মাছ: বিভিন্ন সংশোধনসমূহৰ মাজৰ পাৰ্থক্য
| 79 নং শাৰী: | 79 নং শাৰী: | ||
1.ইহঁতৰ শৰীৰটো অস্থিময় বর্মৰে সুৰক্ষিত হৈ থাকে বাবে ইহঁতক প্লেক’ডার্ম বোলা হয়। |
1.ইহঁতৰ শৰীৰটো অস্থিময় বর্মৰে সুৰক্ষিত হৈ থাকে বাবে ইহঁতক প্লেক’ডার্ম বোলা হয়। |
||
2.হাইয়ড (Hyoid) হাড়ে নিলম্বিকাৰ কাম নকৰে। |
2.হাইয়ড (Hyoid) হাড়ে নিলম্বিকাৰ কাম নকৰে। |
||
3.যুগ্ম ফান আছে। |
3.যুগ্ম ফান আছে। |
||
উদাহৰণ: কক্ক’ষ্টিয়াছ (Coccosteus) |
উদাহৰণ: কক্ক’ষ্টিয়াছ (Coccosteus) |
||
| 86 নং শাৰী: | 89 নং শাৰী: | ||
1.দেহটো পৃষ্ঠীয় অংকীয়ভাৱে চেপেটা। |
1.দেহটো পৃষ্ঠীয় অংকীয়ভাৱে চেপেটা। |
||
2.ছালখন টান, শ্লেষ্মাগ্রন্থিযুক্ত আৰু প্লেক’ইড বাকলিৰে আবৃত। |
2.ছালখন টান, শ্লেষ্মাগ্রন্থিযুক্ত আৰু প্লেক’ইড বাকলিৰে আবৃত। |
||
3.মুখখন অংকীয়। |
3.মুখখন অংকীয়। |
||
4.কংকালতন্ত্ৰ কোমলাস্থিৰ (Cartilage) দ্বাৰা গঠিত। |
4.কংকালতন্ত্ৰ কোমলাস্থিৰ (Cartilage) দ্বাৰা গঠিত। |
||
5.মধ্য আৰু যুগ্ম ফান থাকে। |
5.মধ্য আৰু যুগ্ম ফান থাকে। |
||
6.মতা মাছৰ শ্রোণী ফানৰ গুৰিত এযোৰ আলিংগক (Clasper) থাকে। |
6.মতা মাছৰ শ্রোণী ফানৰ গুৰিত এযোৰ আলিংগক (Clasper) থাকে। |
||
7.বায়ুথলী আৰু হাওঁফাওঁ নেথাকে। |
7.বায়ুথলী আৰু হাওঁফাওঁ নেথাকে। |
||
8.সংবেদী কোষবোৰ লাওঁখোলাৰ লগত সংযুক্ত। |
8.সংবেদী কোষবোৰ লাওঁখোলাৰ লগত সংযুক্ত। |
||
9.অৱস্তক গুহা (Cloaca) থাকে। |
9.অৱস্তক গুহা (Cloaca) থাকে। |
||
10.কশেৰুকা সম্পূর্ণ আৰু পৃথক। |
10.কশেৰুকা সম্পূর্ণ আৰু পৃথক। |
||
11.5 যোৰ জলক্লোম আছে। |
11.5 যোৰ জলক্লোম আছে। |
||
12.নিষেচন আভ্যন্তৰিণ। |
12.নিষেচন আভ্যন্তৰিণ। |
||
এই শ্রেণীটোক 2 টা উপশ্রেণীত ভগোৱা হৈছে। |
এই শ্রেণীটোক 2 টা উপশ্রেণীত ভগোৱা হৈছে। |
||
| 102 নং শাৰী: | 117 নং শাৰী: | ||
1.মধ্য অক্ষ অবিহনে যুগ্ম ফান থাকে। |
1.মধ্য অক্ষ অবিহনে যুগ্ম ফান থাকে। |
||
2.বক্ষ ফানৰ গুৰিটো ঠেক। |
2.বক্ষ ফানৰ গুৰিটো ঠেক। |
||
3.ইহঁতৰ জলক্লোমবোৰ পৃথক পৃথক কোঠালিত থাকে। |
3.ইহঁতৰ জলক্লোমবোৰ পৃথক পৃথক কোঠালিত থাকে। |
||
4.চকুৰ পিছফালে এটা সৰু ৰন্ধ্র থাকে। |
|||
4.চকুৰ পিছফালে এটা সৰু ৰন্ধ্র থাকে। |
|||
5.আলিংগক থাকে। |
5.আলিংগক থাকে। |
||
এই উপশ্রেণীৰ বিলুপ্ত মাছবোৰক প্রট’ছিলাচি (Protoselachii) আৰু জীৱিত মাছবোৰক ইউছিলাচি (Euselachii) বোলা হয়। |
এই উপশ্রেণীৰ বিলুপ্ত মাছবোৰক প্রট’ছিলাচি (Protoselachii) আৰু জীৱিত মাছবোৰক ইউছিলাচি (Euselachii) বোলা হয়। |
||
| 111 নং শাৰী: | 131 নং শাৰী: | ||
1.ক্লোমৰন্ধ্রবোৰ পার্শ্বীয়ভাবে অৱস্থিত। |
1.ক্লোমৰন্ধ্রবোৰ পার্শ্বীয়ভাবে অৱস্থিত। |
||
2.দাঁতবোৰ চোকা আৰু শংকু আকৃতিৰ। |
2.দাঁতবোৰ চোকা আৰু শংকু আকৃতিৰ। |
||
3.বক্ষীয় চক্ৰৰ সোঁ আৰু বাওঁফালটো পৃষ্ঠীয়ভাৱে পৃথক। |
3.বক্ষীয় চক্ৰৰ সোঁ আৰু বাওঁফালটো পৃষ্ঠীয়ভাৱে পৃথক। |
||
| 117 নং শাৰী: | 139 নং শাৰী: | ||
1.পৃষ্ঠীয় ফান দুখন কন্টকবিহীন। |
1.পৃষ্ঠীয় ফান দুখন কন্টকবিহীন। |
||
2.পায়ু ফান থাকে। |
2.পায়ু ফান থাকে। |
||
উদাহৰণ: ডগফিছ (Scoliodon), ষ্টেগ’ষ্ট’মেটা (Stegostoms, Tiger shark), হাতুৰিমুৰীয়া চার্ক (Sphyrna) ইত্যাদি। |
উদাহৰণ: ডগফিছ (Scoliodon), ষ্টেগ’ষ্ট’মেটা (Stegostoms, Tiger shark), হাতুৰিমুৰীয়া চার্ক (Sphyrna) ইত্যাদি। |
||
| 123 নং শাৰী: | 147 নং শাৰী: | ||
1.ক্লোমৰন্ধ্রবোৰ অংকীয় দিশত অৱস্থিত। |
1.ক্লোমৰন্ধ্রবোৰ অংকীয় দিশত অৱস্থিত। |
||
2.বক্ষীয় ফানৰ সন্মূখৰ ফালটো মূৰ নাইবা শৰীৰৰ লগত সংযুক্ত হৈ থাকে। |
2.বক্ষীয় ফানৰ সন্মূখৰ ফালটো মূৰ নাইবা শৰীৰৰ লগত সংযুক্ত হৈ থাকে। |
||
3.হায়মেণ্ডিবুলাৰত (Hyomandibular) ক্লোমীয় ৰশ্মি (Branchial rays) নেথাকে। |
3.হায়মেণ্ডিবুলাৰত (Hyomandibular) ক্লোমীয় ৰশ্মি (Branchial rays) নেথাকে। |
||
4.বক্ষচক্ৰ (Pectoral girdle) দুয়োটা ফাল প্রত্যেকে প্রত্যেকৰ লগত সংযুক্ত হৈ থাকে নতুবা ৰাজহাড়ৰ লগত সংযুক্ত হৈ থাকে। |
4.বক্ষচক্ৰ (Pectoral girdle) দুয়োটা ফাল প্রত্যেকে প্রত্যেকৰ লগত সংযুক্ত হৈ থাকে নতুবা ৰাজহাড়ৰ লগত সংযুক্ত হৈ থাকে। |
||
| 130 নং শাৰী: | 157 নং শাৰী: | ||
1.মূৰ আৰু বক্ষীয় ফানৰ মাজত বৈদ্যুতিক অংগ নেথাকে। |
1.মূৰ আৰু বক্ষীয় ফানৰ মাজত বৈদ্যুতিক অংগ নেথাকে। |
||
2.আদিনেত্ৰকোটৰ (Preorbital) কোমলাস্থিৰ বৃদ্ধি নহয়। |
2.আদিনেত্ৰকোটৰ (Preorbital) কোমলাস্থিৰ বৃদ্ধি নহয়। |
||
উদাহৰণ: স্কেট বা ৰাইন’বেটাছ (Rhinobatus),। ঈগল ৰে (Myliobatus)। |
