বালি

বালি (ইংৰাজী: Sand) মিহি মিহি খনিজ কণিকাৰে গঠিত এক দানাযুক্ত পদাৰ্থ। বালিৰ গঠন বিভিন্ন যদিও ইয়াৰ দানা আকাৰৰ দ্বাৰাহে চিনাক্ত কৰা হয়। বালিৰ দানাবোৰ শিলগুটিতকৈ সৰু আৰু পলিতকৈ মোটা। বালিয়ে মাটি বা মাটিৰ প্ৰকাৰৰ এটা গাঁথনিক শ্ৰেণীকো বুজাব পাৰে; যি ভৰৰ হিচাপত ৮৫ শতাংশতকৈ অধিক বালিৰ আকাৰ কণা থকা মাটি।^[2]

স্থানীয় শিলৰ উৎস আৰু পৰিস্থিতিৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি বালিৰ গঠন ভিন্ন হয়, কিন্তু অভ্যন্তৰীণ মহাদেশীয় পৰিৱেশ আৰু অ-গ্ৰীষ্মমণ্ডলীয় উপকূলীয় পৰিৱেশত বালিৰ আটাইতকৈ সাধাৰণ উপাদানটো হ’ল চিলিকা (চিলিকন ডাই অক্সাইড, বা SiO2), ই সাধাৰণতে কোৱাৰ্টছৰ আকাৰত থাকে।

দ্বিতীয় প্ৰকাৰৰ বালি হ’ল কেলচিয়াম কাৰ্বনেট, যেনে; এৰাগ’নাইট, যাৰ বেছিভাগেই যোৱা ৫০ কোটি বছৰত প্ৰবাল আৰু শ্বেলফিছৰ দৰে বিভিন্ন ধৰণৰ জীৱৰ দ্বাৰা সৃষ্টি হৈছে৷ উদাহৰণস্বৰূপে, কেৰিবিয়ানৰ দৰে লাখ লাখ বছৰ ধৰি পৰিৱেশ তন্ত্ৰত ৰিফে আধিপত্য বিস্তাৰ কৰি অহা অঞ্চলত ই বালিৰ প্ৰাথমিক ৰূপ হিচাপে দেখা যায়। কিছু কম পৰিমাণৰ বালিহে কেলচিয়াম ছালফেট, যেনে জিপচম আৰু চেলেনাইটৰ দ্বাৰা গঠিত হ’ব পাৰে, যিটো আমেৰিকাৰ হোৱাইট ছেণ্ডছ ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যান আৰু ছল্ট প্লেইনছ নেচনেল ৱাইল্ড লাইফ ৰিফিউজৰ দৰে ঠাইত পোৱা যায়।

বালি মানুহৰ সময়ৰ হিচাপত অ-নবীকৰণযোগ্য সম্পদ আৰু কংক্ৰিট নিৰ্মাণৰ বাবে উপযোগী বালিৰ চাহিদা অধিক।^[3] মৰুভূমিৰ বালি যদিও প্ৰচুৰ পৰিমাণে থাকে, তথাপিও কংক্ৰিটৰ বাবে উপযোগী নহয়। প্ৰতি বছৰে পঞ্চাশ বিলিয়ন টন বিলৰ বালি আৰু জীৱাশ্ম বালি নিৰ্মাণৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰা হয়।^[4]

গঠন[সম্পাদনা কৰক]

(চেন্নাই, ভাৰত)ৰ কোৱাৰ্টছ বিচৰ বালিত গধুৰ খনিজ পদাৰ্থ (ক’লা)

“ক’ৰাল পিংক ছেণ্ড ডুনছ ষ্টেট পাৰ্ক’’, ইউটাৰ বালি। এইবোৰ হৈছে কোৱাৰ্টছৰ দানা যাৰ হেমাটাইট আৱৰণে কমলা ৰং প্ৰদান কৰে

কেলিফৰ্ণিয়াৰ পিছমো বিচৰ পৰা বালি। ইয়াৰ উপাদানসমূহ মূলতঃ কোৱাৰ্টছ, চেৰ্ট, আগ্নেয় শিল আৰু খোলাৰ খণ্ড।

