ডিজিটেল লাইব্ৰেৰী
ডিজিটেল লাইব্ৰেৰী, যাক অনলাইন লাইব্ৰেৰী, ইণ্টাৰনেট লাইব্ৰেৰী, ডিজিটেল পুথিভঁৰাল বা ডিজিটেল সংগ্ৰহ (ইংৰাজী: Digital library) বুলিও কোৱা হয়, সেয়া হৈছে ডিজিটেল বস্তুৰ অনলাইন ডাটাবেছ, য'ত লিখনি, স্থিৰ ছবি, অডিঅ', ভিডিঅ', ডিজিটেল নথিপত্ৰ, বা অন্যান্য ডিজিটেল মাধ্যমৰ ফৰ্মেট সমূহৰ বাবে ইণ্টাৰনেটৰ জৰিয়তে প্ৰৱেশ কৰিব পৰা এটা পুথিভঁৰাল। বস্তুবোৰ প্ৰিণ্ট বা ফটোগ্ৰাফৰ দৰে ডিজিটেলাইজড বিষয়বস্তুৰ লগতে ৱৰ্ড প্ৰচেছৰ ফাইল বা ছ’চিয়েল মিডিয়া পোষ্টৰ দৰে মূলতঃ উৎপাদিত ডিজিটেল বিষয়বস্তুৰে গঠিত হ’ব পাৰে। বিষয়বস্তু সংৰক্ষণ কৰাৰ উপৰিও, ডিজিটেল লাইব্ৰেৰীয়ে সংগ্ৰহত থকা বিষয়বস্তু সংগঠিত, সন্ধান আৰু উদ্ধাৰৰ বাবে উপায় প্ৰদান কৰে। ডিজিটেল লাইব্ৰেৰীসমূহৰ আকাৰ আৰু পৰিসৰৰ ক্ষেত্ৰত অপৰিসীম ভিন্নতা থাকিব পাৰে, আৰু ব্যক্তি বা সংস্থাসমূহে ইয়াক ৰক্ষণাবেক্ষণ কৰিব পাৰে।[1] ডিজিটেল বিষয়বস্তু স্থানীয়ভাৱে সংৰক্ষণ কৰিব পাৰি, বা কম্পিউটাৰ নেটৱৰ্কৰ জৰিয়তে দূৰৈৰ পৰা অভিগম কৰিব পাৰি। এই তথ্য উদ্ধাৰ ব্যৱস্থাসমূহে আন্তঃকাৰ্য্যক্ষমতা আৰু বহনক্ষমতাৰ জৰিয়তে ইটোৱে সিটোৰ সৈতে তথ্য বিনিময় কৰিবলৈ সক্ষম।[2]
ইতিহাস
[সম্পাদনা কৰক]ডিজিটেল পুথিভঁৰালৰ প্ৰাৰম্ভিক ইতিহাসৰ বিষয়ে ভালদৰে নথিভুক্ত কৰা হোৱা নাই যদিও কেইবাজনো মূল চিন্তাবিদ এই ধাৰণাটোৰ উত্থানৰ সৈতে জড়িত।[3] পূৰ্বসূৰীসমূহৰ ভিতৰত আছে পল অটলেট আৰু হেনৰী লা ফণ্টেইনৰ মুণ্ডেনিয়াম, যিটোৰ দ্বাৰা ১৮৯৫ চনত বিশ্বৰ জ্ঞান সংগ্ৰহ আৰু পদ্ধতিগতভাৱে তালিকাভুক্ত কৰাৰ প্ৰচেষ্টাত বিশ্ব শান্তি অনাৰ আশাৰে আৰম্ভ কৰা হৈছিল।[4] এশ বছৰৰ পিছত ইণ্টাৰনেটৰ বৃহৎ সম্প্ৰসাৰণৰ সময়ত ৱৰ্ল্ড ৱাইড ৱেবত লাখ লাখ ব্যক্তিয়ে কিতাপৰ প্ৰৱেশ আৰু নথিপত্ৰৰ অনুসন্ধান কৰি ডিজিটেল পুথিভঁৰালৰ দৃষ্টিভংগী বহুলাংশে বাস্তৱায়িত কৰি তুলিছিল।[5]
ভানেভাৰ বুছ আৰু জে.চি.আৰ.লিকলাইডাৰ নামৰ দুজন অৱদানকাৰীয়ে এই ধাৰণাটোক তেতিয়াৰ প্ৰযুক্তিৰে আগবঢ়াই লৈ গৈছিল।