ছিমলা চুক্তি
| ভাৰত আৰু পাকিস্তান চৰকাৰৰ মাজত দ্বিপাক্ষিক সম্পৰ্কৰ ক্ষেত্ৰত সন্মতি[1] | |
|---|---|
| প্ৰকাৰ | শান্তি চুক্তি |
| খচৰা প্ৰকাশ | ২৮ জুন ১৯৭২ |
| স্বাক্ষৰ | ২ জুলাই ১৯৭২ |
| অৱস্থিতি | বাৰ্নছ ক'ৰ্ট (ৰাজ ভৱন, ছিমলা),[2] ছিমলা, হিমাচল প্ৰদেশ, ভাৰত |
| মোহৰ | ৭ আগষ্ট ১৯৭২ |
| প্ৰযোজ্য | ৪ আগষ্ট ১৯৭২ (২০২৫ চনৰ এপ্ৰিলত প্ৰত্যাহাৰ) |
| স্থিতি | দুই পক্ষৰ সন্মতি ক্ৰমে |
| Negotiators | * ভাৰতৰ বৈদেশিক পৰিক্ৰমা মন্ত্ৰালয় |
| স্বাক্ষৰকাৰীসকল | * ইন্দিৰা গান্ধী (ভাৰতৰ প্ৰধানমন্ত্ৰী) |
| দলসমূহ | *  ভাৰত
|
| Ratifiers | * ভাৰতৰ সংসদ |
| ভাষাসমূহ | * হিন্দী |
ছিমলা চুক্তি ১৯৭২ চনৰ ২ জুলাইত হিমাচল প্ৰদেশৰ ৰাজধানী ছিমলাত ভাৰত আৰু পাকিস্তানৰ মাজত স্বাক্ষৰিত শান্তি চুক্তি।[3] ভাৰতে বাংলাদেশ মুক্তি যুদ্ধত পাকিস্তানী ৰাষ্ট্ৰ বাহিনীৰ বিৰুদ্ধে যুঁজি থকা মুক্তি বাহিনীৰ মিত্ৰ হিচাপে পূব পাকিস্তানত হস্তক্ষেপ কৰাৰ পিছত সংঘটিত ১৯৭১ চনৰ ভাৰত-পাকিস্তান যুদ্ধৰ পিছত এই চুক্তি স্বাক্ষৰিত হৈছিল।[4]
এই সন্ধিৰ আনুষ্ঠানিক উদ্দেশ্য উল্লেখ কৰা হৈছিল যে দুয়োখন দেশৰ বাবে "এতিয়ালৈকে তেওঁলোকৰ সম্পৰ্কক বিনষ্ট কৰা সংঘাতৰ অন্ত পেলোৱা" আৰু ভাৰত-পাকিস্তানৰ সম্পৰ্ক অধিক স্বাভাৱিক কৰাৰ বাবে ল’বলগীয়া পদক্ষেপসমূহৰ কল্পনা কৰাৰ লগতে তেওঁলোকৰ ভৱিষ্যতৰ পাৰস্পৰিক ক্ৰিয়া-কলাপ নিয়ন্ত্ৰণ কৰিবলগীয়া নীতিসমূহো নিৰ্ধাৰণ কৰা।[5][6]
এই সন্ধিৰ জৰিয়তে ভাৰতীয় সেনাই যুদ্ধৰ সময়ত পাকিস্তানত দখল কৰা ভূমিৰ ১৩ হাজাৰ বৰ্গ কিলোমিটাৰতকৈ অধিক ভূমি ঘূৰাই দিয়া হৈছিল যদিও ভাৰতে কেইটামান কৌশলগত অঞ্চল ৰাখিছিল, য'ত আছিল তুৰ্টুক, ধোথাং, ত্যাক্ষী (পূৰ্বতে টিয়াকচি বুলি কোৱা হৈছিল) আৰু চোৰবাট উপত্যকাৰ চালুংকা,[7][8] যি ৮৮৩ বৰ্গ কিলোমিটাৰতকৈ অধিক আছিল।[9][10][11]
২০২৫ চনৰ পেহেলগামৰ সন্ত্ৰাসবাদী আক্ৰমণ, ২০২৫ত পাকিস্তান জড়িত থকাৰ অভিযোগ উত্থাপন হোৱাৰ পিছত ভাৰতে সিন্ধু জল সন্ধি প্ৰত্যাহাৰ কৰাৰ প্ৰতিক্ৰিয়া স্বৰূপে ২০২৫ চনত পাকিস্তানে এই চুক্তিখন প্ৰত্যাহাৰ কৰে।[12][13][14]