উদাহৰণ: স্কেট বা ৰাইন’বেটাছ (Rhinobatus),। ঈগল ৰে (Myliobatus)। |
||
| 136 নং শাৰী: | 165 নং শাৰী: | ||
1.মূৰ আৰু বক্ষীয় ফানৰ মাজত বৈদ্যুতিক অংগ থাকে। |
1.মূৰ আৰু বক্ষীয় ফানৰ মাজত বৈদ্যুতিক অংগ থাকে। |
||
2.আদিনেত্ৰকোটৰ (Preorbital) কোমলাস্থিৰ বৃদ্ধি হৈ বৃহৎ আকৃতি ধাৰণ কৰে। |
2.আদিনেত্ৰকোটৰ (Preorbital) কোমলাস্থিৰ বৃদ্ধি হৈ বৃহৎ আকৃতি ধাৰণ কৰে। |
||
উদাহৰণ: ট’ৰপেড’ বা ইলেট্রিক ৰে (Torpedo)। |
উদাহৰণ: ট’ৰপেড’ বা ইলেট্রিক ৰে (Torpedo)। |
||
| 142 নং শাৰী: | 173 নং শাৰী: | ||
1.লাওঁখোলাৰ পেলেট’-কোৱার্ডেট (Palato-quadrate) কোমলাস্থিডাল নিউৰ’ক্ৰেনিয়ামৰ (Neuro-cranium) লগত সংযুক্ত হৈ থাকে। |
1.লাওঁখোলাৰ পেলেট’-কোৱার্ডেট (Palato-quadrate) কোমলাস্থিডাল নিউৰ’ক্ৰেনিয়ামৰ (Neuro-cranium) লগত সংযুক্ত হৈ থাকে। |
||
2.জলক্লোম 4 যোৰ আৰু ইহঁতক অপাৰকুলামে ঢাকি ৰাখে। |
2.জলক্লোম 4 যোৰ আৰু ইহঁতক অপাৰকুলামে ঢাকি ৰাখে। |
||
3.ক্ল’আকা নেথাকে। |
3.ক্ল’আকা নেথাকে। |
||
4.শ্রোণীচক্ৰৰ সোঁ আৰু বাওঁফালটো সংযুক্ত হৈ নেথাকে। |
4.শ্রোণীচক্ৰৰ সোঁ আৰু বাওঁফালটো সংযুক্ত হৈ নেথাকে। |
||
| 150 নং শাৰী: | 184 নং শাৰী: | ||
1.পৃষ্ঠদণ্ড আছে আৰু ইয়াক অসংখ্য কেলছিয়ামযুক্ত আঙঠিয়ে আংশিকভাৱে আৱৰি ৰাখে। |
1.পৃষ্ঠদণ্ড আছে আৰু ইয়াক অসংখ্য কেলছিয়ামযুক্ত আঙঠিয়ে আংশিকভাৱে আৱৰি ৰাখে। |
||
2.বক্ষ ফানবোৰ সাধাৰণ প্রকৃতিৰ। |
2.বক্ষ ফানবোৰ সাধাৰণ প্রকৃতিৰ। |
||
'''বর্গ: 1. কাইমেৰিফৰমিছ (Chimaeriformes):''' |
'''বর্গ: 1. কাইমেৰিফৰমিছ (Chimaeriformes):''' |
||
উদাহৰণ: কাইমেৰা (Chimerae) |
উদাহৰণ: কাইমেৰা (Chimerae) |
||
| 157 নং শাৰী: | 193 নং শাৰী: | ||
1.দুই ধৰণৰ শ্বসনাংগ থাকে – জলক্লোম আৰু হাওঁফাওঁ। |
1.দুই ধৰণৰ শ্বসনাংগ থাকে – জলক্লোম আৰু হাওঁফাওঁ। |
||
2.মাত্ৰ এযোৰ জলক্লোম থাকে। |
2.মাত্ৰ এযোৰ জলক্লোম থাকে। |
||
3.অপাৰকুলাম, বায়ু থলী আৰু ক্ল’য়েকা আছে। |
|||
3.অপাৰকুলাম, বায়ু থলী আৰু ক্ল’য়েকা আছে। |
|||
4.ছাইক্ল’ইত বাকলিৰ ছালখন আবৃত। |
4.ছাইক্ল’ইত বাকলিৰ ছালখন আবৃত। |
||
5.যুগ্ম ফানবোৰ খণ্ডিত। |
5.যুগ্ম ফানবোৰ খণ্ডিত। |
||
6.শ্রোনীচক্ৰ যুৰীয়া নহয়। |
6.শ্রোনীচক্ৰ যুৰীয়া নহয়। |
||
| 166 নং শাৰী: | 207 নং শাৰী: | ||
1.অন্তঃলাওঁখোলাটো (Endocranium) কোমলাস্থিযুক্ত। |
1.অন্তঃলাওঁখোলাটো (Endocranium) কোমলাস্থিযুক্ত। |
||
2.বায়ুথলী এটা। |
2.বায়ুথলী এটা। |
||
উদাহৰণ: ছেৰাট’ডাছ (Ceratodus), নিঅ’ছেৰাট’ডাছ (Neoceratodus)। |
উদাহৰণ: ছেৰাট’ডাছ (Ceratodus), নিঅ’ছেৰাট’ডাছ (Neoceratodus)। |
||
| 172 নং শাৰী: | 215 নং শাৰী: | ||
1.অন্তঃলাওঁখোলাটো আৱৰণযুক্ত। |
1.অন্তঃলাওঁখোলাটো আৱৰণযুক্ত। |
||
2.বায়ুথলী যুৰীয়া। |
2.বায়ুথলী যুৰীয়া। |
||
উদাহৰণ: প্রট’পটেৰাছ (Protopterus), লেপিড’চাইৰেন (Lepidosiren) |
উদাহৰণ: প্রট’পটেৰাছ (Protopterus), লেপিড’চাইৰেন (Lepidosiren) |
||
| 178 নং শাৰী: | 223 নং শাৰী: | ||
1.অন্তঃকংকাল কম বেছি পৰিমাণে অস্থিযুক্ত। |
1.অন্তঃকংকাল কম বেছি পৰিমাণে অস্থিযুক্ত। |
||
2.লাওঁখোলাটো সাধাৰণতে হায়’ষ্টাইলিক (Hyostylic)। |
2.লাওঁখোলাটো সাধাৰণতে হায়’ষ্টাইলিক (Hyostylic)। |
||
3.ছালখন গ্লেনইড, ছাইক্লইড বা টিন’ইড বাকলিৰে আবৃত। |
3.ছালখন গ্লেনইড, ছাইক্লইড বা টিন’ইড বাকলিৰে আবৃত। |
||
4.অপাৰকুলাম থাকে। |
4.অপাৰকুলাম থাকে। |
||
5.যুগ্ম আৰু অযুগ্ম ফান থাকে। |
5.যুগ্ম আৰু অযুগ্ম ফান থাকে। |
||
6.ক্ল’য়েকা আৰু আলিংগক থাকে। |
6.ক্ল’য়েকা আৰু আলিংগক থাকে। |
||
এই শ্রেণীটোক দুটা উপশ্রেণীত ভগোৱা হৈছে। |
এই শ্রেণীটোক দুটা উপশ্রেণীত ভগোৱা হৈছে। |
||
| 188 নং শাৰী: | 238 নং শাৰী: | ||
1.যুৰীয়া ফানযুক্ত আৰু এইবোৰ মধ্যস্থ খলপাযুক্ত। |
1.যুৰীয়া ফানযুক্ত আৰু এইবোৰ মধ্যস্থ খলপাযুক্ত। |
||
2.দেহটো বাকলিৰি ঢাক খোৱা। |
2.দেহটো বাকলিৰি ঢাক খোৱা। |
||
3.অন্তঃনাসাৰন্ধ্র আছে আৰু মুখগহ্বৰৰ লগত যুক্ত। |
3.অন্তঃনাসাৰন্ধ্র আছে আৰু মুখগহ্বৰৰ লগত যুক্ত। |
||
4.কেইটা জীৱিত প্রজাতিত বাহিৰে বাকীবোৰ বিলুপ্ত হৈছে। |
4.কেইটা জীৱিত প্রজাতিত বাহিৰে বাকীবোৰ বিলুপ্ত হৈছে। |
||
উদাহৰণ: লেটিমেৰিয়া (Letimeria), ছিলাকেন্থাছ (Celacanthus, বিলুপ্ত)। |
উদাহৰণ: লেটিমেৰিয়া (Letimeria), ছিলাকেন্থাছ (Celacanthus, বিলুপ্ত)। |
||
| 202 নং শাৰী: | 256 নং শাৰী: | ||
'''বর্গ: 1. পলিপটেৰিফৰমিছ (Polypteriformes):''' |
'''বর্গ: 1. পলিপটেৰিফৰমিছ (Polypteriformes):''' |
||
1.ছালখন সাধাৰণ তীর্যককোণী (Rhombic) গেনইড বাকলিৰে আবৃত। |
