বাংলাদেশ উচ্চতম ন্যায়ালয়

বাংলাদেশ উচ্চতম ন্যায়ালয়
	বাংলাদেশ সুপ্ৰীম কোৰ্ট
	; বাংলাদেশ উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ ল’গো
অৱস্থান	ৰামনা, ঢাকা ১০০০, বাংলাদেশ
স্থানাংক	23°43′51″N 90°24′09″E / 23.7308°N 90.4025°Eস্থানাংক: 23°43′51″N 90°24′09″E / 23.7308°N 90.4025°E
গঠন	দলীয় নিৰ্বাচন/অদলীয় নিৰ্বাচন/বিধানসভা নিৰ্বাচন/কাৰ্যবাহী নিৰ্বাচন/সহযোগিতা/ইত্যাদি
প্ৰাধিকাৰক	বাংলাদেশৰ সংবিধান
বিচাৰকৰ কৰ্মকাল	৬৭ বছৰ বয়সত বাধ্যতামূলক অৱসৰ।
পদৰ সংখ্যা	৬ত আপিল বিভাগ উচ্চ ন্যায়ালয় বিভাগ ত ৯৫।
ৱেবছাইট	supremecourt.gov.bd
বাংলাদেশৰ মুখ্য ন্যায়াধীশ
বৰ্তমান	ওবাইদুল হাছান [1]
কেতিয়াৰ পৰা	২৬ ছেপ্টেম্বৰ ২০২৩

বাংলাদেশ উচ্চতম ন্যায়ালয় (ইংৰাজী: Supreme Court of Bangladesh) হৈছে বাংলাদেশৰ সৰ্বোচ্চ ন্যায়ালয়। ইয়াক উচ্চ ন্যায়ালয় বিভাগ আৰু আপীল বিভাগেৰে, আৰু ১৯৭২ চনত গ্ৰহণ কৰা বাংলাদেশৰ সংবিধানৰ ষষ্ঠ খণ্ড প্ৰথম অধ্যায় (৯৪ নং অনুচ্ছেদ)ৰ দ্বাৰা সৃষ্টি কৰা হৈছে। ইয়াৰ উপৰিও ইয়াত বাংলাদেশৰ মুখ্য ন্যায়াধীশ, আপীল বিভাগৰ ন্যায়াধীশ, আৰু উচ্চ ন্যায়ালয়ৰ সংমণ্ডল ন্যায়াধীশৰ কাৰ্যালয় সন্নিবিষ্ট আছে। ২০২৩ চনৰ আগষ্ট মাহলৈকে আপীল বিভাগত ৭জন ন্যায়াধীশ আৰু উচ্চ ন্যায়ালয় বিভাগত ৮৯জন ন্যায়াধীশ (৭৮জন স্থায়ী আৰু ১১জন অতিৰিক্ত) আছে।^[1]

গঠন[সম্পাদনা কৰক]

বাংলাদেশৰ উচ্চতম ন্যায়ালয় দুটা ভাগত বিভক্ত: আপীল বিভাগ আৰু উচ্চ ন্যায়ালয় বিভাগ। উচ্চ ন্যায়ালয় বিভাগে নিম্ন আদালত আৰু ন্যায়াধিকৰণৰ পৰা আপীলৰ শুনানি গ্ৰহণ কৰে; ইয়াৰ উপৰিও কিছুমান সীমিত গোচৰত মূল অধিকাৰ আছে, বাংলাদেশৰ সংবিধানৰ ১০১ নং অনুচ্ছেদৰ অধীনত যেনে ৰিট আবেদন, কোম্পানী আৰু এডমিৰালটি বিষয়ত। বাংলাদেশৰ সংবিধানৰ ১০৩ নং অনুচ্ছেদৰ অধীনত উচ্চ ন্যায়ালয় সংমণ্ডলৰ পৰা আপীল শুনানিৰ অধিকাৰ আপীল বিভাগৰ আছে।^[2]^[3] উচ্চতম ন্যায়ালয় কাৰ্যবাহী শাখাৰ পৰা স্বাধীন, আৰু ৰাজনৈতিকভাৱে বিতৰ্কিত গোচৰত চৰকাৰৰ বিৰুদ্ধে ৰায় দিবলৈ সক্ষম।^[4]

বাংলাদেশৰ মুখ্য ন্যায়াধীশ আৰু উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ অন্যান্য ন্যায়াধীশসকলক বাংলাদেশৰ ৰাষ্ট্ৰপতিয়ে প্ৰধানমন্ত্ৰীৰ সৈতে পূৰ্ব বাধ্যতামূলক আলোচনা কৰি নিযুক্তি দিয়ে।^[5] উচ্চ ন্যায়ালয় সংমণ্ডলৰ ন্যায়াধীশৰ আসনৰ প্ৰৱেশ কেন্দ্ৰ হ’ল উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ অধিবক্তা সংস্থাৰ প্ৰেকটিছিং অধিবক্তাৰ পৰা আৰু সংবিধানৰ ৯৮ নং অনুচ্ছেদৰ বিধানৰ অধীনত ন্যায়িক সেৱাৰ পৰা নিযুক্তি দিয়া অতিৰিক্ত ন্যায়াধীশৰ পদ দুবছৰ। বৰ্তমান এনে নিযুক্তিৰ অনুপাত ৮০%–২০%। এই সময়সীমা সফলতাৰে সম্পূৰ্ণ হোৱাৰ পিছত আৰু মুখ্য ন্যায়াধীশৰ পৰামৰ্শ অনুসৰি সংবিধানৰ ৯৫ নং অনুচ্ছেদৰ বিধান অনুসৰি বাংলাদেশৰ ৰাষ্ট্ৰপতিয়ে স্থায়ীভাৱে এজন অতিৰিক্ত ন্যায়াধীশ নিযুক্তি দিয়ে। আপীল বিভাগৰ ন্যায়াধীশসকলকো একেটা ব্যৱস্থাৰ অধীনত বাংলাদেশৰ ৰাষ্ট্ৰপতিয়ে নিযুক্তি দিয়ে। সংবিধানৰ ১৪৮ নং অনুচ্ছেদৰ বিধান অনুসৰি নিযুক্তিপ্ৰাপ্ত ব্যক্তিয়ে শপত গ্ৰহণ কৰাৰ তাৰিখৰ পৰা আৰু তাৰ পৰাই এনে সকলো নিযুক্তি কাৰ্যকৰী হয়।^[5]

বাংলাদেশ উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ এজন ন্যায়াধীশে সংবিধান (তেৰশ) সংশোধনী আইন, ২০০৪ (২০০৪ চনৰ ১৪ নং আইন)ৰ ৯৫ নং অনুচ্ছেদৰ বিধানে বৃদ্ধি কৰা অনুসৰি ৬৭ বছৰ বয়স নোপোৱালৈকে কাৰ্যভাৰ গ্ৰহণ কৰে। অৱসৰপ্ৰাপ্ত ন্যায়াধীশে কোনো আদালত বা কৰ্তৃপক্ষৰ সন্মুখত আবেদন বা কাম কৰাত বা গণৰাজ্যৰ সেৱাত লাভজনক কোনো পদবী গ্ৰহণ কৰাত অক্ষমতাৰ সন্মুখীন হয়, ন্যায়িক বা অৰ্ধ-ন্যায়িক কাৰ্যালয় বা মুখ্য উপদেষ্টা বা উপদেষ্টাৰ কাৰ্যালয় নহয়।^[5]