বিৱৰণ
[সম্পাদনা কৰক]১৯৭২ চনত ভাৰতৰ ছিমলাত এই সন্ধিত পাকিস্তানৰ ৰাষ্ট্ৰপতি জুলফিকাৰ আলী ভুট্টো আৰু ভাৰতৰ প্ৰধানমন্ত্ৰী ইন্দিৰা গান্ধীয়ে স্বাক্ষৰ কৰে।[5] এই চুক্তিৰ জৰিয়তে পাকিস্তানে বাংলাদেশক কূটনৈতিক স্বীকৃতি দিয়াৰ পথো মুকলি হয়। কাৰ্যকৰীভাৱে ৩ জুলাইৰ নিশা ১২:৪০ বজাত নথিখনত স্বাক্ষৰ কৰা হৈছিল; তথাপি চৰকাৰী নথিপত্ৰসমূহত ২ জুলাই ১৯৭২ বুলি উল্লেখ আছে।[5][6][15] ছিমলা চুক্তিৰ কিছুমান প্ৰধান ফলাফল হ’ল:
- দুয়োখন দেশেই "দ্বিপাক্ষিক আলোচনাৰ জৰিয়তে শান্তিপূৰ্ণ উপায়েৰে নিজৰ মতানৈক্য নিষ্পত্তি কৰিব।" [5][3][16] ভাৰতে বহুবাৰ কৈছে যে কাশ্মীৰ বিবাদ এটা দ্বিপাক্ষিক বিষয় আৰু ইয়াক ছিমলা চুক্তি, ১৯৭২ অনুসৰি দ্বিপাক্ষিক আলোচনাৰ জৰিয়তে নিষ্পত্তি কৰিব লাগিব আৰু সেয়েহে, আনকি ৰাষ্ট্ৰসংঘ বা আন কোনো তৃতীয় পক্ষৰ হস্তক্ষেপক অস্বীকাৰ কৰে।
- এই চুক্তিখনে ১৯৭১ চনৰ ১৭ ডিচেম্বৰৰ যুদ্ধবিৰতি ৰেখাক ভাৰত আৰু পাকিস্তানৰ মাজত নিয়ন্ত্ৰণ ৰেখালৈ ৰূপান্তৰিত কৰে আৰু এই চুক্তিত সহমতত উপনীত হয় যে "পাৰস্পৰিক মতানৈক্য আৰু আইনী ব্যাখ্যা নিৰ্বিশেষে কোনো পক্ষই ইয়াক একপক্ষীয়ভাৱে পৰিৱৰ্তন কৰিবলৈ চেষ্টা নকৰিব।" [5][3][15] বহু ভাৰতীয় আমোলাই পিছত যুক্তি দিছে যে এই এল অ’ চিক আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সীমালৈ ৰূপান্তৰিত কৰাৰ বাবে দুয়োজন চৰকাৰৰ মুৰব্বীৰ মাজত বৈঠকৰ সময়ত এক মৌখিক চুক্তি হৈছিল। পাকিস্তানী আমোলাসকলে এনে কোনো কথা অস্বীকাৰ কৰিছে।[6][15] দুয়ো দেশৰ নতুন "যুদ্ধবিৰতি লাইন"ৰ এই চিনাক্তকৰণে ভাৰত আৰু পাকিস্তানত ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ সামৰিক পৰ্যবেক্ষক গোটক গুৰুত্বহীন কৰি তুলিছে বুলি ভাৰতে যুক্তি আগবঢ়ায়। ভাৰতৰ মতে ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ সামৰিক পৰ্যবেক্ষক গোটৰ উদ্দেশ্য আছিল ১৯৪৯ চনৰ কৰাচী চুক্তিত চিনাক্ত কৰা যুদ্ধবিৰতি লাইনটো নিৰীক্ষণ কৰা যিটো এতিয়া নাই। এই বিষয়ত পাকিস্তানৰ দৃষ্টিভংগী বেলেগ আৰু দুয়োখন দেশেই এতিয়াও ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ মিছনক আতিথ্য প্ৰদান কৰে।
