অধিক থাকে, যিয়ে উপকূলীয় অঞ্চলসমূহত অধিক ক্ষতি সাধন কৰিব পাৰে। অষ্ট্ৰেলিয়াৰ কৃষি ক্ষেত্ৰত, বিশেষকৈ চিনি কঁচ আৰু ধান চাষ মৌচুমীৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল।
অষ্ট্ৰেলিয়াত এই মৌচুমীক সাধাৰণভাৱে "wet season" বা বৰষুণৰ ঋতু বুলি কোৱা হয়। ই জুনৰ পৰা অক্টোবৰ মাহলৈ চলা "dry season"ৰ সম্পূৰ্ণ বিপৰীত।
দক্ষিণ আমেৰিকান মৌচুমী
[সম্পাদনা কৰক]দক্ষিণ আমেৰিকাৰ মৌচুমী বিশেষকৈ ব্ৰাজিল, ব'লিভিয়া, পেৰু, পাৰাগুৱে, উৰুগুৱে আৰু উত্তৰ আৰ্জেণ্টিনা অঞ্চলত বিস্তৃত। এই মৌচুমীক সাধাৰণতে দক্ষিণ আমেৰিকান গ্ৰীষ্ম মৌচুমী (South American Summer Monsoon – SASM) বুলি কোৱা হয়। এই মৌচুমী সাধাৰণতে ডিচেম্বৰৰ পৰা মাৰ্চলৈ হয়।
গ্ৰীষ্মকালত দক্ষিণ আমেৰিকাৰ স্থলভাগত উষ্ণতা বৃদ্ধি পায়, যাৰ ফলত লো-প্ৰেছাৰ জোন গঠিত হয়। ইয়াৰ ফলস্বৰূপে আটলাণ্টিক মহাসাগৰৰ পৰা আৰ্দ্ৰ বায়ু এমাজন নদী পাৰ হৈ দক্ষিণমুখে বাগি ব্ৰাজিলিয়ান হাইলেণ্ড আৰু এণ্ডিজ পৰ্বতলৈ গতি কৰে।
এই বায়ু সংঘটনৰ ফলত দক্ষিণ আমেৰিকাৰ ভিতৰুৱা অঞ্চলত ব্যাপক বৰষুণ হয়। এমাজন বনৰ অঞ্চলত বছৰি ২০০০–৩০০০ মিলিমিটাৰ পৰ্যন্ত বৰষুণ হয়। ম্যানাস আৰু বেলেনৰ দৰে চহৰসমূহত মৌচুমী কালত প্ৰায় প্ৰতিদিনে বৰষুণ হয়।
ব্ৰাজিলৰ কিছু অংশত এল নিন’ আৰু লা নিনা ঘটনাৰ ফলত মৌচুমীৰ পৰিবৰ্তন দেখা যায়। এল নিন’-ৰ সময়ত কিছু অঞ্চলত খৰাং হয়, আৰু লা নিনাৰ সময়ত বৰষুণ বৃদ্ধি পায়।
এই মৌচুমী দক্ষিণ আমেৰিকাৰ কৃষি অৰ্থনীতিৰ বাবে অত্যন্ত গুৰুত্বপূৰ্ণ, বিশেষকৈ চিনি কঁচ, সয়াবিন আৰু ভুট্টা চাষৰ ক্ষেত্ৰত।
ইয়াৰ উপৰিও এই মৌচুমী আৰুকুলা (Arucula) বনাঞ্চলৰ জলবায়ুক নিয়ন্ত্ৰণ কৰে আৰু পানী সম্পদৰ জোগান ধৰি ৰাখে। অন্ধ্ৰাজ (Andes) পৰ্বতৰ ওপৰত এই মৌচুমীৰ প্ৰভাৱেও বৰফ গঠনত অৱদান ৰাখে, যি নদীসমূহৰ উৎস হিচাপে কাম কৰে।
মৌচুমীৰ বৈজ্ঞানিক অধ্যয়ন
[সম্পাদনা কৰক]মৌচুমী এক জটিল বায়ুমণ্ডলীয় প্ৰক্ৰিয়া, যাৰ অধ্যয়নৰ বাবে বহু দেশ আৰু সংস্থাই লগ লাগিছে। NASA, Indian Meteorological Department (IMD), NOAA, আৰু Japan Meteorological Agency (JMA)-য়ে মৌচুমীৰ অধ্যয়নৰ বাবে উপগ্ৰহ, বেলুন, আৰু মৌলিক পৰীক্ষাগাৰৰ সহায় লৈ বৃহৎ পৰীক্ষণ কৰা হৈছে।
বিশেষকৈ দক্ষিণ এছিয়ান মৌচুমীৰ অধ্যয়নৰ বাবে MONEX (Monsoon Experiment), GAME (GEWEX Asian Monsoon Experiment), আৰু CAIPEEX (Cloud Aerosol Interaction and Precipitation Enhancement Experiment) নামৰ বিশেষ প্ৰকল্প চলোৱা হৈছে।