সংবিধানৰ ৯৬ নং অনুচ্ছেদৰ বিধান অনুসৰি উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ ন্যায়াধীশক পদৰ পৰা অপসাৰণ কৰিব নোৱাৰি, য’ত উচ্চতম ন্যায়িক পৰিষদে অপৰাধী ন্যায়াধীশক শুনানিৰ সুযোগ দিয়াৰ পিছত উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ এজন ন্যায়াধীশক পদৰ পৰা অপসাৰণ কৰাৰ ক্ষমতা প্ৰদান কৰাৰ ব্যৱস্থা আছে। উচ্চতম ন্যায়িক পৰিষদ বাংলাদেশৰ মুখ্য ন্যায়াধীশ আৰু আপীল বিভাগৰ পৰৱৰ্তী দুজন জ্যেষ্ঠ ন্যায়াধীশৰ সৈতে গঠন কৰা হয়, যদিহে কোনো সময়ত পৰিষদে উচ্চতম ন্যায়িক পৰিষদৰ সদস্য ন্যায়াধীশৰ ক্ষমতা বা আচৰণৰ তদন্ত কৰে, বা ক পৰিষদৰ সদস্য অনুপস্থিত বা অসুস্থতা বা অন্য কাৰণত কাম কৰিব নোৱাৰিলে পৰিষদৰ সদস্যসকলৰ পিছত জ্যেষ্ঠতাত পৰৱৰ্তী ন্যায়াধীশে তেনে সদস্য হিচাপে কাম কৰিব।^[5]

সংবিধানৰ ৯৪(৪) অনুচ্ছেদৰ জৰিয়তে ক্ষমতা প্ৰদান কৰা উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ ন্যায়াধীশসকল নিজৰ ন্যায়িক কামত স্বাধীন।^[5]

বিচাৰ[সম্পাদনা কৰক]

বাংলাদেশৰ সংবিধান, ১৯৭২ৰ ১১১ নং অনুচ্ছেদ অনুসৰি উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ ৰায়দানৰ বাধ্যতামূলক প্ৰভাৱ আছে আৰু এই অনুচ্ছেদত উল্লেখ আছে যে আপীল বিভাগে ঘোষণা কৰা আইনখন উচ্চ ন্যায়ালয়ৰ সংমণ্ডল আৰু উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ যিকোনো এটা বিভাগে ঘোষণা কৰা আইনখনৰ বাবে বাধ্যতামূলক হ’ব ইয়াৰ অধীনস্থ সকলো আদালতৰ বাবে বাধ্যতামূলক হ’ব।

এই ৰায়সমূহ সাধাৰণতে বাংলাদেশ উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ ডাইজেষ্টত সংক্ষিপ্তভাৱে উল্লেখ কৰা হয়। উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ ৰায় আৰু আদেশ প্ৰকাশ কৰা আইনৰ প্ৰতিবেদনো আছে। এই সকলোবোৰ আইন প্ৰতিবেদন ছপা খণ্ডত আছে। চান্সেৰী ল ক্ৰনিকলে বাংলাদেশৰ উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ ৰায়দানৰ অনলাইন সেৱা আগবঢ়ায়।

ভাষা[সম্পাদনা কৰক]

বাংলাদেশৰ সংবিধানৰ ৩ নং অনুচ্ছেদ অনুসৰি বাংলাদেশৰ একমাত্ৰ ৰাজ্যিক ভাষা যদিও বাংলাদেশৰ উচ্চতম ন্যায়ালয়ত ন্যায়াধীশসকলে দিয়া ৰায় সঘনাই ইংৰাজী ভাষাত ব্ৰিটিছ শাসনৰ ঔপনিৱেশিক পৰম্পৰা অনুসৰণ কৰি বাংলা ভাষা উলংঘা কৰে ৰূপায়ণ আইন, ১৯৮৭।^[6] বাংলাদেশৰ বৰ্তমানৰ আৰু দীৰ্ঘদিনীয়া প্ৰধানমন্ত্ৰী শ্বেখ হাছিনাই পৰামৰ্শ দিছিল যে ন্যায়াধীশসকলে নিজৰ ৰায়দান বাংলা ভাষাত দিব লাগে যাতে প্ৰতিজন বাংলাদেশীয়ে পঢ়িব পাৰে, আৰু পিছলৈ প্ৰয়োজন হ’লে ৰায়দানসমূহ ইংৰাজীলৈ অনুবাদ কৰিব পৰা যায়।^[7] বাংলাদেশৰ প্ৰাক্তন মুখ্য ন্যায়াধীশ মহম্মদ হাবিবুৰ ৰহমানে উল্লেখ কৰে যে যদি ন্যায় এক গুণ আৰু জনসাধাৰণৰ সেৱা হয়, তেন্তে বাংলা ভাষাত ৰায় দিয়া উচিত।^[8] তেওঁ লগতে উল্লেখ কৰে যে যদি দেশৰ জনসাধাৰণে বিচাৰে যে উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ সকলো কাম বাংলা ভাষাত পৰিচালিত হ’ব লাগিব, তেন্তে জাতীয় সংগদ (বাংলাদেশৰ সংসদ)ত ৰাইজৰ প্ৰতিনিধিয়ে বাংলা ভাষাৰ ব্যৱহাৰ নিশ্চিত কৰিবলৈ আইন প্ৰণয়ন আৰু কাৰ্যকৰী কৰিব লাগিব উচ্চতম ন্যায়ালয়ত।^[8]

ন্যায়াধীশসকল[সম্পাদনা কৰক]

আপীল বিভাগত থকা ন্যায়াধীশ[সম্পাদনা কৰক]

