সমললৈ যাওক

পান্থোইবী

অসমীয়া ৱিকিপিডিয়াৰ পৰা
এই চমু প্ৰবন্ধটো বহলাই লিখা প্ৰয়োজন। আপুনিও ইচ্ছা কৰিলে যোগদান কৰিব পাৰে। সহায় কৰিবৰ বাবে ইয়াত ক্লিক কৰক। আপুনি যদি নবাগত তেন্তে ৱিকিপিডিয়াত সম্পাদনা কৰাৰ আগতে অনুগ্ৰহ কৰি সহায়িকাখনত এবাৰ চকু ফুৰাব।
পান্থোইবী
সভ্যতা, সাহস, প্ৰজনন, হস্তশিল্প, প্ৰেম, জয়, যুদ্ধ আৰু জ্ঞানৰ দেৱী
Ningthouja dynasty-ৰ এজনী দেৱীকৃত ৰাজকুমাৰী[1]
নংমাইচিং পৰ্বতৰ ৰাণী
লাইৰেম্বী আৰু উমাং লৈচ-ৰ সদস্য

পান্থোইবী তেওঁৰ শ্বেত ঘোঁৰাত আৰোহণ কৰি।
অন্য নাম * আয়াং লৈমা
  • কৈৰেল লৈমা
  • কৈৰেন লৈমা
  • নংপোক লৈমা
সম্পৰ্ক মেইতেই পুৰাণ, সনামহী ধৰ্ম
মুখ্য উপাসনাস্থল নংমাইচিং পৰ্বত
নিবাস নংমাইচিং পৰ্বত
বল্লম, তৰোৱাল
Artifacts কাজেংলেই
প্ৰাণী শ্বেত ঘোঁৰা, বাঘ
প্ৰতীক কাজেংলেই
সঙ্গী তাৰাং খৈনুচা, নংপোক নিংথৌ
পিতৃ-মাতৃ নামুঙ্বী (মাতা)
আসন/বাহন শ্বেত ঘোঁৰা, বাঘ
পাঠ্য * লাংকোল চিন্গকৈপা
  • পান্থোইবী খংগুল
  • পান্থোইবী নাহেইৰোল
  • নুমিত কাপ্পা
গ্ৰীক সমাৰ্থক এথেনা, আফ্ৰডাইটী
ৰোমান সমাৰ্থক মিনাৰ্ভা, ভেনাছ
ইট্ৰুস্কান সমাৰ্থক মেনৰভা, তুৰান
হিন্দু সমাৰ্থক দুৰ্গা[2]
অঞ্চল প্ৰাচীন কাংলেইপাক[3]
Ethnic group মেইতই জাতি
উৎসৱ * পান্থোইবী ইৰৎপা

পান্থোইবী বা পান্থোইপী (যাক নংপোক লৈমা বা পূৱৰ ৰাণী হিচাপেও জনা যায়) হৈছে সভ্যতা, সাহস, প্ৰজনন, হস্তশিল্প, প্ৰেম, জয়, যুদ্ধ আৰু জ্ঞানৰ দেৱী। তেওঁৰ পূজা মেইতেই লোকবিশ্বাস আৰু সনামহী ধৰ্মত হয়, যাৰ উৎপত্তি প্ৰাচীন কাংলেইপাক (বৰ্তমান মণিপুৰ) অঞ্চলত।[4][5][6][7][8] তেওঁ নংপোক নিংথৌৰ পত্নী হিচাপে বিবেচিত।[4]

পান্থোইবীক লৈমাৰেল চিদাবীৰ এখন দেৱী ৰূপ আৰু নংথাং লৈমাৰ এক ৰূপ হিচাপেও গণ্য কৰা হয়।[9]

তেওঁক প্ৰধানকৈ মেইতেই লোকৰ দ্বাৰা পূজা কৰা হয়, বিশেষকৈ মণিপুৰ, অসম, ত্ৰিপুৰা, বাংলাদেশ আৰু ম্যানমাৰৰ অঞ্চলসমূহত।[10]

