সৰস্বতী বীণা

সৰস্বতী বীণা
	; সৰস্বতী বীণা
String instrument
শ্ৰেণী	তাঁৰৰ যন্ত্ৰ
বাদ্যযন্ত্ৰী
	বীণাই ধনম্মাল, এছ. বালাচান্দৰ, চিত্তি বাবু (সংগীতজ্ঞ)
অধিক প্ৰবন্ধ
	ৰূদ্ৰ বীণা, বিচিত্ৰ বীণা, চিত্ৰ বীণা

সৰস্বতী বীণা (ইয়াক Saraswati veena বুলিও লিখা হয়) (Telugu: సరస్వతి వీణcode: te is deprecated , Kannada: ಸರಸ್ವತಿ ವೀಣೆcode: kn is deprecated , Tamil: சரஸ்வதி வீணைcode: ta is deprecated , মালয়ালম: സരസ്വതി വീണ) হৈছে এটা প্ৰাচীন ভাৰতীয় টনা বীণা। ইয়াক হিন্দু দেৱী সৰস্বতীৰ নামেৰে নামকৰণ কৰা হৈছে, যাক সাধাৰণতে এই যন্ত্ৰ ধৰি বা বজাই থকা হিচাপে চিত্ৰিত কৰা হয়। ইয়াক ৰঘুনাথ বীণা বুলিও জনা যায়, আৰু ই বেছিভাগ কৰ্ণাটকী ভাৰতীয় শাস্ত্ৰীয় সংগীতত ব্যৱহৃত হয়। দক্ষিণ ভাৰতীয় ৰূপত ই লিউট পৰিয়ালৰ সদস্য। যি ব্যক্তিয়ে বীণা বজায় তেওঁক বৈণিক বুলি কোৱা হয়। সৰস্বতী বীণা আজিৰ ৪টা মুখ্য বীণাৰপ্ৰকাৰৰ ভিতৰত এটা। অন্যান্যবোৰৰ ভিতৰত আছে চিত্ৰ বীণা, বিচিত্ৰ বীণা আৰু ৰূদ্ৰ বীণা। এইবোৰৰ ভিতৰত ৰুদ্ৰ আৰু বিচিত্ৰ বীণা হিন্দুস্থানী সংগীতত অধিক ব্যৱহৃত হয়, আনহাতে সৰস্বতী বীণা আৰু চিত্ৰ বীণা দক্ষিণ ভাৰতৰ কৰ্ণাটকী সংগীতত অধিক সঘনাই ব্যৱহৃত হয়। ইয়াক পৰম্পৰাগত সংগীত বা সমসাময়িক সংগীত বজাবলৈ ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰি।

ইতিহাস

বীণাৰ লিখিত ইতিহাস প্ৰায় ১৭০০ খ্ৰীষ্টপূৰ্বৰপৰা পোৱা যায়। প্ৰাচীন কালত, চিকাৰীৰ ধনুৰ তাঁৰৰপৰা উৎপন্ন কম্পনৰ ধ্বনিক বিল য়াজ বুলি জনা গৈছিল। প্ৰাচীন অথৰ্ববেদত জ্যা ঘোষ (ধনুৰ তাঁৰৰ সংগীতময় ধ্বনি)ৰ উল্লেখ আছে। শেষত, চিকাৰীৰ ধনুয়ে সংগীতৰ ধনুৰ পথ প্ৰশস্ত কৰিলে। প্ৰথম তাঁৰবোৰ তৈয়াৰ কৰিবলৈ বাকলি, ঘাঁহৰ তাঁৰ, ঘাঁহৰ শিপা, উদ্ভিদৰ আঁহ আৰু জন্তুৰ অন্ত্ৰ ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল। বীণাৰ বিৱৰ্তন আৰু পৰিৱৰ্তনৰ সৈতে, পিছৰ যন্ত্ৰসমূহ পৃথক কৰিবলৈ অধিক নিৰ্দিষ্ট নাম ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল। ভাৰতত বীণা শব্দটো মূলতঃ "তাঁৰৰ যন্ত্ৰ"ক সাধাৰণভাৱে বুজাবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল, আৰু ইয়াত টানা, ধনুৰ্বাদ্য বা আঘাত কৰি ধ্বনি উৎপন্ন কৰা বিভিন্নপ্ৰকাৰৰ যন্ত্ৰ অন্তৰ্ভুক্ত আছিল।^[1]^[2] বীণাৰ যন্ত্ৰবোৰ গছৰ দৰে বিকশিত হৈছিল, হৰ্পৰ দৰে আকাশ বীণা (যি বীণা গছৰ শীৰ্ষত বান্ধি ৰখা হৈছিল যাতে তাঁৰবোৰ বতাহৰ প্ৰৱাহৰপৰা কম্পন কৰে) আৰু অডুম্বৰী বীণা (বৈদিক পুৰোহিতৰ পত্নীসকলে যজ্ঞৰ সময়ত মন্ত্ৰ পাঠ কৰাৰ সময়ত সংগত হিচাপে বজোৱা)ৰ দৰে যন্ত্ৰলৈ শাখা-প্ৰশাখা হৈ পৰিছিল। বীণাৰ পৰিসৰ এটা তাঁৰৰপৰা এশটা তাঁৰলৈ আছিল আৰু ঈগলৰ হাড়, বাঁহ, কাঠ, আৰু নাৰিকলৰ খোলাৰ দৰে বিভিন্ন উপাদানৰপৰা তৈয়াৰ কৰা হৈছিল। য়াজ এটা প্ৰাচীন হৰ্পৰ দৰে যন্ত্ৰ আছিল যাক বীণা হিচাপেও গণ্য কৰা হৈছিল। কিন্তু ফ্ৰেটযুক্ত বীণাৰ বিকাশৰ সৈতে, য়াজ দ্ৰুতগতিত অদৃশ্য হৈ গ’ল, কাৰণ ফ্ৰেটযুক্ত বীণাই ভাৰতীয় সংগীত প্ৰণালীত প্ৰচলিত ৰাগ আৰু গমকৰ অসংখ্য সূক্ষ্ম সুৰৰ স্খলন সহজে পৰিৱেশন কৰিবলৈ সুবিধা কৰিলে।^[2] বহুতো হিন্দু মন্দিৰৰ ভাস্কৰ্য আৰু চিত্ৰকলাত দেখাৰ দৰে, প্ৰাচীন বীণাবোৰ উলম্বভাৱে বজোৱা হৈছিল। মহান ভাৰতীয় কৰ্ণাটকী সংগীত সুৰকাৰ আৰু সৰস্বতী বীণা বাদক মুথুচ্বামী দীক্ষিতাৰৰ সময়তহে ইয়াক সমতলভাৱে বজোৱাৰ পৰম্পৰা জনপ্ৰিয় হৈ উঠিছিল। সংগীতবিদ পি. সম্বমূৰ্তিৰ মতে, "২৪টা স্থিৰ ফ্ৰেটৰ সৈতে সৰস্বতী বীণাৰ বৰ্তমানৰ ৰূপ থাঞ্জাৱুৰ, তামিলনাডুত, ৰঘুনাথ নায়কৰ ৰাজত্বৰ সময়ত বিকশিত হৈছিল আৰু এই কাৰণে কেতিয়াবা ইয়াক থাঞ্জোৰ বীণা বা ৰঘুনাথ বীণা বুলি কোৱা হয়। সৰস্বতী বীণাত চাৰিটা তাঁৰ থাকে। কোৱা হয় যে ৰঘুনাথ নায়কৰ দৰবাৰৰ সংগীতজ্ঞ আৰু মন্ত্ৰী বেংকটমুখিনৰ পিতৃ গোবিন্দ দীক্ষিতাই ইয়াক ডিজাইন কৰিছিল। তেওঁৰ সময়ৰ আগতে, বীণাৰ ফ্ৰেটৰ সংখ্যা কম আছিল আৰু স্থানান্তৰযোগ্য আছিল।" ^[3] সৰস্বতী বীণা কিন্নৰী বীণাৰপৰা বিকশিত হৈছিল। দক্ষিণ ভাৰতৰ বিভিন্ন অঞ্চলত নিৰ্মিত, দক্ষিণ ভাৰতৰ তামিলনাডু ৰাজ্যৰ থাঞ্জাৱুৰৰ নিৰ্মাতাসকলে তৈয়াৰ কৰা বীণাবোৰ আজিলৈকে আটাইতকৈ উন্নত বুলি গণ্য কৰা হয়। তথাপি, ৰোজউডৰ যন্ত্ৰ নিৰ্মাণত প্ৰাকৃতিক নখৰে টানি শুদ্ধতম প্ৰাকৃতিক ধ্বনি উৎপন্ন হয়, যি মাইচোৰ বীণাৰ মহিমাৰদ্বাৰা উদাহৰণ হিচাপে দেখা যায়। পূৰ্ব গোদাৱৰী জিলাৰ পিথাপুৰম আৰু বিজয়নগৰ জিলাৰ বব্বিলিও বীণা নিৰ্মাতাৰ বাবে বিখ্যাত। সংগীত ৰত্নাকৰে ইয়াক একতন্ত্ৰী বীণা বুলি কয়,^[4] আৰু ইয়াৰ নিৰ্মাণৰ পদ্ধতি প্ৰদান কৰে। যদিও সৰস্বতী বীণাক লিউটৰ বংশধৰ হিচাপে গণ্য কৰা হয়, উত্তৰ ভাৰতৰ অন্যান্য বীণা যেনে ৰুদ্ৰ বীণা আৰু বিচিত্ৰ বীণা প্ৰযুক্তিগতভাৱে জিথাৰ। তানসেনৰ বংশধৰসকলে ৰুদ্ৰ বীণাক পৰিয়ালৰ বাবে সংৰক্ষিত কৰিছিল আৰু শ্ৰদ্ধাৰ বাবে ইয়াক সৰস্বতী বীণা বুলি ক’বলৈ আৰম্ভ কৰিছিল।