1.ছালখন সাধাৰণ তীর্যককোণী (Rhombic) গেনইড বাকলিৰে আবৃত। |
||
2.পৃষ্ঠীয় ফানৰ অসংখ্য ফিনলেটছ্ (Finlets) আছে। |
2.পৃষ্ঠীয় ফানৰ অসংখ্য ফিনলেটছ্ (Finlets) আছে। |
||
3.নেজডাল বিষমপুচ্ছীয়। |
3.নেজডাল বিষমপুচ্ছীয়। |
||
4.বক্ষীয় ফানৰ সংযোগ স্থলত এটা সুস্পষ্ট ভূমি আছে। |
4.বক্ষীয় ফানৰ সংযোগ স্থলত এটা সুস্পষ্ট ভূমি আছে। |
||
5.বায়ুথলী দ্বিখণ্ডিত আৰু অন্ত্ৰৰ অংকীয় দিশৰ লগত সংযুক্ত হৈছে। |
5.বায়ুথলী দ্বিখণ্ডিত আৰু অন্ত্ৰৰ অংকীয় দিশৰ লগত সংযুক্ত হৈছে। |
||
উদাহৰণ: পলিপটেৰাছ (Polypterus) |
উদাহৰণ: পলিপটেৰাছ (Polypterus) |
||
| 212 নং শাৰী: | 272 নং শাৰী: | ||
1.দেহটোত 5 শাৰী অস্থিযুক্ত প্রশক্ল (Scutes) আছে। |
1.দেহটোত 5 শাৰী অস্থিযুক্ত প্রশক্ল (Scutes) আছে। |
||
2.নাসামণ্ডল দীঘলীয়া। |
2.নাসামণ্ডল দীঘলীয়া। |
||
3.অন্তঃলাওঁখোলা কোমলাস্থিযুক্ত। |
3.অন্তঃলাওঁখোলা কোমলাস্থিযুক্ত। |
||
4.পুচ্ছফান বিষমপুচ্ছীয় (Heterocercal)। |
4.পুচ্ছফান বিষমপুচ্ছীয় (Heterocercal)। |
||
উদাহৰণ: এছিপেন্চাৰ (Acipenser) |
উদাহৰণ: এছিপেন্চাৰ (Acipenser) |
||
| 220 নং শাৰী: | 284 নং শাৰী: | ||
1 বাকলি ছাইক্ল’ইড প্রকৃতিৰ। |
1 বাকলি ছাইক্ল’ইড প্রকৃতিৰ। |
||
2.কশেৰুকাকায় (Vertebral centra) পশ্চগর্তী (Opisthocoelus) নহয়। |
2.কশেৰুকাকায় (Vertebral centra) পশ্চগর্তী (Opisthocoelus) নহয়। |
||
3.বক্ষীয় প্রকোষ্ঠিকা (Pectoral radials) স্কেপুলা-কোৰাকয়ড কোমলাস্থিৰ লগত সংযুক্ত। |
3.বক্ষীয় প্রকোষ্ঠিকা (Pectoral radials) স্কেপুলা-কোৰাকয়ড কোমলাস্থিৰ লগত সংযুক্ত। |
||
উদাহৰণ: এমিয়া (Amia) |
উদাহৰণ: এমিয়া (Amia) |
||
| 227 নং শাৰী: | 294 নং শাৰী: | ||
1.ছালখন তীর্যককোণী (Rhombic) গেনইড বাকলিৰে আবৃত। |
1.ছালখন তীর্যককোণী (Rhombic) গেনইড বাকলিৰে আবৃত। |
||
2.নাসাৰন্ধ্রটো দীঘলীয়া নাসামণ্ডলৰ প্রান্তত অৱস্থিত। |
2.নাসাৰন্ধ্রটো দীঘলীয়া নাসামণ্ডলৰ প্রান্তত অৱস্থিত। |
||
3.পুচ্ছ ফান কিছু পৰিমাণে বিষমপুচ্ছীয়। |
3.পুচ্ছ ফান কিছু পৰিমাণে বিষমপুচ্ছীয়। |
||
4.কশেৰুকাবোৰ সম্পূর্ণকৈ অস্থিভূত (Ossified) আৰু পশ্চগর্তী। |
4.কশেৰুকাবোৰ সম্পূর্ণকৈ অস্থিভূত (Ossified) আৰু পশ্চগর্তী। |
||
উদাহৰণ: লেপিড’ষ্টিয়াছ (Lepidosteus) |
উদাহৰণ: লেপিড’ষ্টিয়াছ (Lepidosteus) |
||
| 235 নং শাৰী: | 306 নং শাৰী: | ||
1.বাকলিবোৰ সুবিকশিত আৰু ছাইক্লইড প্রকৃতিৰ। |
1.বাকলিবোৰ সুবিকশিত আৰু ছাইক্লইড প্রকৃতিৰ। |
||
2.পুচ্ছ ফান সমপুচ্ছীয় (Homocercal)। |
2.পুচ্ছ ফান সমপুচ্ছীয় (Homocercal)। |
||
3.পৃষ্ঠীয় আৰু পায়ু ফানত কন্টক নেথাকে। |
3.পৃষ্ঠীয় আৰু পায়ু ফানত কন্টক নেথাকে। |
||
4.কশেৰুকাকায় সম্পূর্ণৰূপে অস্থিভূত। |
4.কশেৰুকাকায় সম্পূর্ণৰূপে অস্থিভূত। |
||
5.ৱেবাৰ অস্থিকা (Weberian ossicle) নেথাকে। |
5.ৱেবাৰ অস্থিকা (Weberian ossicle) নেথাকে। |
||
উদাহৰণ: নট’পটেৰাছ (Notopterus), ক্লুপিয়া (Clupeia)। |
উদাহৰণ: নট’পটেৰাছ (Notopterus), ক্লুপিয়া (Clupeia)। |
||
| 244 নং শাৰী: | 320 নং শাৰী: | ||
1.পৃষ্ঠীয় আৰু পায়ু ফানত কন্টক নেথাকে। |
1.পৃষ্ঠীয় আৰু পায়ু ফানত কন্টক নেথাকে। |
||
2.এখন চর্বীময় ফান (Adipose fin) থাকে। |
2.এখন চর্বীময় ফান (Adipose fin) থাকে। |
||
3.মুখখন ডাঙৰ আৰু ইয়াত অসংখ্য সৰসৰু দাঁত থাকে। |
3.মুখখন ডাঙৰ আৰু ইয়াত অসংখ্য সৰসৰু দাঁত থাকে। |
||
4.সাধাৰণতে সংদীপ্তি অংগ থাকে। |
4.সাধাৰণতে সংদীপ্তি অংগ থাকে। |
||
উদাহৰণ: হাৰপ’ডন (Harpodon) |
উদাহৰণ: হাৰপ’ডন (Harpodon) |
||
| 252 নং শাৰী: | 332 নং শাৰী: | ||
1.ৱেবাৰ অস্থিয়ে অন্তঃকর্ণ আৰু বায়ুথলীক সংযোক কৰে। |
1.ৱেবাৰ অস্থিয়ে অন্তঃকর্ণ আৰু বায়ুথলীক সংযোক কৰে। |
||
2.বায়ুথলীটো পাচন নলীৰ লগত এডাল নলিকাৰ দ্বাৰা সংযুক্ত হৈ থাকে। |
2.বায়ুথলীটো পাচন নলীৰ লগত এডাল নলিকাৰ দ্বাৰা সংযুক্ত হৈ থাকে। |
||
3.উদৰৰ তলফালে অংকীয় ফান থাকে। |
3.উদৰৰ তলফালে অংকীয় ফান থাকে। |
||
ইয়াক আকৌ দুটা উপভাগত ভগোৱা হৈছে – |
ইয়াক আকৌ দুটা উপভাগত ভগোৱা হৈছে – |
||
'''ভাগ : 1. ছাইপ্রিনি (Cyprini):''' শৰীৰটোত সাধাৰণতে বাকলি থাকে যদিও কিছুমানৰ নেথাকে। |
'''ভাগ : 1. ছাইপ্রিনি (Cyprini):''' শৰীৰটোত সাধাৰণতে বাকলি থাকে যদিও কিছুমানৰ নেথাকে। |
||
ইহঁতৰ তৃতীয় আৰু চতুর্থ কশেৰুকা ইটোৱে সিটোৰ লগত যুক্ত হৈ নেথাকে। উদাহৰণ: ৰৌ মাছ (Labeo rohita), ভকুৱা (Catla)। |
ইহঁতৰ তৃতীয় আৰু চতুর্থ কশেৰুকা ইটোৱে সিটোৰ লগত যুক্ত হৈ নেথাকে। উদাহৰণ: ৰৌ মাছ (Labeo rohita), ভকুৱা (Catla)। |
