বাঘা যতীন

বাঘা যতীন ইংৰাজী: Bagha Jatinৰ শৈশৱৰ নাম আছিল যতীন্দ্ৰনাথ মুখাৰ্জী (যতীন্দ্ৰনাথ মুখোপাধ্যায়)। তেওঁ ব্ৰিটিছ শাসনৰ বিৰুদ্ধে কৰ্মৰত এজন দাৰ্শনিক বিপ্লৱী আছিল। তেওঁ যুগান্তৰ পাৰ্টিৰ মুখ্য নেতা আছিল। বংগৰ বিপ্লৱীসকলৰ প্ৰধান সংগঠন আছিল যুগান্তৰ পাৰ্টি।

প্ৰাৰম্ভিক জীৱন

১৮৭৯ চনৰ ৭ ডিচেম্বৰত বাংলাদেশৰ খুলনা ডিভিজনৰ অবিভক্ত নদিয়া জিলাৰ সেই সময়ত থকা কুষ্টিয়া নামৰ এখন গাওঁ কায়গ্ৰামৰ শৰতশশী আৰু উমেশচন্দ্ৰ মুখাৰ্জীৰ ঘৰত যতীনৰ জন্ম হৈছিল। পাঁচ বছৰ বয়সত তেওঁৰ দেউতাকৰ মৃত্যু হৈছিল। সেয়ে মাকে তেওঁক অতি কষ্টেৰে ডাঙৰ-দীঘল কৰিছিল। ১৮ বছৰ বয়সত তেওঁ মেট্ৰিক পৰীক্ষাত উত্তীৰ্ণ হয় আৰু পৰিয়ালটোৰ পোহপাল তথা জীৱিকা অৰ্জনৰ বাবে ষ্টেনোগ্ৰাফী শিকি কলিকতা বিশ্ববিদ্যালয়ত যোগদান কৰে। তেওঁ সৰুৰে পৰা বৰ পৰাক্ৰমী আছিল। জনশ্ৰুতি অনুসৰি ২৭ বছৰ বয়সত অৰণ্যৰ মাজেৰে খোজ কাঢ়ি থাকোঁতে তেওঁ এটা বাঘৰ (ৰয়েল বেংগল টাইগাৰ) মুখামুখি হৈছিল। সি বাঘটোক নিজে হত্যা কৰিছিল। এই ঘটনাৰ পিছৰে পৰা যতীন্দ্ৰনাথ মুখাৰ্জীক "বাঘা যতীন" হিচাপে জনাজাত হয়।

কলকাতাৰ ছাত্ৰ জীৱন

বাঘা যতীনৰ প্ৰতিমূৰ্তি, বিডন ষ্ট্ৰীট, কলকাতা, পশ্চিম বংগ

১৮৯৫ চনত কৃষ্ণনগৰ এংলো-স্থানীয় বিদ্যালয়ৰ পৰা প্ৰৱেশিকা পৰীক্ষাত উত্তীৰ্ণ হোৱাৰ পিছত যতীনে ফাইন আৰ্টছ অধ্যয়ন কৰিবলৈ কলিকতা কেন্দ্ৰীয় মহাবিদ্যালয়ত (বৰ্তমান খুদিৰাম বসু মহাবিদ্যালয়)ত যোগদান কৰে। একে সময়তে তেওঁ শ্ৰীযুত এটকিনছনৰ সৈতে ষ্টেনো টাইপিংৰ পাঠ লৈছিল। এইটো এটা নতুন অৰ্হতা আছিল যিয়ে এটা আকাংক্ষিত কেৰিয়াৰৰ সম্ভাৱনা মুকলি কৰিছিল। অতি সোনকালেই তেওঁ স্বামী বিবেকানন্দক সাক্ষাৎ কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰে আৰু স্বামী বিবেকানন্দৰ সামাজিক চিন্তা, আৰু বিশেষকৈ ৰাজনৈতিকভাৱে স্বাধীন ভাৰতৰ প্ৰতি তেওঁৰ দৃষ্টিভংগী – মানৱতাৰ আধ্যাত্মিক প্ৰগতিৰ বাবে অপৰিহাৰ্য আদিয়ে যতীনৰ ওপৰত যথেষ্ট প্ৰভাৱ পেলাইছিল।

