মুণ্ডমালা
মুণ্ডমালা (সংস্কৃত: मुण्डमाला)ক কপালমালা বা ৰুণ্ডমালা বুলিও কোৱা হয়। এয়া হৈছে হিন্দু আৰু তিব্বতী বৌদ্ধ বিশ্বাসত কাটি পেলোৱা মানুহৰ মূৰ আৰু/বা মূৰৰ খোলাৰ মালা। হিন্দু ধৰ্মত মুণ্ডমালা হিন্দু ঐশ্বৰিক মাতৃ আৰু শিৱ দেৱতাৰ ভয়ংকৰ দিশৰ বৈশিষ্ট্য; আনহাতে বৌদ্ধ ধৰ্মত ইয়াক তিব্বতী বৌদ্ধ ধৰ্মৰ ক্ৰোধিত দেৱতাসকলে পিন্ধে।
হিন্দু চিত্ৰণ[সম্পাদনা কৰক]
ভয়ংকৰ দেৱীসকলৰ দহগৰাকী ভয়ংকৰ তান্ত্ৰিক দেৱীৰ দল মহাবিদ্যাৰ প্ৰতিমূৰ্তিত মুণ্ডমালাৰ উদাহৰণ প্ৰায়ে পোৱা যায়।[1] অগ্ৰণী মহাবিদ্যা কালিয়ে প্ৰায়ে সদ্য কটা মূৰৰ মালা পিন্ধে। এই তেজ ওলোৱা মালাডালৰ পৰা ওলোৱা তেজে তেওঁৰ শৰীৰটোক গা ধুৱাই দিয়াৰ দৰে হয়। মুণ্ডমালাত মূৰৰ সংখ্যা সাধাৰণতে পঞ্চাশ বুলি বৰ্ণনা কৰা হয়।[2] আন মহাবিদ্যা যেনে তাৰা, ছিন্নমস্তা, ভৈৰৱী, ধূমাৱতী আৰু মাতংগীক মুণ্ডমালা পিন্ধি চিত্ৰিত কৰা হৈছে বা দেৱীয়ে হাতত কটা মূৰ বা মূৰৰ খোলা লৈ থাকে বুলি কোৱা হৈছে।[3][4][5][6][7] ভৈৰৱীৰ বৰ্ণনাত মূৰবোৰ ইমানেই সতেজ যে তেওঁৰৰ স্তনৰ ওপৰত এই মূৰবোৰৰ পৰা তেজ বমি হয় বুলি কোৱা হয়।[8]
প্ৰায়ে মুণ্ডামালা পিন্ধা স্বৰূপে চিত্ৰিত আন এগৰাকী উগ্ৰ দেৱী হৈছে চামুণ্ডা।[9]
শিৱ[সম্পাদনা কৰক]
শিৱ দেৱতা আৰু তেওঁৰ উগ্ৰ প্ৰকাশক প্ৰায়ে মুণ্ডমালা পিন্ধি চিত্ৰিত কৰা হয়; শিৱ ছাইৰে আবৃত আৰু মূৰৰ খোলাৰ মালায়ে তেওঁৰ শৰিৰত শোভা পায়।[10] পাহাৰী চিত্ৰত প্ৰায়ে শিৱৰ পৰিয়ালে মুণ্ডামালা বনোৱাৰ ছবি দেখা যায়। শিৱৰ পুত্ৰ কাৰ্তিকে তেওঁক বা তেওঁৰ পত্নী পাৰ্বতীক মূৰ এটা গতাই দিয়াত সহায় কৰে, আনহাতে পিছৰজনে সেইবোৰৰ সূতাৰে সূতাৰে ঠেলি দিয়ে। আন এটা দৃশ্যত পিতৃ-মাতৃয়ে মুণ্ডমালা বনোৱা দেখা গৈছে, আনহাতে কাৰ্তিক আৰু তেওঁৰ ভাতৃ গণেশে ওচৰতে খেলিছে।[11][12]
শিৱ, ভৈৰৱ ("ভয়ংকৰ")ৰ উগ্ৰ প্ৰকাশৰ লগতে ভৈৰৱৰ বিভিন্ন ৰূপ যেনে বাটুক-ভৈৰৱক মুণ্ডমালা পিন্ধা স্বৰূপত চিত্ৰিত কৰা হৈছে।[13] মুণ্ডমালা পৰিধান কৰা শিৱৰ আন উগ্ৰ ৰূপসমূহৰ ভিতৰত বীৰভদ্ৰ, গজসুৰসম্হৰ ("গজ অসুৰ হত্যাকাৰী") আৰু অষ্টভূজা অঘোৰমূৰ্তি আদি অন্যতম।[14][15][16]
প্ৰতীকবাদ[সম্পাদনা কৰক]
