আই পি এড্ৰেছ
 | এই প্ৰবন্ধত বৰ্তমান গুৰুত্বপূৰ্ণ সালসলনিৰ কাম চলি আছে। সম্পাদনা দ্বন্দ্ব এৰাই চলিবলৈ এই জাননী থকা পৰ্যন্ত ইয়াত কোনোধৰণৰ সম্পাদনা নকৰিব। বৰ্তমান কাম কৰি থকা লিখকৰ নাম জানিবলৈ ইচ্ছা কৰিলে এই লিংক চাওক। যদি এই প্ৰবন্ধত দুসপ্তাহৰ অধিক সময় কাম হোৱা নাই, তেনেহ'লে এই সাঁচটো আঁতৰাই দিব পাৰে। |
আই পি এড্ৰেছ বা ইণ্টাৰনেট প্ৰটোকল ঠিকনা (IP Address) হৈছে এটা সংখ্যাগত লেবেল যেনে 192.0.2.1 যি যোগাযোগৰ বাবে ইণ্টাৰনেট প্ৰটোকল ব্যৱহাৰ কৰা কম্পিউটাৰ নেটৱৰ্কৰ সৈতে সংযুক্ত ডিভাইচত নিযুক্ত কৰা হয়।[1] আই পি এড্ৰেছসমূহে দুটা মূল কাৰ্য্য কৰে: নে'টৱৰ্ক আন্তঃপৃষ্ঠ চিনাক্তকৰণ, আৰু অৱস্থান ঠিকনাকৰণ।
ইণ্টাৰনেট প্ৰটোকল সংস্কৰণ ৪ (IPv4) আই পি এড্ৰেছৰ বাবে প্ৰথম স্বতন্ত্ৰ ধাৰ্য্যকৰণ আছিল, আৰু ১৯৮৩ চনৰ পৰা ব্যৱহৃত হৈ আছে।[2][3] IPv4 ঠিকনাসমূহক এটা 32-বিট সংখ্যা হিচাপে সংজ্ঞায়িত কৰা হৈছে, যি ইণ্টাৰনেট বৃদ্ধিৰ লগে লগে পৰ্যাপ্ত ঠিকনা প্ৰদান কৰিবলৈ অতি সৰু হৈ পৰিছিল, যাৰ ফলত ২০১০ চনৰ ভিতৰত IPv4 ঠিকনা দুৰ্বল হৈ পৰিছিল। ইয়াৰ নিৰ্দিষ্ট উত্তৰাধিকাৰী IPv6 এ আই পি এড্ৰেছৰ বাবে 128 বিট ব্যৱহাৰ কৰে, যাৰ ফলত ইয়াক এটা ডাঙৰ ঠিকনাৰ স্থান দিয়া হয়।[3][4][5] যদিও IPv6 মোতায়েন ২০০০ চনৰ মাজভাগৰ পৰা চলি আছে, IPv4 আৰু IPv6 দুয়োটা এতিয়াও ২০২৪ চনৰ পৰা সলনাসলনিকৈ ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
IPv4 ঠিকনাসমূহ সাধাৰণতে এটা মানুহে পঢ়িব পৰা সংকেতত প্ৰদৰ্শিত হয়, কিন্তু চিষ্টেমসমূহে সেইবোৰক ভিন্ন ভিন্ন কম্পিউটাৰ নম্বৰ বিন্যাসত ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰে। ঠিকনাৰ কিমানখিনি এটা ৰাউটিং উপসৰ্গ হিচাপে গণ্য কৰা উচিত তাক নিৰ্ধাৰণ কৰিবলেও CIDR সংকেত ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰি। উদাহৰণস্বৰূপ, 192.0.2.1/24 এ ইংগিত দিয়ে যে ঠিকনাৰ 24 টা উল্লেখযোগ্য বিট উপসৰ্গ, বাকী 8 বিট গৰাকীৰ ঠিকনাকৰণৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰা হয়। ই ঐতিহাসিকভাৱে ব্যৱহৃত চাবনেট মাস্কৰ সমতুল্য (এই ক্ষেত্ৰত, 255.255.255.0)।