নিৰ্মাণ

প্ৰায় চাৰি ফুট দৈৰ্ঘ্যৰ, ইয়াৰ নিৰ্মাণত এটা ডাঙৰ ধ্বনি সংনাদক (কুদাম) থাকে যি সাধাৰণতে কঁঠাল কাঠৰ লগৰপৰা খোদিত আৰু খালী কৰা হয়, এটা টেপাৰিং খালী গলা (দণ্ডী) যাৰ শীৰ্ষত ২৪টা পিতল বা বেল-মেটেলৰ ফ্ৰেট স্কেলপড ক’লা মমৰ ওপৰত কাঠৰ ট্ৰেকত স্থাপন কৰা হয়, আৰু এটা টিউনিং বক্স যি তললৈ বক্ৰ হৈ এটা অলংকাৰিক ড্ৰেগনৰ মূৰ (য়ালি)ত শেষ হয়। যদি বীণাটো এটা একক কাঠৰ টুকুৰাৰপৰা তৈয়াৰ কৰা হয় তেন্তে ইয়াক (একাণ্ডা) বীণা বুলি কোৱা হয়। এটা সৰু টেবুলৰ দৰে কাঠৰ সেতু (কুদুৰাই)—প্ৰায় ২ x ২½ x ২ ইঞ্চি—ৰ ওপৰত ৰেজিনৰ সৈতে আঠাৰে লগোৱা এটা উত্তল পিতলৰ প্লেট থাকে। ধ্বনি সংনাদকৰ উপৰৰ তক্তা (পালাকাই)ত দুটা ৰোজেট থাকে, পূৰ্বতে হাতীৰ দাঁতৰ, এতিয়া প্লাষ্টিক বা শিংৰ। চাৰিটা মুখ্য বজোৱা তাঁৰ টনিক আৰু পঞ্চমত দুটা অষ্টকত টিউন কৰা হয় (উদাহৰণস্বৰূপ, বি ফ্লেট-ই ফ্লেট বেছ ক্লেফৰ তলত - বি ফ্লেট-ই ফ্লেট বেছ ক্লেফত) ধ্বনি সংনাদকৰ শেষত সংযুক্ত ফাইন টিউনিং সংযোগকৰ্তাৰপৰা সেতুৰ ওপৰেৰে আৰু ফ্ৰেটব’ৰ্ডৰ ওপৰেৰে টিউনিং বক্সত চাৰিটা ডাঙৰ মূৰৰ পেগলৈ প্ৰসাৰিত হয়। তিনিটা সহায়ক ড্ৰ’ন তাঁৰ টনিক, পঞ্চম, আৰু উচ্চ টনিকত টিউন কৰা হয় (ই ফ্লেট - বি ফ্লেট- ই ফ্লেট ওপৰৰ টিউনিংত) মুখ্য সেতুৰ ওপৰত হেলনীয়া এটা বক্ৰ পাৰ্শ্ব সেতুৰ ওপৰেৰে পাৰ হয়, আৰু বাদকৰফালৰ গলাত তিনিটা পেগলৈ প্ৰসাৰিত হয় যি মুখ্য বজোৱা তাঁৰৰ সৈতে মিল খায়। সাতটা তাঁৰ আজিকালি ষ্টীলৰ।

বজোৱাৰ কৌশল

বীণাটো ক্ৰছ-লেগড বহি বজোৱা হয় য’ত যন্ত্ৰটো বাদকৰপৰা সামান্য হেলনীয়াকৈ ধৰা হয়। বাঁওফালৰ সৰু লাউটো বাদকৰ বাঁও জংঘাত ৰখা হয়, বাওঁ হাত গলাৰ তলৰপৰা পাৰ হৈ হাতখন ওপৰলৈ বক্ৰ হৈ ফ্ৰেটৰ ওপৰত আঙুলি ৰখা হয়। সোঁহাতৰ হাতৰ তলুৱা ওপৰৰ তক্তাৰ প্ৰান্তত ৰখা হয় যাতে আঙুলিবোৰে (সাধাৰণতে তৰ্জনী আৰু মধ্যমা) তাঁৰবোৰ টানিব পাৰে। ড্ৰ’ন তাঁৰবোৰ কনিষ্ঠা আঙুলিৰে বজোৱা হয়। বীণাৰ ডাঙৰ ধ্বনি সংনাদক মজিয়াত, সোঁ জংঘাৰ বাহিৰত ৰখা হয়। চেতাৰৰ দৰে, বাঁও হাতৰ কৌশলত ফ্ৰেটৰ ওপৰত বজোৱা, তাঁৰৰ ওপৰত নিয়ন্ত্ৰিত ঠেলাৰ জৰিয়তে উচ্চ সুৰ আৰু বৃদ্ধি পোৱা টানৰ জৰিয়তে গ্লিছাণ্ডি, আৰু আঙুলিৰ ঝটকা, সকলোবোৰ বিভিন্ন ৰাগৰ বৈশিষ্ট্য আৰু তাৰ অলংকৰণ (গমক)ৰ প্ৰতিফলন। আধুনিক উদ্ভাৱনৰ ভিতৰত এটা বা দুটা বৃত্তাকাৰ ধ্বনি গাঁত (লিউটৰ দৰে), সহজ টিউনিঙৰ বাবে কাঠৰ পেগৰ পৰিৱৰ্তে মেচিন হেডৰ প্ৰতিষ্ঠাপন, আৰু পৰিৱেশনত প্ৰশস্তকৰণৰ বাবে ট্ৰান্সডিউচাৰৰ ব্যাপক ব্যৱহাৰ অন্তৰ্ভুক্ত।