পান্থোইবী, এমোইনু আৰু ফৌঈবী আদি দেৱীসকলৰ দ্বাৰা মেইতেই সমাজত মহিলাসকলৰ সাহস, আত্মনিৰ্ভৰতা, নৈতিকতা আৰু সামাজিক মৰ্যাদাৰ প্ৰতিফলন দেখা যায়।[11]

ইতিহাস

[সম্পাদনা কৰক]

পান্থোইবী খোংগুল অনুসৰি, পান্থোইবী দেৱীৰ পূজা খা নগান্পা ৰাজবংশৰ যুগত আৰম্ভ হৈছিল।[12][13][14]

খ্ৰীষ্টাব্দ ১১০০ চনত লিখিত লয়ুম্বা শিনিয়েন নামৰ গ্ৰন্থখনত হেইশ্নাম গোটৰ লোকসকলে পান্থোইবী দেৱীৰ সেৱা-শুশ্ৰূষা কৰিছিল বুলি উল্লেখ পাই যায়। উক্ত গ্ৰন্থত তেওঁক সকলোতকৈ অধিক পূজিত মৈতেই দেৱী হিচাপে বৰ্ণনা কৰা হৈছে।[15]

১৭শ শতিকাত পান্থোইবী এটা যুদ্ধ দেৱী ৰূপে দেখা গৈছিল, যিয়ে বাঘৰ পিঠিত আৰোহণ কৰি উপস্থিত হৈছিল। চেইথাৰল কুম্বাৱাত পান্থোইবীৰ এটি মন্দিৰ নিৰ্মাণৰ প্ৰথম উল্লেখ ১৬৮৬ চনৰ। এই গ্ৰন্থতেই তেওঁৰ মূৰ্তি নিৰ্মাণৰ প্ৰথম উল্লেখ ১৬৯৯ চনত পোৱা যায়।[12]

১৮শ শতিকাত পান্থোইবীৰ পূজা হ্ৰাস পায়, যাৰ বিপৰীতে মণিপুৰত বৈষ্ণৱ ধৰ্মৰ প্ৰভাব বৃদ্ধি পায়। হিন্দু ৰজা গৰীব নিবাজ পামহেইবাই (১৭০৯–১৭৪৮) পান্থোইবীৰ মন্দিৰ ভাঙি পেলাই আৰু তেওঁৰ মূৰ্তিসমূহ ধ্বংস কৰে। এই পৰ্বৰ পৰাই পান্থোইবীক হিন্দু দেৱী দুৰ্গাৰ ৰূপ বা অৱতাৰ হিচাপে চোৱা হ’ল।[16][17][18][19][20] তাৰ পৰাই পান্থোইবীৰ পৰিচয় হিন্দু দেৱী দুৰ্গাৰ সৈতে একাকাৰ কৰা হয়। তেওঁক ছেপ্টেম্বৰ–অক্টোবৰ মাহত পাঁচ দিন ধৰি পূজা কৰা হৈছিল।[21]

১৭০০ চনৰ পিছৰ পৰাই পান্থোইবীৰ নতুন কোনো মন্দিৰ নিৰ্মাণ কৰা নহ’ল, ই পৰ্যন্ত নতুন যুগ আৰম্ভ হোৱা নাছিল।[12][22] ১৯৬০ৰ দশকৰ পৰাই পুনৰ পান্থোইবীৰ পূজাৰ প্ৰচলন বৃদ্ধি পায় আৰু দুৰ্গাৰ পূজাৰ ঠাইত তেওঁৰ পূজাই আগ বঢ়াব ধৰিলে।[21]

পুৰাণ আৰু সাহিত্যত

[সম্পাদনা কৰক]

প্ৰাচীন মেইতেই ভাষাৰ গ্ৰন্থ লাংকল চিন্কৈপা-ত দেৱী ৰূপ ধাৰণ কৰা মেইতেই ৰাজকুমাৰী পান্থোইবী আৰু তেওঁৰ প্ৰেমিক নোংপোক নিংথৌৰ প্ৰেম কাহিনী বৰ্ণনা কৰা হৈছে।

