থাই বৌদ্ধ ভাস্কৰ্য্য
থাই বৌদ্ধ ভাস্কৰ্য্য(ইংৰাজী: :Thai Buddhist sculpture); থাইলেণ্ডত বুদ্ধৰ প্ৰতিমূৰ্তি সাধাৰণতে বুদ্ধৰ ত্ৰিমাত্ৰিক শিল, কাঠ, মাটি বা ধাতুৰ ঢালাই প্ৰতিমূৰ্তিক বুজায়। সাধাৰণতে বৌদ্ধ ধৰ্ম প্ৰচলন থকা সকলো অঞ্চলতে এনে প্ৰতিমূৰ্তি আছে। তথাপি অতীত আৰু বৰ্তমানৰ সময় অনুসৰি আৰু দেশভেদে বৌদ্ধ শিল্পৰ এই প্ৰতিমূৰ্তিসমূহৰ, আকাৰ, সংগঠন আৰু অৱস্থান বহু পৰিমাণে ভিন্ন। দ্বাৰৱতী যুগৰ পৰা আধুনিক যুগলৈকে ক্ৰমান্বৱে এই বিভিন্নতা বোৰ হৈছেঃ
দ্বাৰৱতী যুগ
[সম্পাদনা কৰক]দ্বাৰৱতী যুগত (সপ্তম শতিকাৰ পৰা একাদশ শতিকালৈ) বৰ্তমানৰ থাইলেণ্ডক সামৰি লোৱা এই অঞ্চলত বৌদ্ধ ধৰ্মৰ দুটা ফৈদ চলিছিল, এটা হ’ল মহাযান আৰু আনটো থেৰবাদ। এই যুগত নিৰ্মিত প্ৰতিমূৰ্তিসমূহে এই শাখাসমূহৰ প্ৰভেদৰ পৰিচয় দিছিল। দ্বাৰৱতী যুগৰ বৌদ্ধ কলাৰ মূল আধাৰ আছিল ভাৰতৰ বৌদ্ধ কলাৰ প্ৰভাৱ, বিশেষকৈ আমৰাবতী বিদ্যালয় আৰু গুপ্ত শৈলীৰ। তাৰ লগতে স্থানীয় আৰু খ্মেৰ কলাৰ প্ৰভাৱো বৌদ্ধ শিল্পত দেখা যায়। এই সময়ৰ মূৰ্তিসমূহত নিম্নলিখিত ধাৰণাসমূহ অন্তৰ্ভুক্ত আছিলঃ
- ভাৰতীয় মুখৰ বৈশিষ্ট্য আৰু কোনো অৰিয়েল(aureole) নথকা ত্ৰিভংগ (হেলনীয়া) অৱস্থাত বুদ্ধ। সোঁহাতখন মুক্ত, আনহাতে বাওঁহাতখন বুদ্ধৰ পোছাক ৰে সৈতে চিত্ৰিত কৰা হৈছে।
- অমৰাৱতী শৈলীৰ বুদ্ধ ঢিলাকৈ ভাঁজ কৰা ভৰি আৰু পদুম আকৃতিৰ অৰিয়েল। একে-ধৰণৰ ভ্ৰূৰেখা, নাক চেপেটা আৰু ওঁঠ ডাঠ।
- বৰ্গক্ষেত্ৰাকাৰ মুখ, ভাঁজযুক্ত থুতৰি থকা বুদ্ধ মূৰ্তি সাধাৰণতে বিৰল আৰু দৰ্শনীয়। মূৰ্তিৰ পাদদেশত পদ্মফুলৰ ওপৰত সুন্দৰ সূক্ষ্ম খোদিত কাম দেখা যায়, যি খ্মেৰকলাৰ বৈশিষ্ট্য। ভৰি দুখন সাধাৰণতে সম্পূৰ্ণৰূপে ভাঁজ কৰা আৰু বুদ্ধ পদ্মাসনৰ আধাৰত বহি আছে।
শ্ৰী বিজয়ৰ ছবি