হিন্দু ধৰ্মৰ সৈতে ধৰ্মীয় সম্পৰ্ক

হিন্দু শিক্ষা আৰু কলাৰ দেৱী সৰস্বতীক প্ৰায়ে বীণা বজাই চিত্ৰিত কৰা হয়। দেৱতা শিৱকো তেওঁৰ "বীণাধৰ" ৰূপত বীণা বজাই বা ধৰি থকা হিচাপে চিত্ৰিত কৰা হয়, যাৰ অৰ্থ "বীণাৰ ধাৰক।" ঋষি নাৰদক বীণাৰ মাষ্টাৰ হিচাপে জনা যায়,^[5] আৰু তেওঁ সংগীত মকৰন্দত ১৯টা ভিন্ন ধৰণৰ বীণাৰ উল্লেখ কৰিছে। ৰামায়ণৰ প্ৰতিদ্বন্দ্বী ৰাৱণক বহুমুখী বীণা বাদক হিচাপে বৰ্ণনা কৰা হৈছে। পণ্ডিতসকলে ধৰি ৰাখিছে যে সৰস্বতী শিক্ষাৰ দেৱী হোৱাৰ বাবে, সমসাময়িক শিল্পীসকলে তেওঁৰ হাতত সেই যুগৰ আটাইতকৈ বিকশিত তাঁৰৰ যন্ত্ৰ ৰাখিছিল।^[6]

প্ৰাচীন গ্ৰন্থ আৰু সাহিত্যত উল্লেখ

ৰামায়ণ, পুৰাণ, আৰু ভৰত মুনিৰ নাট্য শাস্ত্ৰত বীণাৰ উল্লেখ আছে, লগতে সূত্ৰ আৰু আৰণ্যকতো। বৈদিক ঋষি যজ্ঞবল্ক্যয়ে নিম্নলিখিত শ্লোকত বীণাৰ মহত্ত্বৰ কথা কৈছে: "যি ব্যক্তি বীণা বজোৱাত দক্ষ, যি শ্ৰুতিৰ (কোৱাৰ্টাৰ টোন) বিভিন্নতাত বিশেষজ্ঞ, আৰু যি তালত (ৰিদম) পাৰদৰ্শী, তেওঁ সহজে মুক্তি লাভ কৰে।" ^[7] পুৰণি সংস্কৃত আৰু তামিল সাহিত্যত বীণাৰ বহুতো উল্লেখ আছে, যেনে ললিতা সহস্ৰনাম, আদি শংকৰৰ সৌন্দৰ্য লহৰী, কবি কালিদাসৰ মহাকাব্যিক সংস্কৃত কবিতা কুমাৰসম্ভৱ আৰু শ্যামলা দণ্ডকম, আৰু তামিল তেবৰমসমূহ আৰু তিৰুৱাচগম।^[8] উদাহৰণস্বৰূপ, মীনাক্ষী পঞ্চৰত্নমত "বীণা বেণু মৃদঙ্গ বাদ্য ৰসিকম" আৰু অপ্পাৰৰ তেবৰমত "মাছিল বীণাইয়ুম মালাই মধিয়মুম।" বীণা বা বীণা বজোৱা হিন্দু দেৱীসকল অৰ্থাৎ সৰস্বতী আৰু শক্তিক সংস্কৃত গ্ৰন্থত কচ্ছপী (উদাহৰণস্বৰূপ, ললিতা সহস্ৰনামত) বা বিপঞ্চী (সৌন্দৰ্য লহৰীত) বুলিও উল্লেখ কৰা হৈছে। ত্যাগৰাজৰ মোক্ষমুগলধাৰ দৰে সংগীত ৰচনাত বীণাৰ আধ্যাত্মিক দিশৰ দাৰ্শনিকতা থাকে।^[9] বীণাৰ প্ৰতিটো ভৌতিক অংশ হিন্দু ধৰ্মত বিভিন্ন দেৱ-দেৱীৰ সূক্ষ্ম দিশৰ আসন বুলি কোৱা হয়। যন্ত্ৰৰ গলা শিৱ; তাঁৰবোৰ তেওঁৰ সহধৰ্মিণী পাৰ্বতী। সেতুটো লক্ষ্মী, আনহাতে গৌণ লাউটো ব্ৰহ্মা, আৰু ড্ৰেগনৰ মূৰ বিষ্ণু। "টেবুল" (বা ধ্বনি সংনাদক শৰীৰ)ত সৰস্বতী। "এইদৰে, বীণা হৈছে দেৱত্বৰ আৱাস আৰু সকলো সুখৰ উৎস।" - ৰ. ৰঙ্গৰমণুজ আয়্যঙ্গাৰ^[10] বিশিষ্ট বীণা বাদক ই. গায়ত্ৰীয়ে বহুতো সাক্ষাৎকাৰত উল্লেখ কৰিছে যে ঐতৰেয় উপনিষদত এটা শ্লোক আছে য’ত কোৱা হৈছে যে মানুহ হৈছে ঈশ্বৰৰদ্বাৰা সৃষ্ট "বীণা" (দৈৱ বীণা), আৰু সৰস্বতী বীণা (যন্ত্ৰ) হৈছে মানৱ-নিৰ্মিত ৰূপ (মানুষী বীণা)। তেওঁৰ মতে, বীণা মানৱৰ কংকালৰ সৈতে সাদৃশ্যপূৰ্ণ, য’ত ধ্বনি সংনাদক কুদামে মাথোঁৰ খুলিৰ প্ৰতিনিধিত্ব কৰে, দণ্ডী আৰু সিংহৰ (য়ালি) মুখে মানৱৰ মেৰুদণ্ডৰ প্ৰতিনিধিত্ব কৰে, আৰু ফ্ৰেটব’ৰ্ডৰ চৌৱন্নটা ফ্ৰেটে মানৱৰ মেৰুদণ্ডৰ ২৪টা কশেৰুকাৰ প্ৰতিনিধিত্ব কৰে।

প্ৰকাৰ

পণ্ডিতসকলে বিশ্বাস কৰে যে, আজি চাৰিটা যন্ত্ৰক ‘বীণা’ নামেৰে চিহ্নিত কৰা হয় (যি অতীতত যিকোনো তাঁৰৰ ভাৰতীয় যন্ত্ৰৰ বাবে সাধাৰণ, সৰ্বগ্ৰাহী শব্দ হিচাপে ব্যৱহৃত হৈছিল); ^[11] এইবোৰ হৈছে থাঞ্জাৱুৰ (সৰস্বতী) বীণা, ৰুদ্ৰ বীণা, বিচিত্ৰ বীণা, আৰু গোট্টুৱাধ্যম বীণা (ইয়াক চিত্ৰ বীণা বুলিও কোৱা হয়)। আধুনিক যুগৰ বীণাৰ বিৱৰ্তনৰ ভিতৰত শ্ৰুতি বীণা (প্ৰকৃত বজোৱাতকৈ তাত্ত্বিক প্ৰদৰ্শনৰ বাবে অধিক এটা যন্ত্ৰ), যি লালমণি মিশ্ৰৰদ্বাৰা ১৯৬০ৰ দশকৰ আৰম্ভণিতে নিৰ্মিত হৈছিল, আৰু য’ত সকলো ২২টা শ্ৰুতি একেলগে উৎপন্ন কৰিব পাৰি।^[12]