পান্থোইবী এজনী অপূৰ্ব সৌন্দৰ্যৰ অধিকাৰিণী ৰাজকুমাৰী। বহু ৰজা আৰু ৰাজপুত্ৰে তেওঁৰ সৈতে বিবাহৰ ইচ্ছা প্ৰকাশ কৰিছিল। তাৰে এজন আছিল কাংলাইপাক উপত্যকাৰ পশ্চিম অংশৰ ৰজা ছাপৈবা। তেওঁ প্ৰতিশ্ৰুতি দিছিল যে যদি পান্থোইবীয়ে তেওঁৰ সৈতে বিবাহ কৰে, তেন্তে তেওঁ ভাল ৰাস্তাঘাট, শুৱনি দলং, প্ৰশস্ত ঘৰ আৰু মাছ ধৰা পুখুৰী বনাব। কিন্তু পান্থোইবীয়ে এই প্ৰস্তাৱ গ্ৰহণ কৰা নাছিল। অৱশেষত, পান্থোইবীক তৰং খৈনুচা নামৰ এজন ৰাজপুত্ৰৰ সৈতে বিবাহ দিয়া হয়, যি খবা বংশৰ ৰজা খবা ছোকচ্ৰোংবা আৰু ৰাণী তেকংগাৰ পুত্ৰ আছিল।[23][24][25][26]

এদিন পান্থোইবীয়ে ওপজা পথাৰত ফুৰি থাকোঁতে, শীতল নদীৰ পানীত চান্দি খেলি থাকোঁতে তেওঁ নোংপোক নিংথৌৰ সৈতে প্ৰথমবাৰ লগ পায়। তেওঁ তেওঁৰ সুদৰ্শন ৰূপ আৰু ব্যক্তিত্বত আকৃষ্ট হয়। দুয়ো জনে প্ৰথম দৃষ্টিত প্ৰেমত পৰে। নোংপোক নিংথৌয়ে পান্থোইবীক লগ পালোৱাৰ বাবে অনুৰোধ জনায়।[24][27] পান্থোইবী আৰু নোংপোক নিংথৌয়ে গুপ্তভাৱে বহুবাৰ লগ-পাঠ কৰিছিল, যাৰ বাবে তেওঁৰ শ্বশুৰালয়ত সন্দেহ জন্মে। তেওঁৰ স্বামী বহু চেষ্টা কৰাৰ পিছতো তেওঁৰ হৃদয় জিকিব পৰা নাছিল। অৱশেষত, পান্থোইবী আৰু নোংপোক নিংথৌয়ে তাংখুল নাগা ৰূপ ধাৰণ কৰি ৰাজপ্ৰাসাদৰ পৰা পলাই যায়।[12][24][28]

এই দেৱত্বপ্ৰাপ্ত প্ৰেমিক-প্ৰেমিকাৰ মিলন নোংমাইচিং পৰ্বতৰ সূৰ্য আলোকে উদ্ভাসিত ঢালত সংঘটিত হয়। দেৱতাসকলে নৃত্য আৰু সংগীতৰে এই মিলন উৎসৱ উদ্‌যাপন কৰে। এই উৎসৱেই লাই হাৰাওবা উৎসৱৰ উৎপত্তিৰ উৎস হিচাপে কল্পিত।[12][24][29]

অন্য এখন কাহিনীত, পান্থোইবীয়ে তেওঁৰ দেউতাকৰ সৈতে ঝাৰনি খনন কৰোঁতে প্ৰথমবাৰ নোংপোক নিংথৌৰ লগ পাইছিল। তেওঁলোক প্ৰথম দৃষ্টিত প্ৰেমত পৰে, কিন্তু পান্থোইবীক ইতিমধ্যে তেওঁৰ ইচ্ছাৰ বিপৰীতে অন্য এজন পুৰুষৰ সৈতে বিবাহ দিয়া হৈছিল। তেওঁ নিজৰ স্বামীৰ ঘৰ এৰি প্ৰকৃত প্ৰেমিকক বিচাৰি ওলাই যায়; নোংপোক নিংথৌও একে উদ্দেশ্যৰে নিজৰ ঘৰ এৰে। শেষত তেওঁলোকে কাংলাত লগ পায়। এই স্থানত তেওঁলোকৰ দিৱ্য মিলন ঘটে আৰু এই স্থান মেইতেই ৰাজাসকলৰ অভিষেকস্থলী ৰূপে পৰিগণিত হয়।[30]

