সমললৈ যাওক

ছাহজাহান

অসমীয়া ৱিকিপিডিয়াৰ পৰা
প্ৰথম ছাহজাহান
চাহিব-ই-কিৰণ[1]বাদশ্বাহ
ঘাজি
আল-চুলতান আল-আজম
শ্বাহেনশ্বাহ-ই-হিন্দ (ভাৰতৰ ৰজা)

Portrait by Bichitr, প্ৰায় 1630
Emperor of Hindustan
ৰাজত্ব ১৯ বছৰ
পূৰ্বসূৰী Jahangir I
Shahriyar (de facto)
উত্তৰাধিকাৰী ঔৰঙ্গজেৱ
Grand Viziers
পত্নী
সম্পূৰ্ণ নাম
মিৰ্জা শ্বাহব-উদ-দিন মুহাম্মাদ খুৰৰাম শ্বাহজাহান[2]
Posthumous name
Firduas Ashiyani (lit.'One who nest in Paradise')
বাসগৃহ House of Babur
মাতৃ জগত গোসাই
পিতৃ প্ৰথম জাহাঙ্গীৰ বা জাহাঙ্গীৰ
স্বাক্ষৰ
ধৰ্ম ছুন্নী ইছলাম (হানাফি)

ছাহজাহানৰ সম্পূৰ্ণ নাম আছিল (ইংৰাজী: Mirza Shahab-ud-Din Muhammad Khurram Shah Jahan) মিৰ্জা শ্বাহব-উদ-দিন মুহাম্মাদ খুৰৰাম শ্বাহজাহান। (পাৰ্চী উচ্চাৰণঃ [ʃɑːh d͡ʒa.ˈhɑːn]; জ্বলা। 'বিশ্বৰ ৰজা'), যাক শ্বাহজাহান দ্য মেগনিফিচেণ্ট[3][4] বুলিও কোৱা হয়। ১৬২৮ চনৰ পৰা ১৬৫৮ চনলৈকে তেওঁ মোগলৰ সাম্ৰাজ্যৰ সম্ৰাট আছিল। পঞ্চম মোগল সম্ৰাট হিচাপে, তেওঁৰ ৰাজত্বকালত মোগল স্থাপত্য আৰু সাংস্কৃতিক সাফল্যৰ শীৰ্ষস্থান আৰোহণ কৰিছিল।

জাহাংগীৰৰ তৃতীয় পুত্ৰ (১৬০৫-১৬২৭), শ্বাহজাহানে মেৱাৰৰ চিছোদিয়া ৰাজপুত আৰু ডেক্কানৰ বিদ্ৰোহী লোডি অভিজাত সকলৰ বিৰুদ্ধে সামৰিক অভিযানত অংশগ্ৰহণ কৰিছিল। ১৬২৭ চনৰ অক্টোবৰত জাহাংগীৰৰ মৃত্যুৰ পিছত শ্বাহজাহানে তেওঁৰ কনিষ্ঠ ভাতৃ চহৰীয়াৰ মিৰ্জাক পৰাস্ত কৰে আৰু আগ্ৰা ফৰ্টত নিজে সম্ৰাটৰ মুকুট পিন্ধে। চহৰিয়াৰৰ উপৰিও শ্বাহজাহানে তেওঁৰ বেছিভাগ প্ৰতিদ্বন্দ্বী সিংহাসনৰ দাবীদাৰক মৃত্যুদণ্ড প্ৰদান কৰে। তেওঁ লালকিল্লা, শ্বাহজাহান মছজিদ আৰু তাজমহলকে ধৰি বহুতো স্মাৰক স্থাপন কৰিছিল। তাজমহলত ছাহজাহানৰ প্ৰিয় সহধৰ্মিনী মুমতাজ মহলক সমাধিস্থ কৰা হৈছিল। বৈদেশিক বিষয়ত শ্বাহজাহানে ডেক্কান চুলতানসকলৰ বিৰুদ্ধে আক্ৰমণাত্মক অভিযান, পৰ্তুগীজসকলৰ সৈতে সংঘৰ্ষ আৰু চাফাভিদসকলৰ সৈতে হোৱা যুদ্ধত সভাপতিত্ব কৰিছিল। তেওঁ কেইবাটাও স্থানীয় বিদ্ৰোহ দমন কৰিছিল আৰু ১৬৩০-৩২ চনৰ বিধ্বংসী ডেক্কান দুৰ্ভিক্ষৰ সৈতে যুঁজিব লগীয়া হৈছিল।