বালিৰ সঠিক সংজ্ঞা বেলেগ বেলেগ। অভিযান্ত্ৰিক আৰু ভূতত্ত্বত ব্যৱহৃত বৈজ্ঞানিক সংহত মাটি শ্ৰেণীবিভাজন ব্যৱস্থাটো আমেৰিকাৰ মানক চালনিৰ সৈতে মিলে আৰু বালিক ০.০৭৪ৰ পৰা ৪.৭৫ মিলিমিটাৰৰ ব্যাসৰ ভিতৰৰ কণা বুলি সংজ্ঞায়িত কৰে।^[5] আন এটা সংজ্ঞা অনুসৰি, ভূতত্ত্ববিদসকলে ব্যৱহাৰ কৰা কণিকাৰ আকাৰৰ ক্ষেত্ৰত, বালিৰ কণিকাৰ ব্যাস প্ৰায় ০.০৬২৫ মিলিমিটাৰ (বা ১⁄১৬ মিলিমিটাৰ) আয়তনৰ পৰা প্ৰায় ০.০০০১২ ঘন মিলিমিটাৰ, ২ মিলিমিটাৰ আয়তন প্ৰায় ৪.২ ঘন মিলিমিটাৰ, আয়তনৰ পাৰ্থক্য হ'ল ৩৪,৬৮৮ জোখা পাৰ্থক্য।^[6] এই আকাৰৰ পৰিসৰৰ ভিতৰত পৰা যিকোনো কণাক বালিৰ দানা বুলি কোৱা হয়। বালিৰ দানাবোৰ শিলগুটি (পিছৰ ব্যৱস্থাৰ দ্বাৰা ২ মিলিমিটাৰৰ পৰা ৬৪ মিলিমিটাৰলৈকে কণাযুক্ত, আৰু পূৰ্বৰ ব্যৱস্থাত ৪.৭৫ মিলিমিটাৰৰ পৰা ৭৫ মিলিমিটাৰলৈকে) আৰু পলি (০.০৬২৫ মিলিমিটাৰতকৈ সৰু কণা ০.০০৪ মিলিমিটাৰলৈকে)ৰ মাজত থাকে। বালি আৰু শিলগুটিৰ মাজৰ আকাৰৰ নিৰ্দিষ্টকৰণ এশ বছৰতকৈও অধিক সময় ধৰি স্থিৰ হৈ আছে, কিন্তু ২০ শতিকাৰ আৰম্ভণিতে ব্যৱহৃত এলবাৰ্ট এটাৰবাৰ্গৰ মানদণ্ডৰ অধীনত ০.০২ মিলিমিটাৰৰ সৰু কণিকাৰ ব্যাসক বালি বুলি গণ্য কৰা হৈছিল। খ্ৰীষ্টপূৰ্ব ২৪০ চনৰ আশে-পাশে লিখা আৰ্কিমিডিছৰ দ্য ছেণ্ড ৰেক’নাৰত বালিৰ দানাবোৰৰ ব্যাস আছিল ০.০২ মিলিমিটাৰ। ১৯৩৮ চনত আমেৰিকাৰ কৃষি বিভাগৰ এটা স্পেচিফিকেশন আছিল ০.০৫ মিলিমিটাৰ।^[7] ১৯৫৩ চনত আমেৰিকান এছ’চিয়েশ্যন অৱ ষ্টেট হাইৱে এণ্ড ট্ৰেন্সপ’ৰ্টেশন অফিচিয়েলে প্ৰকাশ কৰা অভিযান্ত্ৰিক মানদণ্ডত বালিৰ ন্যূনতম আকাৰ ০.০৭৪ মিলিমিটাৰ নিৰ্ধাৰণ কৰা হৈছে। আঙুলিৰ মাজত ঘঁহিলে বালি খহটা অনুভৱ হয়। তুলনামূলকভাৱে পলি আটাৰ দৰে অনুভৱ হয়। আই এছ অ' ১৪৬৮৮ এ বালিক মিহি, মধ্যমীয়া আৰু মোটা হিচাপে গ্ৰেড কৰে আৰু ইয়াৰ পৰিসৰ ০.০৬৩ মিলিমিটাৰৰ পৰা ০.২ মিলিমিটাৰৰ পৰা ০.৬৩ মিলিমিটাৰৰ পৰা ২.০ মিলিমিটাৰ। আমেৰিকাত বালিক সাধাৰণতে আকাৰৰ ভিত্তিত পাঁচটা উপবিভাগত ভাগ কৰা হয়: অতি মিহি বালি (1⁄16 – 1⁄8 মিলিমিটাৰ ব্যাস), মিহি বালি (1/8 মিলিমিটাৰ – 1/4 মিলিমিটাৰ), মধ্যম বালি ( 1/4 মিলিমিটাৰ – 1/2 মিলিমিটাৰ), মোটা বালি (1⁄2 মিলিমিটাৰ – 1 মিলিমিটাৰ), আৰু অতি মোটা বালি (1 মিলিমিটাৰ – 2 মিলিমিটাৰ)। এই আকাৰসমূহ Krumbein phi স্কেলৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি তৈয়াৰ কৰা হৈছে, য'ত Φ = -log2D ত আকাৰ; D কণিকাৰ আকাৰ মি.