আই পি এড্ৰেছ বিশ্বব্যাপী ইণ্টাৰনেট নিযুক্ত নম্বৰ কৰ্তৃপক্ষ (IANA) আৰু পাঁচটা আঞ্চলিক ইণ্টাৰনেট পঞ্জীয়ন (RIR) দ্বাৰা পৰিচালিত হয়। IANA এ আই পি এড্ৰেছৰ ব্লকসমূহ RIR সমূহলে লৈ যায়, যিবোৰে নিজৰ অঞ্চলৰ স্থানীয় ইণ্টাৰনেট পঞ্জীয়ন যেনে ইণ্টাৰনেট সেৱা প্ৰদানকাৰী (আই এছ পি) আৰু বৃহৎ প্ৰতিষ্ঠানসমূহত বিতৰণ কৰাৰ বাবে দায়বদ্ধ। কিছুমান ঠিকনা ব্যক্তিগত নেটৱাৰ্কৰ বাবে সংৰক্ষিত আৰু গোলকীয়ভাৱে অনন্য নহয়।
এটা নে'টৱৰ্কৰ ভিতৰত, নে'টৱৰ্ক প্ৰশাসকে প্ৰতিটো ডিভাইচলৈ এটা আই পি এড্ৰেছ নিযুক্ত কৰে। এনে নিযুক্তিসমূহ এটা স্থিতিশীল (স্থিৰ বা স্থায়ী) বা গতিশীল ভিত্তিত হব পাৰে, নে'টৱৰ্ক অনুশীলন আৰু চফ্টৱেৰ বৈশিষ্ট্যসমূহৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি। কিছুমান ন্যায়িক অধিকাৰক্ষেত্ৰই আই পি ঠিকনাক ব্যক্তিগত তথ্য বুলি গণ্য কৰে।
কাৰ্য
[সম্পাদনা কৰক]এটা আই পি এড্ৰেছে দুটা প্ৰধান কাৰ্য্যৰে সেৱা আগবঢ়ায়: ই গৰাকীক চিনাক্ত কৰে, বা অধিক নিৰ্দিষ্টভাৱে, ইয়াৰ নে'টৱৰ্ক আন্তঃপৃষ্ঠ, আৰু ই নে'টৱৰ্কত গৰাকীৰ অৱস্থান প্ৰদান কৰে, আৰু এইদৰে, সেই গৰাকীলৈ এটা পথ প্ৰতিষ্ঠা কৰাৰ ক্ষমতা থাকে। ইয়াৰ ভূমিকাক নিম্নলিখিত ধৰণে বৈশিষ্ট্যযুক্ত কৰা হৈছে: "এটা নামে আমি কি বিচাৰো তাক সূচায়। এটা ঠিকনাই ই ক'ত আছে তাক সূচায়। এটা পথে তালৈ কেনেকৈ যাব লাগে তাক সূচায়।"[3] প্ৰতিটো IP পেকেটৰ হেডাৰত প্ৰেৰণ কৰা গৰাকীৰ আই পি এড্ৰেছ আৰু গন্তব্য উল্লেখ থাকে।
আই পি সংস্কৰণসমূহ
[সম্পাদনা কৰক]ইণ্টাৰনেট প্ৰট’কলৰ দুটা সংস্কৰণ আজিকালি ইণ্টাৰনেটত সাধাৰণতে ব্যৱহাৰ কৰা হয়। ইণ্টাৰনেট প্ৰট'কলৰ মূল সংস্কৰণ যিটো প্ৰথমবাৰৰ বাবে ১৯৮৩ চনত ইণ্টাৰনেটৰ পূৰ্বৰ ARPANET ত স্থাপন কৰা হৈছিল, ই হৈছে ইণ্টাৰনেট প্ৰট'কল সংস্কৰণ ৪ (IPv4)।
১৯৯০ চনৰ আৰম্ভণিতে ইণ্টাৰনেট সেৱা প্ৰদানকাৰী আৰু শেষ ব্যৱহাৰকাৰী সংস্থাসমূহক নিযুক্তিৰ বাবে উপলব্ধ IPv4 ঠিকনা স্থানৰ দ্ৰুত অৱনতিৰ ফলত ইণ্টাৰনেট অভিযান্ত্ৰিক টাস্ক ফ'ৰ্চ (IETF)ক ইণ্টাৰনেটত ঠিকনা প্ৰদানৰ ক্ষমতা সম্প্ৰসাৰণৰ বাবে নতুন প্ৰযুক্তি অন্বেষণ কৰিবলৈ প্ৰেৰণা যোগায়। ফলত ইণ্টাৰনেট প্ৰট'কলৰ পুনৰ নিৰ্মাণ কৰা হয়, যিটো অৱশেষত ১৯৯৫ চনত ইণ্টাৰনেট প্ৰট'কল সংস্কৰণ ৬ (IPv6) নামেৰে জনাজাত হয়।[4][5][6] ২০০০ চনৰ মাজভাগলৈকে IPv6 প্ৰযুক্তি বিভিন্ন পৰীক্ষণ পৰ্যায়ত আছিল যেতিয়া বাণিজ্যিক উৎপাদন নিয়োগ আৰম্ভ হৈছিল।