১৬৫৭ চনৰ ছেপ্টেম্বৰ মাহত শ্বাহজাহান অসুস্থ হৈ পৰিছিল আৰু তেওঁৰ জ্যেষ্ঠ পুত্ৰ দাৰা চিখোক তেওঁৰ উত্তৰাধিকাৰী হিচাপে নিযুক্ত কৰিছিল। এই মনোনয়নৰ ফলত তেওঁৰ তিনিজন পুত্ৰৰ মাজত উত্তৰাধিকাৰী সংকটৰ সন্মুখীন হয়। যাৰ ফলত শ্বাহজাহানৰ তৃতীয় পুত্ৰ ঔৰঙ্গজেব (১৬৫৮-১৭০৭) বিজয়ী হয় আৰু ষষ্ঠ মোগল সম্ৰাট হয়। ক্ৰাউন প্ৰিন্স দাৰা শিকোহকে ধৰি তেওঁৰ সকলো জীৱিত ভাতৃক ঔৰঙ্গজেৱে মৃত্যুদণ্ড দিয়ে। ১৬৫৮ চনৰ জুলাই মাহত শ্বাহজাহান তেওঁৰ অসুস্থতাৰ পৰা আৰোগ্য হোৱাৰ পিছত ঔৰঙ্গজেবে তেওঁক ১৬৫৮ চনৰ জুলাইৰ পৰা ১৬৬৬ চনৰ জানুৱাৰীলৈ মৃত্যু পৰ্যন্ত আগ্ৰা ফৰ্টত বন্দী কৰি ৰাখে।[5] তেওঁক তাজমহলত তেওঁৰ পত্নীৰ কাষত কবৰ দিয়া হৈছিল। ছাহজাহানৰ ৰাজত্বকাল ককাক আকবৰৰ দ্বাৰা আৰম্ভ কৰা উদাৰ নীতিবোৰ আঁতৰ কৰাৰ বাবে জনাজাত আছিল। শ্বাহজাহানৰ সময়ত নকশবন্দীৰ দৰে ইছলামী পুনৰুজ্জীৱিতকৰণবাদী আন্দোলনসমূহে মোগল সাম্ৰাজ্যত মূৰ দাঙি উঠে।[6]

প্ৰাৰম্ভিক জীৱন

[সম্পাদনা কৰক]
জাহাংগীৰে যুৱ ৰাজকুমাৰ খুৰৰামক (১৬১০-১৬১৫ ) ওজন কৰাইছে, মনোহৰ দাস

১৫৯২ চনৰ ৫ জানুৱাৰীত বৰ্তমানৰ পাকিস্তানৰ লাহোৰত ছাহজাহানৰ জন্ম হৈছিল। মাতৃৰ নাম জগত গোসাই আৰু পিতৃ নাম জাহাঙ্গীৰ।[7][8] খুৰম (পাৰ্চী: خرم, জ্বলা। 'আনন্দময়') নামটো তেওঁৰ ককাক সম্ৰাট আকবৰৰ দিছিল যুৱ ৰাজকুমাৰক। যাৰ সৈতে যুৱ ৰাজকুমাৰৰ এক ঘনিষ্ঠ সম্পৰ্ক আছিল। জাহাংগীৰে কৈছিল যে আকবৰ খুৰমক বৰ ভাল পাইছিল আৰু প্ৰায়ে তেওঁক কৈছিল "মোৰ আৰু তোমাৰ আন পুত্ৰৰ মাজত কোনো তুলনা নাই। মই তেওঁক মোৰ প্ৰকৃত পুত্ৰ বুলি বিবেচনা কৰোঁ।" "[9]