পান্থোইবী আৰু সূৰ্যদেৱ

[সম্পাদনা কৰক]

প্ৰাচীন ১ শতিকাত লিখিত নুমিত কপ্পা নামৰ পূৰাণত উল্লেখ আছে যে, আগতে আকাশত দুটা সূৰ্য আছিল। এজন ধনুৰ্বিদ্যাই এগৰাকী সূৰ্যক আঘাত কৰিছিল। তাৰ ফলত দুই ভাই সূৰ্য নিজৰ স্থান এৰি দশ দিন ধৰি লুকাই থাকিলে। পৃথিৱীলৈ অন্ধকাৰ নামিল; মানুহে কাম কৰিব নোৱাৰিলে, খেতি নষ্ট হ'ল, গৰু-গাহৰি মৰিল। এই সময়ত দশজন ৰজা-দেৱতাই বহু দেৱ-দেৱীক অনুৰোধ কৰিলে। অৱশেষত তেওঁলোকে ৰাজকুমাৰী পান্থোইবীক অনুৰোধ জনায়। তেওঁ বহু গুপ্ত বিদ্যা জানিছিল আৰু সূৰ্যদেৱক আকৰ্ষণ কৰিবলৈ জাদুকৰী আচাৰ-অনুষ্ঠান দেখুৱালে। ফলস্বৰূপে, আঘাতপ্ৰাপ্ত নোহোৱা সূৰ্যটো পুনৰ নিজৰ স্থানলৈ উভতি আহে, কিন্তু আঘাতপ্ৰাপ্ত সূৰ্যটো কেতিয়াও উভতিল নাছিল।[31][32][33]

উৎসৱ

[সম্পাদনা কৰক]
অসমৰ হাজোত নতুন বজাৰত উদযাপন কৰা পান্থোইবী ইৰাত্পা উৎসৱত পান্থোইবীৰ প্ৰতিমূৰ্তি

পান্থোইবী ইৰাত্পা

[সম্পাদনা কৰক]

পান্থোইবী ইৰাত্পা (বা পান্থোইবী ইৰাত্পা) হৈছে দেৱী পান্থোইবীক উত্সৰ্গিত এটি ধৰ্মীয় উৎসৱ। এই উৎসৱ প্ৰতিবছৰে উদযাপন কৰা হয়।

লাই হাৰাওবা

[সম্পাদনা কৰক]
প্ৰধান প্ৰবন্ধ: লাই হাৰাওবা

পান্থোইবী আৰু নোংপোক নিংথৌ লাই হাৰাওবা উৎসৱৰ মূল কেন্দ্ৰবিন্দু। তেওঁলোকৰ পৌৰাণিক কাহিনী প্ৰাচীন মণিপুৰৰ গীতিময় সাহিত্যত উল্লেখযোগ্য স্থান দখল কৰি আছে।[34]

একে নামৰ সংগঠনসমূহ

[সম্পাদনা কৰক]
  • পান্থোইবী এম্পোৰিয়াম হৈছে ভাৰতৰ নতুন দিল্লীস্থিত এটি বাণিজ্যিক কেন্দ্ৰ।[35]
  • পান্থোইবী হাউচিং ফাইনেন্স কোম্পানী লিমিটেড হৈছে ইম্ফলস্থিত এটি গৃহঋণ প্ৰদানকাৰী কোম্পানী।[36]
  • পান্থোইবী মণিপুৰ হেণ্ডিক্ৰাফ্টছ এম্পোৰিয়াম হৈছে দিল্লীস্থিত এটি এম্পোৰিয়াম, য'ত মূলত মণিপুৰৰ হাতে বোৱা ৰেচম সামগ্ৰী বিক্ৰী কৰা হয়।[37]