এই অধ্যয়নৰ উদ্দেশ্য হৈছে মৌচুমীৰ আগমন আৰু সমাপ্তিৰ ভৱিষ্যদ্বাণী, বৰষুণৰ পৰিমাণ, আৰু ইয়াৰ জলবায়ু পৰিবৰ্তনৰ লগত সম্পৰ্ক বুজা। ইয়াৰ ফলত খৰাং, বন্যা, আৰু খাদ্য সুৰক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত আগতীয়াকৈ ব্যৱস্থা গ্ৰহণ সম্ভৱ হয়।
ইয়াৰ উপৰিও গ্ল’বেল ৱাৰ্মিং আৰু জলবায়ু পৰিবৰ্তনৰ প্ৰভাৱত মৌচুমীৰ ধাৰা, সময়সীমা, আৰু তীব্ৰতা কেনেদৰে সলনি হৈছে তাতো গবেষণা চলিছে।
উল্লেখযোগ্যভাৱে, IMD-য়ে প্ৰতিবছৰে মৌচুমীৰ আগমনৰ তাৰিখ ঘোষণা কৰে আৰু মৌচুমী পূৰ্বাভাস প্ৰস্তুত কৰে, যি কৃষক আৰু নীতিনিৰ্ধাৰকসকলৰ বাবে অতি মূল্যৱান তথ্য।
তথ্যসূত্ৰ
[সম্পাদনা কৰক]- ↑ Ramage, C. (1971). Monsoon Meteorology. International Geophysics Series. 15. প্ৰকাশক San Diego, CA: Academic Press.
- ↑ "Welcome to Monsoon Season – Why You Probably Are Using This Term Wrong". 29 June 2016. Archived from the original on 30 June 2016. https://web.archive.org/web/20160630164316/http://news.weathernationtv.com/2016/06/29/welcome-monsoon-season-probably-using-term-wrong/। আহৰণ কৰা হৈছে: 5 July 2025.
- ↑ "Definition of Monsoon". 28 July 2016. http://www.merriam-webster.com/dictionary/monsoon.
- ↑ Glossary of Meteorology (June 2000). "Monsoon". American Meteorological Society. http://amsglossary.allenpress.com/glossary/search?p=1&query=monsoon&submit=Search। আহৰণ কৰা হৈছে: 2008-03-14.
- ↑ International Committee of the Third Workshop on Monsoons. The Global Monsoon System: Research and Forecast.
- ↑ Wang, Pinxian; Clemens, Steven; Tada, Ryuji; Murray, Richard (2019). "Blowing in the Monsoon Wind". Oceanography খণ্ড 32 (1): 48. doi:10.5670/oceanog.2019.119. ISSN 1042-8275.
- ↑ "monsoon, n.". Oxford University PressOED Online. June 2018. http://www.oed.com/view/Entry/121737। আহৰণ কৰা হৈছে: 1 August 2018.
- ↑ Zhisheng, An; Kutzbach, John E.; Prell, Warren L.; Porter, Stephen C. (2001). "Evolution of Asian monsoons and phased uplift of the Himalaya–Tibetan plateau since Late Miocene times". Nature খণ্ড 411 (6833): 62–66. doi:10.1038/35075035.