মি. এই স্কেলত বালিৰ বাবে Φ ৰ মান −1ৰ পৰা +4লৈকে ভিন্ন হয়, উপ-শ্ৰেণীসমূহৰ মাজৰ বিভাজন পূৰ্ণসংখ্যাত থাকে। বালিৰ আটাইতকৈ সাধাৰণ উপাদান, অভ্যন্তৰীণ মহাদেশীয় পৰিৱেশ আৰু অগ্ৰীষ্মমণ্ডলীয় উপকূলীয় পৰিৱেশত, চিলিকা (চিলিকন ডাই অক্সাইড বা SiO2), সাধাৰণতে কোৱাৰ্টছৰ আকাৰত থাকে, যিটো ৰাসায়নিক জড়তা আৰু যথেষ্ট কঠিনতাৰ বাবে আটাইতকৈ সাধাৰণ বতৰৰ পৰিৱৰ্তন প্ৰতিৰোধী খনিজ। স্থানীয় শিলৰ উৎস আৰু পৰিস্থিতিৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি খনিজ বালিৰ গঠন অতি পৰিৱৰ্তনশীল। গ্ৰীষ্মমণ্ডলীয় আৰু উপগ্ৰীষ্মমণ্ডলীয় উপকূলীয় পৰিৱেশত পোৱা উজ্জ্বল বগা বালিবোৰ খহনীয়া চূণশিল আৰু ইয়াত অন্যান্য জৈৱিক বা জৈৱিকভাৱে আহৰণ কৰা খণ্ডিত পদাৰ্থৰ উপৰিও প্ৰবাল আৰু খোলাৰ খণ্ড থাকিব পাৰে, যাৰ পৰা অনুমান কৰিব পাৰি যে বালি গঠন জীৱিত জীৱৰ ওপৰতো নিৰ্ভৰশীল।^[8] নিউ মেক্সিকোৰ হোৱাইট ছেণ্ডছ ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যানৰ জিপচম বালিৰ টিলাবোৰ উজ্জ্বল বগা ৰঙৰ বাবে বিখ্যাত। আৰ্ক'জ হৈছে যথেষ্ট পৰিমাণৰ ফেল্ডস্পাৰ থকা বালি বা বেলেগ শিল, যিটো (সাধাৰণতে ওচৰৰ) গ্ৰেনাইট শিলৰ উন্মেষৰ বতৰ আৰু খহনীয়াৰ পৰা আহৰণ কৰা হয়। কিছুমান বালিত মেগনেটাইট, ক্লৰাইট, গ্ল’কনাইট বা জিপচম থাকে। মেগনেটাইটযুক্ত বালিৰ ৰং গাঢ়ৰ পৰা ক’লা, লগতে আগ্নেয়গিৰিৰ বেছাল্ট আৰু অব্চিডিয়ানৰ পৰা আহৰণ কৰা বালিও। ক্লৰাইট-গ্ল'কনাইট বহনকাৰী বালিৰ ৰং সাধাৰণতে সেউজীয়া হয়, লগতে বেছাল্টিক লাভাৰ পৰা আহৰণ কৰা বালিৰ ৰং অধিক আৰু ইয়াত অলিভাইনৰ পৰিমাণ বেছি। বিশেষকৈ দক্ষিণ ইউৰোপত বহুলভাৱে পোৱা বহু বালিত বালিৰ কোৱাৰ্টছ স্ফটিকৰ ভিতৰত লোহাৰ অশুদ্ধি থাকে, যাৰ ফলত গভীৰ হালধীয়া ৰং পোৱা যায়। কিছুমান অঞ্চলত বালিৰ জমা হোৱা ঠাইত গাৰ্নেট আৰু অন্যান্য প্ৰতিৰোধী খনিজ পদাৰ্থ থাকে, য’ত কিছুমান সৰু সৰু ৰত্নও থাকে।