[6] ১৯৫৬ চনত ফৰ্ড ফাউণ্ডেচনে লিকলাইডাৰক পুঁজিৰে প্ৰযুক্তিৰ সহায়ত পুথিভঁৰালসমূহ কেনেকৈ উন্নত কৰিব পাৰি সেই বিষয়ে বিশ্লেষণ কৰিবলৈ সহায় কৰে। প্ৰায় এটা দশকৰ পিছত তেওঁৰ "ভৱিষ্যতৰ পুথিভঁৰাল" শীৰ্ষক গ্ৰন্থখনত তেওঁৰ দৃষ্টিভংগী সন্নিবিষ্ট কৰিছিল। তেওঁ এনে এটা ব্যৱস্থা সৃষ্টি কৰিব বিচাৰিছিল যিয়ে কম্পিউটাৰ আৰু নেটৱৰ্ক ব্যৱহাৰ কৰিব যাতে মানৱ জ্ঞান মানুহৰ প্ৰয়োজনৰ বাবে সুলভ হয় আৰু যন্ত্ৰৰ উদ্দেশ্যে প্ৰতিক্ৰিয়া স্বয়ংক্ৰিয় হয়। এই ব্যৱস্থাত তিনিটা উপাদান আছিল, জ্ঞানৰ কৰ্পাছ, প্ৰশ্ন আৰু উত্তৰ। লিকলাইডাৰে ইয়াক প্ৰকগনিটিভ চিষ্টেম বুলি অভিহিত কৰিছিল।
আমেৰিকাৰ ছখন বিশ্ববিদ্যালয়ৰ পৰা সফল গৱেষণা প্ৰস্তাৱ আহিছিল।[7] বিশ্ববিদ্যালয়সমূহৰ ভিতৰত আছিল কাৰ্নেগী মেলন বিশ্ববিদ্যালয়, কেলিফৰ্ণিয়া-বাৰ্কলে বিশ্ববিদ্যালয়, মিচিগান বিশ্ববিদ্যালয়, ইলিনয় বিশ্ববিদ্যালয়, কেলিফৰ্ণিয়া বিশ্ববিদ্যালয়-চাণ্টা বাৰ্বাৰা, ষ্টেনফৰ্ড বিশ্ববিদ্যালয়। প্ৰকল্পসমূহৰ পৰা পোৱা প্ৰবন্ধসমূহে ১৯৯৬ চনৰ মে' মাহত ইয়াৰ আধাখিনি সময়ত ইয়াৰ অগ্ৰগতিৰ সাৰাংশ দাঙি ধৰিছিল।[8] ছাৰ্গেই ব্ৰিন আৰু লেৰী পেজৰ ষ্টেনফৰ্ড গৱেষণাৰ ফলত গুগলৰ প্ৰতিষ্ঠা হয়।
ডিজিটেল লাইব্ৰেৰীসমূহৰ বাবে এটা আৰ্হি সৃষ্টি কৰাৰ প্ৰাৰম্ভিক প্ৰচেষ্টাসমূহত DELOS ডিজিটেল লাইব্ৰেৰী প্ৰসংগ আৰ্হি[9][10] আৰু 5S ফ্ৰেমৱৰ্ক অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছিল।[11][12]
পৰিভাষা
[সম্পাদনা কৰক]ডিজিটেল লাইব্ৰেৰী শব্দটো প্ৰথমবাৰৰ বাবে ১৯৯৪ চনত NSF/DARPA/NASA ডিজিটেল লাইব্ৰেৰীজ ইনিচিয়েটিভৰ দ্বাৰা জনপ্ৰিয় কৰা হয়।[13] কম্পিউটাৰ নেটৱৰ্কৰ উপলব্ধতাৰ লগে লগে তথ্য সম্পদসমূহ প্ৰয়োজন অনুসৰি বিতৰণ আৰু প্ৰৱেশ কৰা হ’ব বুলি আশা কৰা হৈছে, আনহাতে ভানেভাৰ বুছৰ এজ উই মে থিংক (১৯৪৫) ৰচনাত সেইবোৰ সংগ্ৰহ কৰি গৱেষকৰ মেমেক্স (মেমেক্স হৈছে মাইক্ৰ’ফৰ্ম নথিপত্ৰৰ সৈতে ক্ৰিয়া-প্ৰতিক্ৰিয়াৰ বাবে এটা কাল্পনিক ইলেক্ট্ৰ’মেকানিকেল যন্ত্ৰ)ৰ ভিতৰত ৰাখিবলৈ সক্ষম হ'ব।
ভাৰ্চুৱেল লাইব্ৰেৰী শব্দটো প্ৰথমতে ডিজিটেল লাইব্ৰেৰীৰ সৈতে বিনিময়যোগ্যভাৱে ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল, কিন্তু এতিয়া প্ৰধানকৈ অন্য অৰ্থত ভাৰ্চুৱেল লাইব্ৰেৰীসমূহৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰা হয় (যেনে বিতৰণ কৰা বিষয়বস্তু একত্ৰিত কৰা লাইব্ৰেৰীসমূহ)। ডিজিটেল লাইব্ৰেৰীৰ প্ৰথম দিনত ডিজিটেল, ভাৰ্চুৱেল আৰু ইলেক্ট্ৰনিক শব্দ দুটাৰ মাজত সাদৃশ্য আৰু পাৰ্থক্যৰ বিষয়ে আলোচনা হৈছিল।[14]
