পাম্পজেক

পাম্পজেক (ইংৰাজী: Pumpjack) খাৰুৱা তেল কূপৰ বাবে ভূপৃষ্ঠত অৱস্থিত পাৰস্পৰিক পিষ্টন পাম্পযুক্ত অভাৰগ্ৰাউণ্ড ড্ৰাইভ।^[1] মাটিৰ তলৰ পৰা তৰল পদাৰ্থক যান্ত্ৰিকভাৱে ওপৰলৈ তুলিবলৈ পাম্পজেক ব্যৱহাৰ কৰা হয়। যেতিয়া ভূপৃষ্ঠলৈ বৈ যাবলৈ পৰ্যাপ্ত চাপ নাথাকে তেনেক্ষেত্ৰত পাম্পজেক বহুলভাৱে ব্যৱহৃত হয়। এই ব্যৱস্থাটো প্ৰায়ে স্থলভাগৰ খাৰুৱা তেল কূপৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰা হয়। ইয়াক সাধাৰণতে খাৰুৱা তেল সমৃদ্ধ অঞ্চলত দেখা যায়।

পাম্পৰ আকাৰৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি ই সাধাৰণতে প্ৰতিটো ষ্ট্ৰ'কত ৫ৰ পৰা ৪০ লিটাৰ (১ৰ পৰা ৯ ইম্প গেল; ১.৫ৰ পৰা ১০.৫ ইউ এছ গেল) তৰল পদাৰ্থ উৎপন্ন কৰে। প্ৰায়ে ই খাৰুৱা তেল আৰু পানীৰ ইমালচন মিশ্ৰণ। পাম্পৰ আকাৰ উঠা খনিজ তেলৰ গভীৰতা আৰু ঘনত্বৰ দ্বাৰা নিৰ্ধাৰিত হয়। অধিক তেল নিষ্কাশন (ডিছচাৰ্জ হেড) কৰিবলৈ খনিজ তেলৰ বৰ্ধিত ঘনত্বৰ বাবে উত্তোলন কৰিবলৈ অধিক শক্তিৰ প্ৰয়োজন হয়।

বিম-টাইপ পাম্পজেকে মটৰৰ ঘূৰ্ণন গতিক পলিচ কৰা-ৰড আৰু লগত থকা চাকাৰ ৰড আৰু ক'লম ল'ড(তৰল স্তম্ভ) কাৰ্যক্ষম কৰিবলৈ প্ৰয়োজনীয় উলম্ব পাৰস্পৰিক গতিলৈ ৰূপান্তৰিত কৰে। এই ধৰণৰ ব্যৱস্থাক অভিযান্ত্ৰিক পৰিভাষাত ৱাকিং বিম (Walking beam) বোলে। ১৮ আৰু ১৯ শতিকাত ইয়াক প্ৰায়ে স্থবিৰ আৰু সাগৰীয় ভাপ ইঞ্জিনৰ ডিজাইনত ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল।

নাম[সম্পাদনা কৰক]

পাম্পজেকক বিভিন্ননামেৰে জনা যায়। ইয়াক বিম পাম্প, ৱাকিং বিম পাম্প, হৰ্ছ হেড পাম্প, নডিং ডংকি পাম্প (ডংকি পাম্পাৰ), ৰকিং হৰ্ছ পাম্প, গ্ৰাছহপাৰ পাম্প, চাকাৰ ৰ'ড পাম্প, ডাইন'ছৰ পাম্প, বিগ টেক্সান পাম্প, থ্ৰাষ্টি বাৰ্ড পাম্প, হবি হৰ্ছ বা কেৱলপাম্পিং ইউনিট বুলিও জনা যায়।^[2]

ভূমিৰ ওপৰৰ অংশ[সম্পাদনা কৰক]