সমসাময়িক পৰিস্থিতি

বীণাই ভাৰতীয় সংগীতৰ প্ৰণালীৰ প্ৰতিনিধিত্ব কৰে। দেশৰ সাংস্কৃতিক পৰিৱৰ্তনৰ প্ৰতিক্ৰিয়াত কেইবাটাও যন্ত্ৰৰ বিৱৰ্তন ঘটিছিল। শিল্পী, পণ্ডিত আৰু কাৰিকৰৰ সম্প্ৰদায়বোৰ ঘূৰি ফুৰিছিল আৰু কেতিয়াবা স্থায়ীভাৱে বসতি কৰিছিল। এইদৰে কলকাতাৰ বীণা কাৰিকৰসকল তেওঁলোকৰ যন্ত্ৰৰ বাবে বিখ্যাত আছিল। একেদৰে, ৰুদ্ৰ বীণাক এটা নতুন ৰূপ দিয়া হৈছিল যি থাঞ্জাৱুৰৰ কাৰিকৰসকলৰ নামেৰে থাঞ্জাৱুৰ বীণা হিচাপে জনাজাত হৈছিল। আধুনিক জীৱন-শৈলী এতিয়া কোনো নিৰ্দিষ্ট ৰুটিনৰ মধ্যে সীমাবদ্ধ নহয়, সেয়েহে বীণাৰ পৰিৱেশক আৰু শিক্ষকৰ লগতে কাৰিকৰৰ সম্প্ৰদায়ো হ্ৰাস পাইছে।^[13] যন্ত্ৰ নিৰ্মাণৰ প্ৰতিষ্ঠান আৰম্ভ কৰাৰ প্ৰয়াস কৰা হৈছে, কিন্তু বীণাৰ সকলো দিশৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়া কনজাৰ্ভেটৰীৰ প্ৰয়োজনীয়তা প্ৰবল। ইউনেস্কো কনভেনশ্যন ২০০৩ৰ এটা ৰাষ্ট্ৰীয়পক্ষ হিচাপে, ভাৰতে বীণাক অধৰা সাংস্কৃতিক ঐতিহ্যৰ এটা উপাদান হিচাপে চিনাক্ত কৰিছে আৰু ইউনেস্কোৰ প্ৰতিনিধিত্বমূলক তালিকাত ইয়াৰ নাম অন্তৰ্ভুক্তিৰ প্ৰস্তাৱ দিছে।^[14] ইলেকট্ৰনিক আৰু ডিজিটেল বীণা: বছৰ বছৰ ধৰি, ধ্বনিক থাঞ্জাৱুৰ বীণা (সৰস্বতী বীণা বুলিও জনাজাত) একক আৰু যুগল কনচাৰ্টত ডাঙৰ অডিটৰিয়াত ব্যৱহৃত হৈছে। পৰিৱেশকসকলে বিশ্বৰ বিভিন্ন প্ৰান্তত কনচাৰ্টৰ বাবে ভ্ৰমণ কৰিছে। বহুতো শিল্পী ভাৰতৰ বাহিৰত বাস কৰে। ধ্বনিক বীণা ব্যৱহাৰৰ ক্ষেত্ৰত তেওঁলোকে সন্মুখীন হোৱা প্ৰত্যাহ্বানসমূহ: ১. বাঁহী বা বায়’লিনৰ দৰে অধিক উচ্চ ধ্বনিৰ যন্ত্ৰৰ তুলনাত কম ধ্বনি উৎপাদন (ভলিউম), যাৰ ফলত বীণাৰ ধ্বনি অন্য যন্ত্ৰৰ সৈতে কনচাৰ্টত প্ৰায় অশ্ৰাব্য হৈ পৰে। ইয়াৰ বাবে কনটেক্ট মাইক (ইমানি শংকৰ শাস্ত্ৰীৰদ্বাৰা প্ৰৱৰ্তিত) বা মেগনেটিক পিকআপ (এছ. বালাচান্দৰৰদ্বাৰা প্ৰৱৰ্তিত)ৰ প্ৰয়োজন হয়। এইবোৰৰ ব্যৱহাৰৰ বাবে পৰিৱেশকৰ শ্ৰৱণযোগ্যতাৰ বাবে অতিৰিক্ত এম্প্লিস্পীকাৰ কঢ়িয়াই নিয়াৰ প্ৰয়োজন। ২. ধ্বনিক যন্ত্ৰৰ ভংগুৰতা, যাৰ ফলত ভ্ৰমণৰ সময়ত সঘনাই ভাঙি যোৱা আৰু ক্ষতি হোৱা। ৩. প্ৰতি বছৰে বা তাৰ ওচৰত ফ্ৰেট পুনৰ স্থাপনৰ প্ৰয়োজনীয়তা, যাৰ ফলত হয় যন্ত্ৰটো ভাৰতলৈ ঘূৰাই নিয়াৰ প্ৰয়োজন হয় নতুবা এই নিৰ্দিষ্ট উদ্দেশ্যৰ বাবে ভাৰতৰপৰা দক্ষ কাৰিকৰৰ ভ্ৰমণ আৰু বিদেশত থকাৰ সুবিধাৰ প্ৰয়োজন হয়।

এই সকলো কাৰণে প্ৰাথমিক বৈদ্যুতিক বীণাৰ সৃষ্টিৰ পথ প্ৰশস্ত কৰিলে, তাৰ পিছত ইলেকট্ৰনিক বীণা (১৯৮৬) আৰু ডিজিটেল বীণা (২০০২) বেঙ্গালুৰুৰ ইঞ্জিনিয়াৰ-বাঁহীবাদক জি ৰাজ নাৰায়ণৰদ্বাৰা (১৯৭১)।

ইলেকট্ৰনিক বীণাৰ মুখ্য বৈশিষ্ট্যসমূহ: বৃদ্ধি পোৱা ভলিউম, এম্প্লিফায়াৰ আৰু স্পীকাৰ এটা লাউত নিৰ্মিত; অন্য অপসাৰণযোগ্য লাউত ইলেকট্ৰনিক তানপুৰাৰ বাবে শ্ৰুতি; প্ৰকৃত মধুৰ বীণাৰ ধ্বনিৰ বাবে মিল থকা পিকআপ আৰু এম্প্লিস্পীকাৰ; মুখ্য আৰু তাল তাঁৰৰ বাবে স্বতন্ত্ৰ ভলিউম নিয়ন্ত্ৰণ; কাঠৰ ফ্ৰেটব’ৰ্ডত নিয়ন্ত্ৰণযোগ্য ফ্ৰেট, অধিক সুকীয়া মমৰ ফ্ৰেটব’ৰ্ডৰ পৰিৱৰ্তে, ফ্ৰেটবোৰ ব্যৱহাৰকাৰীয়ে সহজে নিয়ন্ত্ৰণ কৰিব পাৰে; গীটাৰ-ধৰণৰ চাবিৰ বাবে সহজ আৰু সঠিক টিউনিং; সম্পূৰ্ণ পৰিবহণযোগ্যতা, কাৰণ বীণাৰ ধ্বনি বাকচটো বাতিল কৰা হৈছে, আৰু কাঠৰ তক্তাৰে প্ৰতিষ্ঠাপিত। সহজ সমাৱেশ/বিচ্ছিন্নকৰণ; এচি মেইনছ পাৱাৰ বিফল হ’লে বেটাৰীৰ ব্যৱহাৰ। ইলেকট্ৰনিক বীণা যন্ত্ৰৰ ব্যৱহাৰকাৰীসকলৰ মাজত জনপ্ৰিয়তা লাভ কৰিছে। ইলেকট্ৰনিক বীণাৰ কনচাৰ্টৰ ভিডিঅ’ অনলাইনত উপলব্ধ।^[15]^[16]^[17]^[18]