এই চুক্তিয়ে দুয়োখন দেশৰ মাজৰ সম্পৰ্ক সশস্ত্ৰ সংঘাতৰ পৰ্যায়লৈকে অৱনতি ঘটাত বাধা দিব পৰা নাই; ১৯৯৯ চনৰ কাৰ্গিল যুদ্ধ ইয়াৰ উদাহৰণ। ১৯৮৪ চনৰ অপাৰেচন মেঘদূতৰ জৰিয়তে ভাৰতে দুৰ্গম চিয়াচেন হিমবাহ অঞ্চলৰ সকলোবোৰ দখল কৰে য'ত চুক্তিখনত সীমান্ত স্পষ্টভাৱে নিৰ্ধাৰণ কৰা হোৱা নাছিল (সম্ভৱতঃ কাৰণ সেই অঞ্চলটো দুৰ্গম বাবে বিতৰ্কৰ কথা ভবা হোৱা নাছিল)। ইয়াক পাকিস্তানে ছিমলা চুক্তিৰ উলংঘা বুলি গণ্য কৰিছিল। ছিয়াচেন সংঘাতৰ পৰৱৰ্তী সময়ত হোৱা মৃত্যুৰ অধিকাংশই প্ৰাকৃতিক দুৰ্যোগৰ ফলত হৈছে, যেনে ২০১০, ২০১২, আৰু ২০১৬ চনত হিমস্খলন।
চুক্তিখনৰ মূল দফাসমূহ
[সম্পাদনা কৰক]১৯৭১ চনৰ ২ জুলাইত ভাৰতৰ প্ৰধানমন্ত্ৰী ইন্দিৰা গান্ধী আৰু পাকিস্তানৰ ৰাষ্ট্ৰপতি জুলফিকাৰ আলী ভুট্টোৱে স্বাক্ষৰ কৰা ভাৰত-পাকিস্তানৰ দ্বিপাক্ষিক সম্পৰ্ক সম্বন্ধীয় ছিমলা চুক্তি:
ভাৰত চৰকাৰ আৰু পাকিস্তান চৰকাৰ-এ সংকল্প লৈছে যে দুয়োখন দেশে এতিয়ালৈকে তেওঁলোকৰ সম্পৰ্ক বিনষ্ট কৰা সংঘাত আৰু সংঘৰ্ষৰ অন্ত পেলাব আৰু উপমহাদেশখনত বন্ধুত্বপূৰ্ণ আৰু সুসম সম্পৰ্ক গঢ়ি তোলা আৰু স্থায়ী শান্তি স্থাপনৰ বাবে কাম কৰিব যাতে দুয়োখন দেশে এতিয়াৰ পৰা দুয়োখন দেশে নিজৰ সম্পদ আৰু শক্তিসমূহ দেশৰ জনগণৰ কল্যাণক আগুৱাই নিয়াৰ কামত নিয়োজিত কৰিব পাৰে।[4]
এই লক্ষ্যত উপনীত হ’বলৈ ভাৰত চৰকাৰ আৰু পাকিস্তান চৰকাৰে তলত দিয়া ধৰণে সহমতত উপনীত হৈছে।
(ক) যে ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ চনদৰ নীতি আৰু উদ্দেশ্যই দুয়োখন দেশৰ মাজৰ সম্পৰ্ক নিয়ন্ত্ৰণ কৰিব।[4]
(খ) যে দুয়োখন দেশে দ্বিপাক্ষিক আলোচনাৰ জৰিয়তে বা তেওঁলোকৰ মাজত পাৰস্পৰিকভাৱে সহমতত উপনীত হোৱা আন কোনো শান্তিপূৰ্ণ উপায়েৰে নিজৰ মতানৈক্য নিষ্পত্তি কৰিবলৈ সংকল্প ল'ব। দুয়োখন দেশৰ মাজত হোৱা কোনো সমস্যাৰ চূড়ান্ত নিষ্পত্তি নোহোৱালৈকে কোনো পক্ষই একপক্ষীয়ভাৱে পৰিস্থিতিৰ পৰিৱৰ্তন কৰিব নোৱাৰিব আৰু দুয়োৱে শান্তি আৰু সুসম সম্পৰ্ক বজাই ৰখাৰ বাবে ক্ষতিকাৰক কোনো কামৰ সংগঠন, সহায় বা উৎসাহত বাধা দিব।[5][4]