তথ্যসূত্ৰ

[সম্পাদনা কৰক]
  1. ↑ Singh, Ch Manihar (1996) (en, mni ভাষাত). A History of Manipuri Literature. Sahitya Akademi. পৃষ্ঠা. 103. ISBN 978-81-260-0086-9. 
  2. ↑ "Panthoibi celebrations under way". www.telegraphindia.com. https://www.telegraphindia.com/north-east/panthoibi-celebrations-under-way/cid/319225। আহৰণ কৰা হৈছে: 2022-06-13. 
  3. ↑ Singh, T. S. P. (2018-05-31) (en ভাষাত). Apology. Partridge Publishing. পৃষ্ঠা. 7. ISBN 978-1-5437-0188-3. https://books.google.com/books?id=kMNiDwAAQBAJ&q=mythical+god+and+goddess+Nongpok+Ningthou+and+Panthoibi+of+Kangleipak&pg=PT7. 
  4. ↑ 4.0 4.1 Jain, Jyotindra (1998) (en ভাষাত). Other Masters: Five Contemporary Folk and Tribal Artists of India. Crafts Museum and the Handicrafts and Handlooms Exports Corporation of India. https://books.google.com/books?id=wPjqAAAAMAAJ&q=panthoibi+goddess. 
  5. ↑ Parratt, Saroj Nalini (1997) (en ভাষাত). The Pleasing of the Gods: Meitei Lai Haraoba. Vikas Publishing House. ISBN 978-81-259-0416-8. https://books.google.com/books?id=COCBAAAAMAAJ&q=panthoibi+goddess. 
  6. ↑ Session, North East India History Association (2001) (en ভাষাত). Proceedings of North East India History Association. The Association. https://books.google.com/books?id=izhuAAAAMAAJ&q=panthoibi+goddess. 
  7. ↑ Singh, R. K. Jhalajit (1992) (en ভাষাত). A Short History of Manipur. R.K. Jhalajit Singh. https://books.google.com/books?id=ZF9uAAAAMAAJ&q=panthoibi+war. 
  8. ↑ Social Movements in Contemporary India - Page 98 - Bidyut Chakrabarty, Shibani Kinkar Chaube · 1999
  9. ↑ "Incarnations of Goddess Nongthang Leima by James Oinam". e-pao.net. http://www.e-pao.net/epSubPageExtractor.asp?src=manipur.Folks.Folk_Tales.Incarnations_of_Goddess_Nongthang_Leima_By_James_Oinam. 
  10. ↑ "Manipuri in Myanmar 4". www.e-pao.net. http://www.e-pao.net/epSubPageExtractor.asp?src=manipur.Arts_and_Culture.Mutua_Bahadur_Art_Collection.Manipuri_in_Myanmar_4। আহৰণ কৰা হৈছে: 2023-04-05. "Though some of the Manipuri-Kates of Nandawsae became Buddhists, they still practise the tradition of paying obeisance to Nongpok Ningthou (male deity) and Panthoibi (female deity)." 
  11. ↑ Kipgen, Tingneichong G. (2010) (en ভাষাত). Women's Role in the 20th Century Manipur: A Historical Study. Gyan Publishing House. ISBN 978-81-7835-803-1. https://books.google.com/books?id=sIEOy8SRLv8C&q=panthoibi+shows+that+Meitei+women+are+bold+%2C+courageous+%2C+independent+and+enjoy+their+due+rights+and+have+an+honourable+place+in+the+society+&pg=PA24. 
  12. ↑ 12.0 12.1 12.2 12.3 12.4 Devi, Nunglekpam Premi (2018-04-14) (en ভাষাত). A Glimpse of Manipuri Literary Works. FSP Media Publications. পৃষ্ঠা. 29. https://books.google.com/books?id=kqJVDwAAQBAJ&dq=nongpok+ningthou&pg=PT29. 
  13. ↑ Devi, Dr Yumlembam Gopi (16 June 2019) (en ভাষাত). Glimpses of Manipuri Culture. Lulu.com. পৃষ্ঠা. 119. ISBN 978-0-359-72919-7. https://books.google.com/books?id=gxqeDwAAQBAJ&dq=nongpok+ningthou&pg=PA119. 
