ঔপনিৱেশিকোত্তৰ সাহিত্য
উত্তৰঔপনিৱেশিক সাহিত্য (ইংৰাজী: Postcolonial literature) হৈছে পূৰ্বৰ উপনিৱেশিক দেশৰ লোকসকলৰ সাহিত্য।[1] এন্টাৰ্কটিকাৰ বাহিৰে সকলো মহাদেশতে ই বিদ্যমান। উত্তৰ-ঔপনিৱেশিক সাহিত্যই প্ৰায়ে এখন দেশৰ উপনিৱেশমুক্তকৰণৰ সমস্যা আৰু পৰিণতিৰ বিষয়ে আলোচনা কৰে, বিশেষকৈ পূৰ্বতে বশৱৰ্তী হোৱা লোকসকলৰ ৰাজনৈতিক আৰু সাংস্কৃতিক স্বাধীনতাৰ সৈতে জড়িত প্ৰশ্ন আৰু বৰ্ণবাদ আৰু ঔপনিৱেশিকতাবাদৰ দৰে বিষয়বস্তুসমূহ।[2] বিষয়টোক কেন্দ্ৰ কৰি এক পৰিসৰৰ সাহিত্য তত্ত্বৰ বিকাশ ঘটিছে। ইয়াত সাহিত্যক স্থায়ী আৰু প্ৰত্যাহ্বান জনোৱাৰ ক্ষেত্ৰত ভূমিকাক সম্বোধন কৰা হৈছে। উত্তৰ-ঔপনিৱেশিক সমালোচক এডৱাৰ্ড ছেইদে ইয়াক সাংস্কৃতিক সাম্ৰাজ্যবাদ বুলি অভিহিত কৰিছে। [3]
পৰিভাষা
[সম্পাদনা কৰক]"উত্তৰ-ঔপনিৱেশিক"ত "উত্তৰ-" উপসৰ্গৰ তাৎপৰ্য্য পণ্ডিত আৰু ইতিহাসবিদসকলৰ মাজত বিতৰ্কৰ বিষয়। উত্তৰ-ঔপনিৱেশিক অধ্যয়নত ঔপনিৱেশিকতাবাদ কেতিয়া আৰম্ভ হৈছিল আৰু কেতিয়া শেষ হৈছে সেই সম্পৰ্কে এক ঐক্যবদ্ধ ঐকমত্য হোৱা নাই (অসংখ্য পণ্ডিতে যুক্তি দিছে যে ই শেষ হোৱা নাই)। কিন্তু গৰিষ্ঠসংখ্যক পণ্ডিতে এই কথাত একমত প্ৰকাশ কৰিছে যে "উত্তৰ-ঔপনিৱেশিক" শব্দটোৱে ঔপনিৱেশিকতাবাদৰ অন্ত পৰাৰ "পৰৱৰ্তী" এটা যুগক বুজায়।[4] এই বিতৰ্কত ঔপনিৱেশিকতাবাদৰ ইতিহাসৰ প্ৰভাৱ পৰিছে, যিটো সাধাৰণতে কেইবাটাও ডাঙৰ পৰ্যায়ত বিভক্ত কৰা হৈছে। আমেৰিকাত ইউৰোপীয় উপনিৱেশিকৰণ ১৫ শতিকাত আৰম্ভ হৈছিল আৰু ১৯ শতিকালৈকে চলিছিল, আনহাতে আফ্ৰিকা আৰু এছিয়াৰ উপনিৱেশিকৰণ ১৯ শতিকাত তুংগত উঠিছিল। ২০ শতিকাৰ আৰম্ভণিলৈকে অ-ইউৰোপীয় অঞ্চলসমূহৰ বিপুল সংখ্যক ইউৰোপীয় ঔপনিৱেশিক শাসনৰ অধীনত আছিল। এইটো দ্বিতীয় বিশ্বযুদ্ধৰ পিছলৈকে চলিব যেতিয়া ঔপনিৱেশিক বিৰোধী স্বাধীনতা আন্দোলনে আফ্ৰিকা, এছিয়া আৰু আমেৰিকাৰ উপনিবেশমুক্তকৰণৰ সূচনা কৰিব। আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰ, কানাডা, অষ্ট্ৰেলিয়া আৰু নিউজিলেণ্ডৰ দৰে বসতিপ্ৰধান ঔপনিৱেশিকতাবাদৰ দ্বাৰা প্ৰতিষ্ঠা হোৱা জাতিসমূহৰ উত্তৰ-ঔপনিৱেশিক অৱস্থাৰ সন্দৰ্ভতো ইতিহাসবিদসকলে ভিন্ন মতামত প্ৰকাশ কৰিছে।