ভাৰতত মহিলাৰ ভোটাধিকাৰ আন্দোলন
ভাৰতত মহিলাৰ ভোটাধিকাৰ আন্দোলন (ইংৰাজী: Women's suffrage movement in India)-এ ব্ৰিটিছ শাসনৰ অধীনত ঔপনিৱেশিক ভাৰতত ভাৰতীয় মহিলাৰ ৰাজনৈতিক ভোটাধিকাৰৰ অধিকাৰৰ বাবে যুঁজিছিল। ভোটাধিকাৰৰ বাহিৰেও এই আন্দোলনে ঔপনিৱেশিক যুগত নাৰীৰ পক্ষত থিয় দিয়া আৰু কাৰ্যভাৰ গ্ৰহণ কৰাৰ অধিকাৰৰ বাবে যুঁজি আছিল। ১৯১৮ চনত যেতিয়া ব্ৰিটেইনে মহিলা সম্পত্তিধাৰীক সীমিত ভোটাধিকাৰ প্ৰদান কৰিছিল, তেতিয়া সাম্ৰাজ্যৰ অন্যান্য অঞ্চলৰ ব্ৰিটিছ নাগৰিকৰ ক্ষেত্ৰত এই আইন প্ৰযোজ্য নাছিল। ভাৰতীয় ভোটদানৰ নিয়মৰ মূল্যায়নৰ বাবে ব্ৰিটিছ আয়োগত মহিলা আৰু পুৰুষে আবেদন দাখিল কৰাৰ পিছতো মণ্টাগু–চেলমছফৰ্ড সংস্কাৰত মহিলাৰ দাবীক আওকাণ কৰা হৈছিল। ১৯১৯ চনত ভোটাধিকাৰীসকলে ভাৰতৰ কাৰ্যালয় আৰু হাউছ অৱ লৰ্ডছ এণ্ড কমনছৰ যুটীয়া নিৰ্বাচিত সমিতিৰ সন্মুখত ভোটাধিকাৰীসকলে ভোটদানৰ বাবে মহিলাসকলক সমৰ্থন কৰাৰ ইংগিত দিয়া আবেগিক আবেদন আৰু প্ৰতিবেদন দাখিল কৰে, যিয়ে চাউথব’ৰ’ ফ্ৰেঞ্চাইজিৰ নিৰ্বাচনী নিয়ন্ত্ৰণ সংস্কাৰ চূড়ান্ত কৰিবলৈ বৈঠকত মিলিত হৈছিল। যদিও তেওঁলোকক ভোটাধিকাৰ দিয়া হোৱা নাছিল, নিৰ্বাচনত থিয় দিয়াৰ অধিকাৰো দিয়া হোৱা নাছিল, ভাৰত চৰকাৰৰ আইন ১৯১৯ য়ে প্ৰাদেশিক পৰিষদসমূহক মহিলাসকলে ভোটদান কৰিব পাৰে নেকি সেইটো নিৰ্ধাৰণ কৰিবলৈ অনুমতি দিছিল, যদিহে তেওঁলোকে সম্পত্তি, আয় বা শিক্ষাৰ স্তৰ অতিক্ৰম কৰে।
১৯১৯ চনৰ পৰা ১৯২৯ চনৰ ভিতৰত ব্ৰিটিছ প্ৰদেশৰ সকলোবোৰৰ লগতে প্ৰায়বোৰ প্ৰিন্সলি ৰাজ্যই মহিলাসকলক ভোটাধিকাৰ প্ৰদান কৰিছিল আৰু কিছুমান ক্ষেত্ৰত স্থানীয় নিৰ্বাচনত থিয় দিয়াৰ অনুমতি দিছিল। ১৯১৯ চনত মাদ্ৰাজ চহৰত প্ৰথমবাৰৰ বাবে মহিলাই জয় লাভ কৰে, তাৰ পিছত ১৯২০ চনত ট্ৰেভাংকুৰ ৰাজ্য আৰু ঝালাৱাৰ ৰাজ্য আৰু ১৯২১ চনত ব্ৰিটিছ প্ৰদেশত মাদ্ৰাজ ৰাষ্ট্ৰপতি আৰু বম্বে ৰাষ্ট্ৰপতি পদত জয়লাভ কৰে। ৰাজকোট ৰাজ্যই ১৯২৩ চনত মহিলাক সম্পূৰ্ণ সৰ্বজনীন ভোটাধিকাৰ প্ৰদান কৰে আৰু সেই বছৰতে ভাৰতৰ বিধান পৰিষদত কাৰ্যনিৰ্বাহ কৰা প্ৰথম দুগৰাকী মহিলাক নিৰ্বাচিত কৰে। ১৯২৪ চনত মুদ্দিমান কমিটীয়ে আৰু অধিক অধ্যয়ন চলাই ব্ৰিটিছ সংসদে মহিলাসকলক নিৰ্বাচনত থিয় দিবলৈ অনুমতি দিবলৈ পৰামৰ্শ দিয়ে, যাৰ ফলত ১৯২৬ চনত ভোটাধিকাৰৰ ওপৰত সংস্কাৰৰ সৃষ্টি হয়। ১৯২৭ চনত নতুন ভাৰত আইন প্ৰস্তুত কৰিবলৈ চাইমন কমিছন নিযুক্তি দিয়া হয়। আয়োগত কোনো ভাৰতীয় নথকাৰ বাবে জাতীয়তাবাদীসকলে তেওঁলোকৰ অধিৱেশন বৰ্জন কৰাৰ পৰামৰ্শ দিছিল। ইয়াৰ ফলত মহিলা গোটসমূহৰ মাজত বিভাজনৰ সৃষ্টি হৈছিল, যিয়ে এফালে সৰ্বজনীন ভোটাধিকাৰৰ পক্ষত আৰু আনফালে শৈক্ষিক আৰু অৰ্থনৈতিক মাপকাঠীৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি সীমিত ভোটাধিকাৰ বজাই ৰখাৰ পক্ষত একত্ৰিত হৈছিল।
আয়োগে ফ্ৰেঞ্চাইজি বৃদ্ধিৰ বিষয়ে আলোচনা কৰিবলৈ ঘূৰণীয়া মেজমেল অনুষ্ঠিত কৰাৰ পৰামৰ্শ দিয়ে। মহিলাসকলৰ পৰা সীমিত ইনপুট লৈ তিনিখন ঘূৰণীয়া মেজমেলৰ প্ৰতিবেদনখন ব্ৰিটিছ সংসদৰ যুটীয়া সমিতিলৈ প্ৰেৰণ কৰা হয় য’ত ভোটদানৰ বয়স ২১ বছৰলৈ হ্ৰাস কৰাৰ পৰামৰ্শ দিয়া হয়, কিন্তু সম্পত্তি আৰু সাক্ষৰতাৰ নিষেধাজ্ঞা ৰখাৰ লগতে মহিলাৰ যোগ্যতা তেওঁলোকৰ বৈবাহিক অৱস্থাৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি লোৱাৰ পৰামৰ্শ দিয়া হয়। ইয়াৰ উপৰিও প্ৰাদেশিক বিধায়িনী দলত মহিলা আৰু জনগোষ্ঠীৰ বাবে বিশেষ কোটা প্ৰদান কৰা হৈছিল। এই বিধানসমূহ ভাৰত চৰকাৰ আইন ১৯৩৫ত অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছিল। যদিও ইয়াৰ দ্বাৰা নিৰ্বাচনৰ যোগ্যতা বৃদ্ধি কৰা হৈছিল, তথাপিও এই আইনখনে ভাৰতৰ মাত্ৰ ২.৫% মহিলাকহে ভোটদানৰ অনুমতি দিছিল। ভোটাধিকাৰ সম্প্ৰসাৰণৰ বাবে পৰৱৰ্তী সকলো পদক্ষেপ জাতীয়তাবাদী আন্দোলনৰ সৈতে জড়িত আছিল, যিয়ে নাৰীৰ বিষয়তকৈ স্বাধীনতাক অধিক অগ্ৰাধিকাৰ হিচাপে গণ্য কৰিছিল। ১৯৪৬ চনত যেতিয়া ভাৰতৰ সংবিধান সভা নিৰ্বাচিত হৈছিল তেতিয়া ১৫খন আসন মহিলাৰ হাতলৈ গৈছিল। তেওঁলোকে নতুন সংবিধানৰ খচৰা প্ৰস্তুত কৰাত সহায় কৰে আৰু ১৯৪৭ চনৰ এপ্ৰিল মাহত বিধানসভাই সৰ্বজনীন ভোটাধিকাৰৰ প্ৰদানত সন্মতি দিয়ে। জুলাই মাহত নিৰ্বাচনৰ ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰা হয়, আগষ্ট মাহত ভাৰতে ব্ৰিটেইনৰ পৰা স্বাধীনতা লাভ কৰে আৰু ১৯৪৮ চনৰ আৰম্ভণিতে ভোটাৰ তালিকা প্ৰস্তুত কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰে। ফ্ৰেঞ্চাইজি আৰু নিৰ্বাচনৰ চূড়ান্ত বিধানসমূহ ১৯৪৯ চনৰ জুন মাহত সংবিধানৰ খচৰাত অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হয় আৰু ১৯৫০ চনৰ ২৬ জানুৱাৰীত কাৰ্যকৰী হয় অৰ্থাৎ ভাৰতৰ সংবিধান বলবৎ কৰাৰ তাৰিখত।