  14. ↑ Singh, Ch Manihar (1996) (en ভাষাত). A History of Manipuri Literature. Sahitya Akademi. পৃষ্ঠা. 13. ISBN 978-81-260-0086-9. https://books.google.com/books?id=yiBkAAAAMAAJ&q=panthoibi. 
  15. ↑ Sanajaoba, Naorem (1993) (en ভাষাত). Manipur: Treatise & Documents. Mittal Publications. পৃষ্ঠা. 4. ISBN 978-81-7099-399-5. https://books.google.com/books?id=vO-vtI8NuxIC&q=Heishnam+offer+prayers+Panthoibi+most+adored+Meetei+goddess+&pg=PA4. 
  16. ↑ Dalal, Roshen (2014-04-18) (en ভাষাত). Hinduism: An Alphabetical Guide. Penguin UK. পৃষ্ঠা. 802. ISBN 978-81-8475-277-9. https://books.google.com/books?id=zrk0AwAAQBAJ&q=Eighteenth+century+onwards+indigenous+deities+Hindu+counterparts+Panthoibi%2C+god+of+prosperity+and+war%2C+was+equated+with+DURGA.&pg=PT802. 
  17. ↑ Ubhaykar, Rajat (2019-10-22) (en ভাষাত). Truck de India! : A Hitchhiker's guide to Hindustan. Simon and Schuster. ISBN 978-93-86797-65-0. https://books.google.com/books?id=2EGxDwAAQBAJ&q=Panthoibi+is+a+goddess+worshipped+by+the+Meiteis+of+Manipur%2C+who+has+now+been+Sanskritized+as+a+manifestation+of+Durga+and+is+worshipped+every+Navratri+like+in+the+rest+of+India.&pg=PT178. 
  18. ↑ Mee, Erin B.; Foley, Helene P. (2011-06-16) (en ভাষাত). Antigone on the Contemporary World Stage. Oxford University Press. পৃষ্ঠা. 111. ISBN 978-0-19-161811-6. https://books.google.com/books?id=mgFREAAAQBAJ&q=Meitei+gods+were+aligned+with+comparable+Hindu+gods+and+renamed%3A+for+example%2C++Panthoibi+became+Durga%2C&pg=PA111. 
  19. ↑ Ethnicity and Social Change: An Anthology of Essays - Page 43 - Gangmumei Kabui · 2002
  20. ↑ The Land of Seven Sisters - Page 34 - J. P. Saikia · Directorate of Information and Public Relations, Assam, 1976
  21. ↑ 21.0 21.1 Noni, Arambam; Sanatomba, Kangujam (2015-10-16) (en ভাষাত). Colonialism and Resistance: Society and State in Manipur. Routledge. ISBN 978-1-317-27066-9. https://books.google.com/books?id=OzjbCgAAQBAJ&dq=panthoibi&pg=PA235. 
  22. ↑ History and Archaeology: Prof. H.D. Sankalia Felicitation Volume - Bhaskar Chatterjee · 1989 p. 190
  23. ↑ Devi, Nunglekpam Premi (2018-04-14) (en ভাষাত). A Glimpse of Manipuri Literary Works. FSP Media Publications. পৃষ্ঠা. 26. https://books.google.com/books?id=kqJVDwAAQBAJ&dq=nongpok+ningthou&pg=PT26. 
  24. ↑ 24.0 24.1 24.2 24.3 Oinam, Bhagat; Sadokpam, Dhiren A. (2018-05-11) (en ভাষাত). Northeast India: A Reader. Taylor & Francis. পৃষ্ঠা. 236. ISBN 978-0-429-95320-0. https://books.google.com/books?id=X31aDwAAQBAJ&dq=panthoibi&pg=PT236. 
  25. ↑ Mukherjee, Sujit (1998) (en ভাষাত). A Dictionary of Indian Literature: Beginnings-1850. Orient Blackswan. পৃষ্ঠা. 280. ISBN 978-81-250-1453-9. https://books.google.com/books?id=YCJrUfVtZxoC&dq=panthoibi&pg=PA280. 
