মহেন্দ্ৰ সূৰী
মহেন্দ্ৰ সূৰী (প্ৰায় ১৩৪০ – ১৪০০)[1] হৈছে চতুৰ্দশ শতিকাৰ জৈন জ্যোতিৰ্বিজ্ঞানী, যিয়ে জ্যোতিৰ্বিজ্ঞানৰ ওপৰত প্ৰথম ভাৰতীয় গ্ৰন্থ ''যন্ত্ৰৰাজা'' ৰচনা কৰিছিল।[2] মদনা ছুৰীয়ে তেওঁক প্ৰশিক্ষণ দিছিল আৰু মলয়েন্দু ছুৰীৰ তেওঁ শিক্ষক আছিল।[1] বিশেষকৈ খ্ৰীষ্টপূৰ্ব যোৱা দুটা শতিকাত গণিতত জৈন ধৰ্মৰ প্ৰবল প্ৰভাৱ আছিল। কিন্তু মহেন্দ্ৰ সূৰীৰ সময়লৈকে জৈন ধৰ্মই জাতীয় ধৰ্ম হিচাপে সমৰ্থন হেৰুৱাইছিল আৰু ইয়াৰ জোৰ বহু কম আছিল।
কৰ্ম[সম্পাদনা কৰক]
মহেন্দ্ৰ সূৰীৰ খ্যাতি যন্ত্ৰৰাজ নামৰ গ্ৰন্থখনৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল, যিয়ে ভাৰতীয় জ্যোতিৰ্বিজ্ঞানীক জ্যোতিৰ্বিজ্ঞানৰ পৰিচয় দিছিল।[1] মহেন্দ্ৰ ছুৰীক দিল্লীৰ টোঘলক শাসক ফিৰোজ শ্বাহ(মৃত্যু ১৩৫১–১৩৮৮)ৰ পৃষ্ঠপোষকতা লাভ কৰিছিল, যিয়ে জ্যোতিৰ্বিজ্ঞানৰ প্ৰতি তীব্ৰ আগ্ৰহ প্ৰকাশ কৰিছিল। ফিৰোজ শ্বাহে ইয়াৰ পূৰ্বে বৰাহমিহিৰৰ বৃহৎসংহিতা পাৰ্চী ভাষালৈ অনুবাদ কৰিবলৈ বাধ্য কৰাইছিল। চুলতানৰ আদেশত মহেন্দ্ৰ সূৰীয়ে জ্যোতিষ গ্ৰন্থ অধ্যয়ন কৰি ১৩৭০ চনত তেওঁৰ যন্ত্ৰৰাজত সংস্কৃত শ্ৰোতাৰ সৈতে পৰিচয় কৰাই দিয়ে। ইয়াৰ প্ৰচলন বহুলাংশে, যদিও সম্পূৰ্ণৰূপে নহয়, ইছলামিক আৰু টলেমাইক পৰম্পৰাৰ ভিতৰত কাম কৰা জ্যোতিৰ্বিজ্ঞানীসকলৰ মাজতে সীমাবদ্ধ আছিল।[1][3][4][5]
যন্ত্ৰৰাজক জ্যোতিৰ্বাদ্য ব্যৱহাৰকাৰীৰ হাতপুথি হিচাপে বৰ্ণনা কৰাটোৱেই উত্তম। ইয়াত বাদ্যযন্ত্ৰৰ এই ৰজা (ৰাজ অৰ্থাৎ যন্ত্ৰ) কেনেকৈ নিৰ্মাণ কৰি পৰ্যবেক্ষণৰ উদ্দেশ্যে প্ৰয়োগ কৰিব লাগে সেই বিষয়ে ব্যাখ্যা কৰা হৈছে। দক্ষিণ মেৰুৰ পৰা প্ৰক্ষেপিত সৌম্যযন্ত্ৰ (উত্তৰ বাদ্যযন্ত্ৰ) আৰু উত্তৰ মেৰুৰ পৰা প্ৰক্ষেপিত যম্যযন্ত্ৰ (দক্ষিণ বাদ্যযন্ত্ৰ)ৰ বিষয়ে পৃথকে পৃথকে আলোচনা কৰা হৈছে, তাৰ পিছত ফণীন্দ্ৰযন্ত্ৰ (সৰ্প যন্ত্ৰ)ৰ বৰ্ণনা কৰা হৈছে, যিয়ে দুয়োটাকে একত্ৰিত কৰে।[1][3][4][5]
জ্যোতিষৰ প্ৰয়োগৰ বিষয়ে বিতং আলোচনা মলয়েন্দু সূৰীৰ যন্ত্ৰৰাজৰ টীকাত পোৱা যায়। এই ধাৰাবাহিকখনো আকৰ্ষণীয় কাৰণ ই ভাৰতীয় জ্যোতিৰ্বিজ্ঞানীসকলক প্ৰথমবাৰৰ বাবে প্ৰস্তুত ৰেফাৰেন্সৰ বাবে এখন তালিকা প্ৰদান কৰিছিল, যিয়ে গণনা সৰল কৰাত সহায় কৰিছিল। ধাৰাভাষ্যকাৰে ৭৫খন চহৰৰ অক্ষাংশ দিছিল। মলয়েন্দুৱে ৩২টা তৰাৰ বাবে অক্ষাংশৰ তালিকা এখন বনাইছিল, যিবোৰ ভাৰতত গণনাৰ উদ্দেশ্যে প্ৰাসংগিক বুলি চিনাক্ত কৰা হৈছিল৷[1][3][4][5]
তথ্য সূত্ৰ[সম্পাদনা কৰক]
- ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 Devadevan, Manu V.. "Academia website". Academia. https://www.academia.edu/31248872.
- ↑ Glick, ed (2005). Medieval Science, Technology, and Medicine: An Encyclopedia. Routledge. পৃষ্ঠা. 464. ISBN 0-415-96930-1. "the Jain astronomer Mahendra Suri (fl. 1370)...wrote the first Indian treatise on the astrolabe, called the Yantraraja (1370)"
- ↑ 3.0 3.1 3.2 Padmakara Dvivedi (ed)., Dvivedi, Sudhakara. (1933). Gaṇaka Taraṅgiṇī or Lives of Hindu Astronomers. প্ৰকাশক Benaras: Jyotish Prakash Press..
- ↑ 4.0 4.1 4.2 Pingree, David. (1981). Census of the Exact Sciences in Sanskrit, Series A, Vol 4. Philadelphia: American Philosophical Society.
- ↑ 5.0 5.1 5.2 Raikwa, K.K. (ed). (1936). Yantrarāja of Mahendraguru with the Commentary of Malayendu Sūri. Bombay: Nirnaya Sagar Press.