শ্বাহ জালাল দৰগাহ

অসমীয়া ৱিকিপিডিয়াৰ পৰা
শ্বাহ জালাল দৰগাহ

বৰ গুম্বত মছজিদ

সাধাৰণ তথ্য
স্থান দৰগাহ মহল, চিলেট
ভৌগোলিক স্থানাংক 24°54′09″N 91°52′00″E / 24.902592°N 91.866589°E / 24.902592; 91.866589স্থানাংক: 24°54′09″N 91°52′00″E / 24.902592°N 91.866589°E / 24.902592; 91.866589
ধৰ্মীয় আনুগত্য মুছলিম
বিভাগ চিলেট বিভাগ
জিলা চিলেট জিলা
অভিষেক বৰ্ষ প্ৰায় ১৫০০
অৱস্থা সক্ৰিয়
জনপ্ৰতিনিধি হুজাইফা হুছেইন চৌধুৰী (ইমাম)[1]
ছাৰেকাউম ফাতেহুল্লাহ আল-আমান (মুতাৱাল্লী)[2]
স্থাপত্য সম্পৰ্কীয় বৰ্ণনা
স্থাপত্য শৈলী মোগল
নিৰ্দিষ্টকৰণ

শ্বাহ জালাল দৰগাহ (বঙালী: শাহজালাল দরগাহ) হৈছে বাংলাদেশৰ চিলেটত অৱস্থিত চতুৰ্দশ শতিকাৰ মুছলমান সাধু শ্বাহ জালালৰ মাজাৰ আৰু সমাধিস্থল। দৰগাহ নামেৰে জনাজাত এই স্থানটো প্ৰথমে ১৫০০ চনত নিৰ্মাণ কৰা হৈছিল যদিও ইয়াৰ পিছৰ শতিকাবোৰত ইয়াৰ গঠনত বহু সংযোজন আৰু পৰিৱৰ্তন কৰা হয়। ই অঞ্চলটোৰ এটা ধৰ্মীয় কেন্দ্ৰত পৰিণত হয়, একাধিক শাসকীয় প্ৰশাসনৰ মাজত সন্মানিত আৰু বঙালীসকলৰ মাজত অতিশয় পূজনীয়, ইয়াৰ চাৰিওফালে স্থানীয় লোককথা আৰু কিংবদন্তিসমূহৰ বিকাশ ঘটিছিল। চাৰিওফালৰ বিস্তৃত চৌহদটোৱে কেইবাটাও অনুষ্ঠানৰ কাম কৰে আৰু ইয়াত চাৰিটা মছজিদ, এখন ধৰ্মীয় বিদ্যালয় আৰু এটা ৰাজহুৱা কবৰস্থান আদি অন্তৰ্ভুক্ত আছে। বৰ্তমান দৰগাহ বাংলাদেশৰ সৰ্ববৃহৎ আৰু সৰ্বাধিক দৰ্শনাৰ্থী ধৰ্মীয় স্থান।

ধৰ্মীয় তাৎপৰ্য্য[সম্পাদনা কৰক]

শ্বাহ জালাল আছিল এজন চুফী সন্ত যিয়ে পৰম্পৰাগতভাৱে চিলেট মুছলমান বিজয়ৰ লগতে অঞ্চলটোত ইছলাম প্ৰচাৰৰ সৈতে স্বীকৃতি লাভ কৰিছিল।[3][4] চৈয়দ মুৰ্তাজা আলীয়ে "চিলেটৰ পৃষ্ঠপোষক"[5] বুলি বৰ্ণনা কৰিছিল। ১৩৪৭ চনত তেওঁৰ মৃত্যুৰ পিছত চহৰখনত শ্বাহ জালালৰ সমাধিস্থল ধৰ্মীয় তীৰ্থস্থান হৈ পৰে।[6][7] বঙালী মুছলমান আৰু হিন্দু উভয়েই এই স্থানলৈ তীৰ্থযাত্ৰা কৰি সাধুজনৰ ওচৰত দান আৰু দোআ কৰে।[8][note 1] চুফী গৰাকীৰ মৃত্যু বাৰ্ষিকী উৎসৱত প্ৰধানকৈ বাংলাদেশ আৰু চুবুৰীয় দেশ ভাৰতৰ পৰা হাজাৰ হাজাৰ দৰ্শনাৰ্থীৰ সমাগম দেখিবলৈ পোৱা যায়।[10][11] বৰ্তমান দৰগাহ বাংলাদেশৰ আটাইতকৈ বেছি দৰ্শনাৰ্থী ঠাই।[12] ইতিহাসবিদ চৈয়দ মাহমুদুল হাছানে ইয়াক "চিলেটৰ ধৰ্মীয় কেন্দ্ৰ" বুলি অভিহিত কৰিছে।[13]

ইতিহাস[সম্পাদনা কৰক]