যেতিয়া খুৰমৰ জন্ম হৈছিল, আকবৰে তেওঁক শুভ বুলি বিবেচনা কৰি ৰাজকুমাৰক চেলিমৰ সলনি তেওঁৰ ঘৰত ডাঙৰ-দীঘল কৰিবলৈ জোৰ দিছিল আৰু ৰুকাইয়া চুলতান বেগমৰ ওপৰত খুৰমৰ যত্নৰ দায়িত্ব অৰ্পণ কৰা হৈছিল। জাহাংগীৰে তেওঁৰ স্মৃতিগ্ৰন্থত উল্লেখ কৰিছিল যে "ৰুকাইয়াই তেওঁৰ পুত্ৰ খুৰৰামক তেওঁৰ নিজৰ পুত্ৰতকৈ হাজাৰ গুণ বেছি ভাল পাইছিল।" [10]অৱশ্যে, ১৬০৫ চনত তেওঁৰ ককাক আকবৰৰ মৃত্যুৰ পিছত খুৰমক মাক জগত গোচাইনে যত্ন লয়। [11][12] ১৬১৯ চনৰ ৮ এপ্ৰিলত আকবৰবাদত জগত গোসাইনৰ মৃত্যুত তেওঁ জাহাংগীৰৰ দ্বাৰা অসহনীয় বুলি নথিভুক্ত কৰা হয় আৰু ২১ দিন ধৰি শোক প্ৰকাশ কৰে। শোকৰ সময়ৰ এই তিনি সপ্তাহৰ বাবে, তেওঁ কোনো ৰাজহুৱা সভাত উপস্থিত নাছিল আৰু সাধাৰণ নিৰামিষ আহাৰ গ্ৰহণ কৰিছিল। তেওঁৰ সহধৰ্মিনী মুমতাজ মহলে ব্যক্তিগতভাৱে এই সময়ছোৱাত দৰিদ্ৰ লোকসকলক খাদ্য বিতৰণৰ তত্ত্বাৱধান কৰিছিল। মুমতাজে প্ৰতিদিনে ৰাতিপুৱা কোৰআন পাঠৰ নেতৃত্ব দিছিল আৰু নিজৰ স্বামীক জীৱন আৰু মৃত্যুৰ সাৰ্থকতাৰ ওপৰত বহুতো পাঠ দিছিল আৰু তেওঁক শোক নকৰিবলৈ অনুৰোধ কৰিছিল। [13]


সৰুতে, খুৰৰামে মোগল ৰাজকুমাৰ হিচাপে তেওঁৰ মৰ্যাদাৰ সৈতে খাপ খোৱা বিস্তৃত শিক্ষা লাভ কৰিছিল। যাৰ ভিতৰত আছিল সামৰিক প্ৰশিক্ষণ আৰু বিভিন্ন সাহিত্য সাংস্কৃতিক কলা, যেনে কবিতা আৰু সংগীতৰ সংস্পৰ্শলৈ অহা, যাৰ বেছিভাগ জাহাংগীৰৰ ৰাজসভাৰ ক্ৰনিকলাৰৰ মতে প্ৰস্তুত কৰা হৈছিল। খুৰম সৰুৰে পৰা হিন্দী সাহিত্যৰ প্ৰতি আকৰ্ষিত হৈছিল, আৰু তেওঁৰ হিন্দী চিঠিবোৰ তেওঁৰ দেউতাকৰ জীৱনী তুজুক-ই-জাহাংগীৰিত উল্লেখ কৰা হৈছিল।[14] ১৬০৫ চনত, যেতিয়া আকবৰ মৃত্যুশয্যাত শুই আছিল, খুৰম তেতিয়া ১৩ বছৰীয়া আছিল আৰু ককাক আকবৰৰ শয্যাৰ কাষত আছিল আৰু তেওঁৰ মাতৃয়ে তেওঁক উদ্ধাৰ কৰিবলৈ চেষ্টা কৰাৰ পিছতো লৰচৰ কৰিবলৈ অস্বীকাৰ কৰিছিল। [15]আকবৰৰ মৃত্যুৰ ঠিক আগৰ ৰাজনৈতিকভাৱে অনিশ্চিত সময়বোৰৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত, খুৰম তেওঁৰ দেউতাকৰ ৰাজনৈতিক বিৰোধীসকলৰ পৰা যথেষ্ট শাৰীৰিক বিপদত আছিল। অৱশেষত তেওঁক তেওঁৰ ককাকৰ ঘৰৰ জ্যেষ্ঠ মহিলা, যেনে চেলিমা চুলতান বেগম আৰু তেওঁৰ আইতা মাৰিয়াম-উজ-জামানীয়ে আকবৰৰ স্বাস্থ্যৰ অৱনতি ঘটাৰ বাবে তেওঁৰ ঘৰলৈ ঘূৰি যাবলৈ নিৰ্দেশ দিছিল।[16]