মুণ্ডমালাত থকা পঞ্চাশ বা বাৱন্নটা মূৰ বা মূৰৰ খোলাক কালিৰ প্ৰতিমূৰ্তিত সংস্কৃত বৰ্ণমালাৰ আখৰৰ প্ৰতীক হিচাপে বৰ্ণনা কৰা হৈছে, এইদৰে পিন্ধা কালীক সবদা ব্ৰহ্ম, শব্দ হিচাপে স্বীকৃতিপ্ৰাপ্ত চূড়ান্ত বাস্তৱতা আৰু পবিত্ৰ ওঁ বৰ্ণৰ আদিম ৰূপক বুজোৱা হয়। [17] আন এটা ব্যাখ্যাত যুদ্ধত পিন্ধা দেৱীয়ে হত্যা কৰা শত্ৰু আৰু দানৱৰ মূৰৰ প্ৰতীক মুণ্ডমালাৰ কথা উল্লেখ কৰা হৈছে।[4] ছিন্নমস্তাৰ আইকনগ্ৰাফীৰ প্ৰেক্ষাপটত মুণ্ডমালাই সময়ৰ ওপৰত তেওঁৰ জয় আৰু মৃত্যুৰ ভয়ক সূচায় বুলি কোৱা হয়।[18]
শিৱৰ আইকনগ্ৰাফীত মুণ্ডমালাই মানুহৰ অস্তিত্বৰ নিৰন্তৰ সৃষ্টি আৰু ধ্বংস চক্ৰক প্ৰতিনিধিত্ব কৰে।[10]
বৌদ্ধ আইকনগ্ৰাফী[সম্পাদনা কৰক]
তিব্বতী শিল্পত ধৰ্মপালকে ধৰি বিভিন্ন ক্ৰোধী দেৱতাই মুণ্ডমালা, পাঁচটা মূৰৰ খুলিৰ মুকুট আৰু মানুহ বা জন্তুৰ ছাল পিন্ধে।[19] অক্ষোভ্যৰ প্ৰকাশ সাধাৰণতে ভয়ংকৰ আৰু এইজন দেৱতাক মুণ্ডমালাৰ লগতে মূৰৰ খোলা আৰু সৰ্প পিন্ধা ৰূপত চিত্ৰিত কৰা হয়। ইয়াৰ ভিতৰত অকল, হেৰুকা, চক্ৰসম্বৰ আৰু যমন্তক আদি অন্যতম।[20] হিন্দু শিৱৰ পৰা বোদ্ধ স্বৰূপ মহাকালেও মুণ্ডামালা পিন্ধে।[21]
মাৰিচি, বজ্ৰৱৰাহি, গুহ্যেশ্বৰী আৰু ডাকিনিৰ দৰে ক্ৰোধিত বৌদ্ধ দেৱীসকলক মুণ্ডামালা পিন্ধা স্বৰূপে চিত্ৰিত কৰা হৈছে।[22][23][24]
নেপালত দেৱী হিচাপে পূজা কৰা কুমাৰী নামৰ ছোৱালীজনীক বৌদ্ধ ধৰ্মাৱলম্বী লোকে বজ্ৰৱৰাহিৰ সৈতে তুলনা কৰিছে। তেওঁ ৰূপালী মুণ্ডমালা পিন্ধে যিয়ে তেওঁক বজ্ৰৱৰাহি হিচাপে পৰিচয় দিয়ে আৰু এই স্বৰূপে তেওঁৰ উগ্ৰ স্বভাৱক বুজায়।[25]
হিন্দু আইকনগ্ৰাফীৰ দৰেই বৌদ্ধ আইকনগ্ৰাফীতো মুণ্ডমালা সংস্কৃত বৰ্ণমালাৰ প্ৰতীক।[26] চক্ৰসম্ভাৰৰ আইকনগ্ৰাফীত ই "বিস্ময়কৰ ৰূপ পৰিত্যাগ"ৰ লগতে তেওঁৰ পত্নী বজ্ৰৱৰাহীৰ সৈতে মিলনৰ প্ৰতীক।[27]
টোকা[সম্পাদনা কৰক]
- ↑ Kinsley p. 63
- ↑ Kinsley pp. 67–8
- ↑ Kinsley p. 98
- ↑ 4.0 4.1 Kinsley p. 153
- ↑ Kinsley p. 167
- ↑ Kinsley p. 180
- ↑ Kinsley p. 246
- ↑ Kinsley p. 171
- ↑ Art; Pal, Pratapaditya (1985) (en ভাষাত). Art of Nepal: A Catalogue of the Los Angeles County Museum of Art Collection. LACMA in association with University of California Press. পৃষ্ঠা. S32. ISBN 9780520054073.