কোৱা হয় যে বিজয়ৰ পিছত শ্বাহ জালালে তেওঁৰ সহযোগী কিছুমানৰ সৈতে বৰ্তমান দৰগাহ থকা পাহাৰৰ ওপৰত বসতি স্থাপন কৰিছিল। লখনৌতিৰ চুলতান ছামছুদ্দিন ফিৰুজ শ্বাহে তেখেতোক পুৰস্কাৰ হিচাপে শ্ৰীহাট (চিলেট)ৰ নতুনকৈ অধিগ্ৰহণ কৰা কাছবাহৰ ওপৰত শাসন কৰিবলৈ অনুৰোধ জনায়। কিন্তু পিছৰজনে এই প্ৰস্তাৱ গ্ৰহণ কৰিবলৈ অস্বীকাৰ কৰি তাৰ পৰিৱৰ্তে চিকন্দৰ খান গাজীক অঞ্চলটোৰ প্ৰথম ৱাজিৰ হিচাপে নিযুক্তি দিয়ে। ফিৰুজ শ্বাহে শ্বাহ জালালক কেনেবাকৈ পুৰস্কৃত কৰিব বিচাৰি তাৰ পিছত ঘোষণা কৰিলে যে তেওঁ সাধুজনক তেওঁৰ বাসস্থান কৰমুক্ত কৰি সন্মান জনাব। ঠাইখনৰ বাবে এই ৰেহাই আজিও চলি আছে।[14]

মূল সমাধিটো খালিছ খানে বংগৰ চুলতান আলাউদ্দিন হুছেইন শ্বাহৰ ৰাজত্বকালত এই স্থানত ১৫০৫ চনৰ এটা শিলালিপি অনুসৰি নিৰ্মাণ কৰিছিল,[13][15] যদিও ইয়াৰ পূৰ্বে ইয়াত ধৰ্মীয় ভৱন আছিল। ইয়াৰ ভিতৰত ১৪৭২ চনত মাজলিছ আলম নামৰ এজন দস্তুৰ (মন্ত্ৰী)য়ে নিৰ্মাণ কৰা চুলতান ছামছুদ্দিন ইউছুফ শ্বাহৰ ৰাজত্বকালৰ এটা বৃহৎ মছজিদৰ লগতে ইছলামৰ পূৰ্বৰ সম্ভাৱ্য পুতি থোৱা ধ্বংসাৱশেষ আছিল যদিও পিছৰটো খনন নোহোৱাকৈয়ে আছে।[16][17][18] অঞ্চলটো মোগল শাসনৰ অধীনলৈ অহাৰ পিছত চিলেটৰ বহু শাসকীয় ফৌজদাৰে এই স্থানত নিৰ্মাণ প্ৰকল্পৰ কাম আৰম্ভ কৰে, য’ত মছজিদ আৰু সমাধিও আছিল। যদিও তাৰ পিছত বহুত নোহোৱা হৈ গৈছে, বাকী থকাবোৰৰ ভিতৰত উল্লেখযোগ্য হ’ল বাহৰাম খানৰ তিনিটা গম্বুজযুক্ত মছজিদ, লুতফুল্লাহ শ্বিৰাজীৰ দৰগাহৰ চাৰিওফালৰ দেৱাল আৰু ফাৰহাদ খানৰ বাৰা গুম্বাদ মছজিদ।[19][note 2] ফাৰহাদ খানৰ কাৰ্যকালতো ১৬৭৮ চনত বৰ্তমানৰ সমাধিটো নিৰ্মাণ কৰা হয়।[21] বৰ্তমানৰ কোনো অট্টালিকা ১৭ শতিকাৰ পিছৰ নহয়, পৰৱৰ্তী নিৰ্মাণত কেৱল পুৰণি গঠনসমূহ সংস্কাৰ কৰাৰ প্ৰৱণতা দেখা যায়।[22]

পুৰণি তথ্য অনুসৰি দিল্লীৰ দৰবাৰীসকলে যেতিয়া চহৰখন ভ্ৰমণ কৰিছিল, তেতিয়া দৰগাহৰ শ্বেইখে আনুষ্ঠানিকভাৱে তেওঁলোকৰ মূৰত পাগৰি বান্ধিছিল। শ্বাহ জালালক শ্ৰদ্ধা নিদিয়ালৈকে দৰবাৰীসকলৰ উচ্চ মৰ্যাদা স্থানীয় ৰাইজে মানি লোৱা নাছিল।[10] চিলেটৰ মুছলমান শাসকসকলৰ মাজতো এইটো এটা পৰম্পৰা আছিল যিসকলে শ্ৰদ্ধা হিচাপে প্ৰথমবাৰৰ বাবে চহৰখনত উপস্থিত হোৱাৰ লগেতে দৰগাহ ভ্ৰমণ কৰিছিল। ব্ৰিটিছৰ অধীনত চিলেটৰ বাসিন্দাসকলে এই প্ৰথা অব্যাহত ৰাখিছিল। ১৭৭৯ চনত সেই ভূমিকাত নিযুক্তি পোৱা ৰবাৰ্ট লিণ্ডছেই তেওঁৰ ভ্ৰমণৰ বিষয়ে তলত দিয়া বিৱৰণ দিছে:[23][24]

মোক এতিয়া কোৱা হ’ল যে নতুন বাসিন্দাজনে টিউটলাৰ সন্ত শ্ব’ জুললৰ মন্দিৰত শ্ৰদ্ধাঞ্জলি জনোৱাটো অভ্যাস। ভাৰতৰ প্ৰতিটো প্ৰান্তৰ পৰা ইছলাম ধৰ্মৰ তীৰ্থযাত্ৰীসকলে এই মন্দিৰলৈ ভিৰ কৰে, আৰু মই পিছত দেখিলোঁ যে সমাধিস্থলত উপস্থিত থকা ধৰ্মান্ধ লোকসকল অলপ বিপদজনক নাছিল। ধৰ্মীয় পক্ষপাতিত্বৰ বিৰুদ্ধে যুঁজ দিয়াটো মোৰ কাম নাছিল, আৰু সেয়েহে মইও ৰাজ্যত গৈছিলো, যিদৰে মোৰ আগতে আনসকলে গৈছিল, মোৰ জোতাযোৰ দুৱাৰমুখত থৈ সমাধিস্থলত পাঁচটা সোণৰ মহুৰ প্ৰসাদ হিচাপে জমা দিলোঁ। এইদৰে শুদ্ধ হৈ মই মোৰ বাসস্থানলৈ উভতি আহিলোঁ, আৰু মোৰ প্ৰজাৰ শ্ৰদ্ধা লাভ কৰিলোঁ।