||
| 264 নং শাৰী: | 348 নং শাৰী: | ||
1.দেহটো চুঙা আকৃতিৰ আৰু দীঘলীয়া। |
1.দেহটো চুঙা আকৃতিৰ আৰু দীঘলীয়া। |
||
2.ছালখন নগ্ন যদিও সৰু সৰু বাকলি কিছুমান ছালত পোত খাই থাকে। |
2.ছালখন নগ্ন যদিও সৰু সৰু বাকলি কিছুমান ছালত পোত খাই থাকে। |
||
3.পৃষ্ঠীয় আৰু পায়ু ফান দীঘলীয়া আৰু ঠেক। |
3.পৃষ্ঠীয় আৰু পায়ু ফান দীঘলীয়া আৰু ঠেক। |
||
4.শ্রোণী ফান থাকিলে উদৰীয় অঞ্চলত থাকে। |
4.শ্রোণী ফান থাকিলে উদৰীয় অঞ্চলত থাকে। |
||
5.ফানবোৰত কন্টক নেথাকে। |
5.ফানবোৰত কন্টক নেথাকে। |
||
6.বায়ুথলীটো অন্ত্ৰৰ লগত সংযুক্ত হৈ থাকে। |
6.বায়ুথলীটো অন্ত্ৰৰ লগত সংযুক্ত হৈ থাকে। |
||
উদাহৰণ: এংগুইলা (Anguilla) |
উদাহৰণ: এংগুইলা (Anguilla) |
||
| 274 নং শাৰী: | 364 নং শাৰী: | ||
1.দেহটো দীঘলীয়া আৰু ছালত ছাইক্ল’ইড বাকলি থাকে। |
1.দেহটো দীঘলীয়া আৰু ছালত ছাইক্ল’ইড বাকলি থাকে। |
||
2.ফানত কন্টকনেথাকে। |
2.ফানত কন্টকনেথাকে। |
||
3.অংকীয় ফান উদৰীয়। |
3.অংকীয় ফান উদৰীয়। |
||
4.ইহঁতৰ কিছুমানে মাছে গ্লাইডিং প্রক্ৰিয়াৰে পানীৰ ওপৰলৈ জাপ মাৰি কিছু সময়ৰ বাবে ভাসমান হৈ উৰিব পাৰে। |
4.ইহঁতৰ কিছুমানে মাছে গ্লাইডিং প্রক্ৰিয়াৰে পানীৰ ওপৰলৈ জাপ মাৰি কিছু সময়ৰ বাবে ভাসমান হৈ উৰিব পাৰে। |
||
উদাহৰণ: বেল’নি (Beloni), উৰণীয়া মাছ (Exocoetus) |
উদাহৰণ: বেল’নি (Beloni), উৰণীয়া মাছ (Exocoetus) |
||
| 282 নং শাৰী: | 376 নং শাৰী: | ||
1.দেহটো বাকলি নাইবা অস্থিযুক্ত আঙঠিৰে আবৃত। |
1.দেহটো বাকলি নাইবা অস্থিযুক্ত আঙঠিৰে আবৃত। |
||
2.মুখখন অগ্রপ্রান্তৰ মূৰত অৱস্থিত আৰু নাসামণ্ডল নলি আকৃতিৰ। |
2.মুখখন অগ্রপ্রান্তৰ মূৰত অৱস্থিত আৰু নাসামণ্ডল নলি আকৃতিৰ। |
||
3.পৃষ্ঠীয়, পায়ু আৰু বক্ষীয় পক্ষ বা ফানৰ পক্ষৰশ্মিবোৰ শাখাযুক্ত নহয়। |
3.পৃষ্ঠীয়, পায়ু আৰু বক্ষীয় পক্ষ বা ফানৰ পক্ষৰশ্মিবোৰ শাখাযুক্ত নহয়। |
||
উদাহৰণ: সামূদ্রিক ঘোঁৰা (Hippocampus), চিগ্নেথাছ (Syngnathus) |
উদাহৰণ: সামূদ্রিক ঘোঁৰা (Hippocampus), চিগ্নেথাছ (Syngnathus) |
||
| 289 নং শাৰী: | 386 নং শাৰী: | ||
1.দেহটো ছাইক্ল’ইড বাকলিৰে আবৃত। |
1.দেহটো ছাইক্ল’ইড বাকলিৰে আবৃত। |
||
2.মূৰটো দোপাখোৱা আৰু ডাঙৰ ডাঙৰ বাকলিৰে আবৃত। |
2.মূৰটো দোপাখোৱা আৰু ডাঙৰ ডাঙৰ বাকলিৰে আবৃত। |
||
3.ফানবোৰ কন্টকহীন। |
3.ফানবোৰ কন্টকহীন। |
||
4.অতিৰিক্ত শ্বসনাংগ থাকে। |
4.অতিৰিক্ত শ্বসনাংগ থাকে। |
||
5.বায়ুথলী দীঘলীয়া আৰু পুচ্ছ অঞ্চললৈ বিস্তৃত। |
5.বায়ুথলী দীঘলীয়া আৰু পুচ্ছ অঞ্চললৈ বিস্তৃত। |
||
গৰৈ মাছ (Channa) |
গৰৈ মাছ (Channa) |
||
| 298 নং শাৰী: | 400 নং শাৰী: | ||
1.দেহটো সাপৰ নিচিনা দীঘলীয়া আৰু ছালত বাকলি নেথাকে। |
1.দেহটো সাপৰ নিচিনা দীঘলীয়া আৰু ছালত বাকলি নেথাকে। |
||
2.বায়ুথলী নেথাকে। |
2.বায়ুথলী নেথাকে। |
||
3.ফানত কন্টকনেথাকে। |
3.ফানত কন্টকনেথাকে। |
||
4.পৃষ্ঠীয়, পুচ্ছ আৰু পায়ু ফান নিৰবিচ্ছিন্ন ভাৱে সংলগ্ন হৈ থাকে। |
4.পৃষ্ঠীয়, পুচ্ছ আৰু পায়ু ফান নিৰবিচ্ছিন্ন ভাৱে সংলগ্ন হৈ থাকে। |
||
5.ক্লোমৰন্ধ্র এটা, অনুপ্রস্থীয় আৰু অংকীয়। |
5.ক্লোমৰন্ধ্র এটা, অনুপ্রস্থীয় আৰু অংকীয়। |
||
উদাহৰণ: কুচিয়া (Amphipnous cuchia)। |
উদাহৰণ: কুচিয়া (Amphipnous cuchia)। |
||
| 307 নং শাৰী: | 414 নং শাৰী: | ||
1.ফান কন্টকযুক্ত। |
1.ফান কন্টকযুক্ত। |
||
2.দুখন পৃষ্ঠীয় ফান। |
2.দুখন পৃষ্ঠীয় ফান। |
||
3.বক্ষীয় অঞ্চলত অংকীয় ফান থাকে আৰু ইয়াত 6 ডালতকে বেছি পক্ষৰশ্মি নেথাকে। |
3.বক্ষীয় অঞ্চলত অংকীয় ফান থাকে আৰু ইয়াত 6 ডালতকে বেছি পক্ষৰশ্মি নেথাকে। |
||
4.ৱেবাৰৰ অস্থি নেথাকে। |
4.ৱেবাৰৰ অস্থি নেথাকে। |
||
উদাহৰণ: কাৱৈ মাছ (Anabus), ট্রাইকিউৰাছ (Trichirus)। |
উদাহৰণ: কাৱৈ মাছ (Anabus), ট্রাইকিউৰাছ (Trichirus)। |
||
| 316 নং শাৰী: | 427 নং শাৰী: | ||
1.পানীৰ তলত বাস কৰাৰ বাবে অভিযোজিত হ’বলৈ বাবে ইয়াৰ দেহটো চেপেটা। |
1.পানীৰ তলত বাস কৰাৰ বাবে অভিযোজিত হ’বলৈ বাবে ইয়াৰ দেহটো চেপেটা। |
||
2.চকু দুটা অংকীয় ফালে অৱস্থিত। |
2.চকু দুটা অংকীয় ফালে অৱস্থিত। |
||
3.লাওঁখোলাটো অপ্রতিসম। |
3.লাওঁখোলাটো অপ্রতিসম। |
||
4.ফানত কন্টক নেথাকে। |
4.ফানত কন্টক নেথাকে। |
||
5.পূর্ণাংগ প্রাণীথ বায়ুথলী নেথাকে। |
5.পূর্ণাংগ প্রাণীথ বায়ুথলী নেথাকে। |
||
উদাহৰণ: চাইনাপ্টুৰা (Synaptura), প্লিউৰ’নেক্টাছ(Pleuronectus)। |
উদাহৰণ: চাইনাপ্টুৰা (Synaptura), প্লিউৰ’নেক্টাছ(Pleuronectus)। |
||
| 324 নং শাৰী: | 439 নং শাৰী: | ||