[সম্পাদনা কৰক]শ্ৰী বিজয়ৰ প্ৰতিমূৰ্তিসমূহ দক্ষিণ থাইলেণ্ড মালয় উপদ্বীপত পোৱা যায়। অষ্টম শতিকাৰ পৰা তেৰশ শতিকাৰ ভিতৰত এইবোৰৰ সৃষ্টি হৈছিল। সাধাৰণতে ইয়াত বৌদ্ধ ধৰ্মৰ মহাযান বিদ্যালয়ৰ শিক্ষা প্ৰতিফলিত হয়, যিয়ে প্ৰায়ে বুদ্ধসত্ত্বৰ পবিত্ৰ ব্যক্তিত্বৰ পূজাৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰিছিল। শ্ৰীবিজয়ন শিল্প ইয়াৰ প্ৰাকৃতিক শৈলী, আদৰ্শ শৰীৰৰ অনুপাত, প্ৰাকৃতিক ভংগিমা, দেহৰ সুন্দৰতা আৰু যথেষ্ট পৰিমাণৰ অলংকাৰ পিন্ধাৰ বাবে জনা যায়। এই প্ৰতিমূৰ্তি সমূহ ইণ্ডোনেছিয়াৰ জাভানীজ বৌদ্ধ শিল্পৰ সৈতে মিল আছে। শ্ৰী বিজয়ন শিল্পৰ এটা বিখ্যাত উদাহৰণ হ’ল দক্ষিণ থাইলেণ্ডৰ চুৰাট থানীৰ চৈয়া জিলাৰ পৰা অষ্টম শতিকাৰ শ্ৰীবিজয়ন শিল্প বোধসত্ত্ব পদ্মপানী (অৱলোকিতেশ্বৰ)ৰ ব্ৰঞ্জৰ টৰ্চৰ মূৰ্তি। এই মূৰ্তিটোৱে মধ্য জাভা শিল্পৰ প্ৰভাৱ প্ৰদৰ্শন কৰে (শৈলেন্দ্ৰ শিল্প)। ১৯০৫ চনত ৰাজকুমাৰ ডামৰং ৰাজনুভবে এই প্ৰতিমূৰ্তিটো ৱাট উইয়াং, চাইয়া, চুৰাট থানীৰ পৰা থাইলেণ্ডৰ বেংকক ৰাষ্ট্ৰীয় সংগ্ৰহালয়লৈ আঁতৰাই নিয়ে।
লপবুৰী বুদ্ধমূৰ্ত্তি
[সম্পাদনা কৰক]লোপবুৰীৰ প্ৰতিমূৰ্তি একাদশ শতিকাৰ। সাধাৰণতে উত্তৰ-পূব থাইলেণ্ডত পোৱা যায় আৰু ইয়াৰ শিল্পশৈলী মূলতঃ কম্বোডিয়াৰ বুদ্ধৰ প্ৰতিমূৰ্তিৰ সৈতে মিল আছে। এনে ছবিৰ সাধাৰণতে পদুমৰ পাহিৰ স্তৰৰ আকৃতিত মূৰৰ ওপৰৰ অংশ শঙ্কু আকৃতিৰ থাকে। চুলিবোৰ পোন বা বেকা হ’ব পাৰে। বুদ্ধৰ মুখমণ্ডলত সাধাৰণতে এটি কোমল হাঁহিৰ আভা বিৰাজমান, আনহাতে কাণ দুখন মুখ মণ্ডলৰ বাকী অংশৰ তুলনাত অস্বাভাৱিকভাৱে বৃহৎআকাৰৰ, আৰু কান্ধৰ ওচৰলৈকে ওলমি থাকে। লপবুৰীৰ দ্বিতীয় শৈলী হৈছে নাগা সুৰক্ষিত বুদ্ধ, য'ত বুদ্ধৰ মূৰৰ চাৰিওপিনে নাগাৰ মূৰবোৰে (সৰ্পসদৃশ) সুৰক্ষামূলক আকৰ্ষণীয় আৱৰ্ত গঠন কৰে।
চিয়াং ছায়েন আৰু লানাৰ বুদ্ধমূৰ্ত্তি
[সম্পাদনা কৰক]
চিয়াং ছায়েন শৈলীৰ বুদ্ধৰ প্ৰতিমূৰ্তি