আজিকালি ইণ্টাৰনেট প্ৰট’কলৰ এই দুটা সংস্কৰণ একেলগে ব্যৱহাৰ কৰা হৈছে। অন্যান্য কাৰিকৰী পৰিবৰ্তনৰ লগতে, প্ৰতিটো সংস্কৰণে ঠিকনাসমূহৰ বিন্যাস বেলেগ ধৰণে সংজ্ঞায়িত কৰে। IPv4 ৰ ঐতিহাসিক প্ৰাদুৰ্ভাৱৰ বাবে, সাধাৰণ শব্দ আই পি এড্ৰেছ সাধাৰণতে এতিয়াও IPv4 দ্বাৰা সংজ্ঞায়িত ঠিকনাসমূহক বুজায়। IPv4 আৰু IPv6 ৰ মাজৰ সংস্কৰণ ক্ৰমৰ ব্যৱধান ১৯৭৯ চনত পৰীক্ষামূলক ইণ্টাৰনেট ষ্ট্ৰিম প্ৰটোকল লৈ সংস্কৰণ -৫ নিযুক্ত কৰাৰ ফলত হৈছিল, যিটোক কেতিয়াও IPv5 বুলি কোৱা হোৱা নাছিল।
v1 ৰ পৰা v9 লৈ অন্য সংস্কৰণ সংজ্ঞায়িত কৰা হৈছিল, কিন্তু কেৱল v4 আৰু v6 এহে সদায় ব্যাপক ব্যৱহাৰ লাভ কৰিছিল। v1 আৰু v2 ১৯৭৪ আৰু ১৯৭৭ চনত TCP প্ৰটোকলৰ নাম আছিল, কাৰণ সেই সময়ত কোনো পৃথক IP ধাৰ্য্যকৰণ নাছিল। v3 ১৯৭৮ চনত সংজ্ঞায়িত কৰা হৈছিল, আৰু v3.1 হৈছে প্ৰথম সংস্কৰণ য'ত TCP IP ৰ পৰা পৃথক কৰা হৈছে। v6 হৈছে কেইবাটাও পৰামৰ্শ দিয়া সংস্কৰণৰ সংশ্লেষণ, v6 সৰল ইণ্টাৰনেট প্ৰটোকল, v7 TP/IX: পৰৱৰ্তী ইণ্টাৰনেট, v8 PIP — P ইণ্টাৰনেট প্ৰটোকল, আৰু TUBA — ডাঙৰ ঠিকনা Tcp & Udpৰ সৈতে v9।[7]
ছাবনেটৱৰ্ক
[সম্পাদনা কৰক]IP নে'টৱৰ্কসমূহক IPv4 আৰু IPv6 দুয়োটাতে উপ-নেটৱৰ্কসমূহত বিভক্ত কৰিব পাৰি। ইয়াৰ বাবে এটা আই পি এড্ৰেছক দুটা অংশৰে গঠিত বুলি স্বীকৃতি দিয়া হয়: উচ্চ-ক্ৰম বিটসমূহত নে'টৱৰ্ক উপসৰ্গ আৰু বাকী বিটসমূহক বাকী ক্ষেত্ৰ বুলি কোৱা হয়, গৰাকী চিনাক্তকৰ্তা বা আন্তঃপৃষ্ঠ চিনাক্তকৰ্তা (IPv6), এটা নে'টৱৰ্কৰ ভিতৰত গৰাকী সংখ্যাকৰণৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰা হয়।[1] চাবনেট মাস্ক বা CIDR সংকেতে আই পি এড্ৰেছক নে'টৱৰ্ক আৰু হ’স্ত অংশত কেনেকৈ বিভক্ত কৰা হয় তাক নিৰ্ধাৰণ কৰে।
