ফৈজুন্নেছা চৌধুৰাণী

ফৈজুন্নেছা চৌধুৰাণী
নাৱাব
নাৱাব বেগম ফৈজুন্নেছা চৌধুৰাণী
হোমনাবাদ-পশ্চিমগাঁৱৰ জমিদাৰ
ৰাজত্ব	১৮৮৩–১৯০৩
পূৰ্বসূৰী	শ্বাহজাদা মিৰ্জা ঔৰঙ্গজেব
উত্তৰাধিকাৰী	'বিলুপ্ত'
দাম্পত্য সঙ্গী	মুহাম্মাদ গাজী
সন্তান
অৰ্শদ-উন-নিছা চৌধুৰাণী বদৰ-উন-নিছা চৌধুৰাণী
সম্পূৰ্ণ নাম
বেগম ফৈজ-উন-নিছা চৌধুৰাণী
মাতৃ	বেগম আৰাফ-উন-নিছা চৌধুৰাণী
পিতৃ	আহমেদ আলী চৌধুৰী ওৰফে শ্বাহজাদা মিৰ্জা ঔৰঙ্গজেব
সমাধিস্থল	লক্ষম, বাংলাদেশ

নৱাব বেগম ফৈজুন্নেছা চৌধুৰাণী (ইংৰাজী: Nawab Begum Faizunnesa Choudhurani; ১৮৩৪-১৯০৩) বৰ্তমানৰ বাংলাদেশৰ কমিল্লা জিলাৰ হোমনাবাদ পশ্চিমগাঁও ইষ্টেটৰ জমিদাৰ আছিল। তেওঁ বিশেষকৈ নাৰী শিক্ষা আৰু অন্যান্য সামাজিক সমস্যাৰ বাবে তেওঁৰ প্ৰচাৰৰ বাবে জনাজাত। তেওঁৰ সামাজিক কামৰ প্ৰশংসা কৰি ১৮৮৯ চনত ৰাণী ভিক্টোৰিয়াই ফৈজুন্নেছাক "নৱাব" উপাধি প্ৰদান কৰিছিল আৰু ইয়াৰ ফলত তেওঁ দক্ষিণ এছিয়াৰ প্ৰথম মহিলা নৱাব হিচাপে পৰিগণিত হৈছিল।

ফৈজুন্নেছাৰ শৈক্ষিক আৰু সাহিত্যকৰ্ম ১৮৫৭ চনৰ পিছৰ যুগৰ আছিল। তেওঁ সেই সাংস্কৃতিক প্ৰেক্ষাপটত মহিলাসকলৰ বাবে বিদ্যালয় স্থাপন কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰিছিল। নাৰী শিক্ষাৰ এগৰাকী অধিবক্তা, এগৰাকী সমাজসেৱক আৰু সমাজকৰ্মী ফৈজুন্নেছাৰ জন্ম বৰ্তমান বাংলাদেশত কুমিল্লাত হৈছিল।তেওঁ ১৮৬০ চনত এজন দূৰৱৰ্তী সম্পৰ্কীয় ভাই আৰু চুবুৰীয়া জমিদাৰ মুহাম্মাদ গাজীৰ সৈতে বিবাহপাশত আৱদ্ধ হৈছিল। তেওঁৰ দ্বিতীয় পত্নী হিচাপে দুগৰাকী কন্যা আৰ্শাদুন্নেচা আৰু বদৰুন্নেছাৰ জন্মৰ পিছত তেওঁলোক পৃথক হৈছিল। ১৮৮৩ চনত মাতৃৰ মৃত্যুৰ পিছত তেওঁ জমিদাৰ হয় আৰু সামাজিক আৰু দাতব্য কামত ক্ৰমান্বয়ে জড়িত হৈ পৰে আৰু এনেদৰে ১৮৮৯ চনত ব্ৰিটিছ ভাৰতৰ প্ৰথম মহিলা নৱাব হোৱাৰ সন্মান অৰ্জন কৰে। তেওঁ 'সংগীত সাৰ', 'সংগীত লহৰী' আৰু 'তত্ত্ব ও জাতীয় সংগীত'ৰ দৰে গ্ৰন্থ ৰচনা কৰিছিল আৰু তেওঁৰ অগ্ৰণী শৈক্ষিক আৰু দাতব্য কৰ্ম আৰু বিদ্যালয়, মাদ্ৰাছা আৰু চিকিৎসালয় স্থাপনৰ বাবে বিখ্যাত। অৱশ্যে 'ৰূপজালাল' তেওঁৰ সাহিত্যিক জীৱনৰ আটাইতকৈ উল্লেখযোগ্য কৃতি।

প্ৰাৰম্ভিক জীৱন

কুৰ্ছেদ মুঞ্জিল, পশ্চিমগাঁও নৱাব পৰিয়ালৰ প্ৰাসাদ

১৮৩৪ চনত কুমিল্লা জিলাৰ লক্ষমৰ অন্তৰ্গত পশ্চিমগাঁও গাঁৱত চৌধুৰাণীৰ জন্ম হৈছিল। তেওঁৰ দেউতাক আছিল আহমেদ আলী চৌধুৰী। তেওঁৰ দেউতাকক শ্বাহজাদা মিৰ্জা ঔৰঙ্গজেব, নৱাব, খান বাহাদুৰ, হোমনাবাদ-পশচিমগাঁও সম্পত্তিৰ জমিদাৰ বুলিও জনা যায়। তেওঁলোকৰ পৰিয়াল বাহাদুৰ শ্বাহৰ ভতিজীৰ বংশধৰৰ জৰিয়তে মোগল সম্ৰাটসকলৰ বংশধৰ আছিল।