নাম	আপীল বিভাগত নিযুক্তিৰ তাৰিখ	উচ্চ ন্যায়ালয় সংমণ্ডলত অতিৰিক্ত ন্যায়াধীশ হিচাপে নিযুক্তি পোৱা তাৰিখ	বাধ্যতামূলক অৱসৰ	উচ্চ ন্যায়ালয় সংমণ্ডলত সভাপতি নিযুক্তি	উচ্চ ন্যায়ালয় সংমণ্ডলত নিযুক্তিৰ সময়ত প্ৰধানমন্ত্ৰী	ন্যায়াধীশ হিচাপে নিযুক্তিৰ পূৰ্বে ন্যায়িক পদ	আইন বিদ্যালয়
মুখ্য ন্যায়াধীশ হাছান ফ’জ ছিদ্দিক^[9]	৩১ মাৰ্চ ২০২৩	২২ ফেব্ৰুৱাৰী ২০০১	২৫ ছেপ্টেম্বৰ ২০২৩	শ্বাহাবুদ্দিন আহমেদ	শেখ হাছিনা (আওৱামী লীগ)	বাংলাদেশৰ অতিৰিক্ত এটৰ্নী জেনেৰেল	চট্টগ্ৰাম বিশ্ববিদ্যালয়
ন্যায়াধীশ ওবাইদুল হাছান^[10]	৩ ছেপ্টেম্বৰ ২০২০	৩০ জুন ২০০৯	১০ জানুৱাৰী ২০২৬	জিল্লুৰ ৰহমান	শেখ হাছিনা (আওৱামী লীগ)	উচ্চতম ন্যায়ালয়ত অধিবক্তা	ঢাকা বিশ্ববিদ্যালয়
ন্যায়াধীশ বৰহানুদ্দিন^[11]	৯ জানুৱাৰী ২০২২	১৬ নভেম্বৰ ২০০৮	২৭ ফেব্ৰুৱাৰী ২০২৪	ইয়াজুদ্দিন আহমেদ	ফকুৰউদ্দিন আহমেদ	উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ অধিবক্তা	চট্টগ্ৰাম বিশ্ববিদ্যালয়
ন্যায়াধীশ এম ইনায়েতুৰ ৰহিম^[11]	৯ জানুৱাৰী ২০২২	৩০ জুন ২০০৯	১০ আগষ্ট ২০২৭	জিল্লুৰ ৰহমান	শেখ হাছিনা (আওৱামী লীগ)	বাংলাদেশৰ অতিৰিক্ত এটৰ্নী জেনেৰেল	ঢাকা বিশ্ববিদ্যালয়
ন্যায়াধীশ মহঃ আশ্বফাকুল ইছলাম [2]	৯ ডিচেম্বৰ ২০২২	২৭ আগষ্ট ২০০৩	১৪ জুলাই ২০২৬	ইয়াজুদ্দিন আহমেদ	খালেদা জিয়া (বিএনপি)	উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ অধিবক্তা	ঢাকা বিশ্ববিদ্যালয়
ন্যায়াধীশ মহঃ আবু জাফৰ সিদ্দিক	৯ ডিচেম্বৰ ২০২২	১৮ এপ্ৰিল ২০১০	১ জানুৱাৰী ২০২৬	জিল্লুৰ ৰহমান	শেখ হাছিনা (আওৱামী লীগ)	উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ অধিবক্তা	ঢাকা বিশ্ববিদ্যালয়
ন্যায়াধীশ জাহাঙ্গীৰ হোছেন	৯ ডিচেম্বৰ ২০২২	১৮ এপ্ৰিল ২০১০	৩০ ডিচেম্বৰ ২০২৬	জিল্লুৰ ৰহমান	শেখ হাছিনা (আওৱামী লীগ)	উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ অধিবক্তা	অজ্ঞাত

উচ্চ ন্যায়ালয় সংমণ্ডলৰ বহি থকা স্থায়ী ন্যায়াধীশ[সম্পাদনা কৰক]

মেডাম ন্যাধীশ চালমা মাচুদ চৌধুৰী
ন্যায়াধীশ মুহাম্মাদ আব্দুল হাফিজ
ন্যায়াধীশ ড° ছায়েদ ৰেফাত আহমেদ
ন্যায়াধীশ এ কে এম আছাদুজ্জামান
ন্যায়াধীশ জুবাইৰ ৰহমান চৌধুৰী
ন্যায়াধীশ মোঃ এমদাদুল হক আজাদ
ন্যায়াধীশ মোঃ আতোৱাৰ ৰহমান খান
ন্যায়াধীশ চৈয়দ মোঃ জিয়াউল কৰিম
ন্যায়াধীশ মোঃ ৰেজাউল হক
ন্যায়াধীশ শ্বেখ আব্দুল আৱাল
ন্যায়াধীশ এছ এম এমদাদুল হকে
ন্যায়াধীশ মামনুন ৰহমান
মেডাম ন্যায়াধীশ ফাৰাহ মাহবুব
ন্যায়াধীশ মইনুল ইছলাম চৌধুৰী
মেডাম ন্যায়াধীশ নাইমা হাইদাৰ
ন্যায়াধীশ মোঃ ৰেজাউল হাছান
ন্যায়াধীশ আব্দুৰ ৰব
ন্যায়াধীশ ড° কোৱাজী ৰেজা-উল হক
ন্যায়াধীশ এ কে এম জাহিৰুল হকে
ন্যায়াধীশ শ্বেখ মোঃ জাকিৰ হোছেইন
ন্যায়াধীশ মোঃ হাবিবুল গণি
ন্যায়াধীশ গোবিন্দ চন্দ্ৰ ঠাকুৰ
ন্যায়াধীশ শ্বেখ হাছান আৰিফ
ন্যায়াধীশ জে বি এম হাছান
ন্যায়াধীশ মোঃ ৰুহুল কুদ্দুছ^[12]
ন্যায়াধীশ মোঃ খাছৰুজ্জামান
ন্যায়াধীশ ফৰিদ আহমেদ
ন্যায়াধীশ মোঃ নজৰুল ইছলাম তালুকদাৰ
ন্যায়াধীশ এম আক্ৰম হোছেইন চৌধুৰী^[13]^[14]
ন্যায়াধীশ এম আশ্ৰাফুল কমল
ন্যায়াধীশ কে এম কামৰুল কাদেৰ^[15]^[16]
ন্যায়াধীশ মজিবুৰ ৰহমান মিয়া
ন্যায়াধীশ মস্তফা জামান ইছলাম
ন্যায়াধীশ মুহাম্মাদ উল্লাহ
ন্যায়াধীশ মুহাম্মাদ খুৰশ্বিদ আলম সৰকাৰ
ন্যায়াধীশ শ্বাহিদুল কৰিম
ন্যায়াধীশ মুহাম্মাদ জাহাংগীৰ হোছেইন
ন্যায়াধীশ আবু তাহেৰ মুহাম্মাদ ছাইফুৰ ৰহমান
ন্যায়াধীশ আশীষ ৰঞ্জন দাস^[17]^[18]
ন্যায়াধীশ মাহমুদুল হক
ন্যায়াধীশ বদৰুজ্জামান বাদল
ন্যায়াধীশ জাফৰ আহমেদ
ন্যায়াধীশ কাজী মোঃ ইজাৰুল হক আকণ্ড
ন্যায়াধীশ মোঃ শ্বাহিনুৰ ইছলাম^[19]
মেডাম ন্যায়াধীশ কাছেফা হুছেইন
ন্যায়াধীশ খিজিৰ আহমেদ চৌধুৰী^[20]^[21]
ন্যায়াধীশ ৰাজিক-আল-জলিল
ন্যায়াধীশ ভীষ্মদেৱ চক্ৰৱৰ্তী
ন্যায়াধীশ মোঃ ইকবল কবীৰ
ন্যায়াধীশ মোঃ চেলিম
ন্যায়াধীশ মোঃ শ্বোহ্ৰৱাৰ্ডি
ন্যায়াধীশ মোঃ আবু আহমেদ জামাদাৰ^[22]^[23]
ন্যায়াধীশ এ এছ এম আব্দুল মবিন
ন্যায়াধীশ এম ডি মোস্তাফিজুৰ ৰহমান
মেডাম ন্যায়াধীশ ফাতেমা নজিব
ন্যায়াধীশ মোঃ কামৰুল হোছেইন মোল্লা
ন্যায়াধীশ এছ এম কুদ্দুছ জামান
ন্যায়াধীশ মোঃ আতোৱাৰ ৰহমান
ন্যায়াধীশ খিজিৰ হায়াত
ন্যায়াধীশ শশংকা শেখৰ সৰকাৰ
ন্যায়াধীশ মুহাম্মাদ আলী
ন্যায়াধীশ মোহি উদ্দিন ছামিম
ন্যায়াধীশ মোঃ ৰিয়াজ উদ্দিন খান
ন্যায়াধীশ মুহাম্মাদ খাইৰুল আলম
ন্যায়াধীশ এছ এম মনিৰুজ্জামান
ন্যায়াধীশ আহমেদ সোহেল
ন্যায়াধীশ চৰ্দাৰ মুহাম্মাদ ৰাছেদ জাহাংগীৰ
ন্যায়াধীশ খন্দকাৰ দিলিৰুজ্জামান
ন্যায়াধীশ কে এম হাফিজুল আলম
ন্যায়াধীশ মুহাম্মাদ মাহবুব-উল ইছলাম^[24]
ন্যায়াধীশ শ্বাহেদ নুৰুদ্দিন
ন্যায়াধীশ এম ডি জাকিৰ হোছেইন
ন্যায়াধীশ এম ডি আখতাৰুজ্জামান
ন্যায়াধীশ মোঃ মাহমুদ হাছান তালুকদাৰ
ন্যায়াধীশ কাজী ইবাদত হোছেইন
ন্যায়াধীশ কে এম জাহিদ সৰৱাৰ
ন্যায়াধীশ এ কে এম জাহিৰুল হক
মেডাম ন্যায়াধীশ কাজী জিনাত হক