ডিজিটেল ফৰ্মেটত সৃষ্টি কৰা বিষয়বস্তু, যাৰ জন্ম ডিজিটেল বুলি জনা যায়, আৰু ভৌতিক মাধ্যমৰ পৰা ৰূপান্তৰিত কৰা তথ্যৰ মাজত প্ৰায়ে পাৰ্থক্য দেখুওৱা হয়, যেনে- কাগজ, ডিজিটাইজেচনৰ জৰিয়তে। সকলো ইলেক্ট্ৰনিক কণ্টেণ্ট ডিজিটেল ডাটা ফৰ্মেটত নহয়। হাইব্ৰিড লাইব্ৰেৰী শব্দটো কেতিয়াবা এনে লাইব্ৰেৰীৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰা হয় য’ত ভৌতিক সংগ্ৰহ আৰু ইলেক্ট্ৰনিক সংগ্ৰহ দুয়োটা থাকে। উদাহৰণস্বৰূপে, আমেৰিকান মেম’ৰী হৈছে লাইব্ৰেৰী অৱ কংগ্ৰেছৰ ভিতৰত থকা এটা ডিজিটেল লাইব্ৰেৰী।
কিছুমান গুৰুত্বপূৰ্ণ ডিজিটেল লাইব্ৰেৰীয়ে দীৰ্ঘম্যাদী আৰ্কাইভ হিচাপেও কাম কৰে, যেনে arXiv আৰু ইণ্টাৰনেট আৰ্কাইভ। আন কিছুমানে, যেনে ডিজিটেল পাব্লিক লাইব্ৰেৰী অৱ আমেৰিকাই বিভিন্ন প্ৰতিষ্ঠানৰ ডিজিটেল তথ্য অনলাইনত বহুলভাৱে সুলভ কৰি তুলিবলৈ বিচাৰে।[15]
তথ্যসূত্ৰ
[সম্পাদনা কৰক]- ↑ Witten, Ian H.; Bainbridge, David Nichols (2009). How to Build a Digital Library (2nd সম্পাদনা). Morgan Kaufman. ISBN 9780080890395.
- ↑ Lanagan, James; Smeaton, Alan F. (September 2012). "Video digital libraries: contributive and decentralized". International Journal on Digital Libraries খণ্ড 12 (4): 159–178. doi:10.1007/s00799-012-0078-z.
- ↑ Lynch, Clifford (2005). "Where Do We Go From Here? The Next Decade for Digital Libraries" (en ভাষাত). D-Lib Magazine খণ্ড 11 (7/8). doi:10.1045/july2005-lynch. ISSN 1082-9873. "This is a field with an incredibly rich, and, as yet, poorly chronicled pre-history and early history. There is a stream of work and ideas that reaches back to at least the turn of the 20th century, and includes such thinkers as H.G. Wells and Paul Otlet; later contributors to the pre-history of visions of new, technologically-enabled means of knowledge organization, access and distribution also include Vannevar Bush and J.C.R. Licklider.".