বিবাহ

১৯০০ চনত যতীনে কুষ্টিয়াৰ কুমাৰখালি উপজিলাৰ ইন্দুবালা বেনাৰ্জীক বিয়া কৰায়। তেওঁলোকৰ চাৰিটা সন্তান আছিল: অতীন্দ্ৰ (১৯০৩-১৯০৬), আশালতা (১৯০৭-১৯৭৬), তেজেন্দ্ৰ (১৯০৯-১৯৮৯), আৰু বীৰেন্দ্ৰ (১৯১৩-১৯৯১)। অতীন্দ্ৰৰ মৃত্যুত আক্ৰান্ত হৈ যতীনে তেওঁৰ পত্নী আৰু ভগ্নীৰ সৈতে তীৰ্থ ভ্ৰমণ কৰে। হৰিদ্বাৰৰ সন্ত ভোলাানন্দ গিৰিৰ পৰা দীক্ষা গ্ৰহণ কৰি তেওঁলোকৰ অভ্যন্তৰীণ শান্তি পুনৰুদ্ধাৰ কৰে। গুৰুৱে শিষ্য যতীনৰ বৈপ্লৱিক প্ৰতিশ্ৰুতিৰ বিষয়ে অৱগত হৈ পবিত্ৰ সম্পূৰ্ণ সমৰ্থন আগবঢ়াইছিল।

বিপ্লৱী কাম-কাজ

কেইবাটাও সূত্ৰই যতীনক ১৯০২ চনত অনুশীলন সমিতিৰ প্ৰতিষ্ঠাপক সকলৰ ভিতৰত আৰু জিলাসমূহত ইয়াৰ শাখা সৃষ্টিকৰাত অগ্ৰণী হিচাপে উল্লেখ কৰিছে। ডালিৰ প্ৰতিবেদন অনুসৰি: "১৯০০ চনত কলিকতাত এক গোপন সভা অনুষ্ঠিত হৈছিল। বৈঠকখনে চৰকাৰৰ বিষয়া আৰু সমৰ্থক সকলক হত্যা কৰাৰ উদ্দেশ্যৰে গোপন সমাজ আৰম্ভ কৰাৰ সংকল্প লয়।" ভৱভূষণ মিত্ৰৰ লিখিত টোকাত প্ৰথম সাক্ষাতৰ সময়ত যতীন্দ্ৰ নাথৰ সৈতে তেওঁৰ উপস্থিতি সঠিকভাৱে উল্লেখ কৰা হৈছে।

গোপন সমাজৰ সংগঠক

যতীনে বৰিন্দ্ৰ ঘোষৰ সৈতে দেওঘৰৰ ওচৰত এটা বোমাৰ কাৰখানা স্থাপন কৰিছিল, আনহাতে বাৰিনে কলিকতাৰ মাণিকতলাত একেটা কামেই কৰিব ধৰিছিল। ১৯০৮ চনৰ এপ্ৰিল মাহত শিলিগুৰি ৰেল ষ্টেচনত যতীনে কেপ্টেইন মাৰ্ফি আৰু লেঃ সোমৰভিলৰ নেতৃত্বত ইংৰাজ সামৰিক বিষয়াৰ এটা দলৰ সৈতে কাজিয়াত লিপ্ত হয়, যাৰ ফলত আইনী প্ৰক্ৰিয়া আৰম্ভ হয়, যাৰ বাবে সংবাদ মাধ্যমৰ দ্বাৰা ব্যাপকভাৱে চৰ্চালৈ আহে।