আগতে পাম্পজেকে কেন্দ্ৰীয় শক্তি নামেৰে জনাজাত ব্যৱস্থাত মাটিৰ ওপৰত অনুভূমিকভাৱে চলি থকা ঘূৰ্ণনশীল এক্সেণ্ট্ৰিক চকালৈ যোৱা ৰড লাইনৰ দ্বাৰা কাৰ্য সম্পাদন কৰিছিল।^[3] ডজন বা তাতকৈ অধিক পাম্পজেক চলাব পৰা কেন্দ্ৰীয় শক্তি একক ভাপ বা অভ্যন্তৰীণ দহন ইঞ্জিন বা বৈদ্যুতিক মটৰৰ দ্বাৰা পৰিচালিত। এই ব্যৱস্থাৰ মুখ্য সুবিধা হৈছে প্ৰতিটোৰ বাবে ব্যক্তিগত মটৰৰ পৰিৱৰ্তে সকলো পাম্পজেকক শক্তি প্ৰদান কৰিবলৈ মাত্ৰ এটা প্ৰাইম মুভাৰ থাকে। কিন্তু ব্যক্তিগত কূপৰ ল'ড সলনি হোৱাৰ লগে লগে ব্যৱস্থাৰ ভাৰসাম্য বজাই ৰাখিবলৈ ইয়াত যথেষ্ট অসুবিধাৰ সন্মুখীন হৈছিল।

আধুনিক পাম্পজেকবোৰ প্ৰাইম মুভাৰৰ দ্বাৰা পৰিচালিত হয়। এইটো সাধাৰণতে বৈদ্যুতিক মটৰৰ সহায়ত চলোৱা হয়। কিন্তু অভ্যন্তৰীণ দহন ইঞ্জিন বিদ্যুতৰ সুবিধা নথকা বিচ্ছিন্ন স্থানত ব্যৱহাৰ কৰা হয়। লগতে পানীৰ পাম্পজেকৰ ক্ষেত্ৰত তিনি ফেজ শক্তি উপলব্ধ নোহোৱা বাবেও অভ্যন্তৰীণ দহন ইঞ্জিন ব্যৱহাৰ কৰা হয়। যদিও একক ফেজ মটৰত কমেও ৬০ হৰ্চপাৱাৰলৈকে বা ৪৫ কিলোৱাট ক্ষমতাযুক্ত। সেয়ে ১০ হৰ্চপাৱাৰ বা ৭.৫ কিলোৱাটৰ ওপৰৰ একক-ফেজ মটৰক শক্তি প্ৰদান কৰিলে পাৱাৰলাইনৰ সমস্যা হ'ব পাৰে।^[4] বহুতো পাম্পৰ বাবে ১০ হৰ্চপাৱাৰতকৈ অধিক শক্তিৰ প্ৰয়োজন হয়। সাধাৰণ অফ-গ্ৰিড পাম্পজেক ইঞ্জিন প্ৰাকৃতিক গেছৰ দ্বাৰা চলে। এই প্ৰাকৃতিক গেছ প্ৰায়ে কূপৰ পৰা উৎপাদিত গেছ কেচিং কৰি ব্যৱহাৰ কৰা হয়। বৰ্তমান সময়ত পাম্পজেক বহু ধৰণৰ ইন্ধন, যেনে প্ৰপেন আৰু ডিজেল ইন্ধনেৰে চলোৱা হৈছে। কঠোৰ জলবায়ুত এনে মটৰ আৰু ইঞ্জিনৰ একক সমূহ সুৰক্ষাৰ বাবে সুৰক্ষিত স্থানত ৰাখিব পাৰি। পানীৰ পাম্পজেকক শক্তি প্ৰদান কৰা ইঞ্জিনে প্ৰায়ে ওচৰৰ উপলব্ধ গেছ গ্ৰীডৰ পৰা প্ৰাকৃতিক গেছ লাভ কৰে।