তথাপি, ইয়াৰদ্বাৰা বজোৱাৰ সময়ত বাৰে বাৰে পুনৰ টিউনিংৰ প্ৰয়োজন, উচ্চ সুৰৰ বাবে তাঁৰ সলনি কৰা, বিভিন্ন তাঁৰত একে নোটৰ অমিল আদিৰ দৰে অন্যান্য সমস্যা সমাধান হোৱা নাছিল। ইয়াৰ ফলত ডিজিটেল বীণাৰ উদ্ভাৱন ঘটিলে (যাৰ বাবে উদ্ভাৱক জি ৰাজ নাৰায়ণক ভাৰতীয় পেটেণ্ট কাৰ্যালয়ৰপৰা পেটেণ্ট প্ৰদান কৰা হৈছিল), যি ২০০২ চনত মাদ্ৰাছ মিউজিক একাডেমীত প্ৰদৰ্শিত হৈছিল। এইটো ভাৰতীয় সংগীতৰ বাবে প্ৰথম সিন্থেছাইজাৰ, আৰু ইয়াৰ উল্লেখযোগ্য বৈশিষ্ট্যসমূহ হৈছে:

যিকোনো সুৰত তাঁৰ সলনি নকৰাকৈ ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰি; যিকোনো সুৰ নিৰ্বাচনৰ সময়ত চাৰিটা তাঁৰ আৰু তাল তাঁৰ স্বয়ংক্ৰিয়ভাৱে আৰু নিখুঁতভাৱে টিউন কৰা হয়; মন্দৰ পঞ্চম আৰু তাল পঞ্চম তাঁৰৰ বাবে পা/মা নিৰ্বাচন – পা খোলা তাঁৰত মালৈ সলনি হ’ব কিন্তু প্ৰথম ফ্ৰেট এতিয়াও শুদ্ধ ধৈৱতম হ’ব; বজোৱাৰ সময়ত তাঁৰৰ শ্ৰুতি সলনি নহয় (ফ্ৰিকুৱেন্সি/শ্ৰুতি হ্ৰাস বা বৃদ্ধি নহয়); গমকৰ প্ৰতিক্ৰিয়া নিয়ন্ত্ৰণ – আঙুলিৰ সৰু ট্ৰান্সভাৰ্ছ ডিফ্লেকশনৰ বাবে উচ্চ প্ৰতিক্ৰিয়া বা অধিক ডিফ্লেকশনৰ বাবে কম প্ৰতিক্ৰিয়াৰ বাবে ছেট কৰিব পাৰি। উদাহৰণস্বৰূপ, নিৰ্বাচন কৰিব পাৰি যাতে তাঁৰৰ মধ্যমীয়া টানাৰ সৈতে একে ফ্ৰেটত পাঁচ নোটৰ গমক প্ৰাপ্ত কৰিব পাৰি; বৃদ্ধি পোৱা ভলিউম, এম্প্লিফায়াৰ আৰু স্পীকাৰ এটা লাউত নিৰ্মিত, নিয়ন্ত্ৰণযোগ্য ভলিউম; নোটৰ বৃদ্ধি পোৱা ধাৰণক্ষমতা; সেয়েহে কম টানাৰে দীঘল পৰিচ্ছেদ বজাব পাৰি, ব্যৱহাৰকাৰীৰ শৈলীৰ সৈতে মিলৰ বাবে নিয়ন্ত্ৰণযোগ্য ‘ধাৰণ’; ৮টা ‘ভইচ’ বিকল্প (ধ্বনিৰ প্ৰকাৰ) – যেনে, থাঞ্জোৰ বীণা, মেণ্ডলিন, ছেক্সোফোন, বাঁহী, ইত্যাদি; কাঠৰ ফ্ৰেটব’ৰ্ডত স্থিৰ ফ্ৰেট, অধিক সুকীয়া মমৰ ফ্ৰেটব’ৰ্ড বাতিল কৰি। মেলামৰ ছেটিং নাই। প্ৰতিটো নোটৰ বাবে নিখুঁত ফ্ৰিকুৱেন্সিৰ বাবে ডিজিটেলভাৱে প্ৰিছেট ফ্ৰেট স্থান; শ্ৰুতিৰ বাবে নিৰ্মিত ইলেকট্ৰনিক তানপুৰা আৰু লাইন-আউট সুবিধা, এচি মেইনছ পাৱাৰ বিফল হ’লে বেটাৰী বেক-আপ; সম্পূৰ্ণ পৰিবহণযোগ্যতা, কাৰণ বীণাৰ ধ্বনি বাকচ বাতিল কৰা হৈছে, আৰু এটা অপসাৰণযোগ্য লাউৰ সৈতে এম্প্লি-স্পীকাৰৰ সৈতে সহজ সমাৱেশ/বিচ্ছিন্নকৰণ। ডিজিটেল বীণাও জুনিয়ৰ/অপেছাদাৰী কনচাৰ্টত ব্যৱহৃত হৈছে, আৰু অনলাইনত চাবলৈ উপলব্ধ।^[19]^[20]^[21]

ধ্বনি আৰু ধ্বনিতত্ত্ব

নোবেল পুৰস্কাৰ-প্ৰাপ্ত পদাৰ্থবিজ্ঞানী চি.ভি. ৰমনই বীণাক এটা অনন্য নিৰ্মাণ হিচাপে বৰ্ণনা কৰিছে। তাঁৰৰ দুয়োটা মূৰৰ সমাপ্তি বক্ৰ আৰু তীক্ষ্ণ নহয়। লগতে, ফ্ৰেটবোৰৰ আন যিকোনো যন্ত্ৰতকৈ বহুত বেছি বক্ৰতা থাকে। গিটাৰৰ দৰে নহয়, তাঁৰক গলাৰ একেবাৰে ভিত্তিলৈ ঠেলিব নালাগে, গতিকে কোনো ঝংকাৰ ধ্বনি উৎপন্ন নহয়। এই নিৰ্মাণে তাঁৰৰ টানৰ ওপৰত অবিৰত নিয়ন্ত্ৰণৰ সুবিধা দিয়ে, যি গ্লিছাণ্ডিৰ বাবে গুৰুত্বপূৰ্ণ। ফ্ৰেটৰ তলৰ বীজৱেক্সে শব্দ ফিল্টাৰ হিচাপে কাম কৰিব পাৰে।^{[উদ্ধৃতিৰ প্ৰয়োজন]}

উল্লেখযোগ্য বৈণিক

পথ-প্ৰদৰ্শক আৰু কিংবদন্তি

চিত্ৰ:Veena Subbanna Seshanna 1902.jpg

বীণে শেষান্না আৰু বীণা ছুব্বন্না ১৯০২ চনত। শেষান্না মহীশূৰৰ ৰাজকীয় ৰাজ্যৰ দৰবাৰত কনচাৰ্ট সংগীতজ্ঞ আছিল

মুথুচ্বামী দীক্ষিতাৰ
বীণাই ধনম্মাল (১৮৬৭ - ১৯৩৮) (তেওঁৰ ব্যক্তিগত শৈলীৰ বাবে জনাজাত)
বীণা শেষান্না (১৮৫২ - ১৯২৬) (মহীশূৰ শৈলী)
বীণা বেংকটগিৰিঅপ্পা (১৮৮৭ - ১৯৫১)
বীণা দোৰাঈশ্বৰী আয়েঙ্গাৰ (১৯২০ - ১৯৯৭) (মহীশূৰ শৈলী)
ইমানি শংকৰ শাস্ত্ৰী (১৯২২ - ১৯৮৭) (আন্ধ্ৰ শৈলী)
চিত্তি বাবু (১৯৩৬ - ১৯৯৬) (আন্ধ্ৰ শৈলী)
কৰাইকুডি সম্বশিৱ আয়াৰ (১৮৮৮ - ১৯৫৮) (কৰাইকুডি শৈলী)
কে. এছ. নাৰায়ণস্বামী (১৯১৪ - ১৯৯৯) (ত্ৰিৱাণ্ড্ৰম শৈলী)
ত্ৰিৱাণ্ড্ৰম আৰ বেংকটৰমণ (১৯৩৮ - ২০১০) (ত্ৰিৱাণ্ড্ৰম শৈলী)
এছ. বালাচান্দৰ (১৯২৭ - ১৯৯০) (তেওঁৰ ব্যক্তিগত শৈলীৰ বাবে জনাজাত)