উচ্চ ন্যায়ালয় বিভাগৰ অতিৰিক্ত ন্যায়াধীশ[সম্পাদনা কৰক]

ন্যায়াধীশ মুহাম্মাদ সৌকাত আলী চৌধুৰী [3]
ন্যায়াধীশ মোঃ আতাবুল্লাহ
ন্যায়াধীশ বিশ্বজিৎ দেৱনাথ
ন্যায়াধীশ মোঃ আমিনুল ইছলাম
ন্যায়াধীশ মোঃ আলী ৰেজা
ন্যায়াধীশ মোঃ বজলুৰ ৰহমান
ন্যায়াধীশ কে এম এমৰুল কায়েশ
ন্যায়াধীশ ফাহমিদা কোৱাডাৰ
ন্যায়াধীশ মোঃ বছিৰ উল্লাহ
ন্যায়াধীশ এছ এম মাছুদ হোছেইন ডলন
ন্যায়াধীশ এ কে এম ৰবিউল হাছান

বাংলাদেশৰ মণিপুৰী বা যিকোনো সংখ্যালঘু জনগোষ্ঠীৰ পৰা নিযুক্তি পোৱা প্ৰথমজন ন্যায়াধীশ আছিল প্ৰাক্তন মুখ্য ন্যায়াধীশ সুৰন্দ্ৰ কুমাৰ সিনহা। প্ৰাক্তন ন্যায়াধীশ ভবাণী প্ৰসাদ সিনহাও একেটা সম্প্ৰদায়ৰ।

মেডাম ন্যায়াধীশ নাজমুন আৰা চুলতানা আছিল প্ৰথম মহিলা ন্যায়াধীশ, আৰু মেডাম ন্যায়াধীশ কৃষ্ণ দেৱনাথ বাংলাদেশৰ প্ৰথমগৰাকী মহিলা হিন্দু ন্যায়াধীশ। বৰ্তমান উচ্চতম ন্যায়ালয়ত আছে ৭ গৰাকী মহিলা ন্যায়াধীশ।

বিতৰ্ক[সম্পাদনা কৰক]

২০০৪ চনত ন্যায়াধীশ চৈয়দ শ্বাহিদুৰ ৰহমানক ৰাষ্ট্ৰপতি ইয়াজুদ্দিন আহমেদে দুৰ্নীতিৰ অভিযোগত চাকৰিৰ পৰা বৰ্খাস্ত কৰিছিল।^[25]

প্ৰাক্তন মুখ্য ন্যায়াধীশ মহম্মদ ফজলুল কৰিমে ১৯৮৮ চনৰ ১৭ নৱেম্বৰত ৰাজশ্বাহী বিশ্ববিদ্যালয়ৰ জামাত-ই-ইছলামী সমৰ্থক বাংলাদেশৰ ছাত্ৰ আচলামৰ হত্যাকাণ্ডৰ সৈতে জড়িত ন্যায়াধীশ ম জাতীয় সমাজতন্ত্ৰিক দলৰ (জে এছ ডি) নেতা আছিল আৰু ন্যায়াধীশ মহম্মদ খোছৰুজ্জামান ২০০৬ চনৰ ৩০ নৱেম্বৰত আদালত অৱমাননাৰ সৈতে প্ৰকাশ্যভাৱে জড়িত আছিল।^[26]

এই ন্যায়াধীশসকলৰ ভিতৰত প্ৰথমবাৰৰ বাবে আপীল বিভাগৰ ন্যায়াধীশ শ্বাহ আবু নায়েম মমিনুৰ ৰহমানে ২০১১ চনৰ ১৮ মে’ত বাংলাদেশৰ মুখ্য ন্যায়াধীশ হিচাপে ধৰা পৰাৰ বাবে ২০১১ চনৰ ১২ মে’ত চুপাৰচেচনৰ বাবে পদত্যাগ কৰে।^[27]

বেলজিয়ামত থকা এজন প্ৰবাসী বাংলাদেশী আইন বিশেষজ্ঞৰ সৈতে স্কাইপত বাৰ্তালাপ কৰাৰ বাবে বিতৰ্কৰ মাজতে ২০১২ চনৰ ১১ ডিচেম্বৰত ন্যায়াধীশ মহম্মদ নিজামুল হকে আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় অপৰাধ ন্যায়াধিকৰণ (আইচিটি)-১ৰ অধ্যক্ষ পদৰ পৰা পদত্যাগ কৰে।^[28]