1.দেহটো ঈল মাছৰ নিচিনা দিঘলীয়া। |
1.দেহটো ঈল মাছৰ নিচিনা দিঘলীয়া। |
||
2.পৃষ্ঠীয়, পুচ্ছ আৰু পায়ু ফান উপৰা উপৰিকৈ সংযুক্ত হৈ থাকে। কেতিয়াবা সৰু পুচ্ছ ফানখন পৃথক হৈ থাকে। |
2.পৃষ্ঠীয়, পুচ্ছ আৰু পায়ু ফান উপৰা উপৰিকৈ সংযুক্ত হৈ থাকে। কেতিয়াবা সৰু পুচ্ছ ফানখন পৃথক হৈ থাকে। |
||
3.পৃষ্ঠীয় ফানৰ সন্মূখত কিছুমান মুক্ত কন্টক থাকে। |
3.পৃষ্ঠীয় ফানৰ সন্মূখত কিছুমান মুক্ত কন্টক থাকে। |
||
4.পায়ু ফানৰ তিনিডাল কন্টক থাকে। |
4.পায়ু ফানৰ তিনিডাল কন্টক থাকে। |
||
5.অংকীয় ফান নেথাকে। |
5.অংকীয় ফান নেথাকে। |
||
6.বক্ষ ফান থাকে। |
6.বক্ষ ফান থাকে। |
||
উদাহৰণ: মাষ্টাচেম্বেলাছ (Mastacembelus) |
উদাহৰণ: মাষ্টাচেম্বেলাছ (Mastacembelus) |
||
| 334 নং শাৰী: | 455 নং শাৰী: | ||
1.প্রথম পৃষ্ঠীয় ফানখন ৰূপান্তৰিত হৈ এঠা খাই ধৰিবলৈ অভিযোজিত হয়। |
1.প্রথম পৃষ্ঠীয় ফানখন ৰূপান্তৰিত হৈ এঠা খাই ধৰিবলৈ অভিযোজিত হয়। |
||
2.বাকলিবোৰ চাইক্লইড প্রকৃতিৰ। |
2.বাকলিবোৰ চাইক্লইড প্রকৃতিৰ। |
||
3.দ্বিতীয় পৃষ্ঠীয় ফান আৰু পায়ু ফানত কন্টক নেথাকে |
3.দ্বিতীয় পৃষ্ঠীয় ফান আৰু পায়ু ফানত কন্টক নেথাকে |
||
4.বায়ুথলী নেথাকে। |
4.বায়ুথলী নেথাকে। |
||
উদাহৰণ: ইকিনেইছ (Echeneis), ৰিম’ৰা (Remora)। |
উদাহৰণ: ইকিনেইছ (Echeneis), ৰিম’ৰা (Remora)। |
||
| 342 নং শাৰী: | 467 নং শাৰী: | ||
1.বাকলিবোৰ কাইটলৈ ৰূপান্তৰিত হয়। |
1.বাকলিবোৰ কাইটলৈ ৰূপান্তৰিত হয়। |
||
2.অস্থিযুক্ত প্লেটে দেহটো আগুৰি ৰাখে। |
2.অস্থিযুক্ত প্লেটে দেহটো আগুৰি ৰাখে। |
||
উদাহৰণ: অষ্ট্রাচিঅ’ন (Ostracion), টেট্রাড’ন (Tetradon)। |
উদাহৰণ: অষ্ট্রাচিঅ’ন (Ostracion), টেট্রাড’ন (Tetradon)। |
||
| 348 নং শাৰী: | 475 নং শাৰী: | ||
1.পৃষ্ঠীয় ফান দুখন। |
1.পৃষ্ঠীয় ফান দুখন। |
||
2.বায়ুথলী নেথাকে। |
2.বায়ুথলী নেথাকে। |
||
3.বক্ষফান ঠেংসদৃশ। |
3.বক্ষফান ঠেংসদৃশ। |
||
উদাহৰণ: লফিয়াছ (Lophius)। |
উদাহৰণ: লফিয়াছ (Lophius)। |
||
16:06, 29 October 2016ৰ সংস্কৰণ
| মাছ জীৱাশ্ম কাল: Mid Cambrian–Recent | |
|---|---|
| |
| অন্য মাছৰ জাকৰ সৈতে Giant grouperৰ সাতুৰ | |
| |
| red lionfishৰ সন্মুখভাগ | |
| জীৱবৈজ্ঞানিক শ্ৰেণীবিভাজন | |
| জগৎ/ৰাজ্য: | Animalia |
| পৰ্ব: | Chordata |
| (অশ্ৰেণীকৃত): | Craniata |
মাছ (ইংৰাজী: fish) একপ্ৰকাৰৰ জলজ প্ৰাণী। মাছে ফুলৰ সহায়ত উশাহ লয়। ইহঁতৰ আঙুলি অথবা ভৰি নেথাকে। বেছিভাগ মাছেই শীতল ৰক্তৰ প্ৰাণী।[1][2] পৰ্বতীয়া জল ধাৰাৰ পৰা, অতি গভীৰ সমুদ্ৰ পৰ্যন্ত মাছ পোৱা যায়। বৰ্তমানলৈকে অন্য যিকোনো মেৰুদণ্ডীৰ তুলনাত মাছৰ সৰ্বাধিক, প্ৰায় ৩৩,১০০ টা নথিভুক্ত প্ৰজাতি পোৱা গৈছে।[3]
মাছবোৰ মানুহৰ খাদ্যৰ এটা প্ৰধান উৎস। খাদ্যৰ বাবে মানুহে সাগৰ আৰু পুখুৰীত মাছৰ চিকাৰ কৰে আৰু ব্যৱসায়িক ভাৱে পালনো কৰে। বহু লোকে আলংকৰিক মাছক সৌন্দৰ্যবৰ্ধনৰ বাবে একুৰিয়ামতো ৰাখে। ধৰ্মীয় চিহ্ন, কলা, কিতাপ আৰু চলচিত্ৰৰ বিষয় হিচাপে যুগ যুগ ধৰি মাছ সংস্কৃতিৰ এক অবিছেদ্য অংগ ৰূপে পৰিণিত হৈ আহিছে।
সাধাৰণতে মাছ বুলিলে একে পূৰ্বজৰ পৰা সৃষ্টি হোৱা উভচৰ, সৰীসৃপ, চৰাই আৰু স্তন্যপায়ীবোৰক ধৰা নহয়, যদিও ইয়াক জীৱ বৈজ্ঞানিক শ্ৰেণীবিভাজনৰ এটা সঠিক গোট বুলি গণ্য কৰা নহয়, কিয়নো তিমি মাছৰ দৰে স্তন্যপায়ী তথা মিছামাছৰ দৰে পতংগকো মাছ বুলিয়েই কোৱা হয়। শ্ৰেণীবিভাজনত পৰম্পৰাগত মৎস বা মাছ শব্দক এক প্ৰকাৰগত গোট বুলিহে কোৱা হয়।
মাছ হিচাপে গণ্য কৰা জীৱবোৰ হৈছে কেম্ব্ৰিয়ান যুগত উদ্ভৱ হোৱা কিছুমান কোমল দেহৰ পৃষ্ঠদণ্ডী। সকলো মাছৰে এ়ডাল প্ৰকৃত মেৰুদণ্ড নেথাকিবও পাৰে।
মাছৰ সাধাৰণ লক্ষণসমূহ(General characters of Pisces):
1.জলজ, অলুণীয়া বা সাগৰীয় পানীত বাস কৰা শীতলৰক্তী কশেৰুকী প্রাণী।
2.শৰীৰটো প্রৱাহৰৈশিক, দীঘলীয়া।
3.দেহটোক তিনিটা খণ্ডত ভগাব পাৰি, যেনে- মূৰ, কাণ্ড আৰু নেজ।
4.মুখত হনু আৰু দাঁত নেথাকে।
5.মূৰত এযোৰ চকু, এখন মুখ আৰু এযোৰ বাহ্যিক নাসাৰন্ধ্র থাকে।
6.ইহঁতৰ গাত সাধাৰণতে যুগ্ম আৰু অযুগ্ম পক্ষ বা ফান থাকে। ফানৰ সহায়ত মাছে পানীত সাঁতুৰি ফুৰে আৰু দেহৰ ভাৰসাম্য বজাই ৰাখে। যুগ্ম ফানবোৰ হ’ল বক্ষ ফান (Pectoral fin), আৰু শ্রোণী ফান (Pelvic fin)। অযুগ্ম ফানবোৰ হ’ল পৃষ্ঠীয় ফান (Dorsal fin), পায়ু ফান (Anal fin) আৰু পুচ্ছ ফান (Caudal fin)।
7.নেজডাল মঙহাল আৰু প্রাণীটোক চলনৰ সময়ত সন্মূখৰ পিনে ঠেলি দিয়াত সহায় কৰে।
8.মাছৰ শৰীৰটো বাকলিৰে আবৃত। অৱশ্যে বাকলিবিহীন মাছো আছে।
9.হাওঁফাঁওৰে উশাহ লোৱা ডিপ্নই উপশ্রেণীৰ মাছবোৰৰ বাহিৰে আনবোৰ মাছৰ নাসাৰন্ধ্র গ্রসনীৰ লগত সংযুক্ত নহয়।