প্ৰেক্ষাপট
[সম্পাদনা কৰক]১৮৯০ চনত ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছ প্ৰতিষ্ঠা হোৱাৰ লগে লগে ভাৰতত জাতীয়তাবাদৰ সৃষ্টি হয়।[1] প্ৰথম বিশ্বযুদ্ধৰ আগমন আৰু অপপ্ৰচাৰৰ সুবাদত 'আত্মনিয়ন্ত্ৰণ'ৰ দৰে শব্দৰ ব্যৱহাৰে মধ্যবিত্তীয় ভাৰতীয়সকলৰ মাজত আশাৰ সৃষ্টি কৰিছিল যে পৰিৱৰ্তন আগতীয়াকৈ আহিব।[2] ইংৰাজী শিক্ষিত অভিজাত শ্ৰেণীৰ বাবে, যিসকল প্ৰধানকৈ নগৰীয়া হৈ পৰিছিল আৰু পেছাদাৰী আয়ৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল আছিল, ব্ৰিটিছ শাসন উপকাৰী আছিল,[3] কিন্তু তেওঁলোকে এইটোও স্বীকাৰ কৰিছিল যে তেওঁলোকৰ পত্নীৰ ওপৰত নিষেধাজ্ঞাই তেওঁলোকৰ নিজৰ কেৰিয়াৰত প্ৰভাৱ পেলায়। মহিলাসকলক একাষৰীয়া কৰি ৰখাৰ প্ৰথাৰ অৰ্থ আছিল যে তেওঁলোকে স্বামীৰ উন্নতিৰ বাবে নিজৰ সন্তানক শিক্ষা দিব পৰা নাছিল বা পৰিচাৰিকা বা সহায়কাৰী হিচাপে কাম কৰিব পৰা নাছিল।[4]
১৯ শতিকাৰ পৰা সংস্কাৰ কাৰ্যসূচীত অংশগ্ৰহণ কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰা ভাৰতীয় মহিলাসকলেও পৰিৱৰ্তনৰ সম্ভাৱনা দেখিছিল। তেওঁলোকে নিজৰ প্ৰচেষ্টাক ৰাজনৈতিক অধিকাৰ আৰু বিশেষকৈ ভোটাধিকাৰৰ দাবীলৈ বৃদ্ধি কৰিলে। ভাৰতীয় জাতীয়তাবাদীসকলৰ সৈতে জড়িত হৈ ভাৰতীয় নাৰীবাদীসকলে ব্ৰিটিছ ভোটাধিকাৰবাদীসকলৰ পৰা সমৰ্থন বিচৰাৰ লগতে নিজৰ স্বায়ত্তশাসন বিচাৰিছিল,[5] যিয়ে নাৰীৰ পৰা এক ঐক্যবদ্ধ পৰিচয় বা দাবীৰ গোটৰ বিকাশত বাধা দিছিল।[6] ভাৰতৰ বিদেশ সচিব অষ্টেন চেম্বাৰলেনে ভাৰতত ব্ৰিটেইনৰ ক্ষমতা শিথিল কৰাৰ বিৰোধিতা কৰিছিল আৰু ভাৰতীয় ৰাজকুমাৰৰ পৰামৰ্শৰ বাবে আনকি মধ্যমীয়া প্ৰস্তাৱকো সমৰ্থন কৰাসকলক ব্ৰিটিছ ৰাজৰ কাম-কাজত "হস্তক্ষেপকাৰী" বুলি অভিযোগ কৰিছিল।[7] ১৯১৭ চনত যেতিয়া তেওঁক ক্ষমতাচ্যুত কৰা হয়, তেতিয়া তেওঁৰ সলনি এডউইন মণ্টাগুৱে ভাৰতৰ ভাইচৰয় লৰ্ড চেলমছফৰ্ডৰ সৈতে ব্ৰিটিছ ক্ষমতাৰ সীমিত ৰাজনৈতিক বিভাজনৰ বাবে আলোচনাৰ আয়োজন কৰিবলৈ অনুমোদন লাভ কৰে।[8][9]