বাংলাদেশৰ ৰাষ্ট্ৰপতিয়ে উচ্চ ন্যায়ালয়ৰ ন্যায়াধীশ ন্যায়াধীশ মিজানুৰ ৰহমান ভূঞাই ১৭ ফেব্ৰুৱাৰীৰ দ্য ডেইলী ইনকিলাবৰ প্ৰতিবেদনৰ প্ৰতিলিপি বিতৰণ কৰাৰ পিছত তেওঁৰ কথিত অসৎ আচৰণৰ তদন্তৰ বাবে উচ্চতম ন্যায়িক পৰিষদ গঠনৰ নিৰ্দেশ দিয়ে, যাক হত্যা কৰা বুলি অভিহিত (১৫ ফেব্ৰুৱাৰী ২০১৩ তাৰিখে) ২০১৩ শ্বাহবাগৰ প্ৰতিবাদৰ কৰ্মী আৰু ব্লগাৰ বাংলাদেশৰ উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ ন্যায়াধীশসকলৰ ভিতৰত আহমেদ ৰাজিব হাইদৰ আছিল এজন মূৰতাদ (পাষণ্ড)।^[29]

বাংলাদেশৰ মুখ্য ন্যায়াধীশৰ পৰামৰ্শৰ পিছতো ২০১৪ চনৰ ১২ জুনত ন্যায়াধীশ ক বি এম আলতাফ হোছেইনক স্থায়ী ন্যায়াধীশ হিচাপে নিশ্চিত কৰা নহ’ল। গতিকে ৭২ ঘণ্টাৰ ভিতৰত তেওঁক পুনৰ নিযুক্তি দিবলৈ বাংলাদেশ চৰকাৰৰ শীৰ্ষ আমোলাসকলক আইনী জাননী প্ৰদান কৰিছে।^[30]

মুখ্য ন্যায়াধীশ সুৰেন্দ্ৰ কুমাৰ সিনহাই ২০১৭ চনৰ ১১ নৱেম্বৰত ছিংগাপুৰৰ পৰা ছুটীত থকাৰ সময়তে পদত্যাগ কৰে, আৰু অষ্ট্ৰেলিয়াৰ পৰা কানাডালৈ ট্ৰেনজিট কৰি থকাৰ সময়তে।^[31] পিছলৈ প্ৰাক্তন মুখ্য ন্যায়াধীশ সুৰেন্দ্ৰ কুমাৰ সিনহাক ধন সৰবৰাহ আৰু অপৰাধমূলক আস্থা ভংগৰ অপৰাধত অনুপস্থিতিত ১১ বছৰৰ কাৰাদণ্ড বিহা হয়।^[32]

বাংলাদেশৰ উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ আপীল বিভাগৰ ন্যায়াধীশ প্ৰাক্তন ন্যায়াধীশ এ এইচ এম ছামছুদ্দিন চৌধুৰী মাণিক বহু বিতৰ্কৰ বাবে কুখ্যাতি অৰ্জন কৰিছিল। ২০০৩ চনত তেওঁ যান-বাহন আৰক্ষী বিষয়াসকলক আদালত অৱমাননা কৰাৰ অভিযোগ উত্থাপন কৰিছিল যে তেওঁৰ গাড়ীখন পাৰ হৈ যোৱাৰ সময়ত চেলুট নিদিয়াৰ বাবে। বাংলাদেশ আৰক্ষীৰ তদানীন্তন আৰক্ষী মহাপৰিদৰ্শক ছাহুদুল হকে উত্তৰ জাৰি কৰি কয় যে যান-বাহন আৰক্ষীৰ কাকো চেলুট দিয়াৰ কোনো বাধ্যবাধকতা নাই আৰু নিৰাপদ হ’লে সেয়া কৰিব পাৰে। বাংলাদেশ উচ্চ ন্যায়ালয়ৰ বিচাৰপীঠে ন্যায়াধীশ এম এ মাটিন আৰু ন্যায়াধীশ চৈয়দ ৰেফাত আহমেদে হকৰ বিৰুদ্ধে আদালত অৱমাননাৰ অভিযোগ জাৰি কৰি আইন অনুসৰি স্বয়ংক্ৰিয়ভাৱে তেওঁক মহাপৰিদৰ্শকৰ পদৰ পৰা অপসাৰণ কৰে। বাংলাদেশ চৰকাৰে ৰাষ্ট্ৰপতিৰ ক্ষমা লাভ কৰিছিল যিয়ে হকৰ চাকৰি সুৰক্ষিত কৰিছিল।^[33]^[34] অধ্যক্ষ, সংসদৰ সদস্যকে ধৰি বিভিন্ন ৰাজনীতিবিদৰ ওপৰত ভিট্ৰ’লিক আক্ৰমণৰ বাবেও তেওঁক সমালোচনা কৰা হৈছিল।^[35]

লগতে চাওঁক[সম্পাদনা কৰক]

তথ্যসমূহ[সম্পাদনা কৰক]