10.মাছে জলক্লোমৰ দ্বাৰা উশাহ নিশাহ লয়। কিছুমান মাছৰ অতিৰিক্ত শ্বসনাংগও থাকে।
11.ক্লোমৰন্ধ্রৰ সংখ্যা 10 যোৰতকৈ অধিক নহয়। সাৰাৰণতে 5 যোৰকৈ থাকে।
12.সংবেদী পার্শ্বৰেখাবোৰ সুবিকশিত।
13.হৃদযন্ত্ৰটো দুটা কোঠালীযুক্ত – এটা অলিন্দ আৰু এটা নিলয়।
14.বহিঃকর্ণ আৰু মধ্যকর্ণ নেথাকে কিন্তু অন্তঃকর্ণ থাকে আৰু ইয়াত তিনিটা অর্ধবৃত্তাকাৰ নলিকাযুক্ত।
15.10 যোৰ কপালীয় স্নায়ু থাকে।
16.বৃক্ক মেছ’নেফ্রিক প্রকাৰৰ। কিছুমানত প্রনেফ্রিক নলিকাও থাকে।
17.জননাংত প্রকৃত জনন নলী থাকে।
18.লিংগভেদ আছে।
19.ভ্রূণাত্মক স্তৰত এমনিঅ’ন আৰু কৰিয়ন নামৰ বীজাৱৰণ নেথাকে।
20.নিষেচন বাহ্যিক।
মাছৰ শ্রেণীবিভাজন (Classification of Pisces)
মাছৰ শ্রেণীটো অতি ডাঙৰ আৰু ইয়াৰ শ্রেণীবিভাজন প্রক্ৰিয়াও জটিল। বহুতো মাছৰ চৰিত্ৰ ইহঁতৰ জীৱাশ্মবোৰৰ পৰাহে জানিব পৰা গৈছে। মুলাৰে প্রথমতে নিম্নখাপৰ কশেৰুকী প্রাণীবোৰৰ শ্রেণীবিভাজন কৰিছিল আৰু মৎস্যক শ্রেণী হিচাপে গণ্য কৰি ইয়াক 6 টা উপশ্রেণীত ভাগ কৰিছিল। এই 6 টা উপশ্রেণী হ’ল – ডিপ্ন’ই (Dipnoi), টেলিঅ’ষ্টি (Teleostei), গেন’ইডি (Ganoidei), ইলাছম’ব্রাংকি (Elasmobranchi), মার্ছিপ’ব্রাংকি (Marsipobranchi) আৰু লেপ্ট’কার্ডি (Leptocardi)। বিস্তৃতি, প্রাচীন ইতিহাস, আৰু অন্য মেৰুদণ্ডী প্রাণীৰ লগত লগত তুলনা কৰি মাছবোৰক বর্তমানৰ বিজ্ঞানীসকলে ইয়াক অতিশ্রেণী (Super Class) হিচাপে গণ্য কৰিছে। আধুনিক যুগৰ বিজ্ঞানী বার্গে (Berg, 1940) মৎস্যসমূহক 7 টা শ্রেণীত ভাগ কৰিছে, যেনে – টেৰিক্থিছ (Pterichthys), কক্ক’’ষ্টি (Coccostei), একান্থ’ডি (Acanthodii), ইলাছম’ব্রাংকি (Elasmobranchii), হল’চেফালি (Holocephali), ডিপ্ন’ই (Dipnoi) আৰু টেলিঅ’ষ্টমি (Teleostomi)। এইবোৰৰ প্রথম তিনিটা পৃথিৱীৰ পৰা সম্পূর্ণৰূপে বিলুপ্তি হৈছে আৰু ইহঁতক একেলগে প্লেক’ডার্মি (Placodermi) বুলি কোৱা হয়।
=শ্রেণী: 1. প্লেক’ডার্মি (Placodermi)=
1.ইহঁতৰ শৰীৰটো অস্থিময় বর্মৰে সুৰক্ষিত হৈ থাকে বাবে ইহঁতক প্লেক’ডার্ম বোলা হয়।
2.হাইয়ড (Hyoid) হাড়ে নিলম্বিকাৰ কাম নকৰে।
3.যুগ্ম ফান আছে।
উদাহৰণ: কক্ক’ষ্টিয়াছ (Coccosteus)
শ্রেণী: 2. কন্দ্রিক্থিছ (Chondricthyes):
1.দেহটো পৃষ্ঠীয় অংকীয়ভাৱে চেপেটা।
2.ছালখন টান, শ্লেষ্মাগ্রন্থিযুক্ত আৰু প্লেক’ইড বাকলিৰে আবৃত।
3.মুখখন অংকীয়।
4.কংকালতন্ত্ৰ কোমলাস্থিৰ (Cartilage) দ্বাৰা গঠিত।
5.মধ্য আৰু যুগ্ম ফান থাকে।
6.মতা মাছৰ শ্রোণী ফানৰ গুৰিত এযোৰ আলিংগক (Clasper) থাকে।
7.বায়ুথলী আৰু হাওঁফাওঁ নেথাকে।
8.সংবেদী কোষবোৰ লাওঁখোলাৰ লগত সংযুক্ত।
9.অৱস্তক গুহা (Cloaca) থাকে।
10.কশেৰুকা সম্পূর্ণ আৰু পৃথক।
11.5 যোৰ জলক্লোম আছে।
12.নিষেচন আভ্যন্তৰিণ।
এই শ্রেণীটোক 2 টা উপশ্রেণীত ভগোৱা হৈছে।
উপশ্রেণী: 1. ছিলাচি বা ইলাছম’ব্রেংকি (Selachii or Elasmobranchi)
1.মধ্য অক্ষ অবিহনে যুগ্ম ফান থাকে।
2.বক্ষ ফানৰ গুৰিটো ঠেক।
3.ইহঁতৰ জলক্লোমবোৰ পৃথক পৃথক কোঠালিত থাকে।
4.চকুৰ পিছফালে এটা সৰু ৰন্ধ্র থাকে।
5.আলিংগক থাকে।
এই উপশ্রেণীৰ বিলুপ্ত মাছবোৰক প্রট’ছিলাচি (Protoselachii) আৰু জীৱিত মাছবোৰক ইউছিলাচি (Euselachii) বোলা হয়।
অতিবর্গ: 1. প্লিউৰ’ট্রিমেটা (Pleurotremata):
1.ক্লোমৰন্ধ্রবোৰ পার্শ্বীয়ভাবে অৱস্থিত।
2.দাঁতবোৰ চোকা আৰু শংকু আকৃতিৰ।
3.বক্ষীয় চক্ৰৰ সোঁ আৰু বাওঁফালটো পৃষ্ঠীয়ভাৱে পৃথক।
বর্গ: 1. লেম্নিফৰমিছ (Lamniformes):
1.পৃষ্ঠীয় ফান দুখন কন্টকবিহীন।
2.পায়ু ফান থাকে।
উদাহৰণ: ডগফিছ (Scoliodon), ষ্টেগ’ষ্ট’মেটা (Stegostoms, Tiger shark), হাতুৰিমুৰীয়া চার্ক (Sphyrna) ইত্যাদি।
অতিবর্গ: 2. হাইপ’ট্রিমেটা (Hypotremata):
1.ক্লোমৰন্ধ্রবোৰ অংকীয় দিশত অৱস্থিত।
2.বক্ষীয় ফানৰ সন্মূখৰ ফালটো মূৰ নাইবা শৰীৰৰ লগত সংযুক্ত হৈ থাকে।
3.হায়মেণ্ডিবুলাৰত (Hyomandibular) ক্লোমীয় ৰশ্মি (Branchial rays) নেথাকে।
4.বক্ষচক্ৰ (Pectoral girdle) দুয়োটা ফাল প্রত্যেকে প্রত্যেকৰ লগত সংযুক্ত হৈ থাকে নতুবা ৰাজহাড়ৰ লগত সংযুক্ত হৈ থাকে।
বর্গ: 1. ৰাজিফৰ্মিছ (Rajiformes):
1.মূৰ আৰু বক্ষীয় ফানৰ মাজত বৈদ্যুতিক অংগ নেথাকে।
2.আদিনেত্ৰকোটৰ (Preorbital) কোমলাস্থিৰ বৃদ্ধি নহয়।
উদাহৰণ: স্কেট বা ৰাইন’বেটাছ (Rhinobatus),। ঈগল ৰে (Myliobatus)।
বর্গ: 2. ট’ৰপেডিনিফ’ৰমিছ (Torpediniformes):
1.মূৰ আৰু বক্ষীয় ফানৰ মাজত বৈদ্যুতিক অংগ থাকে।
2.আদিনেত্ৰকোটৰ (Preorbital) কোমলাস্থিৰ বৃদ্ধি হৈ বৃহৎ আকৃতি ধাৰণ কৰে।
উদাহৰণ: ট’ৰপেড’ বা ইলেট্রিক ৰে (Torpedo)।