১৬০৭ চনত খুৰম অৰ্জুমান্দ বানু বেগমৰ (১৫৯৩-১৬৩১) সৈতে বাগদান হয়। পাছলৈ মুমতাজ মহল (পাৰ্চী পোহৰ' বুলিও জনা যায়। 'দ্য এক্সেটেড ৱান অফ দ্য পেলেচ')। বাগদানৰ সময়ত তেওঁলোকৰ বয়স প্ৰায় ১৪ আৰু ১৫ বছৰ আছিল আৰু পাঁচ বছৰৰ পিছত তেওঁলোকৰ বিবাহ হৈছিল। যুৱতীগৰাকী এক প্ৰসিদ্ধ পাৰ্চী সম্ভ্ৰান্ত পৰিয়ালৰ আছিল য'ত আবু'ল-হাছান আচাফ খান আছিল আৰু আকবৰৰ শাসনকালৰ পৰা মোগল সম্ৰাটসকলৰ সেৱা কৰি আহিছিল। পৰিয়ালটোৰ পিতৃপুৰুষ আছিল মিৰ্জা গিয়াছ বেগ। তেওঁৰ উপাধি আইতিমিয়াদ-উদ-দৌলা বা "ৰাজ্যৰ স্তম্ভ" বুলিও জনা গৈছিল। তেওঁ জাহাংগীৰৰ বিত্ত মন্ত্ৰী আছিল আৰু তেওঁৰ পুত্ৰ আছুফ খান অৰ্থাৎ অৰ্জুমান্দ বানুৰ পিতৃয়ে মোগল আদালতত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিছিল। অৱশেষত মুখ্যমন্ত্ৰী হিচাপেও কাৰ্যনিৰ্বাহ কৰিছিল। মমতাজৰ খুড়ী মেহৰ-উন-নিচা পিছলৈ সম্ৰাট জাহাংগীৰৰ মুখ্য সহধৰ্মিনী সম্ৰাজ্ঞী নুৰ জাহান হয়। ৰাজকুমাৰে ১৬১২ খ্ৰীষ্টাব্দত বিবাহ হোৱাৰ আগতে পাঁচ বছৰ অপেক্ষা কৰিব লাগিছিল। কিয়নো ৰাজসভাৰ জ্যোতিষীসকলে সুখী বিবাহ নিশ্চিত কৰাৰ বাবে আটাইতকৈ অনুকূল হিচাপে বাছনি কৰা তাৰিখলৈকে। সেই সময়খিনি তেওঁৰ বাবে এটা অস্বাভাৱিকভাৱে দীঘলীয়া সময় আছিল। অৱশ্যে, শ্বাহজাহানে প্ৰথমে (নাম জনা নাযায়) এগৰাকী পাৰ্চী ৰাজকুমাৰীক বিয়া কৰাইছিল, যি পাৰ্চিয়াৰ মহান শ্বাহ ইছমাইল প্ৰথমৰ প্ৰপৌত্ৰৰ কন্যা আছিল। তেওঁৰ এজনী কন্যা আছিল, সেয়া প্ৰথম সন্তান আছিল। ৰাজসভাৰ জ্যোতিষীসকলৰ পৰামৰ্শ অনুসৰি ১৬১২ চনত 20 বছৰ বয়সত খুৰমে মমতাজ মহলক বিয়া কৰায়। বিয়াখনত দুয়ো সুখী আছিল আৰু খুৰম তাইৰ প্ৰতি সমৰ্পিত আছিল। তেওঁলোকৰ চৈধ্যটা সন্তান আছিল, যাৰ ভিতৰত সাতজন প্ৰাপ্তবয়স্ক অৱস্থালৈকে জীৱিত আছিল।

প্ৰথম সামৰিক অভিযান

[সম্পাদনা কৰক]

ৰাজকুমাৰ খুৰমে অসাধাৰণ সামৰিক প্ৰতিভা দেখুৱাইছিল। খুৰমৰ বাবে তেওঁৰ সামৰিক দক্ষতা পৰীক্ষা কৰাৰ প্ৰথম উপলক্ষ আছিল ৰাজপুত ৰাজ্য মেৱাৰৰ বিৰুদ্ধে মোগল অভিযানৰ সময়ত, যি আকবৰৰ শাসনকালৰ পৰা মোগলৰ প্ৰতি বিদ্বেষপূৰ্ণ শক্তি আছিল।[17]

শ্বাহজাহানৰ ব্যক্তিগত আৰ্মাৰৰ চাৰ্ট 1632-1633খীষ্ট্ৰাব্দৰ

এবছৰৰ কঠোৰ যুদ্ধৰ পিছত, ৰাণা প্ৰথম অমৰ সিঙে মোগল বাহিনীৰ ওচৰত চৰ্তসাপেক্ষে আত্মসমৰ্পণ কৰিছিল আৰু মেৱাৰৰ মোগল অভিযানৰ ফলস্বৰূপে মোগল সাম্ৰাজ্যৰ এক আশ্ৰিত ৰাজ্য হৈ পৰিছিল।[18] ১৬১৫ চনত, খুৰমে জাহাংগীৰক অমৰ সিঙৰ উত্তৰাধিকাৰী কুঁৱৰ কৰণ সিংক উপহাৰ দিয়ে। খুৰমক তেওঁৰ মাক আৰু সতীয়া মাকক শ্ৰদ্ধাঞ্জলি জনাবলৈ পঠোৱা হৈছিল আৰু পিছত জাহাংগীৰে পুৰস্কৃত কৰিছিল। [19] একে বছৰতে তেওঁৰ মনচাব ১২০০০/৬০০০ ৰ পৰা ১৫০০০/৭০০০ লৈ বৃদ্ধি কৰা হয়, যাৰ সমান হয় আৰু ১৬১৬ চনত তেওঁৰ ভাতৃ পাৰভেজৰ সমান হয় আৰু ২০০০০/১০০০০ লৈ বৃদ্ধি কৰা হয়। ১৬১৬ চনত খুৰমৰ ডেক্কানলৈ প্ৰস্থানৰ সময়ত জাহাংগীৰে তেওঁক শ্বাহ চুলতান খুৰম উপাধি প্ৰদান কৰে। ১৬১৭ চনত খুৰৰামক সাম্ৰাজ্যৰ দক্ষিণ সীমা সুৰক্ষিত কৰিবলৈ আৰু অঞ্চলটোৰ ওপৰত সাম্ৰাজ্যিক নিয়ন্ত্ৰণ পুনৰুদ্ধাৰ কৰিবলৈ ডেক্কানত লোডিসকলৰ সৈতে মোকাবিলা কৰিবলৈ নিৰ্দেশ দিয়া হৈছিল। এই অভিযানবোৰত সফলতাৰ পিছত ১৬১৭ চনত উভতি অহাৰ পিছত, খুৰমে জাহাংগীৰৰ আগত কোৰোনুছ প্ৰদৰ্শন কৰিছিল যিয়ে তেওঁক ঝাৰোকালৈ মাতিছিল আৰু তেওঁক আঁকোৱালি ল'বলৈ তেওঁৰ আসনৰ পৰা উঠিছিল। জাহাংগীৰে তেওঁক শ্বাহজাহান উপাধিও প্ৰদান কৰিছিল (পাৰ্চী: "বিশ্বৰ ৰজা")।

শাসনকাল

[সম্পাদনা কৰক]

শ্বাহজাহানৰ ৰাজত্বকালৰ প্ৰমাণ পোৱা গৈছে যে ১৬৪৮ চনত সেনাবাহিনীত ৯,১১,৪০০ পদাতিক, মাস্কেটিয়াৰ আৰু আৰ্টিলাৰী লোক আছিল আৰু ৰাজকুমাৰ আৰু অভিজাত সকলৰ দ্বাৰা কমাণ্ড কৰা ১,৮৫,০০০ শ্বোৱাৰ আছিল।

তেওঁৰ সাংস্কৃতিক আৰু ৰাজনৈতিক প্ৰাৰম্ভিক পদক্ষেপবোৰক এক প্ৰকাৰৰ টিমুৰিড ৰেনেছা বুলি বৰ্ণনা কৰা হৈছে, য'ত তেওঁ তেওঁৰ তিমুৰিদ ঐতিহ্যৰ সৈতে ঐতিহাসিক আৰু ৰাজনৈতিক সম্পৰ্ক গঢ়ি তুলিছিল মুখ্যতঃ তেওঁৰ পৈতৃক অঞ্চল বালখত তেওঁৰ অসংখ্য অসফল সামৰিক অভিযানৰ জৰিয়তে। তেওঁৰ শাসনকালত মাৰোৱাৰী ঘোঁৰাৰ আৰম্ভণি কৰা হৈছিল আৰু এয়া শ্বাহজাহানৰ প্ৰিয় হৈ পৰিছিল। জয়গড় কিল্লাত বিভিন্ন মোগল কামান বৃহৎ পৰিমাণে উৎপাদিত হৈছিল। তেওঁৰ শাসনত, সাম্ৰাজ্য এক বৃহৎ সামৰিক যন্ত্ৰহৈ পৰিণত হৈছিল আৰু অভিজাত সকল আৰু তেওঁলোকৰ দলবোৰ প্ৰায় চাৰিগুণ বৃদ্ধি পাইছিল, তেওঁলোকৰ নাগৰিকৰ পৰা অধিক ৰাজহৰ দাবীৰ দৰে। কিন্তু বিত্তীয় আৰু বাণিজ্যিক ক্ষেত্ৰত তেওঁৰ পদক্ষেপৰ বাবে, এইটো সাধাৰণ স্থিৰতাৰ সময় আছিল – প্ৰশাসনকেন্দ্ৰীভূত হৈছিল আৰু আদালতৰ বিষয়বোৰ প্ৰণালীবদ্ধ কৰা হৈছিল।