অন্যান্য প্ৰবক্তা

ৰঙ্গনায়কী ৰাজাগোপালন (১৯৩২ - ২০১৮) (কৰাইকুডি শৈলী)
আৰ পিচুমণি আয়াৰ (১৯১৯ - ২০১৫)
টি. এন. শেষাগোপালন
বি. শিৱকুমাৰ
কল্পকম স্বামীনাথন (১৯২২ - ২০১১)
মঙ্গলম মুথুচ্বামী (১৯৩৭ - ২০০৭)

সমসাময়িক শিল্পী

চিত্ৰ:SmtRugminiGopalakrishnan.jpg

ৰুগ্মিনী গোপালকৃষ্ণন

চিত্ৰ:VeenaJayanthi and Kumaresh.jpg

জয়ন্তী কুমাৰেশ এটা কনচাৰ্ট পৰিৱেশন কৰি আছে

পদ্মৱতী অনন্তগোপালন (জন্ম ১৯৩৪) - চেন্নাই ভিত্তিক, লালগুডি গোপাল আয়াৰৰ শিষ্য, পৰ্টেবল বীণাৰ সৃষ্টিকৰ্তা, গুৰুকুল পৰম্পৰাৰ সমৰ্থক আৰু শ্ৰী সৎগুৰু সংগীত বিদ্যালয় সংগীত বিদ্যালয়ৰ প্ৰতিষ্থাপক।
ৰুগ্মিনী গোপালকৃষ্ণন (জন্ম ১৯৩৬) - তিৰুৱনন্তপুৰম ভিত্তিক, কে. এছ. নাৰায়ণস্বামীৰ শিষ্য।
কৰাইকুডি এছ. সুব্ৰমণিয়ন (জন্ম ১৯৪৪) - কৰাইকুডি সম্বশিৱ আয়াৰৰ নাতি আৰু দত্তক পুত্ৰ, কৰাইকুডি বীণা পৰম্পৰাৰ নৱম প্ৰজন্মৰ বীণা বাদক।
ই. গায়ত্ৰী (জন্ম ১৯৫৯) - চেন্নাই ভিত্তিক, কমলা আশ্বাথমা আৰু টি. এম. থ্যাগৰাজনৰ শিষ্য, "কলাইমামণি" আৰু "সংগীত নাটক আকাডেমি" বঁটাৰে স্বীকৃত, তামিলনাডু সংগীত আৰু কলা বিশ্ববিদ্যালয়ৰ উপাচাৰ্য।
ডি. বালকৃষ্ণ (জন্ম ১৯৬১) - বেঙ্গালুৰু ভিত্তিক, মহীশূৰ শৈলীৰ বীণা বজোৱাৰ মশালধাৰী, মহীশূৰ ভি. দোৰাঈশ্বৰী আয়েঙ্গাৰৰ পুত্ৰ আৰু প্ৰধান শিষ্য।
বি. কান্নান (জন্ম ১৯৬৪) - চেন্নাই ভিত্তিক, বসন্ত কৃষ্ণমূৰ্তি আৰু পিচুমণি আয়াৰৰ শিষ্য, যুৱ সংগীতৰ বাবে যুৱ সংঘৰ প্ৰতিষ্থাপক-ৰাষ্ট্ৰপতি (YACM) আৰু বহুতো থিল্লানাৰ সুৰকাৰ।
নিৰ্মলা ৰাজশেকৰ (জন্ম ১৯৬৬) - কল্পকম স্বামীনাথনৰ শিষ্য, মেকনাইট পাৰফৰ্মিং আৰ্টিষ্ট ফেলোশ্বিপৰে স্বীকৃত আৰু নাদ ৰস সংগীত বিদ্যালয়ৰ প্ৰতিষ্থাপক।
ৰাজকুমাৰ ৰাম বৰ্মা (জন্ম ১৯৬৮) - ত্ৰিৱাণ্ড্ৰম আৰ বেংকটৰমণ আৰু কে. এছ. নাৰায়ণস্বামীৰ শিষ্য, স্বাথী সংগীতোৎসৱৰ আয়োজক আৰু ত্ৰৱাঙ্কোৰ ৰাজপৰিয়ালৰ সদস্য।
ডি. শ্ৰীনিবাছ (জন্ম ১৯৬৮) - হায়দৰাবাদ ভিত্তিক, শ্ৰীনিবাসন আৰু পি. শ্ৰীনিবাছ গোপালনৰ শিষ্য, "উগাদি বিশিষ্ট পুৰস্কাৰম" বঁটাৰে স্বীকৃত, শ্ৰী কাঞ্চী কামকোটি পীঠমৰ "অষ্টন বিদ্বান।"
ৰাজহেশ বৈদ্য (জন্ম ১৯৭৩) - চেন্নাই ভিত্তিক, কলাইমণি বঁটাৰে স্বীকৃত, ৰৱনা ইণ্টাৰনেশ্যনেল স্কূল অৱ বীণাৰ প্ৰতিষ্থাপক, তামিল চলচ্চিত্ৰৰ বিভিন্ন সংগীত পৰিচালকৰ সৈতে কাম কৰিছে।
প্ৰশান্ত আয়েঙ্গাৰ (জন্ম ১৯৭৩) - বেঙ্গালুৰু ভিত্তিক, পদ্মশিনী নাৰসিংহচাৰ আৰু আৰ. কে. সূৰ্যনাৰায়ণৰ শিষ্য, ৯০টা বৰ্ণৰ সুৰকাৰ (৭২টা মেলকৰ্তা ৰাগত টিউন কৰা ৭২টা বৰ্ণৰ সৈতে), ২৪ ঘণ্টীয়া মাৰাথন বীণা কনচাৰ্টৰ বাবে লিমকা ৰেকৰ্ডৰ ধাৰক।
জয়ন্তী কুমাৰেশ - বেঙ্গালুৰু ভিত্তিক, পদ্মৱতী অনন্তগোপালন আৰু এছ. বালাচান্দৰৰ শিষ্য, কলামামণি বঁটাৰে স্বীকৃত (তামিলসকলক প্ৰদান কৰা), ইণ্ডিয়ান নেশ্যনেল অৰ্কেষ্ট্ৰাৰ প্ৰতিষ্থাপক।
ড°. সুমা সুধীন্দ্ৰ - টাৰাণ্টিনো বীণাৰ সৃষ্টিকৰ্তা। টাৰাণ্টিনো একাডেমীৰ প্ৰতিষ্থাপক/ চিত্তি বাবুৰ শিষ্য।
বীণা শ্ৰীৱাণী - বিখ্যাত বীণা পৰিৱেশক। তেওঁৰ ভাইৰেল বীণা কভাৰৰ বাবে জনাজাত।
তিৰুপতি শ্ৰীৱাণী য়াল্লা - তিৰুপতি ভিত্তিক, "বীণা বিশাৰদে"ৰে স্বীকৃত, টি.টি.ডি., তিৰুপতিৰ এছ. ভি. সংগীত মহাবিদ্যালয়ত বীণাৰ প্ৰৱক্তা।
ফণি নাৰায়ণ - গতিশীল সংগীতৰ বাবে জনাজাত বহুমুখী বীণা শিল্পী। সুনামধন্য শিক্ষক।
ভাগ্যলক্ষ্মী চন্দ্ৰশেখৰন - গায়কী শৈলীৰ সংগীতৰ প্ৰবক্তা। জ্যেষ্ঠ বৈণিক।
পুণ্য শ্ৰীনিবাছ - কমলা আশ্বাথমা আৰু সুগুণা বৰদাচাৰীৰ শিষ্য, পঞ্চচন্যম বেণ্ডৰ সদস্য, ফিউজন সংগীতত বিশেষজ্ঞ, তেওঁৰ নামত ৫০০০ৰো অধিক চলচ্চিত্ৰ ৰেকৰ্ডিং।
জয়শ্ৰী-জেয়াৰাজ - চেন্নাই ভিত্তিক শিল্পী, এ. অনন্তৰামা আয়াৰ আৰু এ. চম্পকৱল্লীৰ শিষ্য, "নাধা কলা বিপঞ্চী" বঁটাৰে স্বীকৃত, বীণাৱাধিনী বিদ্যালয়ৰ প্ৰতিষ্থাপক।
ৰেভতী কৃষ্ণ - চেন্নাই ভিত্তিক, সুন্দৰম আয়াৰৰ শিষ্য, আৰু পিছত শাৰদা শিৱানন্দম আৰু কে.পি.শিৱানন্দমৰ সৈতে; কলাইমণি আৰু কুমাৰ গান্ধৰ্ব বঁটাৰে স্বীকৃত, এতিয়া চলচ্চিত্ৰ ৰেকৰ্ডিংৰ বাবেও।
আয়াৰ ভাতৃদ্বয় - মেলবৰ্ণ ভিত্তিক, আৰ. পিচুমণি আৰু আৰ. বেংকটৰমণৰ শিষ্য, ভিক্টোৰিয়া ৰাজ্যৰদ্বাৰা মাল্টিকালচাৰেল এক্সেলেন্স বঁটাৰে স্বীকৃত।
সুৱীৰ মিশ্ৰ - দিল্লী ভিত্তিক নাগৰিক সেৱা বিষয়া, ৰুদ্ৰ বীণা, সৰস্বতী বীণা আৰু সুৰবাহাৰত দক্ষ; মিশ্ৰ বীণাৰ উদ্ভাৱক, সৰস্বতী বীণাত খেয়াল বজোৱাৰ বাবে জনাজাত।