শ্রেণী: 3. হল’ছেফালি (Holocephalii):
1.লাওঁখোলাৰ পেলেট’-কোৱার্ডেট (Palato-quadrate) কোমলাস্থিডাল নিউৰ’ক্ৰেনিয়ামৰ (Neuro-cranium) লগত সংযুক্ত হৈ থাকে।
2.জলক্লোম 4 যোৰ আৰু ইহঁতক অপাৰকুলামে ঢাকি ৰাখে।
3.ক্ল’আকা নেথাকে।
4.শ্রোণীচক্ৰৰ সোঁ আৰু বাওঁফালটো সংযুক্ত হৈ নেথাকে।
উপশ্রেণী: 2. কাইমেৰা (Chimarae):
1.পৃষ্ঠদণ্ড আছে আৰু ইয়াক অসংখ্য কেলছিয়ামযুক্ত আঙঠিয়ে আংশিকভাৱে আৱৰি ৰাখে। 2.বক্ষ ফানবোৰ সাধাৰণ প্রকৃতিৰ।
বর্গ: 1. কাইমেৰিফৰমিছ (Chimaeriformes):
উদাহৰণ: কাইমেৰা (Chimerae)
শ্রেণী: 3. ডিপ্ন’ই (Dipnoi):
1.দুই ধৰণৰ শ্বসনাংগ থাকে – জলক্লোম আৰু হাওঁফাওঁ।
2.মাত্ৰ এযোৰ জলক্লোম থাকে।
3.অপাৰকুলাম, বায়ু থলী আৰু ক্ল’য়েকা আছে।
4.ছাইক্ল’ইত বাকলিৰ ছালখন আবৃত।
5.যুগ্ম ফানবোৰ খণ্ডিত।
6.শ্রোনীচক্ৰ যুৰীয়া নহয়।
বর্গ: 1. ছেৰাট’ডিফ’ৰমিছ (Ceratodformes):
1.অন্তঃলাওঁখোলাটো (Endocranium) কোমলাস্থিযুক্ত।
2.বায়ুথলী এটা।
উদাহৰণ: ছেৰাট’ডাছ (Ceratodus), নিঅ’ছেৰাট’ডাছ (Neoceratodus)।
বর্গ: 2. ছেৰাট’ডিফ’ৰমিছ (Lepidosireniformes):
1.অন্তঃলাওঁখোলাটো আৱৰণযুক্ত।
2.বায়ুথলী যুৰীয়া।
উদাহৰণ: প্রট’পটেৰাছ (Protopterus), লেপিড’চাইৰেন (Lepidosiren)
শ্রেণী: 4. টেলিঅ’ষ্টমি (Teleostomi):
1.অন্তঃকংকাল কম বেছি পৰিমাণে অস্থিযুক্ত।
2.লাওঁখোলাটো সাধাৰণতে হায়’ষ্টাইলিক (Hyostylic)।
3.ছালখন গ্লেনইড, ছাইক্লইড বা টিন’ইড বাকলিৰে আবৃত। 4.অপাৰকুলাম থাকে।
5.যুগ্ম আৰু অযুগ্ম ফান থাকে।
6.ক্ল’য়েকা আৰু আলিংগক থাকে।
এই শ্রেণীটোক দুটা উপশ্রেণীত ভগোৱা হৈছে।
উপশ্রেণী: 1. ক্ৰছপ্টেৰিজি (Crossopterygii):
1.যুৰীয়া ফানযুক্ত আৰু এইবোৰ মধ্যস্থ খলপাযুক্ত।
2.দেহটো বাকলিৰি ঢাক খোৱা।
3.অন্তঃনাসাৰন্ধ্র আছে আৰু মুখগহ্বৰৰ লগত যুক্ত।
4.কেইটা জীৱিত প্রজাতিত বাহিৰে বাকীবোৰ বিলুপ্ত হৈছে।
উদাহৰণ: লেটিমেৰিয়া (Letimeria), ছিলাকেন্থাছ (Celacanthus, বিলুপ্ত)।
উপশ্রেণী: 2. একটিন’প্টেৰিজি (Actinopterygii):
1.ইহঁতে আদিম চৰিত্ৰ দেখুৱায়। 2.অন্তঃনাসাৰন্ধ্র নেথাকে। 3.শল্কীয় (Squamosal) অস্থি নেথাকে। 4.যুগ্মফানৰ পক্ষৰশ্মিৰ (Fin rays) চেছেলিয়াবোৰে (Basalia) ছালৰ লগত লাগি নেথাকে। এই উপশ্রেণীটো 18 টা বর্গত বিভক্ত।
বর্গ: 1. পলিপটেৰিফৰমিছ (Polypteriformes):
1.ছালখন সাধাৰণ তীর্যককোণী (Rhombic) গেনইড বাকলিৰে আবৃত।
2.পৃষ্ঠীয় ফানৰ অসংখ্য ফিনলেটছ্ (Finlets) আছে।
3.নেজডাল বিষমপুচ্ছীয়।
4.বক্ষীয় ফানৰ সংযোগ স্থলত এটা সুস্পষ্ট ভূমি আছে।
5.বায়ুথলী দ্বিখণ্ডিত আৰু অন্ত্ৰৰ অংকীয় দিশৰ লগত সংযুক্ত হৈছে।
উদাহৰণ: পলিপটেৰাছ (Polypterus)
বর্গ: 2. এছিপেনচেৰিফৰমিছ (Acipenseriformes):
1.দেহটোত 5 শাৰী অস্থিযুক্ত প্রশক্ল (Scutes) আছে।
2.নাসামণ্ডল দীঘলীয়া।
3.অন্তঃলাওঁখোলা কোমলাস্থিযুক্ত।
4.পুচ্ছফান বিষমপুচ্ছীয় (Heterocercal)।
উদাহৰণ: এছিপেন্চাৰ (Acipenser)
বর্গ: 3. এমিফৰমিছ (Amiiformes):
1 বাকলি ছাইক্ল’ইড প্রকৃতিৰ।
2.কশেৰুকাকায় (Vertebral centra) পশ্চগর্তী (Opisthocoelus) নহয়।
3.বক্ষীয় প্রকোষ্ঠিকা (Pectoral radials) স্কেপুলা-কোৰাকয়ড কোমলাস্থিৰ লগত সংযুক্ত।
উদাহৰণ: এমিয়া (Amia)
বর্গ: 4. লেপিড’ষ্টেইফৰমিছ (Lepidosteiformes):
1.ছালখন তীর্যককোণী (Rhombic) গেনইড বাকলিৰে আবৃত।
2.নাসাৰন্ধ্রটো দীঘলীয়া নাসামণ্ডলৰ প্রান্তত অৱস্থিত।
3.পুচ্ছ ফান কিছু পৰিমাণে বিষমপুচ্ছীয়।
4.কশেৰুকাবোৰ সম্পূর্ণকৈ অস্থিভূত (Ossified) আৰু পশ্চগর্তী।
উদাহৰণ: লেপিড’ষ্টিয়াছ (Lepidosteus)
বর্গ: 5. ক্লুপিফৰমিছ (Clupeiformes):
1.বাকলিবোৰ সুবিকশিত আৰু ছাইক্লইড প্রকৃতিৰ।
2.পুচ্ছ ফান সমপুচ্ছীয় (Homocercal)।
3.পৃষ্ঠীয় আৰু পায়ু ফানত কন্টক নেথাকে।
4.কশেৰুকাকায় সম্পূর্ণৰূপে অস্থিভূত।
5.ৱেবাৰ অস্থিকা (Weberian ossicle) নেথাকে।
উদাহৰণ: নট’পটেৰাছ (Notopterus), ক্লুপিয়া (Clupeia)।
বর্গ: 6. স্কপেলিফৰমিছ (Scopeliformes):
1.পৃষ্ঠীয় আৰু পায়ু ফানত কন্টক নেথাকে।
2.এখন চর্বীময় ফান (Adipose fin) থাকে।
3.মুখখন ডাঙৰ আৰু ইয়াত অসংখ্য সৰসৰু দাঁত থাকে।
4.সাধাৰণতে সংদীপ্তি অংগ থাকে।
উদাহৰণ: হাৰপ’ডন (Harpodon)
বর্গ: 7. ছাইপ্রিনিফৰমিছ (Cypriniformes):
1.ৱেবাৰ অস্থিয়ে অন্তঃকর্ণ আৰু বায়ুথলীক সংযোক কৰে।
2.বায়ুথলীটো পাচন নলীৰ লগত এডাল নলিকাৰ দ্বাৰা সংযুক্ত হৈ থাকে।
3.উদৰৰ তলফালে অংকীয় ফান থাকে।
ইয়াক আকৌ দুটা উপভাগত ভগোৱা হৈছে –
ভাগ : 1. ছাইপ্রিনি (Cyprini): শৰীৰটোত সাধাৰণতে বাকলি থাকে যদিও কিছুমানৰ নেথাকে।
ইহঁতৰ তৃতীয় আৰু চতুর্থ কশেৰুকা ইটোৱে সিটোৰ লগত যুক্ত হৈ নেথাকে। উদাহৰণ: ৰৌ মাছ (Labeo rohita), ভকুৱা (Catla)।