চাবনেট মাস্ক শব্দটো কেৱল IPv4 ৰ ভিতৰত ব্যৱহাৰ কৰা হয়। দুয়োটা IP সংস্কৰণে অৱশ্যে CIDR ধাৰণা আৰু সংকেত ব্যৱহাৰ কৰে। ইয়াত, আই পি এড্ৰেছৰ পিছত এটা স্লেছ আৰু নে'টৱৰ্ক অংশৰ বাবে ব্যৱহৃত বিটসমূহৰ সংখ্যা (দশমিকত) থাকে, যাক ৰাউটিং উপসৰ্গ বুলিও কোৱা হয়। উদাহৰণস্বৰূপ, এটা IPv4 ঠিকনা আৰু ইয়াৰ চাবনেট মাস্ক ক্ৰমে 192.0.2.1 আৰু 255.255.255.0 হব পাৰে। একে আই পি এড্ৰেছ আৰু চাবনেটৰ বাবে CIDR সংকেত 192.0.2.1/24, কাৰণ IP ঠিকনাৰ প্ৰথম 24 বিটে নে'টৱৰ্ক আৰু চাবনেট সূচায়।
IPv4 এড্ৰেছসমূহ
[সম্পাদনা কৰক]এটা IPv4 ঠিকনাৰ আকাৰ ৩২ বিট, যি ঠিকনা স্থানক 4294967296 (232) ঠিকনালৈ সীমিত কৰে। এই সংখ্যাৰ কিছুমান ঠিকনা বিশেষ উদ্দেশ্য যেনে ব্যক্তিগত নে'টৱৰ্ক (≈১৮ মিলিয়ন ঠিকনা) আৰু মাল্টিকাষ্ট ঠিকনা (≈২৭০ মিলিয়ন ঠিকনা)ৰ বাবে সংৰক্ষিত।
IPv4 ঠিকনাসমূহক সাধাৰণতে বিন্দু-দশমিক সংকেতত প্ৰতিনিধিত্ব কৰা হয়, চাৰিটা দশমিক সংখ্যাৰে গঠিত, প্ৰতিটো 0 ৰ পৰা 255 লৈকে, বিন্দুৰ দ্বাৰা পৃথক, যেনে, 192.0.2.1 । প্ৰতিটো অংশই ঠিকনাৰ ৮ বিট (এটা অক্টেট)ৰ এটা গোটক প্ৰতিনিধিত্ব কৰে।[8] কাৰিকৰী লিখাৰ কিছুমান ক্ষেত্ৰত IPv4 ঠিকনাসমূহ বিভিন্ন হেক্সাডেচিমেল, অক্টাল, বা বাইনাৰী উপস্থাপনত উপস্থাপন কৰিব পাৰি।
চাবনেটিঙৰ ইতিহাস
[সম্পাদনা কৰক]ইণ্টাৰনেট প্ৰট'কলৰ বিকাশৰ প্ৰাৰম্ভিক পৰ্যায়ত নেটৱৰ্ক সংখ্যা সদায় সৰ্বোচ্চ ক্ৰমৰ অক্টেট (সৰ্বাধিক উল্লেখযোগ্য আঠ বিট) আছিল। যিহেতু এই পদ্ধতিয়ে মাত্ৰ ২৫৬টা নেটৱৰ্কৰ অনুমতি দিছিল, সেয়েহে ই অতি সোনকালে অপৰ্যাপ্ত বুলি প্ৰমাণিত হৈছিল, কাৰণ অধিক নেটৱৰ্কৰ বিকাশ হৈছিল যিবোৰ ইতিমধ্যে এটা নেটৱৰ্ক সংখ্যাৰ দ্বাৰা নিৰ্ধাৰিত বৰ্তমানৰ নেটৱৰ্কৰ পৰা স্বাধীন আছিল। ১৯৮১ চনত, classful network স্থাপত্যৰ প্ৰৱৰ্তনৰ সৈতে ঠিকনা ধাৰ্য্যকৰণ সংশোধন কৰা হয়।
ক্লাছফুল নে'টৱৰ্ক ডিজাইনে বৃহৎ সংখ্যক ব্যক্তিগত নে'টৱৰ্ক নিযুক্তি আৰু ক্ষুদ্ৰ চাবনেটৱৰ্ক ডিজাইনৰ অনুমতি দিছিল। এটা IP ঠিকনাৰ আটাইতকৈ উল্লেখযোগ্য অক্টেটৰ প্ৰথম তিনিটা বিটক ঠিকনাৰ শ্ৰেণী হিচাপে সংজ্ঞায়িত কৰা হৈছিল। ইউনিভাৰ্চেল ইউনিকাষ্ট ঠিকনা দিয়াৰ বাবে তিনিটা শ্ৰেণী (A, B, আৰু C) সংজ্ঞায়িত কৰা হৈছিল। শ্ৰেণীকৰণৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি, নেটৱৰ্ক