উৎস[সম্পাদনা কৰক]

দীৰ্ঘ সময়ৰ বাবে বতৰ, মূলতঃ পানী আৰু বতাহৰ দ্বাৰা শিলৰ খহনীয়া হয় আৰু ইয়াৰ গুড়িবোৰ তললৈ সৰুৱাই দিয়া হয়। এই পলসবোৰ সৰু সৰু টুকুৰাত ভাঙি গৈ থাকে যেতিয়ালৈকে ইহঁত বালিৰ মিহি দানা নহয়। পলসৰ উৎপত্তি হোৱা শিলৰ প্ৰকাৰ আৰু পৰিৱেশৰ তীব্ৰতাই বালিৰ বিভিন্ন গঠন দিয়ে। বালি সৃষ্টি হোৱা আটাইতকৈ সাধাৰণ শিলটো হ’ল গ্ৰেনাইট, য’ত ফেল্ডস্পাৰ খনিজ পদাৰ্থবোৰ কোৱাৰ্টছতকৈ বেছি দ্ৰুতগতিত দ্ৰৱীভূত হয়, যাৰ ফলত শিলটো সৰু সৰু টুকুৰাত ভাঙি যায়। উচ্চ শক্তিৰ পৰিৱেশত শিলবোৰ অধিক শান্ত পৰিৱেশতকৈ বহু বেছি দ্ৰুতগতিত ভাঙি যায়। ইয়াৰ ফলত গ্ৰেনাইট শিলতৰ বালিত ফেল্ডস্পাৰ খনিজ পদাৰ্থ বেছি হয় কাৰণ ইহঁত দ্ৰৱীভূত হ’বলৈ ইমান সময় নাথাকে। বতৰৰ পৰিৱৰ্তনৰ ফলত গঠিত বালিৰ শব্দটো হৈছে "এপিক্লাষ্টিক।"^[9]

নদীৰ পৰা বালি হয় নদীখনৰ পৰা নতুবা ইয়াৰ প্লাৱন ভূমিৰ পৰা সংগৃহীত হয় আৰু নিৰ্মাণ উদ্যোগত ব্যৱহৃত বালিৰ সৰহভাগেই ইয়াৰ পৰাই লোৱা হয়। এই কাৰ্যৰ বাবে বহু সৰু সৰু নদীৰ পানীৰ ক্ষতি হৈছে, যাৰ ফলত পৰিৱেশৰ চিন্তা আৰু কাষৰীয়া ভূমিৰ অৰ্থনৈতিক ক্ষতি হৈছে। এনে অঞ্চলত বালি খননৰ হাৰ বালিয়ে পুনৰ ভৰাই তুলিব পৰা হাৰতকৈ বহু পৰিমাণে বেছি, কাৰণ উক্ত স্থানত ই এক অ-নবীকৰণযোগ্য সম্পদ হৈ পৰে।^[10]