[5]] গ্লোবেল চাউথত চলি থকা নব্য-ঔপনিৱেশিকতাবাদ আৰু ঔপনিৱেশিকতাবাদৰ প্ৰভাৱ (যিবোৰৰ বহুতো প্ৰত্যক্ষ প্ৰভাৱ ঔপনিৱেশিক শাসনৰ অন্ত পৰাৰ পিছতো স্থায়ী হৈ আছে) এটা জাতিৰ ঔপনিৱেশিক শাসনৰ অধীনত আৰু নথকাটোৱে ইয়াৰ উত্তৰ-ঔপনিৱেশিক মৰ্যাদাৰ নিশ্চয়তা প্ৰদান কৰে নে নাই সেইটো নিৰ্ণয় কৰাটো কঠিন কৰি তুলিছে।[6]
প্ৰমোদ নায়াৰে উত্তৰ-ঔপনিৱেশিক সাহিত্যক এইদৰে সংজ্ঞায়িত কৰিছে-"যিটোৱে ইউৰো-আমেৰিকান মতাদৰ্শ আৰু প্ৰতিনিধিত্বৰ সৈতে আলোচনা কৰে, প্ৰতিদ্বন্দ্বিতা কৰে আৰু বিধ্বস্ত কৰে"।[7]
শব্দটোৰ বিৱৰ্তন
[সম্পাদনা কৰক]পণ্ডিতসকলৰ মাজত "উত্তৰ-ঔপনিৱেশিক সাহিত্য" শব্দটোৱে প্ৰাধান্য লাভ কৰাৰ আগতে "কমনৱেলথ সাহিত্য" শব্দটোক ব্ৰিটিছ কমনৱেলথৰ অন্তৰ্গত উপনিৱেশ বা জাতিসমূহৰ পৰা ইংৰাজী ভাষাত লিখাক বুজাবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল। এই শব্দটোত ব্ৰিটেইনৰ পৰা অহা সাহিত্য অন্তৰ্ভুক্ত হ’লেও ব্ৰিটিছ উপনিৱেশৰ ইংৰাজীত লিখাৰ বাবে ইয়াক বেছিকৈ ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল। ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ সাহিত্যৰ পণ্ডিতসকলে ঔপনিৱেশিকতাবাদৰ বিষয়টোৰ ওপৰত আলোচনা কৰা ইংৰাজী ভাষাৰ লেখাটোক বুজাবলৈ এই শব্দটো ব্যৱহাৰ কৰিছিল। তেওঁলোকে ইয়াক সাহিত্যিক পাঠ্যক্ৰমত অন্তৰ্ভুক্ত কৰাৰ পোষকতা কৰিছিল, যিবোৰ এতিয়ালৈকে ব্ৰিটিছ কেননৰ আধিপত্য আছিল। কিন্তু পৰৱৰ্তী প্ৰজন্মৰ উত্তৰ-ঔপনিৱেশিক সমালোচকসকলে, যাৰ বহুতেই উত্তৰ-গাঁথনিবাদী দাৰ্শনিক পৰম্পৰাৰ অন্তৰ্গত, ব্ৰিটেইনত ৰচিত "ইংৰাজী" ভাষাৰ সাহিত্যৰ পৰা অ-ব্ৰিটিছ লেখাক পৃথক কৰাৰ বাবে "কমনৱেলথ" লেবেলৰ সৈতে বিতৰ্ক কৰিছিল।[8] তেওঁলোকে এইটোও মত প্ৰকাশ কৰিছিল যে এই শ্ৰেণীৰ গ্ৰন্থসমূহে ঔপনিৱেশিকতাবাদৰ উত্তৰাধিকাৰৰ ওপৰত সঘনাই এক অদূৰদৰ্শী দৃষ্টিভংগী উপস্থাপন কৰে। [9]
"উত্তৰঔপনিৱেশিক" নে "উত্তৰ-ঔপনিৱেশিক"?
