শুক্ৰনীতি
শুক্ৰাচাৰ্যৰ নীতি-নৈতিকতাক ধৰ্মশাস্ত্ৰৰ এটা অংশ শুক্ৰনীতি বা শুক্ৰনীতিসাৰ বুলি জনা যায়। ই নৈতিকতাক ৰক্ষা কৰিবলৈ ৰাজনৈতিক তত্ত্ব কেনেকৈ ব্যৱহাৰ কৰিব লাগে তাৰ নিৰ্দেশনা দি চৰকাৰৰ ওপৰত লিখা এখন গ্ৰন্থ। এই সংহিতাৰ ৰচক হৈছে শুক্ৰাচাৰ্য, যাক উছানা বুলিও কোৱা হয় আৰু ইয়াক বৈদিক যুগত ৰচনা কৰা বুলি দাবী কৰা হৈছিল। কিন্তু আধুনিক ইতিহাসবিদসকলে দাবী কৰে যে, এই ৰচনা গুপ্ত যুগৰ খ্ৰীষ্টীয় চতুৰ্থ শতিকাৰ আগতেই হ’ব পাৰে, বা ১৯ শতিকাৰ শেষৰফালে কৰা নকল হ’ব পাৰে।[1] নীতি শব্দটো সংস্কৃত শব্দৰপৰা উদ্ভৱ হৈছে যাৰ অনুবাদ হৈছে To Lead। শুক্ৰ-নীতিয়ে নৈতিকতাৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে, যিটো ইয়াত জনসাধাৰণ আৰু ৰাষ্ট্ৰৰ (ৰাজ্য) সামগ্ৰিক মংগলৰ বাবে অতি প্ৰয়োজনীয় বুলি উল্লেখ কৰা হৈছে। এইদৰে শাসকে মানৱ কাৰ্যকলাপৰ অৰ্থনৈতিক, সামাজিক আৰু ৰাজনৈতিক দিশসমূহ নিয়ন্ত্ৰণ কৰিব লাগিব।[2] শুক্ৰনীতিৰ মতে, ৰজাৰ প্ৰধান দায়িত্ব নিজৰ প্ৰজাৰ সুৰক্ষা আৰু অপৰাধীক শাস্তি দিয়াৰ দিশত হ’ব লাগে আৰু কোনো নিৰ্দেশনা (নীতি) অবিহনে এনে কাৰ্য প্ৰণয়ন কৰিব নোৱাৰি। শুক্ৰাচাৰ্যৰ মতে: এজন ব্যক্তিয়ে ব্যাকৰণ, যুক্তি আৰু বেদান্ত অবিহনে জীয়াই থাকিব পাৰে, কিন্তু নীতিৰ অনুপস্থিতিত তেওঁ জীয়াই থাকিব নোৱাৰে, আৰু ইয়াক সমাজত সামাজিক শৃংখলা বজাই ৰখাৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় এক অপৰিহাৰ্য দিশ হিচাপে বৰ্ণনা কৰে।[3]
ইতিহাস
[সম্পাদনা কৰক]বহু পিছৰ সময়ৰ উৎপত্তিৰ দাবী
[সম্পাদনা কৰক]লল্লানজী গোপালে শুক্ৰ-নীতিৰ উৎপত্তিৰ বিষয়ে বৈদিক যুগলৈকে বিতৰ্ক কৰি এই গ্ৰন্থখন বহু পিছত ৰচনা কৰা বুলি দাবী কৰে। কাৰণ ইয়াত বন্দুক, বাৰুদ, কামান আদিৰ কথা উল্লেখ আছে। আধুনিক ইতিহাসবিদসকলে যুক্তি আগবঢ়ায় যে, যদিও প্ৰাচীন ভাৰতত কিছুমান জ্বলন্ত কাঁড় ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল, তথাপি সেই গ্ৰন্থসমূহত বাৰুদ ব্যৱহাৰ কৰা আগ্নেয়াস্ত্ৰৰ কোনো উল্লেখ নাছিল। ঐতিহাসিকভাৱে ষোড়শ শতিকাৰ আৰম্ভণিতে পৰ্তুগীজসকলে ভাৰতত বন্দুকৰ প্ৰচলন কৰিছিল আৰু পিছলৈ প্ৰথম পানীপথ যুদ্ধত ব্যৱহাৰ কৰিছিল। সেয়েহে তেওঁলোকৰ মত, শুক্ৰনীতিৰ উৎপত্তি খ্ৰীষ্টীয় ষোড়শ শতিকাৰ বুলি কোৱা হয়। একেদৰে জে চি ৰেই শুক্ৰনীতিত যৱন আৰু ম্লেচ্চ শব্দৰ ব্যৱহাৰৰ ভিত্তিত খ্ৰীষ্টীয় একাদশ শতিকাৰপৰাই উৎপত্তি স্থাপন কৰিছে। তেওঁৰ মতে ইয়াভানা বা ম্লেচ্চা শব্দটোৱে একাদশ শতিকাৰ সময়ছোৱাত ক্ৰমে গ্ৰীক আৰু মুছলমানক বুজায়, কিয়নো তেতিয়ালৈকে গজনীৰ মাহমুদৰ দৰে মুছলমান ভাৰতৰ বেছিভাগ ঠাইতে বিয়পি পৰিছিল। কিছুমান ইতিহাসবিদে অপৰাধীসকলক দিয়া শাস্তিৰ বিভিন্ন শ্ৰেণীবিভাজনৰ উল্লেখ আৰু শুক্ৰনীতিত উল্লেখ কৰা অন্যান্য নিয়মৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি এই সিদ্ধান্তত উপনীত হয় যে, এই গ্ৰন্থখন দৃষ্টিভংগী আধুনিক আছিল, সেয়েহে ই ঊনবিংশ শতিকাৰ ৰচনা।[4]
বৈদিক যুগৰপৰা উৎপত্তিৰ দাবী
[সম্পাদনা কৰক]সংস্কৃতত সংকলন আৰু সম্পাদনা কৰা শুক্ৰাচাৰ্যৰ শুক্ৰনীতিৰ মূল গ্ৰন্থ ড° গুস্তাভ অপেৰ্টে এই গ্ৰন্থৰ উৎপত্তি বৈদিক যুগৰ বুলি চিহ্নিত কৰিছিল। কিছুমান পণ্ডিতৰ ব্যাখ্যা অনুসৰি ৰামায়ণ আৰু মহাভাৰতৰ দৰে হিন্দু মহাকাব্যত শুক্ৰনীতিৰ কথা সঘনাই উল্লেখ কৰা হৈছে আৰু ইয়াক প্ৰথমে ব্ৰহ্মাই এক লাখ অধ্যায়ৰ বিশাল অধ্যায়ত ৰচনা কৰিছিল, যিটো পিছলৈ শুক্ৰাচাৰ্যই পঢ়িব পৰা এক হাজাৰ অধ্যায়লৈ হ্ৰাস কৰিছিল।[5][6] ড° অপাৰ্টে প্ৰাচীন ভাৰতৰ ওপৰত লিখা আনখন গ্ৰন্থত শুক্ৰনীতিত আগ্নেয়াস্ত্ৰৰ ব্যৱহাৰৰ উল্লেখৰ ওপৰত বহু বিতৰ্কিত বিষয়টোৰ ওপৰত অধিক বিশদভাৱে উল্লেখ কৰিছে। তেওঁ ভাৰতৰ প্ৰাচীন মন্দিৰৰ খোদিত শিল্পকৰ্মৰপৰা প্ৰত্নতাত্ত্বিক প্ৰমাণ আগবঢ়ায়, য’ত সৈন্যই আগ্নেয়াস্ত্ৰ কঢ়িয়াই লৈ ফুৰা আৰু কিছুমান ক্ষেত্ৰত গুলী চলোৱাৰ চিত্ৰ অংকন কৰে। এইদৰে তেওঁ শুক্ৰনীতিত আগ্নেয়াস্ত্ৰৰ ব্যৱহাৰ প্ৰামাণিক বুলি দাবী কৰে আৰু ভাৰতত প্ৰাচীন বৈদিক যুগৰপৰাই আগ্নেয়াস্ত্ৰ, বাৰুদৰ ব্যৱহাৰ প্ৰতিষ্ঠা কৰে।[7] এই তত্ত্বক কিছুমান আধুনিক ইতিহাসবিদে আৰু অধিক সমৰ্থন কৰে, য'ত বাৰুদ, আগ্নেয়াস্ত্ৰ আৰু কামানৰ ব্যৱহাৰক কিছুমান বৈদিক সাহিত্যত যুদ্ধত ব্যৱহৃত অস্ত্ৰ হিচাপে বৰ্ণনা কৰা হৈছে।[8][9][10] প্ৰাচীন কালৰ বিষয়টোত আৰ জি প্ৰধানে লক্ষ্য কৰিছে যে অধিক শেহতীয়া গ্ৰন্থ, কামাণ্ডক নীতিসাৰে শুক্ৰনীতিৰপৰা আহৰণ কৰা হৈছে, শুক্ৰনীতিৰ যুগ ইয়াৰ পূৰ্বে হ’ব লাগিব। একেদৰে আন ইতিহাসবিদসকলেও কৌটিল্যৰ অৰ্থশাস্ত্ৰৰ আৰম্ভণিতে শুক্ৰাচাৰ্য আৰু ব্ৰহস্পতিক প্ৰণাম জনোৱালৈ চাই শুক্ৰনীতি অৰ্ধশাস্ত্ৰতকৈ পুৰণি হ’ব লাগিব বুলি সিদ্ধান্ত লয় আৰু শুক্ৰাচাৰ্যৰ ৰচনাৰ উৎপত্তি খ্ৰীষ্টপূৰ্ব চতুৰ্থ শতিকাৰ বুলি ৰাখে।[11]
থূলমূল আভাস