দশম শতিকাৰ পৰা তেৰশ শতিকাৰ ভিতৰত উত্তৰ থাইলেণ্ডত চিয়াং ছায়েন আৰু লান্নাৰ প্ৰতিমূৰ্তি সৃষ্টি হৈছিল। প্ৰাথমিক প্ৰতিচ্ছবি ভাৰতৰ পাল শৈলীৰ বুদ্ধ প্ৰতিমূৰ্তিৰ সৈতে মিল আছিল, পদুমৰ কলি বা গোলক আকৃতিৰ, চুলি কেকুৰা, ঘূৰণীয়া মুখ, ওঁঠ সৰু আৰু উন্নত বুকু। এই ধৰণৰ মূৰ্তিসমূহ সাধাৰণতে মাৰা অসুৰ বধ ভঙ্গী (Subduing Mara position)ত উপস্থাপন কৰা হৈছিল। বুদ্ধৰ দেহভঙ্গী পদ্মাসনত আছিল, আৰু তেওঁৰ দুয়োটা ভৰিৰ তলুৱা স্পষ্টভাৱে দেখা যায়। পিছলৈ বহুতো চিয়াং ছায়েন আৰু লান্নাৰ প্ৰতিমূৰ্তি স্ফটিক আৰু ৰত্নৰ দ্বাৰা নিৰ্মাণ কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰা হয়। থাইলেণ্ডৰ দুটা গুৰুত্বপূৰ্ণ বুদ্ধ প্ৰতিমূৰ্তি পান্না বুদ্ধ আৰু ফ্ৰা ফুট্থা ছিহিং লান্না শৈলীত নিৰ্মিত।
সুখোথাই যুগৰ প্ৰতিমূৰ্তি
[সম্পাদনা কৰক]
ফ্ৰা বুদ্ধ চিন্নৰাট, ফিটছানুলোকত ৱাট ফ্ৰা ছি ৰত্না মহত, সুখোথাই কলা
সুখোথাই যুগত (চতুৰ্দশ শতিকা) শ্ৰীলংকাৰ বৌদ্ধ ধৰ্মৰ পৰা নতুন ধাৰণাৰ প্ৰবাহৰ বাবে থাই বুদ্ধ প্ৰতিমূৰ্তিৰ শৈলী আমূল পৰাবৰ্ত্তন হৈছিল। বুদ্ধৰ অতিমানৱীয় বৈশিষ্ট্যসমূহ চিত্ৰিত কৰাৰ উদ্দেশ্যেৰে বুদ্ধৰ প্ৰতিমূৰ্তি নিৰ্মাণ কৰা হৈছিল, আৰু বুদ্ধৰ বিশেষ ভংগিমা আৰু মুখ মণ্ডলত মমতা আৰু কৰুণা প্ৰকাশ কৰিবলৈ ডিজাইন কৰা হৈছিল। সুখোথাই যুগত থাই বুদ্ধৰ চাৰিটা আধুনিক ভংগিমাৰ নতুনত্ব অৰ্থাৎ খোজ কঢ়া, থিয় হোৱা, বহা আৰু আশ্ৰয় লোৱাৰ সাক্ষী হৈছিল। ছবিবোৰত প্ৰায়ে শিখাৰ আকৃতিৰ অৰিঅ’ল, মিহিকৈ কুটিল চুলি, সামান্য হাঁহি, বহল কান্ধ আৰু অণ্ডাকৃতিৰ মুখ আছিল। এটা সাধাৰণ ভংগিমাত বশীভুত মাৰাক অসুৰ, আৰু সমতল স্থানত উপবিষ্ট থকা বুদ্ধৰ প্ৰতিমূৰ্তি। সুখোথাই যুগৰ ভিতৰত উল্লেখযোগ্য ভিন্নতাসমূহ হ'ল কামফেংপেট, ফ্ৰা বুদ্ধ চিন্নৰাট (যেনে ৱাট ফ্ৰা শ্ৰী ৰত্ন মহত ৱোৰামহৱিহানৰ আটাইতকৈ বিখ্যাত চিন্নৰাট), আৰু ৱাটটা কুয়ান ছবিৰ গোট। বেংককৰ বিখ্যাত পৰ্যটনস্থলী ৱাট ট্ৰাইমিট গোল্ডেন বুদ্ধ সুখোথাই শৈলীত নিৰ্মিত, গতিকে এই প্ৰতিমূৰ্তি সেই সময়ৰ হ’ব পাৰে।
ইউ থং প্ৰতিমূৰ্তি