১৮৫০ চনত মোগল সম্ৰাট দ্বিতীয় শ্বাহ আলমৰ পুত্ৰ ৰাজকুমাৰ ফিৰুজে ১৮৫০ চনত এই দৰগাহ ভ্ৰমণ কৰিছিল।[10]:১০০

বিন্যাস আৰু গঠন[সম্পাদনা কৰক]

শ্বাহ জালালৰ মুকলি কবৰস্থান
কবৰস্থানৰ পৰা সমাধিৰ দৃশ্য।

উত্তৰ চিলেটৰ দৰগাহ মহল্লা চুবুৰীৰ এটা নিম্ন পাহাৰত (দৰগাহ টিলা নামেৰে জনাজাত)[8][25] অৱস্থিত এই সমাধিক্ষেত্ৰ কমপ্লেক্স বাংলাদেশৰ আটাইতকৈ ডাঙৰ ধৰ্মীয় চৌহদ।[12] দৰগাহ গেট নামেৰে জনাজাত মূল প্ৰৱেশদ্বাৰটো,[4] এটা বৃহৎ প্লাজালৈ মুকলি হয়, যাৰ সন্মুখত মহিলাসকলৰ সেৱাৰ বাবে নিবেদিত এটা অংশ আছে। শ্বাহ জালালৰ সমাধিস্থল নিজেই চৌহদৰ মাজত অৱস্থিত আৰু এই অংশৰ সোঁফালে থকা চিৰিৰে যাব পাৰি যদিও কেৱল পুৰুষসকলকহে প্ৰৱেশৰ অনুমতি দিয়া হয়।[12][21] খটখটিবোৰ এটা বহল সমতল মঞ্চত শেষ হয় আৰু সন্মুখত বৰ গম্বুজ মছজিদ, য’ৰ মাজেৰে দৰ্শনাৰ্থীসকলে সমাধিস্থলত প্ৰৱেশ কৰিবলৈ পাৰ হৈ যায়।[17][26] তাৰ পিছৰটো শিলৰ দ্বাৰা নিৰ্মিত আৰু মুকলি চালযুক্ত, ইয়াৰ চাৰিটা চুকত ডাঙৰ ডাঙৰ টেপাৰ খুঁটাৰে চিহ্নিত কৰা হৈছে যিয়ে কাপোৰৰ চালি এটাক সমৰ্থন কৰে, য'ত কবৰটো নিজেই ইয়াৰ অস্বাভাৱিকভাৱে ডাঙৰ আকাৰৰ বাবে উল্লেখযোগ্য বুলি গণ্য কৰা হয়।[26][27][28] শ্বাহ জালালৰ কিছুমান সংগী যেনে শ্বাহজাদা আলী, হাজী ইউছুফ, হাজী খলিল আৰু হাজী দাৰিয়াৰ সমাধিস্থলৰ লগতে তেওঁৰ চিল্লা খানাও ওচৰতে আছে।[29][30][note 3] সাধুজনৰ তলোৱাৰ, কোৰআন, চোলা, কাঠৰ খৰাম, হৰিণাৰ চামৰাৰ প্ৰাৰ্থনাৰ ৰাগ, তামৰ প্লেট আৰু আৰবী ভাষাত লিখা বাটি আৰু কাপ আদিও সংৰক্ষিত হৈ আছে।[33][10][34]