ছাহজাহানৰ সময়ত ভাৰত কলা, কাৰুশিল্প আৰু স্থাপত্যৰ এক সমৃদ্ধ কেন্দ্ৰ আছিল। শ্বাহজাহানৰ সাম্ৰাজ্যত বাস কৰা বিশ্বৰ কিছুমান শ্ৰেষ্ঠ স্থপতিবিদ, শিল্পী, শিল্পী, চিত্ৰশিল্পী আৰু লেখক আছিল। অৰ্থনীতিবিদ এংগাছ মেডিছনৰ মতে, মোগল যুগৰ ভাৰতৰ বিশ্বব্যাপী মুঠ ঘৰুৱা উৎপাদনৰ (জিডিপি) অংশ ১৬০০ চনত ২২.৭% ৰ পৰা ১৭০০ চনত ২৪.৪ % লৈ বৃদ্ধি হয়, যি চীনক অতিক্ৰম কৰি বিশ্বৰ সৰ্ববৃহৎ হয়।

১৯৩০ চনৰ ডেক্কানৰ দুৰ্ভিক্ষ

[সম্পাদনা কৰক]

গুজৰাট আৰু খান্দেশৰ ডেক্কানত ১৬৩০-৩২ চনত তিনিটা মুখ্য শস্য সম্পূৰ্ণভাৱে বিকল হোৱাৰ ফলত দুৰ্ভিক্ষ আৰম্ভ হৈছিল। অনাহাৰত দুই নিযুত লোকৰ মৃত্যু হৈছিল, খুচুৰা বিক্ৰেতাই কুকুৰৰ মাংস বিক্ৰী কৰিছিল আৰু ময়দাৰ সৈতে গুৰি কৰা হাড় মিহলি কৰিছিল। এইটো খবৰ পোৱা গৈছিল যে অভিভাৱকসকলে তেওঁলোকৰ নিজৰ সন্তানক খাই পেলাইছিল। কিছুমান গাওঁ সম্পূৰ্ণৰূপে ধ্বংস হৈ গৈছিল আৰু ৰাস্তাবোৰ মানুহৰ মৃতদেহেৰে ভৰি পৰিছিল। এই ধ্বংসযজ্ঞৰ প্ৰতিক্ৰিয়া স্বৰূপে শ্বাহজাহানে দুৰ্ভিক্ষত ক্ষতিগ্ৰস্ত সকলৰ বাবে লংগৰ (বিনামূলীয়া পাকঘৰ) স্থাপন কৰে।

ডেক্কান চুলতানাতসকলৰ বিৰুদ্ধে সফল সামৰিক অভিযান

[সম্পাদনা কৰক]

১৬৩২ চনত শ্বাহজাহানে মহাৰাষ্ট্ৰৰ দৌলতাবাদৰ দুৰ্গটো দখল কৰে আৰু আহমেদনগৰৰ নিজাম শ্বাহি ৰাজ্যৰ হুছেইন শ্বাহক বন্দী কৰে। গোলকোণ্ডাই ১৬৩৫ চনত আৰু তাৰ পিছত ১৬৩৬ চনত বিজাপুৰদাখিল কৰিছিল। শ্বাহজাহানে ঔৰঙ্গজেবক দাক্ষিণদেশ, বেৰাৰ, তেলেংগানা আৰু দৌলতাবাদক লৈ গঠিত ডেক্কানৰ ভাইচৰয় হিচাপে নিযুক্ত কৰিছিল। তেওঁৰ শাসনকালৰ সময়ত ঔৰঙ্গজেবে বাগলানা, তাৰ পিছত ১৬৫৬ চনত গোলকোণ্ডা আৰু তাৰ পিছত ১৬৫৭ চনত বিজাপুৰ জয় কৰে।

গুৰু হৰগোবিন্দৰ নেতৃত্বত শিখ বিদ্ৰোহ

[সম্পাদনা কৰক]

গুৰু হৰগোবিন্দৰ নেতৃত্বত শিখসকলৰ বিদ্ৰোহ সংঘটিত হৈছিল আৰু ইয়াৰ প্ৰতিক্ৰিয়াস্বৰূপে শ্বাহজাহানে তেওঁলোকক ধ্বংস কৰাৰ নিৰ্দেশ দিছিল। গুৰু হৰগোবিন্দে অমৃতসৰৰ যুদ্ধ, কৰতাৰপুৰৰ যুদ্ধ, ৰোহিল্লাৰ যুদ্ধ আৰু লাহিৰাৰ যুদ্ধত মোগলৰ সৈন্যবাহিনীক পৰাস্ত কৰিছি