প্ৰাইম মুভাৰে ট্ৰেন্সমিছনলৈ পুলিৰ এটা একক চলায়। এটা ডাবল-ৰিডাকচন গিয়াৰবক্সৰ সহায়ত এযোৰ ক্ৰেংক চলোৱা হয়। সাধাৰণতে গধুৰ ৰড সমাবেশৰ ওজন ক্ষতিপূৰণ কৰিবলৈ ইয়াৰ ওপৰত কাউণ্টাৰৱেইট স্থাপন কৰা হয়। ক্ৰেংকবোৰে এটা আই-বিমৰ এটা মূৰ ওপৰলৈ আৰু তললৈ নমাই দিয়ে যিটো এ-ফ্ৰেমত মুক্তভাৱে চলাচল কৰিব পাৰে। ৰশ্মিৰ আনটো মূৰত হৰ্ছ হেড বা ডংকি হেড নামৰ এটা বক্ৰ ধাতুৰ বাকচ থাকে। এই অংশটোৰ নামেৰেই ইয়াক নামকৰণ কৰা হৈছে। তীখাৰে নিৰ্মিত বা কেতিয়াবা ফাইবাৰগ্লাছেৰে নিৰ্মিত ব্ৰিডল বুলি কোৱা কেবল এডালৰ সহায়ত হৰ্ছ হেডক পলিচ কৰা ৰডৰ সৈতে সংযোগ কৰে। এই কেবলডালে পিষ্টন ষ্টাফিং বক্সৰ মাজেৰে পাৰ হৈ যায়।

ক্ৰেংকবোৰে নিজেই ওজনৰ বাবেও কাউণ্টাৰবেলেন্স উৎপন্ন কৰে। গতিকে যিবোৰ পাম্পজেকত বৰ গধুৰ ল'ড কঢ়িয়াই নিয়া নহয়, সেইবোৰত ক্ৰেংকবোৰৰ ওজন নিজেই কূপৰ ল'ডৰ ভাৰসাম্য ৰক্ষা কৰিবলৈ যথেষ্ট হ’ব পাৰে।

টেক্সাছৰ হকলি অঞ্চলৰ তেলক্ষেত্ৰৰ পাম্পজেক

কেতিয়াবা অৱশ্যে কাউণ্টাৰৱেইটৰ প্ৰয়োজনীয়তাৰ বাবে ক্ৰেংক-বেলেন্সড ইউনিটবোৰ প্ৰয়োজনতকৈ অধিক গধুৰ হৈ পৰিব পাৰে। লুফকিন ইণ্ডাষ্ট্ৰীজে প্ৰস্তুত কৰা "বায়ু-ভাৰসাম্যপূৰ্ণ" ইউনিটে কম্প্ৰেছাৰৰ পৰা বায়ু চাৰ্জ কৰা বায়ুচালিত চিলিণ্ডাৰৰ দ্বাৰা কাউণ্টাৰবেলেন্স প্ৰদান কৰে। এনে ব্যৱস্থাত কোনো কাউণ্টাৰৱেইটৰ প্ৰয়োজন নাই।

পলিচ কৰা ৰডডালে ষ্টাফিং বক্সৰ লগত ওচৰৰ পৰা ফিট হৈ থাকে। ইয়াৰ ফলত তৰল পদাৰ্থ ওলাই নোযোৱাকৈ টিউবিঙৰ ভিতৰলৈ আৰু বাহিৰলৈ যাবলৈ দিয়ে। টিউবিং হৈছে তেল কূপৰ তললৈ যোৱা পাইপ, ইয়াৰ মাজেৰে তৰল পদাৰ্থবোৰ উঠা-নমা কৰে। ব্ৰীডলডালে হৰ্ছ হেডৰ বক্ৰতাক অনুসৰণ কৰি তললৈ নামি ওপৰলৈ উঠি উলম্ব বা প্ৰায় উলম্ব ষ্ট্ৰ’কৰ সৃষ্টি কৰে। পলিচ কৰা ৰডটো চাকাৰ ৰড নামৰ দীঘলীয়া ৰডৰ ডোঙা এটাৰ সৈতে সংযুক্ত কৰা হয়। এইবোৰে টিউবিঙৰ মাজেৰে ডাউন-হোল পাম্পলৈ যায় আৰু ইয়াক সাধাৰণতে কূপৰ তলৰ ওচৰত স্থাপন কৰা হয়।

ডাউন-হোল[সম্পাদনা কৰক]

