ৰাষ্ট্ৰ
ৰাষ্ট্ৰ হৈছে এটা ৰাজনৈতিক সত্তা যিয়ে নিৰ্দিষ্ট ভূখণ্ডৰ ভিতৰত সমাজ আৰু জনসংখ্যাক পৰিচালনা কৰে।[1] চৰকাৰক আধুনিক ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ আধাৰভূত যন্ত্ৰ হিচাপে গণ্য কৰা হয়।[2][3]
এখন দেশত সাধাৰণতে এখন ৰাষ্ট্ৰ থাকে, যাৰ ভিতৰত বিভিন্ন প্ৰশাসনিক বিভাজন থাকে। ৰাষ্ট্ৰ এখনৰ ৰূপ হ’ব পাৰে এককীকৃত ৰাষ্ট্ৰ অথবা কিছুমান সংঘীয় সংগঠন; দ্বিতীয় ক্ষেত্ৰত, "ৰাষ্ট্ৰ" শব্দটোৱে কেতিয়াবা সংঘৰ অংশগঠনকাৰী ৰাজ্যসমূহক সূচিত কৰে, যিবিলাকৰ ভিতৰত কিছুমান স্বাৰ্বভৌম ৰাষ্ট্ৰৰ বৈশিষ্ট্য থাকিব পাৰে, যদিও সেইবোৰ সেই সংঘৰ অধীনত থাকে আৰু আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয়ভাৱে কাৰ্য কৰাৰ সক্ষমতা নাথাকে। (সংঘীয় পদ্ধতিৰ ভিতৰত এনেকুৱা উপাদানসমূহক "প্ৰদেশ", "অঞ্চল" আদি নামেও অভিহিত কৰা হয়। )
প্ৰাগৈতিহাসিক যুগৰ বেছিভাগ সময়ছোৱাত মানুহে ৰাষ্ট্ৰবিহীন সমাজত জীৱন অতিবাহিত কৰিছিল। প্ৰাথমিক ৰাষ্ট্ৰসমূহ প্ৰায় ৫৫০০ বছৰৰ পূৰ্বে উদয় হৈছিল।[4] কালক্ৰমে সমাজসমূহ অধিক স্তৰবদ্ধ হ’ল আৰু সংগঠনসমূহ গঢ় লৈ উলিয়াই কেন্দ্ৰীকৰণৰ সৈতে চৰকাৰী আকৃতি গঢ়ি তুলিলে। এই কেন্দ্ৰীকৰণে চহৰায়ণৰ বৃদ্ধি আৰু অৰ্থনৈতিক উন্নয়নৰ সৈতে জড়িত হৈ ৰাজনৈতিক ক্ষমতা বৃদ্ধি কৰিলে, যিটো প্ৰায়ে সুৰক্ষাৰ অভাৱ আৰু ভূখণ্ডীয় প্ৰতিযোগিতাৰ ফলত তীব্ৰ হ’ল।
পৰৱৰ্তী সময়ত বিভিন্ন ধৰণৰ ৰাষ্ট্ৰ গঢ়ি উঠিল যিয়ে নিজৰ অস্তিত্বৰ বাবে নানা ধৰণৰ যুক্তি আগবঢ়ালে (যেনে দৈৱিক অধিকাৰৰ তত্ত্ব, সামাজিক চুক্তিৰ তত্ত্ব আদি)। বৰ্তমান যুগত ৰাষ্ট্ৰ-ৰাজ্য হৈছে প্ৰধান ৰূপ যাৰ অধীনত মানুহে বসবাস কৰে।[5] স্বাৰ্বভৌম ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ নিজৰ স্বাৰ্বভৌমত্ব থাকে; যদিও কিছুমান গোটৰ ৰাষ্ট্ৰ গঢ়াৰ দাবী থাকে, সেই দাবীসকলৰ মান্যতা অন্যান্য ৰাষ্ট্ৰই স্বীকৃতি দিয়া পৰিমাণৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে। উপগ্ৰহ ৰাষ্ট্ৰবোৰ স্বতঃসিদ্ধভাৱে স্বাৰ্বভৌম বুলি বিবেচিত হ’ব পাৰে, যদিও সেইবোৰ সাধাৰণতে অন্য ৰাষ্ট্ৰৰ দ্বাৰা অপ্ৰত্যক্ষভাৱে নিয়ন্ত্ৰিত হয়।
"ৰাষ্ট্ৰ"ৰ সংজ্ঞাকলৈও মতভেদ আছে। সমাজবিজ্ঞানী মেক্স ৱেবাৰৰ মতে, এখন "ৰাষ্ট্ৰ" হৈছে ৰাজনৈতিক সত্তা, যিয়ে আইনসিদ্ধ বল ব্যৱহাৰৰ একাধিপত্য বজাই ৰাখে, যদিও ইয়াৰ আন বহু সংজ্ঞাও বিদ্যমান।[6][7] ৰাষ্ট্ৰৰ অনুপস্থিতিতো সমাজৰ অস্তিত্ব থাকিব পাৰে, যেনে হাউডেনোসনি কনফেডাৰেচীৰ দৰে ৰাষ্ট্ৰবিহীন সমাজ য’ত "বিশুদ্ধভাৱে বা প্ৰধানভাৱে ৰাজনৈতিক প্ৰতিষ্ঠান বা ভূমিকা নাথাকে।" [8] এটা ৰাষ্ট্ৰৰ শাসনৰ পৰিমাণ আৰু বিস্তাৰৰ আধাৰত সেই ৰাষ্ট্ৰ অসফল বুলি গণ্য হ’ব পাৰে।[9]