↑ List of Judges in Supreme Court of Bangladesh Archived 1 August 2015 at the Wayback Machine; SupremeCourt.gov.bd
↑ Supreme Court of Bangladesh, Ministry of Law, Justice and Parliamentary Affairs of Bangladesh
↑ First Bangladesh Online Case Law Database, Chancery Law Chronicles- Database of Judgements of Appellate Division of Supreme Court
↑ Bangladesh, "Jurist Legal News and Research", University of Pittsburgh School of Law
↑ ^5.0 ^5.1 ^5.2 ^5.3 ^5.4 "Article 94. Establishment of Supreme Court". The Constitution of the People's Republic of Bangladesh. Ministry of Law, The People's Republic of Bangladesh.
↑
* "How far the use of 'Bangla' in the Court of Bangladesh?" (en ভাষাত). The Daily Star. 2017-02-21. https://www.thedailystar.net/law-our-rights/how-far-the-use-bangla-the-court-bangladesh-1364722.
- "Linguistic rights - Rhetoric v Reality" (en ভাষাত). The Daily Star. 2015-02-17. https://www.thedailystar.net/law-our-rights/linguistic-rights-rhetoric-v-reality-2378.
- (bn ভাষাত)Bonik Barta. http://bonikbarta.net/bangla/fbs/2016-02-21/67017/.
- (bn ভাষাত)Prothom Alo. https://www.prothomalo.com/home/article/152434/%E0%A6%86%E0%A6%87%E0%A6%A8-%E0%A6%86%E0%A6%9B%E0%A7%87-%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A7%9F%E0%A7%8B%E0%A6%97-%E0%A6%A8%E0%A7%87%E0%A6%87.
- (bn ভাষাত)Jugantor. https://www.jugantor.com/todays-paper/window/21709//print.
- (bn ভাষাত)Dainik Sangram. http://www.dailysangram.com/?post=364866-আইন-আদালতে-বাংলা-ভাষা-প্ৰচলনেৰ-সকল-প্ৰতিবন্ধকতা-দূৰীকৰণ-প্ৰসঙ্গ.
- (bn ভাষাত)Prothom Alo. https://www.prothomalo.com/bangladesh/article/772294.
- "আৰ্কাইভ কপি" (bn ভাষাত). Bhorer Kagoj. Archived from the original on 22 April 2019. https://web.archive.org/web/20190422111105/http://www.bhorerkagoj.com/print-edition/2015/02/21/20042.php.
- (bn ভাষাত)Daily Inqilab. https://www.dailyinqilab.com/article/187952/%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%82%E0%A6%B2%E0%A6%BE-%E0%A6%AD%E0%A6%BE%E0%A6%B7%E0%A6%BE-%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%9A%E0%A6%B2%E0%A6%A8-%E0%A6%86%E0%A6%87%E0%A6%A8-%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%B8%E0%A7%8D%E0%A6%A4%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A7%9F%E0%A6%A8-%E0%A6%95%E0%A6%B0%E0%A6%A4%E0%A7%87-%E0%A6%B9%E0%A6%AC%E0%A7%87.
- "আৰ্কাইভ কপি" (bn ভাষাত). The Daily Ittefaq. Archived from the original on 22 April 2019. https://web.archive.org/web/20190422111107/https://archive1.ittefaq.com.bd/print-edition/pathok-ovimot/2015/03/28/40037.html.
- "আৰ্কাইভ কপি". Prothom Alo. Archived from the original on 10 December 2013. https://web.archive.org/web/20131210131038/http://archive.prothom-alo.com/detail/date/2012-02-24/news/227217.
- "Bangla yet to be used in judicial work". The Independent (Dhaka). http://www.theindependentbd.com/printversion/details/34714.
- (bn ভাষাত)Jaijaidin. http://www.jaijaidinbd.com/feature/law-and-justice/37309/%E0%A6%86%E0%A6%87%E0%A6%A8-%E0%A6%95%E0%A6%AE%E0%A6%BF%E0%A6%B6%E0%A6%A8%E0%A7%87%E0%A6%B0-%E0%A6%B8%E0%A7%81%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A6%BF%E0%A6%B6.
↑ bdnews24.com. 2019-02-21. https://bangla.bdnews24.com/bangladesh/article1595479.bdnews.
↑ ^8.0 ^8.1 Rahman, Muhammad Habibur (2014). "Bangla Bhashar Sangram Ekhono Asamapto" (bn ভাষাত). Prothome Matribhasha Parobhasha Porey (2nd সম্পাদনা). প্ৰকাশক Dhaka: The University Press Limited. পৃষ্ঠা. 51–52. ISBN 978-984-506-181-0.
↑ "Chief Justice Hasan Foez Siddique sworn in" (en ভাষাত). The Daily Star. 2021-12-31. https://www.thedailystar.net/news/bangladesh/news/chief-justice-hasan-foez-siddique-sworn-2929536.
↑ "2 HC judges promoted to SC Appellate Division". The Daily Star. 2 September 2020. https://www.thedailystar.net/country/news/2-hc-judges-promoted-sc-appellate-division-1954905.
↑ ^11.0 ^11.1 "4 HC judges elevated to Appellate Division of SC" (en ভাষাত). The Daily Star. 2022-01-09. https://www.thedailystar.net/news/bangladesh/governance/news/4-hc-judges-elevated-appellate-division-sc-2935431.
↑ "4 HC judges to be sworn in today". The Daily Star. 15 October 2012. http://www.thedailystar.net/newDesign/news-details.php?nid=253888.
↑ "Jobs of 4 HC judges regularised". The Daily Star. 10 December 2012. http://www.thedailystar.net/newDesign/news-details.php?nid=260616.
↑ "4 new Justices sworn in". banglanews24.com. Archived from the original on 17 January 2013. https://archive.ph/20130117160116/http://www.banglanews24.com/English/detailsnews.php?nssl=58f8c46640e1a2ba4057a3b8873b4ca9&nttl=2012121059432.
↑ "News in Brief". The Daily Star. 8 October 2013. http://www.thedailystar.net/beta2/news/news-in-brief-334/.
↑ "HC judges sworn in". bdnews24.com. 7 October 2013. Archived from the original on 3 June 2021. https://web.archive.org/web/20210603141234/https://bdnews24.com/bangladesh/2013/10/07/ten-hc-judges-sworn-in.
↑ "5 addl HC judges sworn in". The Daily Star. 12 June 2014. http://www.thedailystar.net/5-addl-hc-judges-sworn-in-28242.
↑ "Justice Manik tasked with criminal cases". The Daily Star. 15 June 2012. http://www.thedailystar.net/newDesign/news-details.php?nid=238368.
↑ "Newly appointed HC judges take oath". The Daily Star. 6 August 2013. http://www.thedailystar.net/beta2/news/newly-appointed-hc-judges-take-oath/.
↑ "10 HC judges sworn in". The Daily Star. 13 February 2015. http://thedailystar.net/10-hc-judges-sworn-in-64598.
↑ (bn ভাষাত)bdnews24.com. 8 February 2017. https://bangla.bdnews24.com/bangladesh/article1285265.bdnews.
↑ "18 additional HC judges appointed". New Age. 31 May 2018. http://www.newagebd.net/article/42513/18-additional-hc-judges-appointed.
↑ "18 HC judges sworn in". The Daily Star. 30 May 2020. https://www.thedailystar.net/city/news/18-hc-judges-sworn-1906624.
↑ "Nine new HC judges appointed". The Daily Star. 21 October 2019. https://www.thedailystar.net/backpage/news/nine-new-hc-judges-appointed-1816462.
↑ "Bangladesh Judge Fired for Graft" (en ভাষাত). Arab News. 2004-04-21. https://www.arabnews.com/node/248019.
↑ "Oath of 2 angers pro-BNP lawyers". The Daily Star. 5 November 2010. http://www.thedailystar.net/newDesign/news-details.php?nid=161341.
↑ "CJ-hopeful Nayeem resigns". The Daily Star. 13 May 2011. http://www.thedailystar.net/newDesign/news-details.php?nid=185465.
↑ "Remove Justice Nizamul from HC". The Daily Star. 31 December 2012. http://www.thedailystar.net/newDesign/news-details.php?nid=263292.
↑ "Pro-BNP, Jamaat lawyers oppose president's move". The Daily Star. 27 February 2013. http://www.thedailystar.net/newDesign/news-details.php?nid=270667.
↑ "Legal notice served on govt". The Independent (Dhaka). 7 July 2014. http://theindependentbd.com/index.php?option=com_content&view=article&id=221939:legal-notice-served-on-govt&catid=132:backpage&Itemid=122.
↑ "President's office receives Justice Sinha's resignation". bdnews24.com. https://bdnews24.com/bangladesh/2017/11/11/president-s-office-receives-justice-sinha-s-resignation.
↑ "Bangladesh's ex-chief justice sentenced to 11 years in jail for money laundering". Anadolu Agency. https://www.aa.com.tr/en/asia-pacific/bangladesh-s-ex-chief-justice-sentenced-to-11-years-in-jail-for-money-laundering/2416337.
↑ "The Daily Star Web Edition Vol. 4 Num 241". The Daily Star. Archived from the original on 3 November 2018. https://web.archive.org/web/20181103091839/http://archive.thedailystar.net/2004/01/28/d4012801022.htm.
↑ "The Daily Star Web Edition Vol. 5 Num 194". The Daily Star. Archived from the original on 3 November 2018. https://web.archive.org/web/20181103091845/http://archive.thedailystar.net/2004/12/09/d4120901099.htm.
↑ "Justice Manik and image of judiciary" (en ভাষাত). The Daily Star. 2015-09-21. https://www.thedailystar.net/frontpage/justice-manik-and-image-judiciary-146344.