(গ) যে তেওঁলোকৰ মাজত মিলন, সু-চুবুৰীয়া আৰু স্থায়ী শান্তিৰ পূৰ্বচৰ্ত হ’ল দুয়োখন দেশৰ সমতা আৰু পাৰস্পৰিক লাভৰ ভিত্তিত শান্তিপূৰ্ণ সহাৱস্থানৰ প্ৰতিশ্ৰুতি, ইজনে সিজনৰ ভূখণ্ডৰ অখণ্ডতা আৰু সাৰ্বভৌমত্বৰ প্ৰতি সন্মান আৰু ইখনে সিখনৰ অভ্যন্তৰীণ বিষয়ত হস্তক্ষেপ নকৰা। যে যোৱা ২৫ বছৰ ধৰি দুয়োখন দেশৰ মাজৰ সম্পৰ্কক বিনষ্ট কৰা মৌলিক বিষয় আৰু সংঘাতৰ কাৰণসমূহ শান্তিপূৰ্ণ উপায়েৰে সমাধান কৰা হ’ব।[5]
(ঘ) যে ইখন দেশে সিখনৰ জাতীয় ঐক্য, ভূখণ্ডৰ অখণ্ডতা, ৰাজনৈতিক স্বাধীনতা আৰু সাৰ্বভৌম সমতাক সদায় সন্মান কৰিব।[4]
(ঙ) যে ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ চনদ অনুসৰি তেওঁলোকে ইজনে সিজনৰ ভূখণ্ডৰ অখণ্ডতা বা ৰাজনৈতিক স্বাধীনতাৰ বিৰুদ্ধে ভাবুকি বা বল প্ৰয়োগৰ পৰা বিৰত থাকিব।
দুয়োখন চৰকাৰে ইজনে সিজনৰ বিৰুদ্ধে নিৰ্দেশিত শত্ৰুতাপূৰ্ণ অপপ্ৰচাৰ ৰোধ কৰিবলৈ নিজৰ ক্ষমতাৰ সকলো পদক্ষেপ গ্ৰহণ কৰিব। দুয়োখন দেশেই এনে তথ্য প্ৰচাৰক উৎসাহিত কৰিব যিয়ে তেওঁলোকৰ মাজত বন্ধুত্বপূৰ্ণ সম্পৰ্ক গঢ়ি তুলিব।
ক্ৰমান্বয়ে দুয়োখন দেশৰ মাজত সম্পৰ্ক লাহে লাহে পুনৰুদ্ধাৰ আৰু স্বাভাৱিক কৰাৰ বাবে এই কথাত একমত হৈছিল যে:
(ক) ডাক, টেলিগ্ৰাফিক, সাগৰ, স্থল, সীমান্ত চকীকে ধৰি আৰু বিমান সংযোগ, বিমান সেৱাকে ধৰি যোগাযোগ ব্যৱস্থা পুনৰ আৰম্ভ কৰাৰ পদক্ষেপ গ্ৰহণ কৰা হ’ব।[5][4]
(খ) আন দেশৰ নাগৰিকসকলৰ বাবে ভ্ৰমণৰ সুবিধা বৃদ্ধিৰ বাবে উপযুক্ত পদক্ষেপ গ্ৰহণ কৰা হ’ব।[5]
(গ) অৰ্থনৈতিক আৰু অন্যান্য চুক্তিবদ্ধ ক্ষেত্ৰত বাণিজ্য আৰু সহযোগিতা যিমান পাৰি পুনৰ আৰম্ভ কৰা হ’ব।[5]
(ঘ) বিজ্ঞান আৰু সংস্কৃতিৰ ক্ষেত্ৰত আদান-প্ৰদানৰ প্ৰসাৰ ঘটিব।[4]
এই সন্দৰ্ভত দুয়োখন দেশৰ প্ৰতিনিধি দলসমূহে সময়ে সময়ে বৈঠকত মিলিত হৈ প্ৰয়োজনীয় কাম কৰিব।
স্থায়ী শান্তি প্ৰতিষ্ঠাৰ প্ৰক্ৰিয়া আৰম্ভ কৰিবলৈ দুয়োখন চৰকাৰে এই কথাত একমত যে:
(ক) ভাৰতীয় আৰু পাকিস্তানী বাহিনীক আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সীমান্তৰ নিজা ভাগলৈ প্ৰত্যাহাৰ কৰা হ'ব।[5]
(খ) জম্মু আৰু কাশ্মীৰত ১৯৭১ চনৰ ১৭ ডিচেম্বৰৰ যুদ্ধবিৰতিৰ ফলত সৃষ্টি হোৱা নিয়ন্ত্ৰণৰ ৰেখাক দুয়োপক্ষই দুয়োটা পক্ষৰ স্বীকৃতিপ্ৰাপ্ত অৱস্থানৰ প্ৰতি কোনো ক্ষতি নকৰাকৈ সন্মান কৰিব। পাৰস্পৰিক মতানৈক্য আৰু আইনী ব্যাখ্যা নিৰ্বিশেষে কোনো পক্ষই ইয়াক একপক্ষীয়ভাৱে পৰিৱৰ্তন কৰিবলৈ চেষ্টা নকৰিব। দুয়োপক্ষই আৰু এই ৰেখা উলংঘা কৰি ভাবুকি বা বল প্ৰয়োগৰ পৰা বিৰত থাকিবলৈ প্ৰতিশ্ৰুতি দিয়ে।[5][4]
(গ) এই চুক্তি বলবৎ হোৱাৰ লগে লগে প্ৰত্যাহাৰৰ কাম আৰম্ভ হ'ব আৰু ইয়াৰ ৩০ দিনৰ ভিতৰত সম্পূৰ্ণ হ'ব।[5]
এই চুক্তিখন দুয়োখন দেশৰ নিজ নিজ সাংবিধানিক পদ্ধতি অনুসৰি অনুমোদনৰ আওতাত থাকিব আৰু অনুমোদনৰ নথি বিনিময় হোৱাৰ তাৰিখৰ পৰা কাৰ্যকৰী হ'ব।[5]
দুয়োখন চৰকাৰে এই কথাত সন্মত যে ভৱিষ্যতে পাৰস্পৰিকভাৱে সুবিধাজনক সময়ত নিজৰ নিজৰ মুৰব্বীসকলে পুনৰ বৈঠকত মিলিত হ’ব আৰু ইয়াৰ মাজতে দুয়োপক্ষৰ প্ৰতিনিধিসকলে যুদ্ধবন্দী আৰু অসামৰিক বন্দীসকলক ঘূৰাই পঠোৱাৰ প্ৰশ্নসমূহ, জন্মু-কাশ্মীৰৰ বিবাদ সমাধান আৰু কূটনৈতিক সম্পৰ্ক পুনৰ আৰম্ভ কৰাকে ধৰি স্থায়ী শান্তি স্থাপন আৰু সম্পৰ্ক স্বাভাৱিক কৰাৰ পদ্ধতি আৰু ব্যৱস্থাসমূহৰ ওপৰত অধিক আলোচনা কৰিব।[5]
ছিমলা, ২ জুলাই ১৯৭২।
— জুলফিকাৰ আলী ভুট্টো, ইন্দিৰা গান্ধী।[3]
চুক্তি প্ৰত্যাহাৰ
[সম্পাদনা কৰক]২০২৫ চনৰ পেহেলগামৰ সন্ত্ৰাসবাদী আক্ৰমণৰ পাছত ভাৰত আৰু পাকিস্তানৰ মাজত বৃদ্ধি পোৱা উত্তেজনাৰ ফলস্বৰূপে ভাৰতে সিন্ধু জল চুক্তি স্থগিত ৰাখে। উত্তৰত পাকিস্তানে ২০২৫ চনৰ ২৪ এপ্ৰিলত ছিমলা চুক্তিখন প্ৰত্যাহাৰ কৰি ভাৰতৰ সৈতে বাণিজ্য বন্ধ কৰাৰ লগতে আৰু স্থল আৰু বিমান পথ বন্ধ কৰি দিয়ে।[17][18]
তথ্যসূত্ৰ
[সম্পাদনা কৰক]- ↑ "Public Diplomacy – Simla Agreement July 2, 1972". Ministry of External Affairs (Government of India). 24 July 2012. https://mea.gov.in/in-focus-article.htm?19005/Simla+Agreement+July+2+1972। আহৰণ কৰা হৈছে: 1 August 2021.