শব্দৰ উৎপত্তি
[সম্পাদনা কৰক]ৰাষ্ট্ৰ শব্দটো লেটিন status শব্দৰ পৰা আহৰণ কৰা হৈছে, যাৰ অৰ্থ হৈছে "অবস্থা" বা "স্থিতি।" মধ্যযুগত ই ৰাজনৈতিক সংগঠনৰ ৰূপত ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল, বিশেষকৈ ৰজাৰ শাসনৰ অৱস্থাৰ বুজাবলৈ।
সংজ্ঞা
[সম্পাদনা কৰক]ৰাষ্ট্ৰ হৈছে এক ৰাজনৈতিক সত্তা, যিয়ে নিৰ্দিষ্ট ভূখণ্ডত বসবাস কৰা সমাজ আৰু জনসংখ্যাক নিয়ন্ত্ৰণ কৰে।[10] আধুনিক যুগত, চৰকাৰক ৰাষ্ট্ৰৰ মূল যন্ত্ৰ ৰূপে গণ্য কৰা হয়।[11] মেক্স ৱেবাৰৰ মতে, ৰাষ্ট্ৰ হৈছে এক এনেধৰণৰ ৰাজনৈতিক সংগঠন, যিয়ে বৈধ বল প্ৰয়োগৰ একচেটিয়া অধিকাৰ ৰাখে।[6]
ইতিহাস
[সম্পাদনা কৰক]প্ৰাগৈতিহাসিক যুগত মানুহে ৰাষ্ট্ৰবিহীন সমাজত বাস কৰিছিল। প্ৰথম ৰাষ্ট্ৰসমূহ প্ৰায় ৫,৫০০ বছৰৰ আগতে উদয় হৈছিল।[12] নগৰায়ণ, অৰ্থনৈতিক উন্নয়ন, আৰু ভূ-ৰাজনৈতিক প্ৰতিযোগিতাই কেন্দ্ৰীয় শাসনৰ গঠনত সহায় কৰিছিল।
ৰাষ্ট্ৰৰ উৎপত্তিৰ তত্ত্বসমূহ
[সম্পাদনা কৰক]ৰাষ্ট্ৰৰ উদ্ভৱ সম্পৰ্কে বহু তত্ত্ব প্ৰচলিত আছে:
- ঈশ্বৰীয় অধিকাৰৰ তত্ত্ব: ৰজাসকলক ঈশ্বৰৰ প্ৰতিনিধি বুলি গণ্য কৰা হৈছিল।
- সামাজিক চুক্তি তত্ত্ব: জনসাধাৰণে একে অপৰজনৰ পৰা সুৰক্ষা বিচাৰি শাসকৰ সৈতে চুক্তি কৰে।
- জংগলীয়া বা বলৰ তত্ত্ব: শক্তিশালী গোটসমূহে আন গোটসমূহৰ ওপৰত নিয়ন্ত্ৰণ স্থাপন কৰি ৰাষ্ট্ৰ গঠন কৰে।
ৰাষ্ট্ৰৰ কাৰ্য-তত্ত্ব
[সম্পাদনা কৰক]ৰাষ্ট্ৰৰ কাৰ্য কি হও উচিত বা বাস্তৱত কি হয়, তাৰ ওপৰত বিভিন্ন তত্ত্ব আছে:
- উদাৰ তত্ত্ব: ৰাষ্ট্ৰৰ প্ৰধান দায়িত্ব হৈছে নাগৰিকৰ অধিকাৰ সুৰক্ষা কৰা।
- মাৰ্কছবাদী দৃষ্টিভংগী: ৰাষ্ট্ৰ পুঁজিপতিসকলৰ শ্ৰেণী স্বাৰ্থ ৰক্ষা কৰিবলৈ গঢ়ি উঠা এক উপায়।
- পাৰছোনেল তত্ত্ব: ৰাষ্ট্ৰ সামাজিক নিয়ন্ত্ৰণ আৰু ৰাজনৈতিক পৰিচয় গঠন কৰাৰ এক যন্ত্ৰ।
ৰাষ্ট্ৰৰ বৈধতাৰ তত্ত্ব
[সম্পাদনা কৰক]ৰাষ্ট্ৰৰ শাসন কেনেকৈ বৈধ বুলি গ্ৰহণ কৰা হয় তাৰ ওপৰত বিভিন্ন দৃষ্টিভংগী আছে:
- ঐতিহাসিক বৈধতা: পৰম্পৰাগত ৰাজত্বৰ স্বীকৃতি।
- আইনী বৈধতা: সংবিধান বা আইন অনুসৰি ক্ষমতাৰ স্বীকৃতি।
- জনমত-ভিত্তিক বৈধতা: জনসাধাৰণৰ অনুমতি বা সমৰ্থন।
ৰাষ্ট্ৰ বিফলতা