মাদ্ৰাছা আৰু খানকাহ থকাৰ লগতে,[4][35] সমাধিস্থলৰ প্লাজাৰ বিপৰীত ফালে দৰগাহ ভ্ৰমণ কৰা বহু দুখীয়াক সেৱা আগবঢ়াবলৈ এটা বৃহৎ লেংগাৰ খানা (পাকঘৰ) আছে আৰু প্ৰথমে দৰ্শনাৰ্থীৰ বাবে আশ্ৰয়স্থল হিচাপে নিৰ্মাণ কৰা হৈছিল। পৰিৱেশৰ বাবে এতিয়া এইটো বন্ধ হৈ আছে আৰু সেয়েহে ইয়াৰ পূব দিশত এটা সৰু জুপুৰি নিৰ্মাণ কৰা হৈছে যিটো এই কামৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰা হয়। লেংগাৰ খানাত অৱস্থিত তিনিটা পিতলৰ ডেগ (কলড্ৰন), আটাইতকৈ ডাঙৰটোৰ উচ্চতা ৫ ফুট। এই কলহবোৰৰ প্ৰতিটোতে একেলগে ৭টা গৰু আৰু ৭ মাউণ্ড চাউলৰ ভাত ৰান্ধিব পাৰি। ইহঁতৰ প্ৰান্তত পাৰ্চী শিলালিপি আছে য’ত উল্লেখ আছে যে এইবোৰ জাহাংগীৰনগৰৰ শ্বেইখ আবু ছাইদ ইবনে মুহাম্মদ জাফৰ ইবনে ইয়াৰ মুহাম্মদে নিৰ্মাণ কৰিছিল আৰু মুৰাদ বখছে হিজৰী ১১০৬ চনৰ ৰমজানত (১৬৯৫ খ্ৰীষ্টাব্দৰ এপ্ৰিল/মে’) দৰগাহলৈ পঠিয়াইছিল।[11][10][4][30] কবৰৰ পিছফালৰ অঞ্চলটো এটা বিস্তৃত কবৰস্থান দখল কৰি আছে, শ্বাহ জালালৰ অৱশিষ্টৰ ওচৰত সমাধিস্থ কৰাটো মুছলমানসকলৰ মাজত জনপ্ৰিয় ইচ্ছা যদিও লটবোৰ অতি ব্যয়বহুল।[8] ইয়াৰ উপৰিও মোগল যুগত স্থাপিত এটা জলছা-ঘৰ আৰু ইয়াৰ দক্ষিণে এটা উচ্চ গম্বুজযুক্ত ঘড়ী-টাৱাৰ আছে।[11][10][36] সমাধিৰ পশ্চিমে পাহাৰৰ তলত চাচমা নামৰ এটা প্ৰাকৃতিক কুঁৱা আছে যিটো ইটাৰ বিশাল ঘেৰাওৰ ভিতৰত থিয় হৈ আছে। কিংবদন্তি অনুসৰি শ্বাহ জালালে নিজেই ইয়াক খান্দিবলৈ নিৰ্দেশ দিছিল,[10][34] আৰু ইয়াৰ পবিত্ৰ পানী, যিটো দৰ্শনাৰ্থীয়ে পান কৰে, মক্কাৰ জমজম কুঁৱাৰ সৈতে একে।[4][26][37]

সমাধিৰ টেংক জলাশয়ত বাস কৰা কেটফিছ আৰু গ্ৰেট স্নেকহেড (গোজাৰ নামেৰে জনাজাত) সম্পৰ্কেও কিংবদন্তি আছে, যিবোৰক সাধাৰণতে দৰ্শকে খুৱাই দিয়ে। এই ৰূপত চিৰকাল পুনৰ জন্ম ল’বলৈ শ্বাহ জালালে অভিশপ্ত গৌৰ গোবিন্দৰ পৰাজিত সৈনিক বুলি কোৱা হয়।[4][34] নতুবা সাধুজনে পালন কৰা মাছৰ বংশধৰ বুলিও দাবী কৰা হৈছে। ২০০৩ চনৰ ডিচেম্বৰ মাহত এটা অচিনাক্ত গোটে ৭০০ৰো অধিক মাছক বিষাক্ত কৰি হত্যা কৰিছিল। ইয়াৰ প্ৰতিক্ৰিয়া স্বৰূপে পিছৰ মাহত চুবুৰীয়া মৌলভিবজাৰ জিলাৰ শ্বাহ জালালৰ সংগী শ্বাহ মুস্তাফাৰ মন্দিৰৰ পৰা ২৪টা গজাৰ আনি দৰগাহ জলাশয়ত এৰি দিয়া হয়। বৰ্তমান জনসংখ্যা আৰু এবাৰ শ শলৈ বৃদ্ধি পাইছে।[34] স্থানীয় লোককথাত আৰু কোৱা হৈছে যে দৰগাহ আৰু ইয়াৰ আশে-পাশে দেখা ব্লু ৰক পাৰ চৰাই (জালালি কবুতৰ বা ‘জলালৰ কপৌ’ নামেৰে জনাজাত) নিজামুদ্দিন আউলিয়াই সাধুজনক উপহাৰ দিয়া এযোৰৰ পৰাই আহিছে।[38][39]

মছজিদ[সম্পাদনা কৰক]

বৰ্তমান দৰগাহৰ আশে-পাশে মুঠ চাৰিটা মছজিদ আছে,[17] ইয়াৰে বৰ গুম্বাদ আটাইতকৈ ডাঙৰ হোৱাৰ লগতে সাধাৰণতে চৌহদৰ আটাইতকৈ ডাঙৰ গঠন।[21][27] ১৬৭৭ চনত ফৰহাদ খানে নিৰ্মাণ কৰা এই ছবিখনৰ মূল উদ্দেশ্য অনিশ্চিত যদিও ইতিহাসবিদ আহমদ হাছান ডানীয়ে ইয়াক সমাধি হিচাপে উদ্দেশ্য কৰা হ’ব পাৰে বুলি মত প্ৰকাশ কৰিছে।[22] ইয়াৰ একক গম্বুজটো অষ্টভুজ আকৃতিৰ ড্ৰামৰ ওপৰত থিয় হৈ থাকে আৰু ইয়াৰ ওপৰত এটা শিখৰ থাকে আৰু ইয়াৰ চাৰিওফালে কোণৰ টাৱাৰ থাকে, যিবোৰো অষ্টভুজীয়া, যদিও পিছৰবোৰৰ শিখৰ নোহোৱা হোৱাৰ বাবে স্তব্ধ হৈ পৰে। গঠনটোৰ পূব দিশত তিনিটা ফ্ৰেমযুক্ত প্ৰৱেশদ্বাৰ আছে, মাজৰটো আটাইতকৈ ডাঙৰ, আৰু ইয়াৰ মাজত এটা সৰু। পেৰাপেটটো মোগল আৰু বাংলা শৈলীৰ মিশ্ৰিত আৰু ভিতৰৰ অংশটো সহজ যদিও গম্বুজৰ তলৰ ফালটো সজাই তোলা হৈছে।[30]