চিনাক্তকৰণ সমগ্ৰ ঠিকনাৰ অক্টেট সীমা খণ্ডৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি কৰা হৈছিল। প্ৰতিটো শ্ৰেণীয়ে নে'টৱৰ্ক চিনাক্তকৰণত ক্ৰমাগতভাৱে অতিৰিক্ত অক্টেটসমূহ ব্যৱহাৰ কৰিছিল, যাৰ ফলত উচ্চ ক্ৰমৰ শ্ৰেণীসমূহত (B আৰু C) সম্ভাৱ্য হষ্টসমূহৰ সংখ্যা হ্ৰাস কৰা হৈছিল। নিম্নলিখিত টেবুলে এই এতিয়া-অচল ব্যৱস্থাপ্ৰণালীৰ এটা আভাস দিয়ে।
| Class | Leading bits |
Size of network number bit field |
Size of rest bit field |
Number of networks |
Number of addresses per network |
Start address | End address |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| A | 0 | 8 | 24 | 128 (27) | 16777216 (224) | 0.0.0.0 | 127.255.255.255 |
| B | 10 | 16 | 16 | 16384 (214) | 65536 (216) | 128.0.0.0 | 191.255.255.255 |
| C | 110 | 24 | 8 | 2097152 (221) | 256 (28) | 192.0.0.0 | 223.255.255.255 |
ইণ্টাৰনেটৰ ষ্টাৰ্টআপ পৰ্যায়ত ক্লাছফুল নেটৱৰ্ক ডিজাইনে নিজৰ উদ্দেশ্য পূৰণ কৰিছিল যদিও ১৯৯০ চনত নেটৱৰ্কিঙৰ দ্ৰুত সম্প্ৰসাৰণৰ সন্মুখত ইয়াৰ স্কেলেবিলিটিৰ অভাৱ আছিল। ঠিকনা স্থানৰ শ্ৰেণী ব্যৱস্থাপ্ৰণালীক ১৯৯৩ চনত শ্ৰেণীবিহীন আন্তঃডমেইন ৰাউটিং (CIDR) ৰ সৈতে সলনি কৰা হৈছিল। বৰ্তমান শ্ৰেণীগত নে'টৱৰ্ক ধাৰণাসমূহৰ অৱশিষ্টসমূহে কেৱল এটা সীমিত পৰিসৰত কিছুমান নে'টৱৰ্ক চফ্টৱেৰ আৰু হাৰ্ডৱেৰ উপাদানসমূহৰ অবিকল্পিত বিন্যাস (যেনে নেটমাস্ক), আৰু নে'টৱৰ্ক প্ৰশাসকৰ আলোচনাত ব্যৱহৃত কাৰিকৰী শব্দত আৰ্হি হিচাপে কাম কৰে।
তথ্য সূত্ৰ
[সম্পাদনা কৰক]- ↑ "ডাটা ট্ৰেকাৰ". https://datatracker.ietf.org/doc/html/rfc760। আহৰণ কৰা হৈছে: 7 November 2024.
- ↑ J. Postel, ed. (January 1980), INTERNET PROTOCOL - DARPA INTERNET PROGRAM PROTOCOL SPECIFICATION, IETF, doi:10.17487/RFC0760, RFC 760. IEN 128, https://datatracker.ietf.org/doc/html/rfc760 Obsolete. Obsoleted by RFC 791. Replaces IEN 123, 111, 80, 54, 44, 41, 28 and 26. Updated by RFC 777.