[সম্পাদনা কৰক]ক্ষেত্ৰখনত এটা একমত লোৱা হৈছে যে "উত্তৰ-ঔপনিৱেশিক"-এ (হাইফেনৰ সৈতে) এটা সময়ক বুজায় যি কালক্ৰমিকভাৱে ঔপনিৱেশিকতাৰ "পিছত" আহে। আনহাতে, "উত্তৰঔপনিৱেশিক"-এ সময়কাল আৰু ভৌগোলিক অঞ্চলসমূহৰ মাজেৰে ঔপনিৱেশিকৰণৰ স্থায়ী প্ৰভাৱৰ সংকেত দিয়ে।[9] হাইফেনে বুজাইছে যে ইতিহাস প্ৰাক-ঔপনিৱেশিকৰ পৰা উত্তৰ-ঔপনিৱেশিকলৈকে পৰিপাটিভাৱে পৃথক কৰিব পৰা পৰ্যায়ত উন্মোচিত হয়। হাইফেনটো বাদ দিলে এটা তুলনামূলক কাঠামোৰ সৃষ্টি হয় যাৰ দ্বাৰা ঔপনিৱেশিক প্ৰভাৱৰ প্ৰতি স্থানীয় প্ৰতিৰোধৰ বিভিন্নতা বুজিব পাৰি। হাইফেনৰ পক্ষত থকা যুক্তিসমূহে প্ৰকাশ কৰে যে "উত্তৰ-ঔপনিৱেশিক" শব্দটোৱে বিশ্বৰ বিভিন্ন অংশত ঔপনিৱেশিক ইতিহাসৰ মাজৰ পাৰ্থক্যক পাতল কৰে আৰু ই ঔপনিৱেশিক সমাজসমূহক একাকাৰ কৰে।[10] এই বিতৰ্কসমূহত অংশগ্ৰহণ কৰা সমালোচনাত্মক লেখাৰ শৃংখলাটোক উত্তৰ-ঔপনিৱেশিক তত্ত্ব বোলা হয়।
তথ্য সংগ্ৰহ
[সম্পাদনা কৰক]- ↑ Raja, Masood. "What is Postcolonial Studies?". Masood RajaPostcolonial Space. http://postcolonial.net/2019/04/what-is-postcolonial-studies/। আহৰণ কৰা হৈছে: 2 April 2019.
- ↑ Hart & Goldie 1993, পৃষ্ঠা. 155.
- ↑ Said, Edward W. (1994). Culture and Imperialism (1st Vintage books সম্পাদনা). প্ৰকাশক New York: Vintage Books. ISBN 978-0679750543. OCLC 29600508.
- ↑ Gunning, Dave (2013). Postcolonial Literature. Edinburgh University Press. পৃষ্ঠা. 6. ISBN 978-0748639380.
- ↑ Quayson, Ato, ed (2012). The Cambridge History of Postcolonial Literature, Vol 1. Cambridge University Press. পৃষ্ঠা. 6, 7.
- ↑ Mullaney, Julie (2010). Postcolonial Literatures in Context. Continuum.
- ↑ Nayar, Pramod (2009). Postcolonial Literature - An Introduction. প্ৰকাশক India: Pearson India. পৃষ্ঠা. xiii. ISBN 978-81-317-1373-0.
- ↑ Rushdie, Salman (1991). Imaginary Homelands: Essays and Criticism 1981-1991. প্ৰকাশক London: Granta Books. পৃষ্ঠা. 63–67.
- ↑ 9.0 9.1 Ashcroft, Bill (2013). Postcolonial studies: the key concepts. Griffiths, Gareth, 1943-, Tiffin, Helen., Ashcroft, Bill, 1946- (Third সম্পাদনা). প্ৰকাশক London. ISBN 9780415661904. OCLC 824119565.
- ↑ Ashcroft, Bill; Griffiths, Gareth; Tiffin, Helen (2006). The post-colonial studies reader. Ashcroft, Bill, 1946-, Griffiths, Gareth, 1943-, Tiffin, Helen (Second সম্পাদনা). প্ৰকাশক London. ISBN 978-0415345644. OCLC 60323144.