- ↑ P. D. Clift, M. K. Clark, and L. H. Royden. An Erosional Record of the Tibetan Plateau Uplift and Monsoon Strengthening in the Asian Marginal Seas. Archived 2008-05-27 at the Wayback Machine
- ↑ Integrated Ocean Drilling Program. Earth, Oceans, and Life. Archived 2007-10-26 at the Wayback Machine
- ↑ Gupta, A. K.; Thomas, E. (2003). "Initiation of Northern Hemisphere glaciation and strengthening of the northeast Indian monsoon: Ocean Drilling Program Site 758, eastern equatorial Indian Ocean". Geology খণ্ড 31 (1): 47–50.
- ↑ Wang, Zhenjun; Chen, Shitao; Wang, Yongjin; Cheng, Hai; Liang, Yijia; Yang, Shaohua; Zhang, Zhenqiu; Zhou, Xueqin et al. (1 March 2020). "Sixty-year quasi-period of the Asian monsoon around the Last Interglacial derived from an annually resolved stalagmite δ18O record". Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology খণ্ড 541: 109545.
- ↑ Srinivasan, M. S.; Sinha, D. K. (2000). "Ocean circulation in the tropical Indo-Pacific during early Pliocene (5.6–4.2 Ma): Paleobiogeographic and isotopic evidence". Proceedings of the Indian Academy of Sciences - Earth and Planetary Sciences খণ্ড 109 (3): 315–328.
- ↑ Gebregiorgis, D.; Hathorne, E. C.; Giosan, L.; Clemens, S.; Nürnberg, D.; Frank, M. (8 November 2018). "Southern Hemisphere forcing of South Asian monsoon precipitation over the past ~1 million years". Nature Communications খণ্ড 9 (1): 4702.
- ↑ উদ্ধৃতি ত্ৰুটি: অবৈধ
<ref>টেগ;LiuEtAl2019নামৰ refৰ বাবে কোনো পাঠ্য প্ৰদান কৰা হোৱা নাই - ↑ D. K. Sinha; A. K. Singh; M. Tiwari (2006-05-25). "Palaeoceanographic and palaeoclimatic history of ODP site 763A (Exmouth Plateau), South-east Indian Ocean: 2.2 Ma record of planktic foraminifera". Current Science খণ্ড 90 (10): 1363–1369.
- ↑ Ahn, Jinho; Brooks, Edward J.; Schmittner, Andreas; Kreutz, Karl (28 September 2012). "Abrupt change in atmospheric CO2 during the last ice age". Geophysical Research Letters খণ্ড 39 (18): 1–5.
- ↑ "Sea breeze – definition of sea breeze by The Free Dictionary". http://www.thefreedictionary.com/sea+breeze.
- ↑ Gadgil, Sulochana (2018). "The monsoon system: Land–sea breeze or the ITCZ?". Journal of Earth System Science খণ্ড 127 (1): 1.
- ↑ Chou, C. (2003). "Land-sea heating contrast in an idealized Asian summer monsoon". Climate Dynamics খণ্ড 21 (1): 11–25.
- ↑ "Liquids and Fluids – Specific Heats". http://www.engineeringtoolbox.com/specific-heat-fluids-d_151.html.
- ↑ "Solids – Specific Heats". http://www.engineeringtoolbox.com/specific-heat-solids-d_154.html.
- ↑ "Monsoon". Britannica.
- ↑ Dr. Michael Pidwirny (2008). CHAPTER 8: Introduction to the Hydrosphere (e). Cloud Formation Processes.
- ↑ Bart van den Hurk and Eleanor Blyth (2008). Global maps of Local Land–Atmosphere coupling. Archived 2009-02-25 at the Wayback Machine
- ↑ Robert Penrose Pearce (2002). Meteorology at the Millennium.
- ↑ Glossary of Meteorology (June 2000). "Gust Front". American Meteorological Society. http://amsglossary.allenpress.com/glossary/search?p=1&query=gust+front&submit=Search.