- ↑ 3.0 3.1 J. Postel, ed. (September 1981), INTERNET PROTOCOL - DARPA INTERNET PROGRAM PROTOCOL SPECIFICATION, IETF, doi:10.17487/RFC0791, STD 5. RFC 791. IEN 128, 123, 111, 80, 54, 44, 41, 28, 26, https://datatracker.ietf.org/doc/html/rfc791 Internet Standard 5. Obsoletes RFC 760. Updated by RFC 1349, 2474 and 6864.
- ↑ S. Deering; R. Hinden (December 1995), Internet Protocol, Version 6 (IPv6) Specification, Network Working Group, doi:10.17487/RFC1883, RFC 1883, https://datatracker.ietf.org/doc/html/rfc1883 Obsolete. Obsoleted by RFC 2460.
- ↑ S. Deering; R. Hinden (December 1998), Internet Protocol, Version 6 (IPv6) Specification, Network Working Group, doi:10.17487/RFC2460, RFC 2460, https://datatracker.ietf.org/doc/html/rfc2460 Obsolete. Obsoleted by RFC 8200. Obsoletes RFC 1883. Updated by RFC 5095, 5722, 5871, 6437, 6564, 6935, 6946, 7045 and 7112.
- ↑ S. Deering; R. Hinden (July 2017), Internet Protocol, Version 6 (IPv6) Specification, IETF, doi:10.17487/RFC8200, STD 86. RFC 8200, https://datatracker.ietf.org/doc/html/rfc8200 Internet Standard 86. Obsoletes RFC 2460.
- ↑ DeLong, Owen. "Why does IP have versions? Why do I care?". Scale15x. https://www.socallinuxexpo.org/sites/default/files/presentations/Why%20IP%20Versions%20and%20Why%20do%20I%20care.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 24 January 2020.
- ↑ "IPv4 and IPv6 address formats" (en-us ভাষাত). www.ibm.com. https://www.ibm.com/docs/en/ts3500-tape-library?topic=functionality-ipv4-ipv6-address-formats. "An IPv4 address has the following format: x . x . x . x where x is called an octet and must be a decimal value between 0 and 255. Octets are separated by periods. An IPv4 address must contain three periods and four octets. The following examples are valid IPv4 addresses:
1 . 2 . 3 . 4
01 . 102 . 103 . 104"