টিউবিঙৰ তলত ডাউন-হোল পাম্প অৱস্থিত। এই পাম্পটোত দুটা বল চেক ভাল্‌ভ বা কপাট থাকে। তলত থকা স্থবিৰ ভাল্‌ভক ষ্টেণ্ডিং ভাল্‌ভ বোলা হয়। পিষ্টনৰ ওপৰত থকা এটা ভাল্‌ভ চকাৰ ৰডৰ তলৰ ফালে সংযুক্ত ৰডবোৰৰ পাৰস্পৰিক গতিৰে ওপৰলৈ আৰু তললৈ যোৱা ভাল্‌ভটোক ট্ৰেভেলিং ভাল্‌ভ বুলি জনা যায়। জলাশয়ৰ তৰল পদাৰ্থ গঠনৰ পৰা ব'ৰহ'লৰ তললৈ পেৰফ'ৰেচনৰ ছিদ্ৰৰ মাজেৰে কেচিং আৰু চিমেণ্টৰ মাজেৰে তৈয়াৰ কৰা হয়। কেচিং বা আৱৰণটো হৈছে কূপটোৰ দৈৰ্ঘ্যলৈকে যোৱা এটা ডাঙৰ ধাতুৰ পাইপ। ইয়াৰ আৰু মাটিৰ মাজত চিমেণ্ট স্থাপন কৰা হয়। টিউবিং, পাম্প আৰু চাকাৰ ৰড সকলো কেচিঙৰ ভিতৰত থাকে।

পাম্পৰ শেষৰ ফালে থকা ৰডবোৰ ওপৰলৈ গৈ থকা অৱস্থাত ট্ৰেভেলিং ভাল্‌ভটো বন্ধ হৈ থাকে আৰু ষ্টেণ্ডিং ভাল্‌ভটো পাম্পৰ বেৰেলত চাপ কমি যোৱাৰ বাবে খোল খায়। ফলস্বৰূপে ভ্ৰমণকাৰী পিষ্টনে বেৰেলৰ পূৰ্বৰ বস্তুবোৰ ওপৰলৈ তুলি লোৱাৰ লগে লগে পাম্পৰ বেৰেলটো গঠনটোৰ পৰা অহা তৰল পদাৰ্থৰে ভৰি পৰে। ৰডবোৰ তললৈ ঠেলিবলৈ আৰম্ভ কৰা সময়ত ট্ৰেভেলিং ভাল্‌ভটো খোল খায় আৰু পাম্পৰ বেৰেলত চাপ বৃদ্ধিৰ বাবে ষ্টেণ্ডিং ভাল্‌ভটো বন্ধ হয়। ট্ৰেভেলিং ভাল্‌ভটো বেৰেলত থকা তৰল পদাৰ্থৰ মাজেৰে তললৈ নামি যায়। আপষ্ট্ৰ’কৰ সময়ত এই তৰলখিনি চুহি লোৱা হৈছিল। তাৰ পিছত পিষ্টনে নিজৰ ষ্ট্ৰ’কৰ শেষত উপনীত হয় আৰু পুনৰ ওপৰলৈ নিজৰ পথ আৰম্ভ কৰে। এই প্ৰক্ৰিয়াটো পুনৰাবৃত্তি হৈ থাকে।

প্ৰায়ে তেলৰ দৰে একে ছিদ্ৰৰ মাজেৰে গেছ উৎপন্ন হয়। যদি পাম্পত গেছ প্ৰৱেশ কৰে তেন্তে ই সমস্যাজনক হ’ব পাৰে। কাৰণ ইয়াৰ ফলত গেছ লক নামৰ এক সমস্যাৰ সৃষ্টি হয়। এই অৱস্থাত পাম্পৰ বেৰেলত ভাল্‌ভবোৰ খুলিবলৈ গেছৰ সংকোচনৰ বাবে অপৰ্যাপ্ত চাপ জমা হয়। ইয়াৰ ফলত পাম্পৰ কাৰ্যক্ষমতা হ্ৰাস পায় বা সম্পূৰ্ণৰূপে চলা বন্ধ হয়। ইয়াক ৰোধ কৰিবলৈ পাম্পৰ বাবে ইনলেটটো ছিদ্ৰবোৰৰ তলত ৰাখিব পাৰি। গেছ ভৰ্তি তৰল পদাৰ্থটো ছিদ্ৰবোৰৰ মাজেৰে কূপৰ ব’ৰত প্ৰৱেশ কৰাৰ লগে লগে গেছটোৱে এনুলাছ অৰ্থাৎ কেচিং আৰু টিউবিঙৰ মাজৰ ঠাইখিনিৰ ওপৰলৈ বুদবুদ হৈ উঠে আৰু তৰল পদাৰ্থখিনি ষ্টেণ্ডিং ভাল্‌ভৰ প্ৰৱেশদ্বাৰলৈ নামি যায়। পৃষ্ঠত আহিলেই এনুলাছৰ সৈতে সংযুক্ত পাইপিঙৰ জৰিয়তে গেছখিনি সংগ্ৰহ কৰা হয়।