- ↑ "History of Raj Bhavan Building (Barnes Court) Emergence of an Edifice". Government of India. http://himachalrajbhavan.nic.in/history.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 July 2020.
- ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 "Simla Agreement". Bilateral/Multilateral Documents. Ministry of External Affairs, Government of India. http://www.mea.gov.in/bilateral-documents.htm?dtl/5541/Simla+Agreement। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 July 2020.
- ↑ 4.0 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 Tanweer Azam (23 July 2019). "What is Shimla Agreement". Zee News. https://zeenews.india.com/india/what-is-shimla-agreement-2221323.html.
- ↑ 5.00 5.01 5.02 5.03 5.04 5.05 5.06 5.07 5.08 5.09 5.10 5.11 5.12 5.13 5.14 "A leaf from history: Simla Agreement, at last". Dawn (newspaper). 23 September 2012. https://www.dawn.com/news/751253.
- ↑ 6.0 6.1 6.2 "Indo-Pak Shimla Agreement: 40 years later". IBN Live. 2 July 2012. Archived from the original on 5 July 2012. https://web.archive.org/web/20120705061918/http://ibnlive.in.com/news/indopak-shimla-agreement-40-years-later/268913-3.html.
- ↑ "Turtuk, a Promised Land Between Two Hostile Neighbours". The Wire. https://thewire.in/politics/turtuk-story-of-a-promise-land.
- ↑ Rajrishi Singhal, qz com. "An encounter with the 'king' of Turtuk, a border village near Gilgit-Baltistan". Scroll.in. http://scroll.in/article/815863/an-encounter-with-the-king-of-turtuk-a-border-village-near-gilgit-baltistan.
- ↑ "A portrait of a village on the border". 10 August 2017. http://www.livemint.com/Leisure/nkoE1dc52oYwoWRNmhEeYK/A-portrait-of-a-village-on-the-border.html.
- ↑ "Have you heard about this Indian Hero?". Rediff.com. 22 December 2011. http://www.rediff.com/news/slide-show/slide-show-1-the-hero-of-nubra/20111222.htm#5.
- ↑ "The Simla Agreement 1972". Story of Pakistan. http://www.storyofpakistan.com/articletext.asp?artid=A109&Pg=6। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 October 2009.
- ↑ "India closes main border crossing with Pakistan after Kashmir attack". BBC News. 2025-04-24. https://www.bbc.com/news/articles/ce8g2njm2d2o.
- ↑ "What is the Indus Waters Treaty between India and Pakistan Reuters". Reuters. 2025-04-24. https://www.reuters.com/world/asia-pacific/what-is-indus-waters-treaty-between-india-pakistan-2025-04-24/.
- ↑ "Kashmir attack: Does India’s Indus Waters Treaty freeze threaten Paki…". 2025-04-24. Archived from the original on 2025-04-24. http://archive.today/9jPoF.
- ↑ 15.0 15.1 15.2 "Relevance of Simla Agreement". Editorial Series. Khan Study Group. Archived from the original on 2 October 2013. https://web.archive.org/web/20131002132702/http://ksgindia.com/study-material/editorial-series/3885-relevance-of-simla-agreement.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 July 2020.
- ↑ Kapur, Shekhar (Narrator) (21 September 2013). "1971 Indo-Pak War". Pradhanmantri. Season 1. Episode 11. ABP News. Archived from the original on 27 August 2020. Retrieved 27 September 2013. Unknown parameter
|url-status=ignored (help) - ↑ "Pakistan suspends 1972 Simla Agreement, shuts airspace to Indian airlines". The Economic Times. 2025-04-24. ISSN 0013-0389. https://economictimes.indiatimes.com/news/india/pakistan-suspends-1972-simla-agreement-shuts-airspace-to-indian-airlines/articleshow/120583029.cms.
- ↑ "Pakistan shuts Wagah border, suspends Simla Accord, expels Indians". Samaa. 2025-04-24. https://www.samaa.tv/index.php/2087332275-pakistan-shuts-wagah-border-suspends-simla-accord-expels-indians.
বাহ্যিক সংযোগ
[সম্পাদনা কৰক] |
ৱিকিউৎসত Simla Treaty বিষয় সংক্ৰান্তীয় মূল পাঠ্য আছে। |