চাফাভিদ ৰাজবংশৰ সৈতে সম্পৰ্ক

[সম্পাদনা কৰক]

শ্বাহজাহান আৰু তেওঁৰ পুত্ৰসকলে ১৬৩৮ চনত চাফাভিদসকলৰ পৰা কান্দাহাৰ চহৰ দখল কৰে। যাৰ ফলত পাৰ্চিয়াৰ তেওঁলোকৰ শাসক দ্বিতীয় আব্বাছৰ নেতৃত্বত পাৰ্চীসকলৰ প্ৰতিশোধ লয়, যিয়ে ১৬৪৯ চনত ইয়াক পুনৰ দখল কৰে। মোগল-চাফাভিদ যুদ্ধৰ সময়ত বাৰে বাৰে ঘেৰাও কৰাৰ পিছতো মোগল সৈন্যবাহিনীয়ে ইয়াক পুনৰ দখল কৰিবলৈ অসমৰ্থ হৈছিল। শ্বাহজাহানে খাইবাৰ পাছৰ বাহিৰে পশ্চিমে মোগল সাম্ৰাজ্যক গজনা আৰু কান্দাহাৰলৈ সম্প্ৰসাৰিত কৰিছিল।

মধ্য এছিয়াৰ সামৰিক অভিযান

[সম্পাদনা কৰক]

শ্বাহজাহানে বুখাৰাৰ খানাতৰ বিৰুদ্ধে ১৬৪৬ চনৰ পৰা ১৬৪৭ চনলৈ মধ্য এছিয়াত অভিযান আৰম্ভ কৰিছিল। মুঠ ৭৫,০০০ সৈন্যবাহিনীৰ সৈতে শ্বাহজাহান আৰু তেওঁৰ পুত্ৰ ঔৰঙ্গজেব আৰু মুৰাদ বখশে অস্থায়ীভাৱে বালখ আৰু বদাখশান অঞ্চল দখল কৰে। অৱশ্যে, তেওঁলোকে নিষ্ফল ভূমিৰ পৰা আঁতৰি যায় আৰু বালখ আৰু বাদাখশান বুখাৰণ মোগল নিয়ন্ত্ৰণলৈ ঘূৰি আহে।

অটোমান সাম্ৰাজ্যৰ সৈতে সম্পৰ্ক

[সম্পাদনা কৰক]

শ্বাহজাহানে ১৬৩৭ চনত অটোমান ৰাজসভালৈ এটা দূতাবাস প্ৰেৰণ কৰিছিল। মীৰ জাৰিফৰ নেতৃত্বত, ই পৰৱৰ্তী বছৰত চুলতান মুৰাদ চতুৰ্থত উপস্থিত হয়, যেতিয়া তেওঁ বাগদাদত আৱদ্ধ হৈ আছিল। জাৰিফে তেওঁক সুন্দৰ উপহাৰ আৰু এখন পত্ৰ উপহাৰ দিছিল যিয়ে চাফাভিদ পাৰ্চিয়াৰ বিৰুদ্ধে মিত্ৰতাক উৎসাহিত কৰিছিল। চুলতানে আৰ্চালন আঘাৰ নেতৃত্বত এটা উভতি অহা দূতাবাস প্ৰেৰণ কৰিছিল। শ্বাহজাহানে ১৬৪০ চনৰ জুন মাহত ৰাষ্ট্ৰদূতক গ্ৰহণ কৰিছিল।

পৰ্তুগীজৰ সৈতে যুদ্ধ

[সম্পাদনা কৰক]

শ্বাহজাহানে ১৬৩১ চনত বংগৰ মোগল ভাইচৰয় কাছিম খানক পোৰ্ট হুগলীত তেওঁলোকৰ ব্যৱসায়িক পদৰ পৰা পৰ্তুগীজসকলক বিতাড়িত কৰিবলৈ নিৰ্দেশ দিছিল। পোষ্টটোত কামান, যুদ্ধজাহাজ, সুৰক্ষিত দেৱাল আৰু যুদ্ধৰ অন্যান্য সঁজুলিৰে যথেষ্ট সজ্জিত আছিল।