পানীৰ কুঁৱাৰ পাম্পজেক[সম্পাদনা কৰক]

পুৰণি কালৰ হাতেৰে পাম্প কৰা পানীৰ কুঁৱাৰ পৰা পানী উত্তোলন কৰিবলৈ পাম্পজেক ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰি। এই প্ৰযুক্তিৰ পৰিসৰ সঘনাই তেলৰ কূপৰ তুলনাত সৰু হয়। সাধাৰণতে বৰ্তমানৰ হাতেৰে পাম্প কৰা কূপৰ মূৰৰ ওপৰত সংযুক্ত কৰা হয়। এই সহজ প্ৰযুক্তি সাধাৰণতে কম শক্তিৰ বৈদ্যুতিক মটৰৰ সহায়ত চলোৱা সমান্তৰাল-বাৰ ডাবল-কেম লিফ্ট ব্যৱহাৰ কৰা হয়। বৰ্তমান পানীৰ পাম্প হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰা ৫৪ ইঞ্চি (১.৪ মিটাৰ) ষ্ট্ৰ’ক দৈৰ্ঘ্য আৰু তাতকৈ অধিক দীঘল পাম্পজেকৰ সংখ্যা বৃদ্ধি পাইছে।^[5]

পানীৰ কুঁৱাৰ পাম্পজেকৰ বাবে প্ৰবাহৰ হাৰ জেট পাম্পৰ তুলনাত কম আৰু ইয়াৰ সহায়ত উত্তোলন কৰা পানীত চাপ নাথাকে। বিম পাম্পিং ইউনিটত জৰুৰীকালীন অৱস্থাত হাতেৰে পাম্প কৰাৰ বিকল্প ব্যৱস্থা থাকে। পাম্পজেক কেমটোক ইয়াৰ নিম্নতম স্থানলৈ হাতেৰে ঘূৰাই থাকিব পৰা আৰু কুঁৱাৰ মূৰৰ ৰডৰ ওপৰত হেণ্ডেল সংলগ্ন কৰা হয়। ইঞ্জিনৰ দ্বাৰা চালিত ডাঙৰ পাম্পজেকত ইঞ্জিনটো সঞ্চিত ইন্ধনৰ পৰা বা ওচৰৰ গেছ গ্ৰীডৰ পৰা প্ৰেৰণ কৰা প্ৰাকৃতিক গেছৰ পৰা চলিব পাৰে। কিছুমান ক্ষেত্ৰত এই ধৰণৰ পাম্পে জেট পাম্পতকৈ কম শক্তি খৰচ কৰে আৰু সেয়েহে চলাবলৈ ই কম খৰচী।

চিত্ৰমালা[সম্পাদনা কৰক]

তলৰ ছিদ্ৰৰ চাপ পৰ্যাপ্ত নহ’লে কুঁৱাৰ পৰা তৰল পদাৰ্থটো যান্ত্ৰিকভাৱে উঠাবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা পাম্প জেকৰ ছবি।
কেৰ্ন ৰিভাৰ তৈলক্ষেত্ৰ, কেলিফৰ্ণিয়া: এই অঞ্চলত সম্পূৰ্ণ আকাৰৰ দৃশ্যত শ শ পাম্পজেক। ২০ শতিকাৰ আৰম্ভণিতে তেলৰ উত্থানত এই শৈলীৰ বিকাশ সাধন হৈছিল।
দক্ষিণ আলবাৰ্টাৰ প্ৰাকৃতিক গেছৰ দ্বাৰা চালিত পাম্পজেক