বীণা উৎসৱ

মাৰ্গশিৰা/মাৰ্গাজি বীণা উৎসৱ - ২০০৪ চনৰপৰা শ্ৰী গুৰুগুহ বাগ্গেয়া প্ৰতিষ্ঠানা ট্ৰাষ্ট আৰু শ্ৰী গুৰুগুহ সংগীত মহাবিদ্যালয়ৰদ্বাৰা আয়োজিত।^[22]
মুধ্ৰা বীণোৎসৱ - ২০০৫ চনৰপৰা চেন্নাইত^[23]
বীণা নৱৰাত্ৰি - ২০০৭ চনৰপৰা চেন্নাইত বীণা ফাউণ্ডেশ্যন আৰু ইন্দিৰা গান্ধী ৰাষ্ট্ৰীয় কলা কেন্দ্ৰৰদ্বাৰা আয়োজিত^[24]
আন্তৰ্জাতিক বীণা সম্মেলন আৰু উৎসৱ - ২০০৯ চনৰপৰা শ্ৰী অন্নামাচাৰ্য প্ৰজেক্ট অৱ নৰ্থ আমেৰিকা (SAPNA)ৰদ্বাৰা^[25]
ৰাষ্ট্ৰীয় বীণা মহোৎসৱ - গুৰুগুহ বাগ্গেয়া প্ৰতিষ্ঠানা ট্ৰাষ্ট আৰু শ্ৰী গুৰুগুহ সংগীত মহাবিদ্যালয়ৰদ্বাৰা আয়োজিত
অহোৰাত্ৰ বীণা মহোৎসৱ - গুৰুগুহ বাগ্গেয়া প্ৰতিষ্ঠানা ট্ৰাষ্ট আৰু শ্ৰী গুৰুগুহ সংগীত মহাবিদ্যালয়ৰদ্বাৰা আয়োজিত

এইখিনিও চাওক

চিত্ৰ:Music

India ৱিকিচ'ৰা

কৰ্ণাটকী সংগীত

তথ্যসূত্ৰ

↑ বনী চি. ৱেড (২০০৪). "ভাৰতৰ সংগীত". মনোহৰ, ৯০-৯৩.
↑ ^2.0 ^2.1 পদ্ম ভূষণ প্ৰফেছৰ পি. সম্বমূৰ্তি (২০০৫). "ভাৰতীয় সংগীতৰ ইতিহাস". দ্য ইণ্ডিয়ান মিউজিক পাব্লিছিং হাউচ, ২০৮-২১৪.
↑ পদ্ম ভূষণ প্ৰফেছৰ পি. সম্বমূৰ্তি (২০০৫). "ভাৰতীয় সংগীতৰ ইতিহাস". দ্য ইণ্ডিয়ান মিউজিক পাব্লিছিং হাউচ, ২০৩.
↑ "একতন্ত্ৰী বীণা: ভাৰতীয় সংগীত বাদ্যৰপৰা উদ্ধৃতি - OMENAD প্ৰবন্ধ". 8 September 2008. Archived from the original on 8 September 2008. https://web.archive.org/web/20080908081754/http://www.omenad.net/articles/BSV_ektantri.htm। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2021.
↑ "শ্ৰীমদ্ভাগৱতম কান্তো ১ অধ্যায় ৫ শ্লোক ১". Archived from the original on 30 September 2007. https://web.archive.org/web/20070930180457/http://vedabase.net/sb/1/5/1/en1। আহৰণ কৰা হৈছে: 15 August 2011.
↑ "সৰস্বতী বীণা - OMENAD প্ৰবন্ধ". Omenad.net. https://omenad.net/articles/saraswati_veena.htm। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2021.
↑ পদ্ম ভূষণ প্ৰফেছৰ পি. সম্বমূৰ্তি (২০০৫). "ভাৰতীয় সংগীতৰ ইতিহাস". দ্য ইণ্ডিয়ান মিউজিক পাব্লিছিং হাউচ, ২০২, ২০৫, ২০৭.
↑ "জেছমিন ষ্ট্ৰিংছ: নাদ যোগ". Egayathri.blogspot.com. 15 April 2009. http://egayathri.blogspot.com/2009/04/nada-yoga_15.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2021.
↑ "কৰ্ণাটকী গীত - মোক্ষমুগলধা". Karnatik.com. http://www.karnatik.com/c1291.shtml। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2021.
↑ বনী চি. ৱেড (২০০৪). "ভাৰতৰ সংগীত". মনোহৰ, ৯৩.
↑ "কলি | হিন্দু বিবাহ | কৰ্ম | হিন্দু ধৰ্ম | গণেশৰ মূৰ্তি | বৈদিক জ্যোতিষ at Madhukali.com". http://madhukali.com/articles/veena-manifestation-of-intangibility/। আহৰণ কৰা হৈছে: 15 August 2011.
↑ "শ্ৰুতি বীণা: ধ্বনিৰ সংযোগ (যন্ত্ৰ) - OMENAD প্ৰবন্ধ". Omenad.net. https://omenad.net/articles/Shruti_Veena_Vadya.htm। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2021.
↑ "থাঞ্জাৱুৰ বীণাৰ শেষ নোটসমূহ | ফৰ্বছ ইণ্ডিয়া". Forbes India. http://forbesindia.com/article/recliner/the-last-notes-of-the-thanjavur-veena/32670/1। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2021.
↑ "অধৰাৰ সংৰক্ষণ: বীণা সংৰক্ষণ - OMENAD প্ৰবন্ধ". Omenad.net. https://omenad.net/articles/veena_conserve.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2021.
↑ "ৰাগা আলপনা - হংসধ্বনি". YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=3Qp6dhg3anY। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2021.
↑ "হিন্দু টেম্পল অৱ গ্ৰেটাৰ শিকাগো: একান্ত সেৱা: সৰস্বতী ৰঙ্গনাথন: "মানৱ্যালকিঞ্চা.."". YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=TgKKxyddXUk। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2021.
↑ "- YouTube". YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=w8i4PW1z7SE। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2021. সাঁচ:Dead Youtube links
↑ "ৰাডেল বীণা উৎসৱ-জিআৰএছ মূৰ্তি-পাৰ্ট ১.wmv". YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=Qv5l0VNopDU। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2021.
↑ "ৰাডেল ডিজিটেল বীণা কনচাৰ্ট - YouTube". YouTube. https://www.youtube.com/playlist?list=PL78310529B34D2B20। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2021.
↑ "ৰাডেল ডিজিটেল বীণা কনচাৰ্ট - YouTube". YouTube. https://www.youtube.com/playlist?list=PL1DC8992449F99704। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2021.
↑ "বাঁহী-ডিজিটেল বীণা যুগল ২০১৩ - YouTube". YouTube. https://www.youtube.com/playlist?list=PLPntK9cnRa695tzMidqD7r6CODCjrX3Gj। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2021.
↑ "১০ দিনীয়া বীণা উৎসৱ দেওবাৰৰপৰা". The Hindu. প্ৰকাশক শিমোগা. 7 December 2013. http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-national/tp-karnataka/10day-veena-festival-from-sunday/article5432667.ece.
↑ "মুধ্ৰা বীণোৎসৱ". Mudhra.org. http://www.mudhra.org/other-festival/one-raga-one-kriti/veena-festival-2005.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 15 March 2015.
↑ "'বীণা নৱৰাত্ৰি'ৰ উদ্বোধন". The Hindu (চেন্নাই). 12 September 2007. http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-national/tp-tamilnadu/veena-navarathri-inaugurated/article1909933.ece.
↑ "তাঁৰৰ সংলাপ". The Hindu. প্ৰকাশক হায়দৰাবাদ. 27 February 2015. http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-features/tp-fridayreview/strings-in-dialogue/article6938208.ece.

