স্বৰলিপি হৈছে ভাৰতীয় ধ্ৰুপদী সংগীতৰ বাবে শ্বীট মিউজিকত ব্যৱহৃত যিকোনো পদ্ধতি যিয়ে শ্ৰুতিগতভাৱে উপলব্ধি কৰা সংগীতক লিখিত নোটৰ জৰিয়তে প্ৰকাশ কৰে।
ভাৰতীয় পণ্ডিত আৰু সংগীততত্ত্ববিদ পিঙ্গল (খ্ৰীষ্টপূৰ্ব ২০০)ই তেওঁৰ ছন্দ সূত্ৰত সংস্কৃত কবিতাত ছন্দ নিৰ্দেশ কৰিবলৈ দীঘল আৰু চুটি শব্দাংশ নিৰ্দেশ কৰা চিহ্ন ব্যৱহাৰ কৰিছিল।
ভাৰতীয় ৰাগৰ স্বৰলিপিত, স্বৰগম নামৰ এটা সলফেজৰ দৰে পদ্ধতি ব্যৱহাৰ কৰা হয়। পশ্চিমীয়া সলফেজৰ দৰে, মুখ্য স্কেলৰ সাতটা মৌলিক সুৰৰ বাবে নাম আছে (ষড়জ, ঋষভ, গান্ধাৰ, মধ্যম, পঞ্চম, ধৈৱত আৰু নিষাদ, সাধাৰণতে সংক্ষিপ্তভাৱে সা ৰে গা মা পা ধা নি)। যিকোনো স্কেলৰ টনিকক সা বুলি নামকৰণ কৰা হয়, আৰু শুদ্ধ পা। সা যিকোনো স্কেলত স্থিৰ, আৰু পা ইয়াৰ ওপৰত পঞ্চমত স্থিৰ (এটা পাইথাগোৰিয়ান পঞ্চমৰ পৰিৱৰ্তে ইকুৱেল-টেম্পাৰড পঞ্চম)। এই দুটা নোটক অচল স্বৰ ('স্থিৰ নোট') বুলি জনা যায়। অন্য পাঁচটা স্বৰ, ৰে, গা, মা, ধা আৰু নি, প্ৰত্যেকৰে এটা 'নিয়মীয়া' (শুদ্ধ) সুৰ ল’ব পাৰে, যি এটা মানক মুখ্য স্কেলৰ সুৰৰ সমতুল্য (এইদৰে, শুদ্ধ ৰে, স্কেলৰ দ্বিতীয় ডিগ্ৰী, সাৰপৰা এটা পূৰ্ণ-ধাপ উচ্চ), বা এটা পৰিৱৰ্তিত সুৰ, হয় শুদ্ধ সুৰৰপৰা আধা-ধাপ ওপৰত বা তলত। ৰে, গা, ধা আৰু নিৰ সকলোৰে পৰিৱৰ্তিত সংগীত আছে যি আধা-ধাপ তলত (কোমল-"ফ্লেট") (এইদৰে, কোমল ৰে সাৰপৰা আধা-ধাপ উচ্চ)। মাৰ এটা পৰিৱৰ্তিত সংগীত আছে যি আধা-ধাপ উচ্চ (তীব্ৰ “Sharp”) (এইদৰে, তীব্ৰ মা সাৰপৰা এটা বৰ্ধিত চতুৰ্থ)। ৰে, গা, মা, ধা আৰু নিক বিকৃত স্বৰ ('গতিশীল নোট') বুলি কোৱা হয়। ৰবি শংকৰৰদ্বাৰা উদ্ভাৱিত ভাৰতীয় স্বৰলিপিৰ লিখিত পদ্ধতিত, সুৰবোৰ পশ্চিমীয়া অক্ষৰেৰে প্ৰকাশ কৰা হয়। অচল স্বৰৰ বাবে বৃহৎ অক্ষৰ ব্যৱহাৰ কৰা হয়, আৰু সকলো বিকৃত স্বৰৰ উচ্চ বৈচিত্ৰ্যৰ বাবে। বিকৃত স্বৰৰ নিম্ন বৈচিত্ৰ্যৰ বাবে সৰু অক্ষৰ ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
- Sobhana Nayar, Bhatkhande's Contribution to Music: A Historical Perspective, Papular Prakshan PVT LTD, Delhi, 1989, ISBN 086132238X, page 129.