বৰ গম্বুজৰ দক্ষিণে ১৭৪৪ চনত আৰম্ভ হোৱা বাহৰাম খানৰ তিনিটা গম্বুজযুক্ত গঠন আছে, যিটো চৌহদৰ প্ৰাথমিক মছজিদ হিচাপে কাম কৰে।[27][37] ইয়াৰ প্ৰতিটো গম্বুজৰ ওখ ফিনিয়াল থাকে আৰু ই ক্ৰেনেলযুক্ত ড্ৰামৰ ওপৰত থিয় হৈ থাকে। বৰ গম্বুজৰ দৰেই ইয়াৰ পূব দিশত তিনিটা খোলাযুক্ত দুৱাৰ, মাজৰটোও ডাঙৰ, লগতে আধুনিক বাৰাণ্ডা। ১৮৯৭ চনৰ অসম ভূমিকম্পৰ সময়ত মছজিদটোৰ ক্ষতিসাধন হোৱাৰ বাবে চিলেটৰ দণ্ডাধীশ জন উইলেছৰ দ্বাৰা মেৰামতি কৰা হৈছিল।[22][19] শ্বাহ জালালৰ কবৰৰ পশ্চিম দিশত এটা সৰু মছজিদ থিয় হৈ ঘেৰাওৰ এটা অংশ গঠন কৰে। তিনিটা গম্বুজযুক্ত আৰু সম্ভৱতঃ ফৰহাদ খানেও নিৰ্মাণ কৰিছিল, ইয়াক ১৮ শতিকাৰ শেষৰ ফালে তেতিয়াৰ চিলেটৰ সংগ্ৰাহকে একে ডিজাইন আৰু শৈলীতে পুনৰ নিৰ্মাণ কৰিছিল।[27][30] আব্দুল্লা শ্বিৰাজীয়ে স্থাপন কৰা চতুৰ্থটো মছজিদ টেংক জলাশয়টোৰ পূব পাৰত অৱস্থিত।[19][40]

উল্লেখযোগ্য সমাধিস্থ[সম্পাদনা কৰক]

দৰগাহ কবৰস্থানত অৱস্থিত এম.এ.জি. ওচমানীৰ কবৰ।
  • শ্বাহ জালাল: চুফী সন্ত (১২৭১–১৩৪৭)[29]
  • শ্বাহজাদা আলী: শ্বাহ জালালৰ সংগী (প্ৰায় ১৪ শতিকা)[29]
  • হাজী মহম্মদ ইউছুফ: শ্বাহ জালালৰ সংগী (প্ৰায় ১৪ শতিকা)[29]
  • হাজী খলিল: শ্বাহ জালালৰ সংগী (প্ৰায় ১৪ শতিকা)[29]
  • হাজী দাৰিয়া: শ্বাহ জালালৰ সংগী (প্ৰায় ১৪ শতিকা)[29]
  • মুকাবিল খান: চিলেটৰ ৱাজিৰ (প্ৰায় ১৪৪০ চনৰ দশক)[41]
  • চাদেক খান: চিলেটৰ ফৌজদাৰ (মৃত্যু ১৬৮৮)[19]
  • মিৰ আলী: চিলেটৰ ফৌজদাৰ (মৃত্যু ১৭৬৩)[19]
  • আবু তোৰাব আব্দুল ৱাহেব: দৰগাহৰ মুতাৱাল্লী (মৃত্যু ১৯ শতিকাৰ শেষৰ ফালে)
  • এম এ জি ওচমানী: মুক্তি বাহিনীৰ মুখ্য সেনাপতি (১৯১৮–১৯৮৪)[42]
  • ছলমান শ্বাহ: চলচ্চিত্ৰ আৰু টেলিভিছন অভিনেতা (১৯৭১–১৯৯৬)[43]
  • হুমায়ুন ৰছিদ চৌধুৰী: জাতীয় সংগসাদৰ অধ্যক্ষ (১৯২৮–২০০১)[44]
  • আছাদদৰ আলী: লেখক আৰু ইতিহাসবিদ (১৯২৯–২০০৫)[45]
  • ই.এ.চৌধুৰী: আৰক্ষী মহাপৰিদৰ্শক (১৯২৮–২০০৯)
  • দেৱান ফৰিদ গাজী: সংসদৰ সদস্য (১৯২৪–২০১০)[46]
  • মহম্মদ আশ্ৰাফ আলী: সংসদৰ সদস্য (মৃত্যু ২০১৫)[47]
  • গুলজাৰ আহমেদ চৌধুৰী: সংসদ সদস্য (১৯৩৭–২০১৯)[48]
  • মাহমুদুল আমিন চৌধুৰী: উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ মুখ্য ন্যায়াধীশ (১৯৩৭–২০১৯)[49]
  • ফজলুল হক আস্পিয়া: সংসদৰ সদস্য (১৯৩৫/৬–২০২১)[50]
  • ইমাম উদ্দিন আহমেদ চৌধুৰী: কেয়াৰটেকাৰ চৰকাৰৰ উপদেষ্টা (১৯২৬–২০২৩)[51]

গেলেৰী[সম্পাদনা কৰক]

দৰগাহ প্ৰবেশ গেট
দৰগাহ প্ৰবেশ গেট 
center|border|200x200px|alt=|দৰগাহ গেটৰ আন এক দৃশ্য
দৰগাহ গেটৰ আন এক দৃশ্য 
পটভূমিত দৰগাহ গেট থকা মূল প্লাজা।
পটভূমিত দৰগাহ গেট থকা মূল প্লাজা। 
আধুনিক বাৰাণ্ডা থকা দৰগাহৰ প্ৰাথমিক মছজিদৰ পূব দিশ। সোঁফালে বৰা গম্বুজলৈ যোৱা চিৰিবোৰ।
আধুনিক বাৰাণ্ডা থকা দৰগাহৰ প্ৰাথমিক মছজিদৰ পূব দিশ। সোঁফালে বৰা গম্বুজলৈ যোৱা চিৰিবোৰ। 
মছজিদৰ আন এক দৃশ্য
মছজিদৰ আন এক দৃশ্য 
মছজিদ (ইয়াৰ বাৰাণ্ডা নিৰ্মাণৰ পূৰ্বে) আৰু বৰ গম্বুজ, প্ৰায় ১৯০০.
মছজিদ (ইয়াৰ বাৰাণ্ডা নিৰ্মাণৰ পূৰ্বে) আৰু বৰ গম্বুজ, প্ৰায় ১৯০০. 
বৰ গম্বুজলৈ যোৱা চিৰিবোৰ, সোঁফালে মহিলাৰ অংশটোৰ আংশিক দৃশ্য।
বৰ গম্বুজলৈ যোৱা চিৰিবোৰ, সোঁফালে মহিলাৰ অংশটোৰ আংশিক দৃশ্য। 
জালালি কবুতৰ (পাৰ)
জালালি কবুতৰ (পাৰ)  
টেংক জলাশয়
টেংক জলাশয় 

টোকা[সম্পাদনা কৰক]

  1. ↑ Writer Bipin Chandra Pal reported that Sadhus honoured the site due to a view that Shah Jalal was an incarnation of Mahadev.[9]
  2. ↑ According to an extant Persian inscription, Shirazi also built a small mosque during his term as Faujdar.[20]
  3. ↑ The descendants of Haji Yusuf subsequently served as Mutawalli (custodians) of the shrine.[31] Thomas William Beale, in his 1881 An Oriental Biographical Dictionary, also mentioned that the Dargah had a large number of attendants to minister it.[32]

তথ্যসমূহ[সম্পাদনা কৰক]

