আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সম্পৰ্কত নাৰীবাদ
আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় ৰাজনীতিৰ শৈক্ষিক অধ্যয়নত লিংগ চিন্তা আনিবলৈ চেষ্টা কৰা, বিশ্ব ৰাজনীতি আৰু সামগ্ৰিকভাৱে আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সম্পৰ্কক ভালদৰে বুজিবলৈ নাৰীবাদী তত্ত্ব আৰু কেতিয়াবা বিবিধ তত্ত্ব ব্যৱহাৰ কৰা পণ্ডিত-গৱেষকৰ ৰচনাক নাৰীবাদ বুলি কোৱা হয়।
নাৰীবাদী আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সম্পৰ্ক তত্ত্ব (Feminist IR theory)[সম্পাদনা কৰক]
আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সম্পৰ্ক তত্ত্বৰ ক্ষেত্ৰত নাৰীবাদী দৃষ্টিভংগীক reflectivism নামেৰে জনাজাত তাত্ত্বিক দৃষ্টিভংগীৰ বহল শ্ৰেণীত গোট কৰা হয়, যিয়ে যুক্তিবাদী পছন্দ তত্ত্বৰ চৰ্তত ভিত্তি কৰি যুক্তিবাদী দৃষ্টিভংগীৰ প্ৰতি আনুগত্যশীল দৃষ্টিভংগীৰ পৰা বিচ্ছিন্নতাক প্ৰতিনিধিত্ব কৰে৷ প্ৰতিফলিতবাদী পদ্ধতিসমূহে গঠনবাদ, উত্তৰ-গাঁথনিবাদ আৰু উত্তৰ-ঔপনিৱেশিকতাবাদকো অন্তৰ্ভুক্ত কৰে৷ তত্ত্বই ৰাষ্ট্ৰৰ পৰিচয় আৰু স্বাৰ্থক অবিৰতভাৱে প্ৰবাহিত বুলি গণ্য কৰে যাতে নীতি আৰু পৰিচয়ে নীতি গঠনত বস্তুগত স্বাৰ্থৰ দৰেই ভূমিকা পালন কৰে।[1] নাৰীবাদী আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সম্পৰ্ক তত্ত্বৰ অন্যতম প্ৰভাৱশালী ৰচনা হৈছে: চিন্থিয়া এনলোৰ বেনানাছ, বিচ, এণ্ড বেছ (পাণ্ডোৰা প্ৰেছ ১৯৯০)। এই গ্ৰন্থখনে আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় ৰাজনীতিত মহিলাসকলে লোৱা বহুতো ভিন্ন ভূমিকাৰ তালিকা প্ৰস্তুত কৰিব বিচাৰিছিল৷ তাৰ ভিতৰত আছিল বাগিচা খণ্ডৰ শ্ৰমিক, কূটনৈতিক পত্নী, সামৰিক ঘাটিত যৌনকৰ্মী আদি হিচাপে নাৰীৰ দৃষ্টিভংগীৰে গ্ৰহণ কৰা আন্তৰ্জাতিক ৰাজনীতি৷
নাৰীবাদী আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সম্পৰ্ক তত্ত্বৰ অন্তৰ্গত আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় ৰাজনীতিয়ে পুৰুষ আৰু মহিলা উভয়ৰে ওপৰত কেনে প্ৰভাৱ পেলায়-সেয়া পৰ্যবেক্ষণ কৰে৷ তত্ত্বৰ শাখাৰ ভিতৰত ব্যৱহাৰ কৰা মূল ধাৰণাসমূহ (যেনে: যুদ্ধ, নিৰাপত্তা আদি) নিজেই কেনেকৈ লিংগভিত্তিক-সেই বিষয়েও নাৰীবাদী তত্ত্বই বিশ্লেষণ কৰে। নাৰীবাদী আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সম্পৰ্ক তত্ত্বই কেৱল ৰাষ্ট্ৰ, যুদ্ধ, কূটনীতি আৰু নিৰাপত্তাৰ ওপৰত আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সম্পৰ্কৰ পৰম্পৰাগত মনোনিৱেশৰ প্ৰতি নিজকে চিন্তিত কৰাই নহয়, নাৰীবাদী আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সম্পৰ্ক তত্ত্বৰ পণ্ডিতসকলে বৰ্তমানৰ বিশ্ব ৰাজনৈতিক অৰ্থনীতিক লিংগে কেনেদৰে গঢ় দিয়ে, সেই বিষয়েও গুৰুত্ব আৰোপ কৰিছে। এই অৰ্থত আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সম্পৰ্কত কাম কৰা নাৰীবাদী আৰু আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় ৰাজনৈতিক অৰ্থনীতি (Internation Relations Economics)ৰ ক্ষেত্ৰত কাম কৰা নাৰীবাদীসকলৰ মাজত কোনো স্পষ্ট বিভাজন নাই।