বাহ্যিক সংযোগ[সম্পাদনা কৰক]

সাঁচ:Bangladesh topics সাঁচ:Government of Bangladesh

[JUDGES-1] List of Judges in Supreme Court of Bangladesh Archived 1 August 2015 at the Wayback Machine; SupremeCourt.gov.bd

[2] Supreme Court of Bangladesh, Ministry of Law, Justice and Parliamentary Affairs of Bangladesh

[3] First Bangladesh Online Case Law Database, Chancery Law Chronicles- Database of Judgements of Appellate Division of Supreme Court

[4] Bangladesh, "Jurist Legal News and Research", University of Pittsburgh School of Law

[bdlaws.minlaw.gov.bd-5] 5.0 ^5.1 ^5.2 ^5.3 ^5.4 "Article 94. Establishment of Supreme Court". The Constitution of the People's Republic of Bangladesh. Ministry of Law, The People's Republic of Bangladesh.

[6] * "How far the use of 'Bangla' in the Court of Bangladesh?" (en ভাষাত). The Daily Star. 2017-02-21. https://www.thedailystar.net/law-our-rights/how-far-the-use-bangla-the-court-bangladesh-1364722.
"Linguistic rights - Rhetoric v Reality" (en ভাষাত). The Daily Star. 2015-02-17. https://www.thedailystar.net/law-our-rights/linguistic-rights-rhetoric-v-reality-2378.

(bn ভাষাত)Bonik Barta. http://bonikbarta.net/bangla/fbs/2016-02-21/67017/.

(bn ভাষাত)Prothom Alo. https://www.prothomalo.com/home/article/152434/%E0%A6%86%E0%A6%87%E0%A6%A8-%E0%A6%86%E0%A6%9B%E0%A7%87-%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A7%9F%E0%A7%8B%E0%A6%97-%E0%A6%A8%E0%A7%87%E0%A6%87.

(bn ভাষাত)Jugantor. https://www.jugantor.com/todays-paper/window/21709//print.

(bn ভাষাত)Dainik Sangram. http://www.dailysangram.com/?post=364866-আইন-আদালতে-বাংলা-ভাষা-প্ৰচলনেৰ-সকল-প্ৰতিবন্ধকতা-দূৰীকৰণ-প্ৰসঙ্গ.

(bn ভাষাত)Prothom Alo. https://www.prothomalo.com/bangladesh/article/772294.

"আৰ্কাইভ কপি" (bn ভাষাত). Bhorer Kagoj. Archived from the original on 22 April 2019. https://web.archive.org/web/20190422111105/http://www.bhorerkagoj.com/print-edition/2015/02/21/20042.php.

(bn ভাষাত)Daily Inqilab. https://www.dailyinqilab.com/article/187952/%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%82%E0%A6%B2%E0%A6%BE-%E0%A6%AD%E0%A6%BE%E0%A6%B7%E0%A6%BE-%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%9A%E0%A6%B2%E0%A6%A8-%E0%A6%86%E0%A6%87%E0%A6%A8-%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%B8%E0%A7%8D%E0%A6%A4%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A7%9F%E0%A6%A8-%E0%A6%95%E0%A6%B0%E0%A6%A4%E0%A7%87-%E0%A6%B9%E0%A6%AC%E0%A7%87.

"আৰ্কাইভ কপি" (bn ভাষাত). The Daily Ittefaq. Archived from the original on 22 April 2019. https://web.archive.org/web/20190422111107/https://archive1.ittefaq.com.bd/print-edition/pathok-ovimot/2015/03/28/40037.html.

"আৰ্কাইভ কপি". Prothom Alo. Archived from the original on 10 December 2013. https://web.archive.org/web/20131210131038/http://archive.prothom-alo.com/detail/date/2012-02-24/news/227217.

"Bangla yet to be used in judicial work". The Independent (Dhaka). http://www.theindependentbd.com/printversion/details/34714.

(bn ভাষাত)Jaijaidin. http://www.jaijaidinbd.com/feature/law-and-justice/37309/%E0%A6%86%E0%A6%87%E0%A6%A8-%E0%A6%95%E0%A6%AE%E0%A6%BF%E0%A6%B6%E0%A6%A8%E0%A7%87%E0%A6%B0-%E0%A6%B8%E0%A7%81%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A6%BF%E0%A6%B6.

[7] "Linguistic rights - Rhetoric v Reality" (en ভাষাত). The Daily Star. 2015-02-17. https://www.thedailystar.net/law-our-rights/linguistic-rights-rhetoric-v-reality-2378.

[8] (bn ভাষাত)Bonik Barta. http://bonikbarta.net/bangla/fbs/2016-02-21/67017/.

[9] (bn ভাষাত)Prothom Alo. https://www.prothomalo.com/home/article/152434/%E0%A6%86%E0%A6%87%E0%A6%A8-%E0%A6%86%E0%A6%9B%E0%A7%87-%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A7%9F%E0%A7%8B%E0%A6%97-%E0%A6%A8%E0%A7%87%E0%A6%87.

[10] (bn ভাষাত)Jugantor. https://www.jugantor.com/todays-paper/window/21709//print.

[11] (bn ভাষাত)Dainik Sangram. http://www.dailysangram.com/?post=364866-আইন-আদালতে-বাংলা-ভাষা-প্ৰচলনেৰ-সকল-প্ৰতিবন্ধকতা-দূৰীকৰণ-প্ৰসঙ্গ.

[12] (bn ভাষাত)Prothom Alo. https://www.prothomalo.com/bangladesh/article/772294.

[13] "আৰ্কাইভ কপি" (bn ভাষাত). Bhorer Kagoj. Archived from the original on 22 April 2019. https://web.archive.org/web/20190422111105/http://www.bhorerkagoj.com/print-edition/2015/02/21/20042.php.

[14] (bn ভাষাত)Daily Inqilab. https://www.dailyinqilab.com/article/187952/%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%82%E0%A6%B2%E0%A6%BE-%E0%A6%AD%E0%A6%BE%E0%A6%B7%E0%A6%BE-%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%9A%E0%A6%B2%E0%A6%A8-%E0%A6%86%E0%A6%87%E0%A6%A8-%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%B8%E0%A7%8D%E0%A6%A4%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A7%9F%E0%A6%A8-%E0%A6%95%E0%A6%B0%E0%A6%A4%E0%A7%87-%E0%A6%B9%E0%A6%AC%E0%A7%87.

[15] "আৰ্কাইভ কপি" (bn ভাষাত). The Daily Ittefaq. Archived from the original on 22 April 2019. https://web.archive.org/web/20190422111107/https://archive1.ittefaq.com.bd/print-edition/pathok-ovimot/2015/03/28/40037.html.