  26. ↑ Sluijs, Marinus Anthony van der (2018-01-01) (en ভাষাত). Traditional Cosmology, vol. 5: Solar and Lunar Anomalies. All-Round Publications. পৃষ্ঠা. 112. ISBN 978-1-9994383-0-2. https://books.google.com/books?id=lp5REAAAQBAJ&q=Panthoibi%2C+the+daughter+of+the+King%2C+the+wife+of+Kh%C4%81ba%2C&pg=PA112. 
  27. ↑ Devi, Nunglekpam Premi (2018-04-14) (en ভাষাত). A Glimpse of Manipuri Literary Works. FSP Media Publications. পৃষ্ঠা. 28. https://books.google.com/books?id=kqJVDwAAQBAJ&pg=PT28. 
  28. ↑ Mukherjee, Sujit (1998) (en ভাষাত). A Dictionary of Indian Literature: Beginnings-1850. Orient Blackswan. পৃষ্ঠা. 280. ISBN 978-81-250-1453-9. https://books.google.com/books?id=YCJrUfVtZxoC&dq=panthoibi&pg=PA280. 
  29. ↑ Mukherjee, Sujit (1998) (en ভাষাত). A Dictionary of Indian Literature: Beginnings-1850. Orient Blackswan. পৃষ্ঠা. 280. ISBN 978-81-250-1453-9. https://books.google.com/books?id=YCJrUfVtZxoC&dq=panthoibi&pg=PA280. 
  30. ↑ Vijaylakshmi Brara, N. (1998). Politics, society, and cosmology in India's North East. Oxford University Press. পৃষ্ঠা. 73. ISBN 978-0-19-564331-2. https://archive.org/details/politicssocietyc00brar/page/72/mode/2up?q=Nongpok+Ningthou+Panthoibi. 
  31. ↑ (en ভাষাত) Journal of the Society of Arts. The Society. 1905. পৃষ্ঠা. 551. https://books.google.com/books?id=q1FHAQAAMAAJ&dq=panthoibi&pg=PA551. 
  32. ↑ (en ভাষাত) Royal Society for the Encouragement of Arts, Manufactures, and Commerce Journal. The Society. 1905. পৃষ্ঠা. 551. https://books.google.com/books?id=rgfyAAAAMAAJ&dq=panthoibi&pg=PA551. 
  33. ↑ Britain), Royal Society of Arts (Great (1905) (en ভাষাত). Journal of the Royal Society of Arts. G. Bell and Sons. পৃষ্ঠা. 551. https://books.google.com/books?id=a05DAAAAYAAJ&dq=panthoibi&pg=PA551. 
  34. ↑ Devi, Dr Yumlembam Gopi (16 June 2019) (en ভাষাত). Glimpses of Manipuri Culture. Lulu.com. পৃষ্ঠা. 120. ISBN 978-0-359-72919-7. https://books.google.com/books?id=gxqeDwAAQBAJ&q=Nongpok+and+Panthoibi+is+at+the+core+of+Lai+Haraoba.+Their+legend+finds+a+prominent+place+in+the+ancient+lyrical+literature+of+Manipur.&pg=PA120. 
  35. ↑ Proceedings. Official Report - Page 71 - Manipur (India). Legislative Assembly · 1978
  36. ↑ Babel, Rajeev (2021-03-15) (en ভাষাত). Handbook of Non-Banking Financial Companies. Bloomsbury Publishing. পৃষ্ঠা. 8–21. ISBN 978-93-90176-20-5. https://books.google.com/books?id=nIckEAAAQBAJ&q=Panthoibi+Housing+Finance+Company+Limited%2C+Near+Flyover+bridge%2C+Uripok+Tourangbam+Leikai%2C+IMPHAL-795001%2C+MANIPUR+&pg=SA8-PA21. 
  37. ↑ Pachauri, Swasti (2020-12-02) (en ভাষাত). Reflections: Handicrafts, Sustainability, and Livelihoods: A collection of my Essays. Notion Press. পৃষ্ঠা. 130. ISBN 978-1-64899-938-3. https://books.google.com/books?id=-FIMEAAAQBAJ&q=handmade+by-products+from+the+process+of+silk+extraction+are+available+at+the+%27Panthoibi+Manipur+Handicrafts+Emporium%27+in+Delhi.&pg=PT130. 
"https://as.wikipedia.org/w/index.php?title=পান্থোইবী&oldid=513811"ৰ পৰা অনা হৈছে