তথ্যসূত্ৰ
[সম্পাদনা কৰক]- ↑ Copland 2002, পৃষ্ঠা. 27.
- ↑ Copland 2002, পৃষ্ঠা. 34.
- ↑ Southard 1993, পৃষ্ঠা. 399–400.
- ↑ Southard 1993, পৃষ্ঠা. 400.
- ↑ Burton 2016.
- ↑ Fletcher, Levine & Mayhall 2012, পৃষ্ঠা. 225.
- ↑ Copland 2002, পৃষ্ঠা. 35–36.
- ↑ Copland 2002, পৃষ্ঠা. 37.
- ↑ Forbes 2004, পৃষ্ঠা. 92.
সহায়ক তথ্য
[সম্পাদনা কৰক]- Ansari, Sarah; Gould, William (2019). Boundaries of Belonging: Localities, Citizenship and Rights in India and Pakistan. প্ৰকাশক Cambridge, UK: Cambridge University Press. ISBN 978-1-107-19605-6. https://books.google.com/books?id=sJCuDwAAQBAJ&pg=PA201.
- Bennett, Stanley Reed, ed (1922). "The Woman Suffrage Movement". The Indian Year Book. প্ৰকাশক London: Coleman & Co., Ltd.. পৃষ্ঠা. 533–536. OCLC 4347383. https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.86196.
- Bennett, Stanley Reed, ed (1924). "The Woman Suffrage Movement". The Indian Year Book. প্ৰকাশক London: Coleman & Co., Ltd.. পৃষ্ঠা. 409–411. OCLC 4347383. https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.852.
- Bennett, Stanley Reed; Low, Francis, eds (1936). "The Woman Suffrage Movement". The Indian Year Book. প্ৰকাশক London: Coleman & Co., Ltd.. পৃষ্ঠা. 620–622. OCLC 4347383. https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.83759.
- Bhardwaj, Deeksha (2 February 2019). "Rajkumari Amrit Kaur, the Princess Who Was Gandhi's Secretary & India's First Health Minister". The Print (New Delhi, India). https://theprint.in/theprint-profile/rajkumari-amrit-kaur-the-princess-who-was-gandhis-secretary-indias-first-health-minister/186245/.
- Brijbhushan, Jamila (1976). Kamaladevi Chattopadhyaya: Portrait of a Rebel. প্ৰকাশক New Delhi, India: Abhinav Publications. ISBN 978-81-7017-033-4. https://books.google.com/books?id=BIesPzzLIuUC&pg=PA30.