- ↑ "Southwest Monsoon 2017 Forecast: Warmer-Than-Average Conditions Could Lead to More Storms". https://weather.com/news/weather/news/southwest-monsoon-2017-begin.
- ↑ 29.0 29.1 29.2 29.3 উদ্ধৃতি ত্ৰুটি: অবৈধ
<ref>টেগ;brittanicaনামৰ refৰ বাবে কোনো পাঠ্য প্ৰদান কৰা হোৱা নাই - ↑ 30.0 30.1 উদ্ধৃতি ত্ৰুটি: অবৈধ
<ref>টেগ;brit1নামৰ refৰ বাবে কোনো পাঠ্য প্ৰদান কৰা হোৱা নাই - ↑ African Monsoon Multidisciplinary Analyses (AMMA). "Characteristics of the West African Monsoon". Archived from the original on 2007-07-12. https://web.archive.org/web/20070712202355/http://www.amma-international.org/article.php3?id_article=10। আহৰণ কৰা হৈছে: 2025-07-05.
- ↑ উদ্ধৃতি ত্ৰুটি: অবৈধ
<ref>টেগ;innoনামৰ refৰ বাবে কোনো পাঠ্য প্ৰদান কৰা হোৱা নাই - ↑ Arizona State University Department of Geography. Basics of Arizona Monsoon. Archived 2009-05-31 at the Wayback Machine
- ↑ New Mexico Tech. Lecture 17: 1. North American Monsoon System.
- ↑ Rohli, Robert V.; Vega, Anthony J. (2011). Climatology. Jones & Bartlett Learning. পৃষ্ঠা. 187.
- ↑ Cook, Ben; Seager, Richard. "The Future of the North American Monsoon". http://ocp.ldeo.columbia.edu/res/div/ocp/glodech/10Monsoon.html.
- ↑ Explore, Team (2005). Weather and Climate: India in Focus. EdPower21 Education Solutions. পৃষ্ঠা. 28. https://books.google.com/books?id=Pz_xAwAAQBAJ&pg=PA28.
- ↑ Ahmad, Latief; Kanth, Raihana Habib; Parvaze, Sabah; Mahdi, Syed Sheraz (2017). Experimental Agrometeorology: A Practical Manual. Springer. পৃষ্ঠা. 121. ISBN 978-3-319-69185-5. https://books.google.com/books?id=vdFBDwAAQBAJ&pg=PA121.
- ↑ "Why India's Twin Monsoons Are Critical To Its Well-Being". https://weather.com/en-IN/india/monsoon/news/2018-06-27-india-southwest-northeast-monsoon.
- ↑ Official Web Site of District Sirsa, India. District Sirsa.
- ↑ Blumer, Felix P. (1998). "Investigations of the precipitation conditions in the central part of the Tianshan mountains". In Kovar, Karel. International Association of Hydrological Sciences.
- ↑ Rodwell, Mark J.; Hoskins, Brian J. (1996). "Monsoons and the dynamics of deserts". Quarterly Journal of the Royal Meteorological Society খণ্ড 122 (534): 1385–1404.
- ↑ "NORTHEAST MONSOON". http://www.imdchennai.gov.in/northeast_monsoon.htm.
- ↑ Arceo, Acor (2023-10-20). "Philippines' northeast monsoon season underway" (en-US ভাষাত). RAPPLER. https://www.rappler.com/nation/weather/pagasa-northeast-monsoon-amihan-philippines-start-october-20-2023/। আহৰণ কৰা হৈছে: 2024-01-06.
বাহিৰা লিংক
[সম্পাদনা কৰক]
ৱিকিমিডিয়া কমন্সত Monsoons সম্পৰ্কীয় মিডিয়া ফাইল।
ৱিকিঅভিধানত monsoon-ৰ সংজ্ঞা আৰু অৰ্থ- Encyclopædia Britannica: Monsoon
- National Weather Service: Monsoon
- National Geographic: Monsoons
| সাধাৰণ | |
|---|---|
| ৰাষ্ট্ৰীয় পুথিভঁৰাল | |
| অন্যান্য | |