[সম্পাদনা কৰক]যেতিয়া কোনো ৰাষ্ট্ৰ নিজৰ প্ৰধান দায়িত্বসমূহ পালন কৰিব নোৱাৰে—যেনেঃ সুৰক্ষা, আইন-শৃংখলা, ন্যায়বিচাৰ—তেতিয়া সেই ৰাষ্ট্ৰক বিফল ৰাষ্ট্ৰ বুলি কোৱা হয়। এইধৰণৰ পৰিস্থিতি বিশ্ব নিৰাপত্তাৰ ক্ষেত্ৰতো ভাবুকি স্বৰূপ।[9]
তথ্যসূত্ৰ
[সম্পাদনা কৰক]- ↑ Definition 7 (noun): "a politically unified people occupying a definite territory; nation."; Definition 10 (noun): "the body politic as organized for civil rule and government (distinguished from church)."; Definition 16 (noun): "of or pertaining to the central civil government or authority.". -Webster's New Universal Unabridged Dictionary, Random House/Barnes and Noble, ISBN 9780760702888, pp. 1860-1861.
- ↑ Black's Law Dictionary, 4th ed. (1968). West Publishing Co.
- ↑ Uricich v. Kolesar, 54 Ohio App. 309, 7 N.E. 2d 413.
- ↑ Sandeford, David S. (May 2018). "Organizational complexity and demographic scale in primary states". Royal Society Open Science খণ্ড 5 (5): 171137. doi:10.1098/rsos.171137. PMID 29892345.
- ↑ Wimmer, Andreas; Feinstein, Yuval (October 2010). "The Rise of the Nation-State across the World, 1816 to 2001". American Sociological Review খণ্ড 75 (5): 764–790. doi:10.1177/0003122410382639. "This global outcome—the almost universal adoption of the nation-state form".
- ↑ 6.0 6.1 Cudworth et al., 2007: p. 95
- ↑ Salmon, 2008: পৃষ্ঠা ৫৪ Archived 15 May 2016 at the Wayback Machine
- ↑ "Stateless Society | Encyclopedia.com". www.encyclopedia.com. https://www.encyclopedia.com/social-sciences-and-law/sociology-and-social-reform/sociology-general-terms-and-concepts/stateless.
- ↑ 9.0 9.1 Patrick, Stewart (10 December 2007). "'Failed' States and Global Security: Empirical Questions and Policy Dilemmas". International Studies Review খণ্ড 9 (4): 644–662. doi:10.1111/j.1468-2486.2007.00728.x.
- ↑ Webster's New Universal Unabridged Dictionary, Random House/Barnes and Noble, ISBN 9780760702888, pp. 1860-1861.
- ↑ Black's Law Dictionary, 4th ed. (1968), West Publishing Co.
- ↑ Sandeford, David S. (May 2018). "Organizational complexity and demographic scale in primary states". Royal Society Open Science খণ্ড 5 (5): 171137. doi:10.1098/rsos.171137.