এক নতুন দৃষ্টিভংগী

যতীন মুখাৰ্জী আলিপুৰ বোমা গোচৰত জড়িত নাছিল। যতীনক ১৯১১ চনৰ ফেব্ৰুৱাৰীত আদালতত নিৰ্দোষী সাব্যস্ত কৰি মুক্তি দিয়া হৈছিল। লগে লগে তেওঁ সশস্ত্ৰ বিপ্লৱ স্থগিত ৰাখিলে। এই অচলাৱস্থাই যতীনৰ হিংসাৰ সম্পূৰ্ণ আধিপত্যক প্ৰতিষেধক হিচাপে প্ৰমাণিত কৰিছিল পিছৰ চৌৰী চৌৰা ঘটনাৰ বিপৰীতে। জাৰ্মান সিংহাসনৰ উত্তৰাধিকাৰী ৰাজকুমাৰৰ কলিকতা ভ্ৰমণৰ সময়ত যতীনে তেওঁক লগ ধৰি অস্ত্ৰ সৰবৰাহ সম্পৰ্কে প্ৰতিশ্ৰুতি লাভ কৰিছিল।

প্ৰথম বিশ্বযুদ্ধৰ সময়ত

প্ৰথম বিশ্বযুদ্ধ আৰম্ভ হোৱাৰ অলপ পিছতে ১৯১৪ চনৰ ছেপ্টেম্বৰত যুৰিখত এখন আন্তৰ্জাতিক ভাৰত পন্থী সমিতি গঠন কৰা হয়। অতি সোনকালেই এই সংস্থাই এক ডাঙৰ সংস্থালৈ ৰূপান্তৰিত হয়। বীৰেন্দ্ৰনাথ চট্টোপাধ্যায় ওৰফে চাট্টোৰ নেতৃত্বত বাৰ্লিন সমিতি বা ভাৰতীয় স্বাধীনতা সমিতি গঠন কৰা হয়। এই সমিতিয়ে জাৰ্মান চৰকাৰৰ পৰা সমৰ্থন লাভ কৰে আৰু এই সমিতিত গদাৰ পাৰ্টিৰ নেতাসহ বিদেশত বিশিষ্ট ভাৰতীয় বিপ্লৱী আছিল। গদাৰ পাৰ্টিৰ স্বাধীনতা সংগ্ৰামীসকলে জাৰ্মান চৰকাৰে প্ৰতিশ্ৰুতি দিয়া অস্ত্ৰ, গোলাবাৰুদ আৰু পুঁজিৰ সহায়ত প্ৰথম বিশ্বযুদ্ধৰ সময়ত ভাৰতৰ ভিতৰত প্ৰস্তাৱিত বিদ্ৰোহত যোগদান কৰিবলৈ ভাৰতলৈ ৰাওনা হ'বলৈ আৰম্ভ কৰিছিল। বাৰ্লিনৰ পৰামৰ্শ অনুসৰি, ৱাশ্বিংটনৰ ৰাষ্ট্ৰদূত বাৰ্ণষ্টৰ্ফে তেওঁৰ সামৰিক সংলগ্ন ভন পেপেনৰ সৈতে কেলিফৰ্ণিয়াৰ পৰা দূৰ প্ৰাচ্যহৈ বংগোপসাগৰৰ উপকূললৈ মালবাহী সামগ্ৰী প্ৰেৰণ কৰাৰ ব্যৱস্থা কৰিছিল। এই প্ৰচেষ্টাবোৰ যতীনৰ নেতৃত্বত থকা 'যুগান্তৰ' সংগঠনৰ সৈতে পোনপটীয়াকৈ সম্পৰ্কিত আছিল, বিশেষকৈ ইয়াৰ পৰিকল্পনা আৰু সশস্ত্ৰ বিদ্ৰোহ সংগঠিত কৰাত। ৰাস ববিহাৰী বসুৱে উত্তৰ প্ৰদেশ আৰু পঞ্জাৱত পৰিকল্পনাটো সম্পাদন কৰাৰ কাম গ্ৰহণ কৰিছিল। যতীনৰ দ্বাৰা পৰিচালিত কৰা এই আন্তৰ্জাতিক শৃংখলাটো জাৰ্মান প্লট, হিন্দু-জাৰ্মান ষড়যন্ত্ৰ বা জিমাৰমেন পৰিকল্পনা হিচাপে জনাজাত হৈছিল। যুগান্তৰে "টেক্সিকেব ডকাইতি" আৰু "নাও ডকাইতি" নামেৰে জনাজাত কেইবাটাও সশস্ত্ৰ ডকাইতি কৰি পুঁজি সংগ্ৰহ কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰিছিল। যতীনৰ লিখিত নিৰ্দেশনাৰ ফলত পিংগল আৰু কৰতাৰ সিং সৰভাই উত্তৰ ভাৰতত ৰাসবিহাৰীক লগ পাইছিল।