বালিৰ টিলাবোৰ শুকান পৰিৱেশ বা বতাহৰ নিক্ষেপনৰ পৰিণতি। চাহাৰা মৰুভূমি ভৌগোলিক অৱস্থান আৰু বিষুৱৰেখাৰ ওচৰত থকাৰ বাবে অতি শুকান। ই বালিৰ বিশাল টিলাৰ বাবে জনাজাত, যিবোৰ মূলতঃ গছ-গছনি আৰু পানীৰ অভাৱৰ বাবেই বিদ্যমান। সময়ৰ লগে লগে বতাহে মাটি আৰু মৃত জৈৱিক পদাৰ্থৰ দৰে মিহি কণাবোৰ উৰুৱাই লৈ যায় আৰু কেৱল বালি আৰু ডাঙৰ শিলহে ৰৈ যায়। চাহাৰাৰ মাত্ৰ ১৫% বালিৰ টিলা, আনহাতে ৭০% উদং শিল।^[11] এই বিভিন্ন পৰিৱেশ সৃষ্টি কৰি বতাহেই বালিক ঘূৰণীয়া আৰু মসৃণ কৰি তোলে। মৰুভূমিৰ বলিৰ এই বৈশিষ্ট্যৰ বাবেই মৰুভূমিৰ বালি নিৰ্মাণৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰিব নোৱাৰা হৈ পৰে।^[12]

নৈ বা বিলৰ বালিও খহনীয়াৰ ফলত সৃষ্টি হয়। হাজাৰ হাজাৰ বছৰৰ ভিতৰত ঢৌৰ অহৰহ প্ৰক্ৰিয়াৰ ফলত তীৰৰেখাৰ ওচৰৰ শিলবোৰ খহাই পেলায় আৰু পলস জমা হয়। বতৰৰ পৰিৱৰ্তন আৰু পানীৰ নিক্ষেপেও বালিচৰ সৃষ্টিৰ প্ৰক্ৰিয়াটো ত্বৰান্বিত কৰে, লগতে জলজ প্ৰাণীবোৰে শিলৰ সৈতে ক্ৰিয়া কৰে, যেনে, ইয়াৰ পৰা শেলাইবোৰ খাই পেলোৱা। এবাৰ পৰ্যাপ্ত পৰিমাণৰ বালি হ’লে পাৰটোৱে মাটি খহি যোৱাত বাধা দিয়ে৷ এই বালি কৌণিক আৰু বিভিন্ন আকাৰৰ হোৱাৰ বাবে নিৰ্মাণৰ বাবে উৎকৃষ্ট।^[13]

সাগৰীয় বালি সাগৰলৈ পৰিবহণ কৰা পলস আৰু সাগৰীয় শিলৰ খহনীয়াৰ পৰা আহে। বালিৰ স্তৰৰ গাঢ়তা ভিন্ন হয়, অৱশ্যে ভূমিৰ ওচৰত অধিক বালি থকাটো সাধাৰণ; এই ধৰণৰ বালি নিৰ্মাণৰ বাবে আদৰ্শ আৰু ই এক অতি মূল্যৱান সামগ্ৰী। ইউৰোপ হৈছে সাগৰীয় বালিৰ মূল খনিজ, যিয়ে পৰিৱেশ তন্ত্ৰ আৰু স্থানীয় মীনপালনক যথেষ্ট আঘাত কৰে৷^[10]

তথ্য সূত্ৰ[সম্পাদনা কৰক]