  1. ↑ (bn ভাষাত)sylhetview24. 2020-06-26. http://www.sylhetview24.net/news/details/Sylhet/187804. 
  2. ↑ "শাহজালাল (রহ.) মাজারে ওরশ শনিবার শুরু" (bn ভাষাত). Kaler Kantho. 2017-08-09. https://www.kalerkantho.com/online/national/2017/08/09/529750. 
  3. ↑ Chanda, Ramaprasad (1936). Ramananda Chatterjee. ed. Hinduism and the Untouchables. The Modern Review. 59. প্ৰকাশক Calcutta: Prabasi Press Private, Limited. পৃষ্ঠা. 101. https://books.google.com/books?id=KxIFAAAAMAAJ. 
  4. ↑ 4.0 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 Knight, Lisa I. (2014). Contradictory Lives: Baul Women in India and Bangladesh. প্ৰকাশক New York: Oxford University Press. পৃষ্ঠা. 19. ISBN 978-0-19-939684-9. https://books.google.com/books?id=s_8TDAAAQBAJ&pg=PA19. 
  5. ↑ Ali, Syed Murtaza (1954). S. Moinul Haq. ed. "A chronology of Muslim Faujdars of Sylhet". Proceedings of the Pakistan History Conference (Karachi: Pakistan Historical Society.): 275. https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.66554/page/n291/mode/2up. 
  6. ↑ Abdul Karim (2012). "Shah Jalal (R)". In ছিৰাজুল ইছলাম; মিয়া, শ্বাহজাহান; খানম, মাহফুজা; আহমেদ, শ্বব্বীৰ. বাংলাপিডিয়া: বাংলাদেশৰ ৰাষ্ট্ৰীয় বিশ্বকোষ (অনলাইন ed.). ঢাকা, বাংলাদেশ: বাংলাপিডিয়া ট্ৰাষ্ট, এছিয়াটিক চচাইটি অফ বাংলাদেশ. ISBN 984-32-0576-6. OCLC 52727562. Retrieved 20 April 2024. 
  7. ↑ Ali, Syed Murtaza (1971). Saints of East Pakistan. Oxford University Press, Pakistan Branch. পৃষ্ঠা. 29. https://books.google.com/books?id=28ogAAAAMAAJ. 
  8. ↑ 8.0 8.1 8.2 Rizvi, S. N. H. (1970). East Pakistan District Gazetteers: Sylhet. East Pakistan Government Press. পৃষ্ঠা. 94. https://books.google.com/books?id=43tCAAAAYAAJ. 
  9. ↑ Bhattacharya, Binay (2007). India's Freedom Movement: Legacy of Bipin Chandra Pal. Bipin Chandra Pal Memorial Trust [by] Deep & Deep Publications. পৃষ্ঠা. 55. ISBN 978-81-7629-974-9. https://books.google.com/books?id=8BluAAAAMAAJ. 
  10. ↑ 10.0 10.1 10.2 10.3 10.4 10.5 10.6 Choudhury, Achyut Charan (1910). "Second chapter- Dervish Shahjalal" (Bangla ভাষাত). Srihatter Itibritta: Purbangsho. প্ৰকাশক Kolkata: Shriupendranath Pal Choudhury. https://bn.m.wikisource.org/wiki/পাতা:শ্রীহট্টের_ইতিবৃত্ত_(_পূর্বাংশ)_-_অচ্যুতচরণ_চৌধুরী_তত্ত্বনিধি.pdf/২৮৫. 
  11. ↑ 11.0 11.1 11.2 Siddiqi, Azhar ad-Din (Sep 2002). "ষষ্ঠ পরিচ্ছেদ". শ্রীহট্টে ইসলাম জ্যোতি. প্ৰকাশক Dhaka: উত্স প্রকাশন. পৃষ্ঠা. 41. 
  12. ↑ 12.0 12.1 12.2 Raj, Selva J.; Harman, William P. (2012). Dealing with Deities: The Ritual Vow in South Asia. প্ৰকাশক Albany: State University of New York Press. পৃষ্ঠা. 90. ISBN 978-0-7914-8200-1. https://books.google.com/books?id=h80yOTwlAUcC&pg=PA90. 
  13. ↑ 13.0 13.1 Hasan, Syed Mahmudul (1988). Islamic Heritage of Bangladesh: Tombs and Shrines. Bangladesh Quarterly. Department of Films & Publications, Government of Bangladesh. পৃষ্ঠা. 38. https://books.google.com/books?id=hNzre9OdV5oC. 
  14. ↑ Kamal, Syed Mustafa (2011) (bn ভাষাত). সিলেট বিভাগের ভৌগোলিক ঐতিহাসিক রুপরেখা. প্ৰকাশক Sylhet: Sheikh Faruq Ahmad, Palash Seba Trust. পৃষ্ঠা. 30. 
  15. ↑ Abdul Karim (1959). Social History Of The Muslims In Bengal (Down to A.D. 1538). প্ৰকাশক Dacca: The Asiatic Society of Pakistan. পৃষ্ঠা. 56. 
  16. ↑ Karim, Abdul (1999). "Advent of Islam and Hazrat Shah Jalal (R)". In Sharif Uddin Ahmed. প্ৰকাশক Sylhet: Bangladesh Itihas Samiti. p. 132. ISBN 978-984-31-0478-6. https://books.google.com/books?id=M_BtAAAAMAAJ. 
  17. ↑ 17.0 17.1 17.2 Hasan, Sayed Mahmudul (1970). A Guide to Ancient Monuments of East Pakistan. প্ৰকাশক Dacca: Society for Pakistan Studies. পৃষ্ঠা. 159. https://books.google.com/books?id=Ci1uAAAAMAAJ. 
  18. ↑ Ali (1954, পৃষ্ঠা 276)
  19. ↑ 19.0 19.1 19.2 19.3 19.4 Hasan, Sayed Mahmudul (1987). Muslim Monuments of Bangladesh. Islamic Foundation Bangladesh. পৃষ্ঠা. 247. https://books.google.com/books?id=9vdtAAAAMAAJ. 
  20. ↑ Shumon, Jobrul Alom (2015-08-25). "ইতিহাস ঐতিহ্যে আমাদের সিলেট-পর্ব ০৫" (bn ভাষাত). SBDNews24.com. https://www.sbdnews24.com/news/17146. 
  21. ↑ 21.0 21.1 21.2 Rizvi (1970, পৃষ্ঠা 110)
  22. ↑ 22.0 22.1 22.2 Dani, Ahmad Hasan; Prasad, Munshi Shyam (1961). Muslim Architecture in Bengal. প্ৰকাশক Dhaka: Asiatic Society of Pakistan. পৃষ্ঠা. 239. https://books.google.com/books?id=CE5QAAAAMAAJ. 
  23. ↑ Ali (1971, পৃষ্ঠা 31)
  24. ↑ Lindsay Crawford, Alexander William (1858). Lives of the Lindsays: or, a Memoir of the Houses of Crawford and Balcarres. III (2nd সম্পাদনা). প্ৰকাশক London: John Murray. পৃষ্ঠা. 168. https://books.google.com/books?id=kWZfAAAAcAAJ&pg=PA168. 
  25. ↑ Azad, Md. Abul Kalam; Akter, Salma (2009). "Spiritual Tourism Development in Bangladesh: An Overview". Dhaka University Journal of Business Studies (Dhaka: Registrar, University of Dhaka) খণ্ড XXX (I): 233. https://books.google.com/books?id=t3Z0yh1uTFUC. 