ভাগ : 2. চিলুৰি (Siluri): বাকলি নেথাকে। উর্দ্ধহনুৰ হাড়ডাল সৰু হৈ পিচ্ছিকাবোৰক Barbules) ধৰিৰাখে। দ্বিতীয়, তৃতীয়, চতুর্থ আনকি কেতিয়াবা পঞ্চম কশেৰুকাও একেলগে সংযুক্ত হৈথাকে। উদাহৰণ: এৰিয়াছ (Arius), শিঙি মাছ (Heteropneustes), মাগুৰ মাছ (Clarius), বৰালী মাছ (Wallago) ।
বর্গ: 8. এংগুইলিফৰমিছ (Anguilliformes):
1.দেহটো চুঙা আকৃতিৰ আৰু দীঘলীয়া।
2.ছালখন নগ্ন যদিও সৰু সৰু বাকলি কিছুমান ছালত পোত খাই থাকে।
3.পৃষ্ঠীয় আৰু পায়ু ফান দীঘলীয়া আৰু ঠেক।
4.শ্রোণী ফান থাকিলে উদৰীয় অঞ্চলত থাকে।
5.ফানবোৰত কন্টক নেথাকে।
6.বায়ুথলীটো অন্ত্ৰৰ লগত সংযুক্ত হৈ থাকে।
উদাহৰণ: এংগুইলা (Anguilla)
বর্গ:9. বেলনিফৰমিছ (Beloniformes):
1.দেহটো দীঘলীয়া আৰু ছালত ছাইক্ল’ইড বাকলি থাকে।
2.ফানত কন্টকনেথাকে।
3.অংকীয় ফান উদৰীয়।
4.ইহঁতৰ কিছুমানে মাছে গ্লাইডিং প্রক্ৰিয়াৰে পানীৰ ওপৰলৈ জাপ মাৰি কিছু সময়ৰ বাবে ভাসমান হৈ উৰিব পাৰে।
উদাহৰণ: বেল’নি (Beloni), উৰণীয়া মাছ (Exocoetus)
বর্গ:10. চিগ্নাথিফৰমিছ (Syngnathifomes):
1.দেহটো বাকলি নাইবা অস্থিযুক্ত আঙঠিৰে আবৃত।
2.মুখখন অগ্রপ্রান্তৰ মূৰত অৱস্থিত আৰু নাসামণ্ডল নলি আকৃতিৰ।
3.পৃষ্ঠীয়, পায়ু আৰু বক্ষীয় পক্ষ বা ফানৰ পক্ষৰশ্মিবোৰ শাখাযুক্ত নহয়।
উদাহৰণ: সামূদ্রিক ঘোঁৰা (Hippocampus), চিগ্নেথাছ (Syngnathus)
বর্গ:11. অফিঅ’চেফালিফৰমিছ (Ophiocephaliformes):
1.দেহটো ছাইক্ল’ইড বাকলিৰে আবৃত।
2.মূৰটো দোপাখোৱা আৰু ডাঙৰ ডাঙৰ বাকলিৰে আবৃত।
3.ফানবোৰ কন্টকহীন।
4.অতিৰিক্ত শ্বসনাংগ থাকে।
5.বায়ুথলী দীঘলীয়া আৰু পুচ্ছ অঞ্চললৈ বিস্তৃত।
গৰৈ মাছ (Channa)
বর্গ:12. চিমব্রেংকিফৰমিছ (Symbranchiformes):
1.দেহটো সাপৰ নিচিনা দীঘলীয়া আৰু ছালত বাকলি নেথাকে।
2.বায়ুথলী নেথাকে।
3.ফানত কন্টকনেথাকে।
4.পৃষ্ঠীয়, পুচ্ছ আৰু পায়ু ফান নিৰবিচ্ছিন্ন ভাৱে সংলগ্ন হৈ থাকে।
5.ক্লোমৰন্ধ্র এটা, অনুপ্রস্থীয় আৰু অংকীয়।
উদাহৰণ: কুচিয়া (Amphipnous cuchia)।
বর্গ:13. পার্চিফৰমিছ (Perciformes):
1.ফান কন্টকযুক্ত।
2.দুখন পৃষ্ঠীয় ফান।
3.বক্ষীয় অঞ্চলত অংকীয় ফান থাকে আৰু ইয়াত 6 ডালতকে বেছি পক্ষৰশ্মি নেথাকে।
4.ৱেবাৰৰ অস্থি নেথাকে।
উদাহৰণ: কাৱৈ মাছ (Anabus), ট্রাইকিউৰাছ (Trichirus)।
বর্গ:14. প্লিউৰ’নেক্টিফৰমিছ (Pleuronectiformes):
1.পানীৰ তলত বাস কৰাৰ বাবে অভিযোজিত হ’বলৈ বাবে ইয়াৰ দেহটো চেপেটা। 2.চকু দুটা অংকীয় ফালে অৱস্থিত।
3.লাওঁখোলাটো অপ্রতিসম।
4.ফানত কন্টক নেথাকে।
5.পূর্ণাংগ প্রাণীথ বায়ুথলী নেথাকে।
উদাহৰণ: চাইনাপ্টুৰা (Synaptura), প্লিউৰ’নেক্টাছ(Pleuronectus)।
বর্গ:15. মাষ্টাচেম্বেলিফৰমিছ (Mastacembeliformes):
1.দেহটো ঈল মাছৰ নিচিনা দিঘলীয়া।
2.পৃষ্ঠীয়, পুচ্ছ আৰু পায়ু ফান উপৰা উপৰিকৈ সংযুক্ত হৈ থাকে। কেতিয়াবা সৰু পুচ্ছ ফানখন পৃথক হৈ থাকে।
3.পৃষ্ঠীয় ফানৰ সন্মূখত কিছুমান মুক্ত কন্টক থাকে।
4.পায়ু ফানৰ তিনিডাল কন্টক থাকে।
5.অংকীয় ফান নেথাকে।
6.বক্ষ ফান থাকে।
উদাহৰণ: মাষ্টাচেম্বেলাছ (Mastacembelus)
বর্গ:16. ইকিনেইফৰমিছ (Echeneiformes):
1.প্রথম পৃষ্ঠীয় ফানখন ৰূপান্তৰিত হৈ এঠা খাই ধৰিবলৈ অভিযোজিত হয়।
2.বাকলিবোৰ চাইক্লইড প্রকৃতিৰ।
3.দ্বিতীয় পৃষ্ঠীয় ফান আৰু পায়ু ফানত কন্টক নেথাকে
4.বায়ুথলী নেথাকে।
উদাহৰণ: ইকিনেইছ (Echeneis), ৰিম’ৰা (Remora)।
বর্গ:17. টেট্র’দন্তীফৰমিছ (Tetrodontiformes):
1.বাকলিবোৰ কাইটলৈ ৰূপান্তৰিত হয়।
2.অস্থিযুক্ত প্লেটে দেহটো আগুৰি ৰাখে।
উদাহৰণ: অষ্ট্রাচিঅ’ন (Ostracion), টেট্রাড’ন (Tetradon)।
বর্গ:18. লফিফৰমিছ (Lophiformes):
1.পৃষ্ঠীয় ফান দুখন।
2.বায়ুথলী নেথাকে।
3.বক্ষফান ঠেংসদৃশ।
উদাহৰণ: লফিয়াছ (Lophius)।
- ↑ Goldman, K.J. (1997). "Regulation of body temperature in the white shark, Carcharodon carcharias". Journal of Comparative Physiology. B Biochemical Systemic and Environmental Physiology খণ্ড 167 (6): 423–429. doi:10.1007/s003600050092. http://www.mendeley.com/research/temperature-and-activities-of-a-white-shark-carcharodon-carcharias/। আহৰণ কৰা হৈছে: 12 October 2011.
- ↑ Carey, F.G.; Lawson, K.D. (February 1973). "Temperature regulation in free-swimming bluefin tuna". Comparative Biochemistry and Physiology Part A: Physiology খণ্ড 44 (2): 375–392. doi:10.1016/0300-9629(73)90490-8.
- ↑ "FishBase". FishBase. April 2015. http://www.fishbase.org/search.php। আহৰণ কৰা হৈছে: 29 August 2015.