↑ Siim Sepp. "Sand types". sandatlas.org. http://www.sandatlas.org/sand-types/। আহৰণ কৰা হৈছে: 17 February 2020.
↑ Glossary of terms in soil science.. প্ৰকাশক Ottawa: Agriculture Canada. 1976. পৃষ্ঠা. 35. ISBN 978-0662015338. http://sis.agr.gc.ca/cansis/publications/manuals/1976-glossary/pub1459_report.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 11 August 2014.
↑ Constable, Harriet (3 September 2017). "How the demand for sand is killing rivers". BBC News Magazine. https://www.bbc.com/news/magazine-41123284.
↑ Albarazi, Hannah. "The Slippery Slopes of the World Sand Shortage". https://www.overtureglobal.io/story/the-slippery-slopes-of-the-world-sand-shortage.
↑ Unified Soil Classification System^{[সংযোগবিহীন উৎস]}
↑ Pettijohn, FJ; Potter, PE; Siever, Raymond (1972). Sand and Sandstone. প্ৰকাশক New York: Springer Verlag. পৃষ্ঠা. 1. ISBN 9780387900711. https://books.google.com/books?id=FFEyBwAAQBAJ&dq=sand&pg=PA7। আহৰণ কৰা হৈছে: 9 March 2021.
↑ Urquhart, Leonard Church, "Civil Engineering Handbook" McGraw-Hill Book Company (1959) p. 8-2
↑ Seaweed also plays a role in the formation of sand Archived 1 July 2017 at the Wayback Machine. Susanscott.net (1 March 2002). Retrieved on 24 November 2011.
↑ Gilman, Larry (2014). Sand. 7 (5 সম্পাদনা). The Gale Encyclopedia of Science. পৃষ্ঠা. 3823–3824.
↑ ^10.0 ^10.1 Padmalal, Maya (2014). "Sources of Sand and Conservation". Sand Mining. Springer, Dordrecht. পৃষ্ঠা. 155–160. ISBN 978-94-017-9143-4.
↑ "Sahara". The Columbia Encyclopedia (6 সম্পাদনা). Columbia University Press. 2000. ISBN 9780787650155. https://www.encyclopedia.com/places/africa/african-physical-geography/sahara.
↑ "What is the reason for not using sea and desert sand for construction?" (en-IN ভাষাত). The Hindu. 2 August 2015. ISSN 0971-751X. https://www.thehindu.com/sci-tech/energy-and-environment/what-is-the-reason-for-not-using-sea-and-desert-sand-for-construction/article7489192.ece.
↑ "How Is A Beach Formed?" (en ভাষাত). WorldAtlas. 19 December 2017. https://www.worldatlas.com/articles/how-is-a-beach-formed.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 10 April 2019.

[sand-collage-1] Siim Sepp. "Sand types". sandatlas.org. http://www.sandatlas.org/sand-types/। আহৰণ কৰা হৈছে: 17 February 2020.

[2] Glossary of terms in soil science.. প্ৰকাশক Ottawa: Agriculture Canada. 1976. পৃষ্ঠা. 35. ISBN 978-0662015338. http://sis.agr.gc.ca/cansis/publications/manuals/1976-glossary/pub1459_report.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 11 August 2014.

[3] Constable, Harriet (3 September 2017). "How the demand for sand is killing rivers". BBC News Magazine. https://www.bbc.com/news/magazine-41123284.

[4] Albarazi, Hannah. "The Slippery Slopes of the World Sand Shortage". https://www.overtureglobal.io/story/the-slippery-slopes-of-the-world-sand-shortage.

[5] Unified Soil Classification System^{[সংযোগবিহীন উৎস]}

[6] Pettijohn, FJ; Potter, PE; Siever, Raymond (1972). Sand and Sandstone. প্ৰকাশক New York: Springer Verlag. পৃষ্ঠা. 1. ISBN 9780387900711. https://books.google.com/books?id=FFEyBwAAQBAJ&dq=sand&pg=PA7। আহৰণ কৰা হৈছে: 9 March 2021.

[7] Urquhart, Leonard Church, "Civil Engineering Handbook" McGraw-Hill Book Company (1959) p. 8-2

[8] Seaweed also plays a role in the formation of sand Archived 1 July 2017 at the Wayback Machine. Susanscott.net (1 March 2002). Retrieved on 24 November 2011.

[9] Gilman, Larry (2014). Sand. 7 (5 সম্পাদনা). The Gale Encyclopedia of Science. পৃষ্ঠা. 3823–3824.

[:0-10] 10.0 ^10.1 Padmalal, Maya (2014). "Sources of Sand and Conservation". Sand Mining. Springer, Dordrecht. পৃষ্ঠা. 155–160. ISBN 978-94-017-9143-4.

[11] "Sahara". The Columbia Encyclopedia (6 সম্পাদনা). Columbia University Press. 2000. ISBN 9780787650155. https://www.encyclopedia.com/places/africa/african-physical-geography/sahara.

[12] "What is the reason for not using sea and desert sand for construction?" (en-IN ভাষাত). The Hindu. 2 August 2015. ISSN 0971-751X. https://www.thehindu.com/sci-tech/energy-and-environment/what-is-the-reason-for-not-using-sea-and-desert-sand-for-construction/article7489192.ece.

[13] "How Is A Beach Formed?" (en ভাষাত). WorldAtlas. 19 December 2017. https://www.worldatlas.com/articles/how-is-a-beach-formed.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 10 April 2019.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]