নাৰীবাদী আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সম্পৰ্কৰ উত্থান[সম্পাদনা কৰক]
নাৰীবাদী আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সম্পৰ্কৰ বহুলাংশে ১৯৮০ চনৰ শেষৰ ফালৰ পৰাই উত্থান ঘটিছিল। শীতল যুদ্ধৰ অন্ত আৰু নবৈৰ দশকৰ সময়ছোৱাত পৰম্পৰাগত আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সম্পৰ্কৰ তত্ত্বৰ পুনৰ্মূল্যায়নে আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সম্পৰ্কৰ লিংগ নিৰ্ধাৰণৰ বাবে এক স্থান মুকলি কৰি দিলে। যিহেতু নাৰীবাদী আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সম্পৰ্ক সমালোচনাত্মক প্ৰকল্পৰ সৈতে ব্যাপকভাৱে জড়িত, বেছিভাগ নাৰীবাদী পণ্ডিতে এই শাখাৰ ভিতৰত জ্ঞান নিৰ্মাণৰ ৰাজনীতিক সমস্যাত পৰিণত কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিছে৷ তাৰ বাবে তেওঁলোকৰ প্ৰায়ে উত্তৰ আধুনিকতাবাদ/উত্তৰগাঁথনিবাদৰ সৈতে জড়িত বিগঠনবাদৰ পদ্ধতি গ্ৰহণ কৰিছে। কিন্তু আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় নীতি সম্প্ৰদায়ৰ ভিতৰত (উদাহৰণস্বৰূপে: বিশ্ব বেংক আৰু ৰাষ্ট্ৰসংঘত) নাৰীবাদী আৰু নাৰীকেন্দ্ৰিক দৃষ্টিভংগীৰ ক্ৰমবৰ্ধমান প্ৰভাৱে নাৰীৰ বাবে সুযোগৰ সমতাৰ ওপৰত উদাৰ নাৰীবাদী গুৰুত্বৰ অধিক প্ৰতিফলন ঘটাইছে।
আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সম্পৰ্কত নাৰীবাদৰ সন্দৰ্ভত ক'বলৈ গ'লে প্ৰতিষ্ঠাপক নাৰীবাদী আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সম্পৰ্কৰ পণ্ডিতসকলৰ কিছুসংখ্যকে ৰাজনীতিত লিংগ বিষয়সমূহ চালে "নাৰীবাদী চেতনা" ব্যৱহাৰ কৰাৰ কথা উল্লেখ কৰে। চিন্থিয়া এনলোৰ প্ৰবন্ধ “লিংগ যথেষ্ট নহয়: নাৰীবাদী চেতনাৰ প্ৰয়োজনীয়তা”ত এনলোৱে বুজাইছে যে কেনেকৈ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সম্পৰ্কই যুদ্ধৰ আলোচনাত পুৰুষত্বক অন্তৰ্ভুক্ত কৰাটো প্ৰয়োজন-সেই সম্পৰ্কে দৃষ্টিপাত কৰা হৈছে৷ একে সময়তে নাৰী আৰু কিশোৰীক কেন্দ্ৰ কৰি থকা বিষয়সমূহৰ প্ৰতিও মনোযোগ দিয়া হৈছে।[2] তেনে কৰিবলৈ এনলোৱে আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সম্পৰ্কৰ পণ্ডিতসকলক বিষয়সমূহ ‘নাৰীবাদী চেতনা’ৰে চাবলৈ আহ্বান জনায়, যিয়ে শেষত পুৰুষত্ব আৰু নাৰীত্বৰ প্ৰতি সংবেদনশীল দৃষ্টিভংগী অন্তৰ্ভুক্ত কৰে।[2] এইদৰে নাৰীবাদী চেতনাই লিংগভিত্তিক দৃষ্টিৰ সৈতে মিলি আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সম্পৰ্কৰ শিক্ষাবিদসকলক বিশ্বজুৰি লিংগ সম্পৰ্কীয় বিষয়সমূহৰ গভীৰ প্ৰশংসা আৰু বুজাবুজিৰে আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় ৰাজনীতিৰ বিষয়ে আলোচনা কৰিবলৈ অনুমতি দিয়ে।
লিংগ আৰু যুদ্ধ[সম্পাদনা কৰক]