- ↑ 10.0 10.1 Daniélou, Alain (1991) (en ভাষাত). The Myths and Gods of India: The Classic Work on Hindu Polytheism from the Princeton Bollingen Series. Inner Traditions / Bear & Co. পৃষ্ঠা. 218. ISBN 9780892813544. https://archive.org/details/mythsgodsofindia00dani/page/218.
- ↑ Storm p. 293
- ↑ Panthey, Saroj (1987) (en ভাষাত). Iconography of Śiva in Pahāṛī Paintings. Mittal Publications. পৃষ্ঠা. 61. ISBN 9788170990161.
- ↑ Rao p. 177, 179
- ↑ Rao p. 153
- ↑ Rao p. 186
- ↑ Rao p. 200-1
- ↑ Kinsley pp. 88–9
- ↑ Benard p. 105
- ↑ Huntington p. 491
- ↑ Donaldson pp. 219–222, 230
- ↑ Donaldson p. 230
- ↑ Donaldson pp. 304, 322
- ↑ Huntington p. 238
- ↑ Huntington p. 272
- ↑ Huntington p. 417
- ↑ Huntington p. 242
- ↑ Huntington pp. 270, 272
তথ্যসূত্ৰ[সম্পাদনা কৰক]
- Kinsley, David R. (1997). Tantric Visions of the Divine Feminine: The Ten Mahāvidyās. University of California Press.. ISBN 978-0-520-20499-7.
- Benard, Elisabeth Anne (2000). Chinnamastā: The Aweful Buddhist and Hindu Tantric Goddess. Motilal Banarsidass. ISBN 978-81-208-1748-7.
- Storm, Mary (2013). Head and Heart: Valour and Self-Sacrifice in the Art of India. প্ৰকাশক New Delhi: Routledge. ISBN 978-0-415-81246-7.
- Rao, T.A. Gopinatha (1916). Elements of Hindu Iconography. 2: Part I. প্ৰকাশক Madras: Law Printing House. OCLC 630452416.
- Donaldson, Thomas E. (2001-01-01) (en ভাষাত). Iconography of the Buddhist Sculpture of Orissa: Text. Abhinav Publications. ISBN 9788170174066. https://books.google.com/books?id=DbxE8zOuRbUC.
- Huntington, John C.; Bangdel, Dina (2003-01-01) (en ভাষাত). The Circle of Bliss: Buddhist Meditational Art. Serindia Publications, Inc.. ISBN 9781932476019. https://books.google.com/books?id=l3KmWbcq5foC.