[16] "আৰ্কাইভ কপি". Prothom Alo. Archived from the original on 10 December 2013. https://web.archive.org/web/20131210131038/http://archive.prothom-alo.com/detail/date/2012-02-24/news/227217.

[17] "Bangla yet to be used in judicial work". The Independent (Dhaka). http://www.theindependentbd.com/printversion/details/34714.

[18] (bn ভাষাত)Jaijaidin. http://www.jaijaidinbd.com/feature/law-and-justice/37309/%E0%A6%86%E0%A6%87%E0%A6%A8-%E0%A6%95%E0%A6%AE%E0%A6%BF%E0%A6%B6%E0%A6%A8%E0%A7%87%E0%A6%B0-%E0%A6%B8%E0%A7%81%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A6%BF%E0%A6%B6.

[7] bdnews24.com. 2019-02-21. https://bangla.bdnews24.com/bangladesh/article1595479.bdnews.

[:0-8] 8.0 ^8.1 Rahman, Muhammad Habibur (2014). "Bangla Bhashar Sangram Ekhono Asamapto" (bn ভাষাত). Prothome Matribhasha Parobhasha Porey (2nd সম্পাদনা). প্ৰকাশক Dhaka: The University Press Limited. পৃষ্ঠা. 51–52. ISBN 978-984-506-181-0.

[9] "Chief Justice Hasan Foez Siddique sworn in" (en ভাষাত). The Daily Star. 2021-12-31. https://www.thedailystar.net/news/bangladesh/news/chief-justice-hasan-foez-siddique-sworn-2929536.

[10] "2 HC judges promoted to SC Appellate Division". The Daily Star. 2 September 2020. https://www.thedailystar.net/country/news/2-hc-judges-promoted-sc-appellate-division-1954905.

[4HC-11] 11.0 ^11.1 "4 HC judges elevated to Appellate Division of SC" (en ভাষাত). The Daily Star. 2022-01-09. https://www.thedailystar.net/news/bangladesh/governance/news/4-hc-judges-elevated-appellate-division-sc-2935431.

[12] "4 HC judges to be sworn in today". The Daily Star. 15 October 2012. http://www.thedailystar.net/newDesign/news-details.php?nid=253888.

[13] "Jobs of 4 HC judges regularised". The Daily Star. 10 December 2012. http://www.thedailystar.net/newDesign/news-details.php?nid=260616.

[14] "4 new Justices sworn in". banglanews24.com. Archived from the original on 17 January 2013. https://archive.ph/20130117160116/http://www.banglanews24.com/English/detailsnews.php?nssl=58f8c46640e1a2ba4057a3b8873b4ca9&nttl=2012121059432.

[15] "News in Brief". The Daily Star. 8 October 2013. http://www.thedailystar.net/beta2/news/news-in-brief-334/.

[16] "HC judges sworn in". bdnews24.com. 7 October 2013. Archived from the original on 3 June 2021. https://web.archive.org/web/20210603141234/https://bdnews24.com/bangladesh/2013/10/07/ten-hc-judges-sworn-in.

[17] "5 addl HC judges sworn in". The Daily Star. 12 June 2014. http://www.thedailystar.net/5-addl-hc-judges-sworn-in-28242.

[18] "Justice Manik tasked with criminal cases". The Daily Star. 15 June 2012. http://www.thedailystar.net/newDesign/news-details.php?nid=238368.

[19] "Newly appointed HC judges take oath". The Daily Star. 6 August 2013. http://www.thedailystar.net/beta2/news/newly-appointed-hc-judges-take-oath/.

[20] "10 HC judges sworn in". The Daily Star. 13 February 2015. http://thedailystar.net/10-hc-judges-sworn-in-64598.

[21] (bn ভাষাত)bdnews24.com. 8 February 2017. https://bangla.bdnews24.com/bangladesh/article1285265.bdnews.

[22] "18 additional HC judges appointed". New Age. 31 May 2018. http://www.newagebd.net/article/42513/18-additional-hc-judges-appointed.

[23] "18 HC judges sworn in". The Daily Star. 30 May 2020. https://www.thedailystar.net/city/news/18-hc-judges-sworn-1906624.

[24] "Nine new HC judges appointed". The Daily Star. 21 October 2019. https://www.thedailystar.net/backpage/news/nine-new-hc-judges-appointed-1816462.

[25] "Bangladesh Judge Fired for Graft" (en ভাষাত). Arab News. 2004-04-21. https://www.arabnews.com/node/248019.

[26] "Oath of 2 angers pro-BNP lawyers". The Daily Star. 5 November 2010. http://www.thedailystar.net/newDesign/news-details.php?nid=161341.

[27] "CJ-hopeful Nayeem resigns". The Daily Star. 13 May 2011. http://www.thedailystar.net/newDesign/news-details.php?nid=185465.

[thedailystar.net-28] "Remove Justice Nizamul from HC". The Daily Star. 31 December 2012. http://www.thedailystar.net/newDesign/news-details.php?nid=263292.

[thedailystar.net1-29] "Pro-BNP, Jamaat lawyers oppose president's move". The Daily Star. 27 February 2013. http://www.thedailystar.net/newDesign/news-details.php?nid=270667.

[30] "Legal notice served on govt". The Independent (Dhaka). 7 July 2014. http://theindependentbd.com/index.php?option=com_content&view=article&id=221939:legal-notice-served-on-govt&catid=132:backpage&Itemid=122.

[31] "President's office receives Justice Sinha's resignation". bdnews24.com. https://bdnews24.com/bangladesh/2017/11/11/president-s-office-receives-justice-sinha-s-resignation.

[32] "Bangladesh's ex-chief justice sentenced to 11 years in jail for money laundering". Anadolu Agency. https://www.aa.com.tr/en/asia-pacific/bangladesh-s-ex-chief-justice-sentenced-to-11-years-in-jail-for-money-laundering/2416337.

[33] "The Daily Star Web Edition Vol. 4 Num 241". The Daily Star. Archived from the original on 3 November 2018. https://web.archive.org/web/20181103091839/http://archive.thedailystar.net/2004/01/28/d4012801022.htm.

[34] "The Daily Star Web Edition Vol. 5 Num 194". The Daily Star. Archived from the original on 3 November 2018. https://web.archive.org/web/20181103091845/http://archive.thedailystar.net/2004/12/09/d4120901099.htm.

[35] "Justice Manik and image of judiciary" (en ভাষাত). The Daily Star. 2015-09-21. https://www.thedailystar.net/frontpage/justice-manik-and-image-judiciary-146344.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

কৰ্তৃপক্ষ নিয়ন্ত্ৰণ
সাধাৰণ	Integrated Authority File (Germany) ISNI 1 VIAF 1 2 WorldCat (via VIAF)
ৰাষ্ট্ৰীয় পুথিভঁৰাল	United States Australia
বৈজ্ঞানিক ডাটাবেচ	CiNii (Japan)
অন্যান্য	Faceted Application of Subject Terminology Trove (Australia) 1