বাহ্যিক সংযোগ

Google - Saraswati Veena
Saraswati Veena
Saraswati Veena in North Indian Khayal Style See Video of Beenkar Suvir Misra playing Saraswati Veena in Hindustani Khayal Style.

[1] বনী চি. ৱেড (২০০৪). "ভাৰতৰ সংগীত". মনোহৰ, ৯০-৯৩.

[Padma_Bhushan_Prof_2005-2] 2.0 ^2.1 পদ্ম ভূষণ প্ৰফেছৰ পি. সম্বমূৰ্তি (২০০৫). "ভাৰতীয় সংগীতৰ ইতিহাস". দ্য ইণ্ডিয়ান মিউজিক পাব্লিছিং হাউচ, ২০৮-২১৪.

[3] পদ্ম ভূষণ প্ৰফেছৰ পি. সম্বমূৰ্তি (২০০৫). "ভাৰতীয় সংগীতৰ ইতিহাস". দ্য ইণ্ডিয়ান মিউজিক পাব্লিছিং হাউচ, ২০৩.

[4] "একতন্ত্ৰী বীণা: ভাৰতীয় সংগীত বাদ্যৰপৰা উদ্ধৃতি - OMENAD প্ৰবন্ধ". 8 September 2008. Archived from the original on 8 September 2008. https://web.archive.org/web/20080908081754/http://www.omenad.net/articles/BSV_ektantri.htm। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2021.

[5] "শ্ৰীমদ্ভাগৱতম কান্তো ১ অধ্যায় ৫ শ্লোক ১". Archived from the original on 30 September 2007. https://web.archive.org/web/20070930180457/http://vedabase.net/sb/1/5/1/en1। আহৰণ কৰা হৈছে: 15 August 2011.

[6] "সৰস্বতী বীণা - OMENAD প্ৰবন্ধ". Omenad.net. https://omenad.net/articles/saraswati_veena.htm। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2021.

[7] পদ্ম ভূষণ প্ৰফেছৰ পি. সম্বমূৰ্তি (২০০৫). "ভাৰতীয় সংগীতৰ ইতিহাস". দ্য ইণ্ডিয়ান মিউজিক পাব্লিছিং হাউচ, ২০২, ২০৫, ২০৭.

[8] "জেছমিন ষ্ট্ৰিংছ: নাদ যোগ". Egayathri.blogspot.com. 15 April 2009. http://egayathri.blogspot.com/2009/04/nada-yoga_15.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2021.

[9] "কৰ্ণাটকী গীত - মোক্ষমুগলধা". Karnatik.com. http://www.karnatik.com/c1291.shtml। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2021.

[10] বনী চি. ৱেড (২০০৪). "ভাৰতৰ সংগীত". মনোহৰ, ৯৩.

[11] "কলি | হিন্দু বিবাহ | কৰ্ম | হিন্দু ধৰ্ম | গণেশৰ মূৰ্তি | বৈদিক জ্যোতিষ at Madhukali.com". http://madhukali.com/articles/veena-manifestation-of-intangibility/। আহৰণ কৰা হৈছে: 15 August 2011.

[12] "শ্ৰুতি বীণা: ধ্বনিৰ সংযোগ (যন্ত্ৰ) - OMENAD প্ৰবন্ধ". Omenad.net. https://omenad.net/articles/Shruti_Veena_Vadya.htm। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2021.

[13] "থাঞ্জাৱুৰ বীণাৰ শেষ নোটসমূহ | ফৰ্বছ ইণ্ডিয়া". Forbes India. http://forbesindia.com/article/recliner/the-last-notes-of-the-thanjavur-veena/32670/1। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2021.

[14] "অধৰাৰ সংৰক্ষণ: বীণা সংৰক্ষণ - OMENAD প্ৰবন্ধ". Omenad.net. https://omenad.net/articles/veena_conserve.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2021.

[15] "ৰাগা আলপনা - হংসধ্বনি". YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=3Qp6dhg3anY। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2021.

[16] "হিন্দু টেম্পল অৱ গ্ৰেটাৰ শিকাগো: একান্ত সেৱা: সৰস্বতী ৰঙ্গনাথন: "মানৱ্যালকিঞ্চা.."". YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=TgKKxyddXUk। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2021.

[17] "- YouTube". YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=w8i4PW1z7SE। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2021. সাঁচ:Dead Youtube links

[18] "ৰাডেল বীণা উৎসৱ-জিআৰএছ মূৰ্তি-পাৰ্ট ১.wmv". YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=Qv5l0VNopDU। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2021.

[19] "ৰাডেল ডিজিটেল বীণা কনচাৰ্ট - YouTube". YouTube. https://www.youtube.com/playlist?list=PL78310529B34D2B20। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2021.

[20] "ৰাডেল ডিজিটেল বীণা কনচাৰ্ট - YouTube". YouTube. https://www.youtube.com/playlist?list=PL1DC8992449F99704। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2021.

[21] "বাঁহী-ডিজিটেল বীণা যুগল ২০১৩ - YouTube". YouTube. https://www.youtube.com/playlist?list=PLPntK9cnRa695tzMidqD7r6CODCjrX3Gj। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2021.

[22] "১০ দিনীয়া বীণা উৎসৱ দেওবাৰৰপৰা". The Hindu. প্ৰকাশক শিমোগা. 7 December 2013. http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-national/tp-karnataka/10day-veena-festival-from-sunday/article5432667.ece.

[23] "মুধ্ৰা বীণোৎসৱ". Mudhra.org. http://www.mudhra.org/other-festival/one-raga-one-kriti/veena-festival-2005.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 15 March 2015.

[24] "'বীণা নৱৰাত্ৰি'ৰ উদ্বোধন". The Hindu (চেন্নাই). 12 September 2007. http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-national/tp-tamilnadu/veena-navarathri-inaugurated/article1909933.ece.

[25] "তাঁৰৰ সংলাপ". The Hindu. প্ৰকাশক হায়দৰাবাদ. 27 February 2015. http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-features/tp-fridayreview/strings-in-dialogue/article6938208.ece.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]