তথ্যৰ উৎস

[সম্পাদনা কৰক]
  1. [https://www.cambridge.org/core/books/abs/world-imagined/lords-of-the-auspicious- conjunction/8CA86A37AD61BA24FE06F3DC8416C68B "Lords of the Auspicious Conjunction: The Ottoman, Safavid, and Mughal Empires and the Islamic Ecumene"]. Shah Jahan. LSE International Studies. Cambridge University Press. 18 June 2020. পৃষ্ঠা. 167–213. doi:10.1017/9781108867948.007. ISBN 978-1-108-49121-1. https://www.cambridge.org/core/books/abs/world-imagined/lords-of-the-auspicious- conjunction/8CA86A37AD61BA24FE06F3DC8416C68B. 
  2. "Index". The Oxford Handbook of Sikh Studies. Oxford University Press. 2014. পৃষ্ঠা. 649. ISBN 978-0-19-969930-8. "Shah Jahan, Emperor Shahabuddin Muhammad Khurram" 
  3. Gabrielle Festing (2008). When Kings Rode to Delhi. Lancer Publishers. পৃষ্ঠা. 283. ISBN 978-0-9796174-9-2. https://books.google.com/books?id=0Xx4Ag-NsYwC&dq=%22shah+jahan+the+magnificent%22&pg=PA285. 
  4. Stanley Lane-Poole (January 2008). History of India: Mediaeval India from the Mohammedan Conquest to the Reign of Akbar the Great, Volume 4. Cosimo. পৃষ্ঠা. 88. ISBN 978-1-60520-496-3. https://books.google.com/books?id=ZchJc3hpU7oC&dq=%22shah+jahan+the+magnificent%22&pg=PA88. 
  5. Illustrated dictionary of the Muslim world. প্ৰকাশক Tarrytown, NY: Marshall Cavendish Reference. 2011. পৃষ্ঠা. 136. ISBN 978-0-7614-7929-1. https://archive.org/details/illustrateddicti0000unse. 
  6. Richards 1993, Shah Jahan, pp. 121–122.
  7. "Shah Jahan". Encyclopædia Britannica. 17 October 2023. https://www.britannica.com/biography/Shah-Jahan. 
  8. Findly 1993, পৃষ্ঠা 125
  9. Jahangir (1999). The Jahangirnama: Memoirs of Jahangir, Emperor of India. Oxford University Press. পৃষ্ঠা. 30. ISBN 0-19-512718-8. https://archive.org/details/jahangirnamamemo00jaha/page/30/mode/1up. 
  10. Jahangir (1999). The Jahangirnama: Memoirs of Jahangir, Emperor of India. Oxford University Press. পৃষ্ঠা. 46. ISBN 0-19-512718-8. https://archive.org/details/jahangirnamamemo00jaha/page/46/mode/1up. 
  11. Kamboh, Muhammad Saleh. Amal I Salih. "During her stay at Fatehpur, the mother of Shah Jahan, Hazrat Bilqis Makani, a resident of Agra became ill. The treatment did not work. Finally, on 4th Jamadi-ul-Awal, she died and according to her will, she was buried at Dehra Bagh, near Noor Manzil." 
  12. Perston, Diana; Perston, Micheal. A Teardrop on the Cheek of Time: The Story of the Taj Mahal. "Although removed from his mother at birth, Shah Jahan had become devoted to her." 
  13. Lal, Muni (1986). Shah Jahan. Vikas Publishing House. পৃষ্ঠা. 52. 
  14. https://books.google.com/books?id=AbpjAAAAMAAJ&q=shah+jahan+hindi+literature
  15. Prasad 1930, পৃষ্ঠা 189 "During his grandfather's last illness, he [Khurram] refused to leave the bedside surrounded by his enemies. Neither the advice of his father nor the entreaties of his mother could prevail on him to prefer the safety of his life to his last duty to the father."
  16. Nicoll 2009, পৃষ্ঠা 49
  17. Emperor, Jahangir (1999). The Jahangirnama. Freer Gallery of Art, Arthur M. Sackler Gallery, Smithsonian Institution and Oxford University Press. পৃষ্ঠা. 154. ISBN 9780195127188. 
  18. Prasad 1930, পৃষ্ঠা 239 "Constant skirmishes were thinning the Rajput ranks ... [Amar Singh] offered to recognize Mughal supremacy ... Jahangir gladly and unreservedly accepted the terms."
  19. Emperor, Jahangir (1999). The Jahangirnama. Freer Gallery of Art, Arthur M. Sackler Gallery, Smithsonian Institution and Oxford University Press. পৃষ্ঠা. 116. ISBN 9780195127188.