যুদ্ধৰ ওপৰত নাৰীবাদী পণ্ডিতৰ বহুখিনিৰ এটা বিশিষ্ট ভিত্তি হ’ল যুদ্ধৰ একমাত্ৰ কৰ্তা হিচাপে পুৰুষক কেনেকৈ দেখা যায় তাৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰা। আনহাতে নাৰীক সাধাৰণতে সমগ্ৰ সংঘাত আৰু সংঘাত সমাধানৰ সময়ছোৱাত কাৰ্য কৰা বুলি ধাৰণা কৰা হয়। স্বাতী পৰাশৰে দৃঢ়তাৰে কোৱাৰ দৰে তেওঁলোকক “শোকগ্ৰস্ত বিধৱা আৰু মাতৃ, নিস্বাৰ্থ নাৰ্ছ আৰু যুদ্ধ-বিৰোধী কৰ্মী” হিচাপে নথিভুক্ত কৰা হৈছে। কিন্তু বাস্তৱিকতে সংঘাতৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি যুদ্ধত আৰু বিভিন্ন কাৰণত নাৰীয়ে বিভিন্ন ভূমিকা পালন কৰে। উল্লেখযোগ্য যে ঊনবিংশ শতিকাৰ মাজভাগৰ পৰাই মহিলাসকলে যুদ্ধত সক্ৰিয়ভাৱে অংশগ্ৰহণ কৰি আহিছে। যুদ্ধৰ পৰা নাৰীক নিৰ্মূল কৰাৰ এই প্ৰক্ৰিয়াটো আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় ক্ষেত্ৰত মহিলাসকলক এজেণ্ট হিচাপে বদনাম কৰিবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা এক আহিলা।.[3]বহু নাৰীবাদী পণ্ডিতৰ বাবে এটা কেন্দ্ৰবিন্দু হৈছে যুদ্ধৰ সময়ত গণ ধৰ্ষণ। এই পণ্ডিতসকলে বুজাব বিচাৰিব যে যুদ্ধকালীন যৌন হিংসা সমগ্ৰ ইতিহাস আৰু আজিৰ দিনত কিয় ইমান প্ৰচলিত। কিছুমান পণ্ডিতে ধৰ্ষণক অস্ত্ৰ হিচাপে বা যুদ্ধৰ সময়ত সৈনিকৰ পুৰস্কাৰ হিচাপে ধৰ্ষণৰ ব্যাখ্যা আগবঢ়ায়৷ আন কিছুমানে সামাজিক সংযম আঁতৰ হ'লে যৌন হিংসাক এক অনিবাৰ্য পৰিণতি হিচাপে লয়।[4] নাৰীবাদী পণ্ডিতসকলে যুদ্ধৰ গভীৰ অধ্যয়নত ব্যৰ্থ হোৱাৰ বাবে মূলসুঁতিৰ আন্ত:ৰাষ্ট্ৰীয় সম্পৰ্ক তত্ত্ব আৰু আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সম্পৰ্কৰ ক্ষেত্ৰখনকো সমালোচনা কৰিছে।[5]
তথ্যসূত্ৰ[সম্পাদনা কৰক]
- ↑ Collins, Adam (2016). Contemporary Security Studies. 4th ed. Oxford: Oxford University Press. আই.এচ.বি.এন. 9780198708315. pp. 448-449. "Glossary", entries for "rationalism" and "reflectivism".
- ↑ 2.0 2.1 Enloe, C. (2004), III "‘Gender’ is not enough: the need for a feminist consciousness". International Affairs, 80: 95–97. doi: 10.1111/j.1468-2346.2004.00370.x.
- ↑ Parashar, Swati (2015). Gender Matters in Global Politics: A Feminist Introduction to International Relations. প্ৰকাশক New York: Routledge. পৃষ্ঠা. 99–109. ISBN 978-0-415-71521-8.
- ↑ Pankhurst, Donna (2015). Gender Matters in Global Politics: A Feminist Introduction to International Relations. প্ৰকাশক New York: Routledge. পৃষ্ঠা. 159–169. ISBN 978-0-415-71521-8.
- ↑ Barkawi, Tarak (2011-03-22). "From War to Security: Security Studies, the Wider Agenda and the Fate of the Study of War". Millennium: Journal of International Studies খণ্ড 39 (3): 701–716. doi:10.1177/0305829811400656. ISSN 0305-8298. http://dx.doi.org/10.1177/0305829811400656.