- ↑ Stocker, Gerfried (1 January 2014). "Beyond Archives (or the Internet 100 years before the Internet)". In Magalhães, Ana Gonçalves; Beiguelman, Giselle (en ভাষাত). Possible Futures: Art, Museums and Digital Archives. ISBN 9788575963548. https://books.google.com/books?id=b3aCCwAAQBAJ। আহৰণ কৰা হৈছে: 30 April 2018. "Actually it was 1895 when Paul Otlet together with Henry La Fontaine, who was later awarded the Nobel Peace Prize, started a project – Mundaneum – that was initiated and driven by their idea that, if they would be able to collect all human knowledge and make it accessible to everybody worldwide, then this would bring about peace on Earth."
- ↑ Schatz, Bruce (1997). "Information Retrieval in Digital Libraries: Bringing Search to the Net". Science খণ্ড 275 (5298): 327–334. doi:10.1126/science.275.5298.327. PMID 8994022.
- ↑ Bush, Vannevar (July 1945). "As We May Think". The Atlantic Monthly: 101–108. http://web.mit.edu/STS.035/www/PDFs/think.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 30 April 2018.
- ↑ Besser, Howard (2004). "The Past, Present, and Future of Digital Libraries". In Schreibman, Susan; Siemens, Ray; Unsworth, John (en ভাষাত). A Companion to Digital Humanities. Blackwell Publishing Ltd. পৃষ্ঠা. 557–575. doi:10.1002/9780470999875.ch36. ISBN 9781405103213. http://www.digitalhumanities.org/companion/view?docId=blackwell/9781405103213/9781405103213.xml&chunk.id=ss1-5-6। আহৰণ কৰা হৈছে: 30 April 2018.
- ↑ Schatz, Bruce (1996). Chen, Hsinchun. ed. "Building large-scale digital libraries". IEEE Computer খণ্ড 29 (5): 22–25. doi:10.1109/2.493453.
- ↑ Candela, Leonardo; Castelli, Donatella; Pagano, Pasquale; Thanos, Constantino; Ioannidis, Yannis; Koutrika, Georgia; Ross, Seamus; Schek, Hans-Jörg et al. (2007). "Setting the Foundations of Digital Libraries". D-Lib Magazine খণ্ড 13 (3/4). ISSN 1082-9873. http://www.dlib.org/dlib/march07/castelli/03castelli.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 1 May 2018.
- ↑ L. Candela et al.: The DELOS Digital Library Reference Model: Foundations for Digital Libraries. Version 0.98, February 2008 (PDF Archived 2014-02-19 at the Wayback Machine)
- ↑ Gonçalves, Marcos André; Fox, Edward A.; Watson, Layne T.; Kipp, Neill A. (2004). "Streams, structures, spaces, scenarios, societies (5s): A formal model for digital libraries". ACM Transactions on Information Systems খণ্ড 22 (2): 270–312. doi:10.1145/984321.984325.
- ↑ Isah, Abdulmumin; Serema, Batlang Comma; Mutshewa, Athulang; Kenosi, Lekoko (2013). "Digital Libraries: Analysis of Delos Reference Model and 5S Theory". Journal of Information Science Theory and Practice খণ্ড 1 (4): 38–47. doi:10.1633/JISTaP.2013.1.4.3.
- ↑ Fox, Edward A. (1999). "The Digital Libraries Initiative: Update and Discussion". Bulletin of the American Society for Information Science খণ্ড 26 (1). ISSN 2373-9223. Archived from the original on 3 April 2018. https://web.archive.org/web/20180403103609/http://www.asis.org/Bulletin/Oct-99/fox.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 30 April 2018.
- ↑ "digital libraries, electronic libraries and virtual libraries". www2.hawaii.edu. http://www2.hawaii.edu/~chantiny/DigiLib.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 2016-01-18.
- ↑ Yi, Esther, Inside the Quest to Put the World's Libraries Online Archived 2016-11-19 at the Wayback Machine, The Atlantic, July 26, 2012.