যতীনৰ মৃত্যু

কলিকতাৰ পৰা খবৰ আহিছিল যে আৰক্ষীয়ে এটাৰ পিছত এটাকৈ বিপ্লৱীসকলৰ কেন্দ্ৰত অনুসন্ধান কৰি আছে। উৰিষ্যাৰ বালাচোৰ কেন্দ্ৰ বিচাৰি পাবলৈ বেছি দেৰি হোৱা নাই। কিছুমানে দুভিগৰ পৰ্বতমালাৰ মাজেৰে লুকাই থকাৰ উপযোগিতাৰ বিষয়ে কোৱাত অনুমান কৰি যতীনে দৃঢ়তাৰে কয়, "আৰু পলায়ন নকৰিব। আমি যুঁজ দি মৰিম। দেশখন সাৰ পাব। "৭ ছেপ্টেম্বৰৰ নিশা যতীন মহলদীহাত থকা তেওঁৰ অস্থায়ী গোপন আস্তানালৈ উভতি আহে সহকৰ্মী চিত্তপ্ৰিয়া ৰয় চৌধুৰী, জ্যোতিষ চন্দ্ৰ পাল, মনোৰঞ্জন সেনগুপ্তা আৰু নিৰেন্দ্ৰনাথ দাসগুপ্তৰ সৈতে। ৮ ছেপ্টেম্বৰত গোটেই দিনটো গভীৰ অৰণ্যত কটাইছিল। নিশাটো খোজ কাঢ়ি যোৱাৰ পিছত, তেওঁ ৯ ছেপ্টেম্বৰৰ পুৱতি নিশা বালাচোৰৰ বুৰি বালাম নদীৰ উপকণ্ঠত উপস্থিত হৈছিল। তেওঁ নদীপাৰ হৈ যুদ্ধৰ বাবে উপযুক্ত শুকান পুখুৰীত আশ্ৰয় লৈছিল। ইয়াৰ বিপৰীতে, চাৰ্লছ টেগাৰ্ট, কমাণ্ডাৰ ৰাডাৰফৰ্ড, জিলা দণ্ডাধীশ কিলভে অসংখ্য সশস্ত্ৰ আৰক্ষী আৰু সামৰিক বাহিনীৰ সৈতে উপস্থিত হৈছিল। পৰীক্ষাটোৰ শেষৰফালে বাঘা যতীনৰ নেতৃত্বত মুঠ পাঁচজন লোকৰ হাতত মাউজাৰ পিষ্টল। আৰম্ভ হৈছিল আৰক্ষীৰ সৈতে গুলিয়াগুলি। চিত্তপ্ৰিয়া ৰয় চৌধুৰী আৰক্ষীৰ গুলীচালনাৰ ফলত ঘটনাস্থলীত শ্বহীদ হৈছিল। প্ৰত্যক্ষদৰ্শীয়ে স্বীকাৰ কৰিছে যে তেওঁলোকে এই যুদ্ধৰ এনে উদাহৰণ আগতে দেখা নাছিল। ১৯১৫ চনৰ ৯ ছেপ্টেম্বৰত সূৰ্যাস্তৰ সময়ত যুদ্ধৰ সমাপ্তি ঘটে। যতীনে পিছদিনা বালাচোৰ চৰকাৰী চিকিৎসালয়ত শেষ নিশ্বাস ত্যাগ কৰিছিল। তেতিয়াও ৰক্তক্ষৰণ হৈ আছিল। তেওঁ হাঁহিছিল আৰু কৈছিল:

"মোৰ শৰীৰত ইমান তেজ আছিল নেকি?" সৌভাগ্যক্ৰমে, মই প্ৰতিটো বিন্দু দেশ মাতৃৰ ভৰিত ৰাখিলোঁ। "