[সম্পাদনা কৰক]মধ্য থাইলেণ্ডত দ্বাদশ শতিকাৰ পৰা পোন্ধৰ শতিকা পৰ্য্য়ন্ত ইউ থং শিল্প শৈলীৰ তিনিটা শ্ৰেণী আছিল। প্ৰথম শৈলী আছিল দ্বাৰৱতী আৰু খ্মেৰ কলাৰ প্ৰতিমূৰ্তিৰ সংমিশ্ৰণ। সাধাৰণতে ইহঁতে পদুমৰ কলিৰ অৰিয়েল আৰু খ্মেৰ মুখৰ বৈশিষ্ট্য সজাই তুলিছিল। দ্বিতীয় শৈলীটো লপবুৰীৰ প্ৰতিমূৰ্তি দৰেই আছিল। তৃতীয় আৰু শেহতীয়া ইউ থং শৈলীটোৱে সুখোথাই যুগৰ পৰা যথেষ্ট প্ৰভাৱ পেলাইছিল।
আয়ুথায় যুগ
[সম্পাদনা কৰক]
আয়ুথায়াৰ ৱাট ফানান চোয়েঙত বিগ বুদ্ধ
দশম শতিকাৰ পৰা অষ্টাদশ শতিকাৰ ভিতৰত আয়ুথায় প্ৰতিমূৰ্তি সৃষ্টি হৈছিল। এই প্ৰতিমূৰ্তি বোৰৰ মুৰত চুলিৰ এটা অনন্য মুকুট থকা আৰু ওঁঠ আৰু চকুৰ ওপৰত সূক্ষ্ম খোদাই কৰা। প্ৰাথমিক আয়ুথায়া প্ৰতিমূৰ্তি শিলত খোদিত কৰা হৈছিল লোপবুৰী যুগৰ প্ৰতিমূৰ্তিৰ প্ৰভাৱ যথেষ্ট আছে। মধ্য আয়ুথায়া প্ৰতিমূৰ্তি সুখোথাই প্ৰতিমূৰ্তিৰ সৈতে মিল আছিল, আৰু একে ধৰণৰ ভংগিমাত আছিল। এই সময়ছোৱাত মূৰ্তিবোৰ প্ৰায়ে ব্ৰঞ্জৰ ৰং কৰা হৈছিল আৰু আকাৰ প্ৰায়ে ডাঙৰ আছিল। আয়ুথায় যুগৰ শেষৰ ফালে প্ৰতিমূৰ্তিসমূহত সাধাৰণতে ৰাজকীয় সাজ-পোছাকেৰে চিত্ৰিত কৰা হৈছিল আৰু মূৰ্তিসমূহৰ আধাৰত জটিল আৰু সুশোভিত অলংকৰণ কৰা হৈছিল।
আধুনিক থাই বুদ্ধৰ প্ৰতিমূৰ্তি
[সম্পাদনা কৰক]আধুনিক যুগত বুদ্ধৰ প্ৰতিমূৰ্তি প্ৰায়ে সুখোথাই আৰু অন্যান্য প্ৰাচীন যুগৰ প্ৰতিমূৰ্তি আধাৰত সৰ্জ্জিত,আৰু প্ৰায়ে অধিক অলংকাৰে বিভূষিত। নতুন উদ্ভাৱনীমূলক চিত্ৰণত বুদ্ধৰ মুখমণ্ডল সাধাৰণতে অধিক বাস্তৱিক আৰু মানুহৰ দৰে হয়। এটা মনোমোহা দীঘলীয়া আলোকময় প্ৰভামণ্ডলৰ মাজত বিৰাজমান। আধুনিক মূৰ্তিসমূহত বুদ্ধৰ সাজ-পোছাক প্ৰায়েই সুন্দৰ ফুলৰ নক্সাৰে অলংকৃত কৰি অধিক আকৰ্ষণীয় কৰি তোলা হয়। বুনলেউয়া চুলিলাটৰ কংক্ৰিটৰ ভাস্কৰ্য্য উদ্যান (বুদ্ধ পাৰ্ক আৰু চালা কেওকু)য়ে বৌদ্ধ বিষয়ৰ সমসাময়িক অতি সৃষ্টিশীল আৰু অগতানুগতিক কলাত্মক ব্যৱহাৰৰ উদাহৰণ দাঙি ধৰিছে। ৱাট ৰং খুনবা বগা মন্দিৰ বুলি বিখ্যাত আৰু সত্যৰ অভয়াৰণ্যও আধুনিক থাই বুদ্ধ মন্দিৰৰ জ্বলন্ত উদাহৰণ।
তথ্য সূত্ৰ
[সম্পাদনা কৰক]- The Thai Buddha Image Archived 2023-03-07 at the Wayback Machine