ফৈজুন্নেছা এক ৰক্ষণশীল মুছলমান পৰিয়ালত ডাঙৰ দীঘল হৈছিল। তেওঁলোকৰ পৰিয়ালৰ মহিলাসকলে কঠোৰভাবে পৰ্দা প্ৰথা মানি চলিছিল। তেওঁৰ কোনো আনুষ্ঠানিক শিক্ষা লাভ কৰা নাছিল কিন্তু অৱসৰৰ সময়ত নিজৰ পুথিভঁৰালত অধ্যয়নৰ জৰিয়তে নিজকে শিক্ষিত কৰিছিল। তেওঁ আৰবী, পাৰ্চী, সংস্কৃত আৰু বঙালী ভাষাত দক্ষ আছিল। ১৮৬০ চনত চৌধুৰাণীয়ে এজন দূৰসম্পৰ্কীয় সম্পৰ্কীয় ভাই আৰু চুবুৰীয়া জমিদাৰ মুহাম্মাদ গাজীৰ সৈতে বিবাহপাশত আৱদ্ধ হয় আৰু তেওঁৰ দ্বিতীয় পত্নী হয়। কিন্তু দম্পতীহাল পৃথক হৈ পৰিছিল আৰু ফৈজুনেছা তেওঁৰ পিতৃৰ পৰিয়ালৰ সৈতে থাকিবলৈ আৰম্ভ কৰিছিল।

কৰ্মজীৱন আৰু সমাজসেৱা

১৮৮৩ চনত মাকৰ মৃত্যুৰ পিছত ফৈজুন্নেছাই তেওঁৰ সম্পত্তি উত্তৰাধিকাৰী হিচাপে লাভ কৰে আৰু পশ্চিমগাঁৱৰ জমিদাৰ হয়। জমিদাৰ হোৱাৰ পিছত তেওঁ সামাজিক কামত ক্ৰমান্বয়ে জড়িত হৈ পৰিছিল। ১৮৭৩ চনত ফৈজুন্নেছা চৌধুৰাণীয়ে কুমিল্লাত ছোৱালীৰ বাবে এখন উচ্চমাধ্যমিক বিদ্যালয় স্থাপন কৰে। এই বিদ্যালয়খন ভাৰতীয় উপমহাদেশত ব্যক্তিগতভাৱে স্থাপিত প্ৰাৰম্ভিক মহিলা বিদ্যালয়বোৰৰ ভিতৰত অন্যতম আৰু বৰ্তমান ইয়াক নৱাব ফৈজুন্নেছা চৰকাৰী বালিকা উচ্চ বিদ্যালয় বুলি কোৱা হয়। তেওঁ পশ্চিমগাঁৱত এখন বিদ্যালয়ো প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল আৰু পিছলৈ ই এখন মহাবিদ্যালয়লৈ উন্নীত কৰা হৈছিল আৰু এতিয়া নৱাব ফৈজুন্নেছা ডিগ্ৰী মহাবিদ্যালয় নামেৰে নামকৰণ কৰা হৈছে। ১৮৯৩ চনত ফৈজুন্নেছাই তেওঁৰ গাঁৱত পৰ্দা প্ৰথা অৱলম্বন কৰা মহিলাসকলৰ বাবে বিশেষকৈ নিৰাশ মহিলাসকলৰ বাবে এক দাতব্য ঔষধালয় স্থাপন কৰিছিল। তেওঁ মহিলাসকলৰ বাবে এখন চিকিৎসালয়, কুমিল্লাৰ ফৈজুনেচা জানানা চিকিৎসালয়ও নিৰ্মাণ কৰিছিল। ইয়াৰ উপৰিও, তেওঁ মছজিদ নিৰ্মাণ কৰিছিল আৰু ৰাস্তা আৰু পুখুৰীৰ বিকাশত অৰিহণা যোগাইছিল। ফৈজুন্নেছাই 'বান্ধৱ', 'ঢাকা প্ৰকাশ', 'মুছলমান বন্ধু', 'সুধাকৰ' আৰু 'ইছলাম প্ৰচাৰক'কে ধৰি বিভিন্ন বাতৰি কাকত আৰু সাময়িকীৰ পৃষ্ঠপোষকতা কৰিছিল। ১৯০৩ চনত তেওঁৰ মৃত্যুৰ আগতে তেওঁ তেওঁৰ সম্পূৰ্ণ সম্পত্তি সমাজৰ হকে দান কৰিছিল।

ৰূপজালাল

মূলতঃ বাংলা ভাষাত লিখা নৱাব ফৈজুন্নেছাৰ (১৮৩৪-১৯০৩) 'ৰূপজালাল' ১৮৭৬ চনত ঢাকাৰ পৰা প্ৰকাশিত হৈছিল। ফায়েজা এছ হাছানাতৰ পৰিচয় আৰু ভাষ্যৰ সৈতে দীৰ্ঘদিনধৰি অৱহেলিত অৰ্ধ-আত্মজীৱনীমূলক ৰূপকৰ ইংৰাজীত অনুবাদে প্ৰথমবাৰৰ বাবে ফৈজুন্নেছাৰ বাবে আৰু বিশ্বব্যাপী পাঠকৰ মাজত তেওঁৰ কামৰ বাবে স্থান লাভ কৰিছিল। ৰূপজালাল হৈছে ৰাজকুমাৰ জালাল আৰু ৰূপবানু আৰু হুৰবানু নামৰ দুজন নায়িকাৰ কাহিনী। ইয়াত জালালৰ বীৰত্বপূৰ্ণ আৰু যৌন শোষণ আৰু দুয়োগৰাকী নায়িকাৰ সৈতে তেওঁৰ বিবাহৰ কথা বৰ্ণনা কৰা হৈছে।