  26. ↑ 26.0 26.1 26.2 Dani & Prasad (1961, পৃষ্ঠা 240)
  27. ↑ 27.0 27.1 27.2 27.3 Ali (1971, পৃষ্ঠা 30)
  28. ↑ Karim, Abdul (1985). Social History of the Muslims in Bengal (Down to A.D. 1538). প্ৰকাশক Chittagong: Baitush Sharaf Islamic Research Institute. পৃষ্ঠা. 133. https://books.google.com/books?id=DodAAAAAMAAJ. 
  29. ↑ 29.0 29.1 29.2 29.3 29.4 29.5 Population Census of Bangladesh, 1974: District census report: Sylhet. Bangladesh Bureau of Statistics, Statistics Division, Ministry of Planning, Government of the People's Republic of Bangladesh. 1974. পৃষ্ঠা. 32. https://books.google.com/books?id=FGfQH6KIthgC. 
  30. ↑ 30.0 30.1 30.2 30.3 Rizvi (1970, পৃষ্ঠা 111)
  31. ↑ Ismail, Muhammad (2010). Hagiology of Sufi Saints and the Spread of Islam in South Asia. Jnanada Prakashan. পৃষ্ঠা. 163. ISBN 978-81-7139-375-6. https://books.google.com/books?id=WrFPAQAAIAAJ. 
  32. ↑ Beale, Thomas William (1894). "Shah Jalal". In Keene, Henry George. An oriental biographical dictionary, founded on materials collected by the late Thomas William Beale. প্ৰকাশক London: W. H. Allen & Co.. পৃষ্ঠা. 364. https://archive.org/details/cu31924028544983/page/n375/mode/2up?q=sylhet. 
  33. ↑ Khandakar, Sabrina (2014). "Islamic Tourism: exploring a new form of sacred journey in Bangladesh". Manarat International University Studies (Dhaka: Manarat International University) খণ্ড 3 (1): 128. ISSN 1815-6754. http://mius.manarat.ac.bd/download/vol03/16.pdf. 
  34. ↑ 34.0 34.1 34.2 34.3 "সিলেট জেলা তথ্য বাতায়ন". Archived from the original on 23 August 2011. https://web.archive.org/web/20110823101534/http://www.dcsylhet.gov.bd/index.php?option=com_content&view=article&id=204। আহৰণ কৰা হৈছে: 6 November 2023. 
  35. ↑ Raj & Harman (2012, পৃষ্ঠা 103)
  36. ↑ "District census report". Population Census of Bangladesh. Bangladesh Bureau of Statistics, Statistics Division, Ministry of Planning. 1974. পৃষ্ঠা. 16 and 32. 
  37. ↑ 37.0 37.1 Aminuddin, M. (1969). Hazrat Shah Jalal of Sylhet. The Pakistan Review. 17. Ferozsons Limited. পৃষ্ঠা. 41. https://books.google.com/books?id=12DVAAAAMAAJ. 
  38. ↑ Khan, Muhammad Mojlum (2013). The Muslim Heritage of Bengal: The Lives, Thoughts and Achievements of Great Muslim Scholars, Writers and Reformers of Bangladesh and West Bengal. প্ৰকাশক Markfield: Kube Publishing Limited. পৃষ্ঠা. 24. ISBN 978-1-84774-062-5. https://books.google.com/books?id=-2s9BAAAQBAJ&pg=PA24. 
  39. ↑ Gadgil, Madhav (1985). "Social restraints of resource utilization: the Indian experience". Culture and Conservation: The Human Dimension in Environmental Planning (New York: Croom Helm): 143. ISBN 978-0-7099-3533-9. https://books.google.com/books?id=-eghREYx1RgC&pg=PA143. 
  40. ↑ Rizvi (1970, পৃষ্ঠা 70)
  41. ↑ Hasan (1987, পৃষ্ঠা 246)
  42. ↑ Aziz, Md . Abdul (1999). Sharif Uddin Ahmed. ed. "Bongobir Osmani: Portrait of a Leader". Sylhet: History and Heritage (Sylhet: Bangladesh Itihas Samiti): 819. ISBN 978-984-31-0478-6. https://books.google.com/books?id=M_BtAAAAMAAJ. 
  43. ↑ Rahman, Hifzur (2003-10-31). "The Graveyard of Salman Shah" (en ভাষাত). The Daily Star. Archived from the original on 2020-01-27. https://web.archive.org/web/20200127092420/http://archive.thedailystar.net/magazine/2003/10/05/dhaka.htm. 
  44. ↑ (bn ভাষাত)Bangladesh Pratidin. 2019-07-10. https://www.bd-pratidin.com/chayer-desh/2019/07/10/438701. 
  45. ↑ ওয়াদুদ, মো. আ. (2018-07-26). (bn ভাষাত)Sunamganjer Khobor. http://sunamganjerkhobor.com/%E0%A6%B8%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%B8%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A7%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A7%80-%E0%A6%97%E0%A6%AC%E0%A7%87%E0%A6%B7%E0%A6%95-%E0%A6%85%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AA/. [সংযোগবিহীন উৎস]
  46. ↑ "Farid Gazi buried at Sylhet" (en ভাষাত). bdnews24.com. 2010-11-20. https://bdnews24.com/politics/2010/11/20/farid-gazi-buried-at-sylhet. 
  47. ↑ (bn ভাষাত)Banglanews24.com. 23 January 2015. https://www.banglanews24.com/politics/news/bd/360139.details. 
  48. ↑ (bn ভাষাত)Bangladesh Pratidin. 26 November 2019. https://www.bd-pratidin.com/country/2019/11/26/478280. 
  49. ↑ "Ex-CJ Mahmudul Amin dies". Daily Observer. 2019-12-22. https://www.observerbd.com/news.php?id=234807. 
  50. ↑ (bn ভাষাত)SylhetToday24. 16 September 2021. https://www.sylhettoday24.news/news/details/Sylhet/124920. 
  51. ↑ "সাবেক তত্ত্বাবধায়ক সরকারের উপদেষ্টা ইমাম উদ্দীন আহমদ চৌধুরীর ইন্তেকাল" (bn ভাষাত). Manab Zamin. https://mzamin.com/news.php?news=80033। আহৰণ কৰা হৈছে: 29 October 2023. 

সাঁচ:Mosques in Bangladesh সাঁচ:Sylhet District

"https://as.wikipedia.org/w/index.php?title=শ্বাহ_জালাল_দৰগাহ&oldid=392085"ৰ পৰা অনা হৈছে