[সম্পাদনা কৰক]শুক্ৰনীতিয়ে এক বিস্তৃত ক’ডবুক হিচাপে ৰাজ্যৰ সামাজিক শৃংখলা বজাই ৰাখিবলৈ প্ৰয়োজনীয় ৰাজনৈতিক আৰু অৰাজনৈতিক দুয়োটা দিশতে নিৰ্দেশনা দাঙি ধৰে। কিতাপখনৰ ৰাজনৈতিক অংশত এজন ৰজাৰ বাবে নিৰ্দেশনা, মন্ত্ৰী পৰিষদ, ন্যায় ব্যৱস্থা আৰু আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় আইন আদিৰ বিষয়ে উল্লেখ কৰা হৈছে। অৰাজনৈতিক অংশটোৱে নৈতিকতা, অৰ্থনীতি, স্থাপত্য, আৰু অন্যান্য সামাজিক আৰু ধৰ্মীয় আইনসমূহৰ বিষয়ে আলোচনা কৰে। এই আইনসমূহ এই মহাকাব্যখনৰ পাঁচটা অধ্যায়ত বিশদভাৱে সন্নিৱিষ্ট কৰা হৈছে।[12]
- প্ৰথম অধ্যায়ত ৰজাৰ কৰ্তব্য আৰু কামৰ বিষয়ে বিতংভাৱে উল্লেখ কৰা হৈছে।
- দ্বিতীয়টোত ৰজা, ৰাজকুমাৰ আৰু ৰাজ্যৰ অন্যান্য প্ৰশাসকৰ কৰ্তব্যৰ বিষয়ে বিশদভাৱে উল্লেখ কৰা হৈছে।
- তৃতীয় অধ্যায়ত নৈতিকতাৰ সাধাৰণ নিয়মসমূহ উল্লেখ কৰা হৈছে।
- চতুৰ্থটো হৈছে সাতটা ভাগত বিভক্ত গ্ৰন্থখনৰ আটাইতকৈ ডাঙৰ অধ্যায়।
- প্ৰথম উপখণ্ডত কোষাগাৰৰ ৰক্ষণাবেক্ষণৰ বিষয়ে বৰ্ণনা কৰা হৈছে।
- দ্বিতীয়টোত ৰাজ্যৰ সামাজিক ৰীতি-নীতি আৰু প্ৰতিষ্ঠানসমূহৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা হৈছে।
- তৃতীয় উপখণ্ডত কলা আৰু বিজ্ঞানৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা হৈছে।
- চতুৰ্থটোত ৰজাৰ বন্ধুৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় বৈশিষ্ট্যৰ নিৰ্দেশনা দাঙি ধৰা হৈছে।
- পঞ্চম উপখণ্ডত ৰজাৰ কাম-কাজ আৰু কৰ্তব্যৰ বিষয়ে বৰ্ণনা কৰা হৈছে।
- ষষ্ঠটোত দুৰ্গৰ ৰক্ষণাবেক্ষণ আৰু নিৰাপত্তাৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা হৈছে।
- সপ্তম উপখণ্ডত সেনাবাহিনীৰ কাৰ্য আৰু গঠনৰ বিষয়ে উল্লেখ কৰা হৈছে।
- সামৰণি পঞ্চম অধ্যায়ত জনসাধাৰণ আৰু ৰাষ্ট্ৰৰ সামগ্ৰিক কল্যাণৰ বাবে শাস্ত্ৰত নিৰ্ধাৰণ কৰা নৈতিকতাৰ বিবিধ আৰু পৰিপূৰক নিয়মৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা হৈছে।[13]
প্ৰাসংগিকতা
[সম্পাদনা কৰক]যদিও গ্ৰন্থখনৰ লগত শতিকাজুৰি ইতিহাস জড়িত হৈ আছে, তথাপি বৰ্তমানৰ ৰাজনীতিত বিশেষকৈ ভাৰতীয় প্ৰেক্ষাপটত ইয়াৰ বিষয়-বস্তু এতিয়াও প্ৰাসংগিক। শুক্ৰাচাৰ্যই ৰজা আৰু যুৱৰাজৰ মাজত প্ৰয়োজনীয় গুণ আৰু গুণসমূহ উল্লেখ কৰিছে, যিয়ে এজন উদাৰ আৰু গণতান্ত্ৰিক নেতা কৰি তুলিব। প্ৰথম আৰু দ্বিতীয় অধ্যায়ৰ বেছিভাগ পদকে বিশ্বৰ যিকোনো গণতান্ত্ৰিক ৰাষ্ট্ৰৰ বৰ্তমানৰ প্ৰশাসনত প্ৰাসংগিক বুলি গণ্য কৰা হয়। উদাহৰণস্বৰূপে, ২ নং অধ্যায়ত ক'ডবুকত কোৱা হৈছে যে ৰজাই নিজৰ মন্ত্ৰী পৰিষদৰ পৰামৰ্শ নোলোৱাকৈ একপক্ষীয়ভাৱে কোনো নীতিগত সিদ্ধান্ত ল'ব নালাগে আৰু যি শাসকে ইচ্ছাকৃতভাৱে সিদ্ধান্ত লয় তেওঁ নিজৰ ৰাজ্য আৰু নিজৰ জনসাধাৰণৰপৰা বিচ্ছিন্ন হ'ব।[14] একেদৰে শুক্ৰনীতিয়ে মানুহক ৰজাৰ ক্ষমতাৰ চূড়ান্ত উৎস হিচাপে স্থান দিছে। প্ৰথম অধ্যায়ত কোৱা হৈছে যে শাসকজন জনসাধাৰণৰ দাস।[15] সাম্প্ৰতিক সময়ৰ লগত প্ৰাসংগিক বিষয়সমূহৰ ভিতৰত অন্যতম চৰ্চিত বিষয় হ’ল কৰ্মৰ ওপৰত দিয়া জোৰ। শুক্ৰাচাৰ্যই কৈছে যে এজন ব্যক্তিৰ চৰিত্ৰ (গুণ) আৰু কৰ্ম (কৰ্ম)ৰ দৰে মৌলিক ধাৰণাসমূহৰ ভিত্তিত ব্ৰাহ্মণ, ক্ষত্ৰিয়, বৈশ্য বা শূদ্ৰ হয়।[16] গ্ৰন্থখনত আৰু পৰামৰ্শ দিয়া হৈছে যে তেওঁৰ জাতি নিৰ্বিশেষে যিকোনো পদত নিজৰ অধীনস্থসকলক নিযুক্তি দিব লাগে।[17]
তথ্যসূত্ৰ
[সম্পাদনা কৰক]- ↑ Gopal 1962, পৃষ্ঠা. 524.
- ↑ Nagar 1985, পৃষ্ঠা. 3-6.
- ↑ Varma, Vishwanath Prasad (December 1962). "Some Aspects of Public Administration in The Sukraniti". Indian Journal of Political Science খণ্ড 23 (1/4): 302–308.
- ↑ Gopal 1962, পৃষ্ঠা. 524-549.
- ↑ Oppert 1880, পৃষ্ঠা. 35-36.
- ↑ Nagar 1985, পৃষ্ঠা. 6.
- ↑ Oppert 1880, পৃষ্ঠা. 58-81.
- ↑ Romesh C. Butalia (1998). The Evolution of the Artillery in India: From the Battle of Plassey (1757) to the Revolt of 1857. Allied Publishers. পৃষ্ঠা. 17–18. ISBN 978-81-7023-872-0. https://books.google.com/books?id=eV262iNGUb4C.
- ↑ Revill, James (2016). "From the Gunpowder Revolution to Dynamite Terrorism". Improvised Explosive Devices. পৃষ্ঠা. 1. doi:10.1007/978-3-319-33834-7_1. ISBN 978-3-319-33833-0.
- ↑ Brenda J. Buchanan (2006). Gunpowder, Explosives and the State: A Technological History. Ashgate Publishing, Ltd.. পৃষ্ঠা. 43–44. ISBN 978-0-7546-5259-5. https://books.google.com/books?id=7n6Cg9znFrUC&pg=PR8.
- ↑ Nagar 1985, পৃষ্ঠা. 8.
- ↑ Nagar 1985, পৃষ্ঠা. 9.
- ↑ Sarkar 1913.
- ↑ Sarkar 1913, পৃষ্ঠা. 54-55.
- ↑ Nagar 1985, পৃষ্ঠা. 11.
- ↑ Sarkar 1913, পৃষ্ঠা. 8.
- ↑ Nagar 1985, পৃষ্ঠা. 12.