সংগীত মনোবিজ্ঞান
সংগীত মনোবিজ্ঞান বা সংগীতৰ মনোবিজ্ঞানক (ইংৰাজী: Music Psychology) মনোবিজ্ঞান আৰু সংগীতবিজ্ঞান দুয়োটাৰে এটা শাখা হিচাপে গণ্য কৰিব পাৰি। ইয়াৰ লক্ষ্য হৈছে সংগীতৰ অনুভৱ, সৃষ্টি, সঁহাৰি আৰু দৈনন্দিন জীৱনত অন্তৰ্ভুক্ত কৰা প্ৰক্ৰিয়াসমূহকে ধৰি সংগীতৰ আচৰণ আৰু অভিজ্ঞতাৰ ব্যাখ্যা আৰু বুজাবুজি।[1][2]আধুনিক সংগীত মনোবিজ্ঞান মূলতঃ অভিজ্ঞতাভিত্তিক; ইয়াৰ জ্ঞান মানৱ অংশগ্ৰহণকাৰীসকলৰ পদ্ধতিগত পৰ্যবেক্ষণ আৰু তেওঁলোকৰ সৈতে পাৰস্পৰিক ক্ৰিয়াৰ দ্বাৰা সংগ্ৰহ কৰা তথ্যৰ ব্যাখ্যাৰ ভিত্তিত আগবাঢ়ি যোৱাৰ প্ৰৱণতা থাকে। সংগীত মনোবিজ্ঞান হৈছে সংগীত পৰিবেশন, ৰচনা, শিক্ষা, সমালোচনা, চিকিৎসাৰ লগতে মানৱ মনোভাৱ, দক্ষতা, পৰিবেশন, বুদ্ধিমত্তা, সৃষ্টিশীলতা, সামাজিক আচৰণৰ অনুসন্ধানকে ধৰি বহু ক্ষেত্ৰত ব্যৱহাৰিক প্ৰাসংগিকতা থকা গৱেষণাৰ ক্ষেত্ৰ।
সংগীত মনোবিজ্ঞানে সংগীত বিজ্ঞান আৰু সংগীত অনুশীলনৰ অমনোবৈজ্ঞানিক দিশসমূহৰ ওপৰত পোহৰ পেলাব পাৰে। উদাহৰণস্বৰূপে; ই সংগীতৰ গঠন যেনে: সুৰ, সমন্বয়, সুৰ, ছন্দ, মিটাৰ আৰু ৰূপৰ উপলব্ধি আৰু গণনামূলক আৰ্হিৰ অনুসন্ধানৰ জৰিয়তে সংগীত তত্ত্বত অৰিহণা যোগায়। সংগীতৰ ইতিহাসৰ গৱেষণাই সংগীতৰ বাক্য গঠনৰ ইতিহাসৰ পদ্ধতিগত অধ্যয়নৰ দ্বাৰা, বা তেওঁলোকৰ সংগীতৰ প্ৰতি থকা ধাৰণাৰ, আৱেগিক আৰু সামাজিক সঁহাৰিৰ সম্পৰ্কত সুৰকাৰ আৰু ৰচনাৰ মানসিক বিশ্লেষণৰ দ্বাৰা লাভৱান হ’ব পাৰে।
ইতিহাস
[সম্পাদনা কৰক]প্ৰাথমিক ইতিহাস (১৮৫০ চনৰ পূৰ্বৰ)
[সম্পাদনা কৰক]
১৯ শতিকাৰ আগৰ শব্দ আৰু সংগীতৰ পৰিঘটনাৰ অধ্যয়ন মূলতঃ স্বৰ আৰু সুৰৰ গাণিতিক আৰ্হিৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰা হৈছিল। [3] আটাইতকৈ প্ৰাচীন লিপিবদ্ধ পৰীক্ষাসমূহ খ্ৰীষ্টপূৰ্ব ষষ্ঠ শতিকাৰ। বিশেষকৈ পাইথাগোৰাছৰ কাম আৰু তেওঁ অষ্টকৰ ব্যঞ্জন গঠন কৰা সৰল ষ্ট্ৰিং দৈৰ্ঘ্যৰ অনুপাত প্ৰতিষ্ঠা কৰা। শব্দ আৰু সংগীতক বিশুদ্ধ শাৰীৰিক দৃষ্টিকোণৰ পৰা বুজিব পাৰি বুলি এই মতামতক প্ৰতিধ্বনিত কৰিছিল এনাক্সাগোৰাছ আৰু ব’ইথিয়াছৰ দৰে তত্ত্ববিদসকলে। আৰম্ভণিৰ এজন গুৰুত্বপূৰ্ণ বিৰোধী আছিল এৰিষ্ট’ক্সেনাছ, যিয়ে আধুনিক সংগীত মনোবিজ্ঞানৰ পূৰ্বাভাস দিছিল। তেওঁৰ মতে সংগীতক মানুহৰ উপলব্ধি আৰু মানুহৰ স্মৃতিশক্তিৰ সৈতে ইয়াৰ সম্পৰ্কৰ জৰিয়তেহে বুজিব পৰা যাব। তেওঁৰ মতামতৰ সত্ত্বেও মধ্যযুগ আৰু নৱজাগৰণৰ মাজেৰে সংগীত শিক্ষাৰ অধিকাংশই পাইথাগোৰাছৰ পৰম্পৰাত শিপাই আছিল। বিশেষকৈ জ্যোতিৰ্বিজ্ঞান, জ্যামিতি, গাণিতিক আৰু সংগীতৰ চতুৰ্থ স্তৰৰ জৰিয়তে।[3]
অনুভৱভিত্তিক অধ্যয়নৰ উত্থান (১৮৬০–১৯৬০)
[সম্পাদনা কৰক]১৯ শতিকাৰ শেষৰ ফালে আধুনিক সংগীত মনোবিজ্ঞানৰ বিকাশৰ সমান্তৰালভাৱে সাধাৰণ অভিজ্ঞতাভিত্তিক মনোবিজ্ঞানৰ উত্থান ঘটিছিল, যিটোৱে বিকাশৰ একে পৰ্যায়ৰ মাজেৰে পাৰ হৈছিল। প্ৰথমটো আছিল উইলহেম ৱুণ্ড্টৰ নেতৃত্বত গাঁথনিবাদী মনোবিজ্ঞান, যিয়ে অভিজ্ঞতাক ইয়াৰ সৰু সৰু সংজ্ঞায়িত কৰিব পৰা অংশবোৰত বিভক্ত কৰিব বিচাৰিছিল। ইয়াৰ ভিতৰত হেলমহল্টজে বিশুদ্ধ আৰু জটিল সুৰ আৰু ইয়াৰ উপলব্ধি পৃথক আৰু বুজিবলৈ অনুনাদক বিকশিত কৰা, দাৰ্শনিক কাৰ্ল ষ্টাম্পফে গীৰ্জাৰ অংগ আৰু নিজৰ সংগীত অভিজ্ঞতা ব্যৱহাৰ কৰি টিম্বাৰ আৰু নিৰপেক্ষ পিচ অন্বেষণ কৰা আৰু ৱুণ্ড্টে নিজেই সংযুক্ত কৰা আদি অন্তৰ্ভুক্ত গতিশীল টান আৰু শিথিলতাৰ সৈতে ছন্দৰ অভিজ্ঞতা।
আধুনিক (১৯৬০–বৰ্তমান)
[সম্পাদনা কৰক]২০ শতিকাৰ দ্বিতীয়াৰ্ধত সংগীত মনোবিজ্ঞানে তাত্ত্বিক আৰু প্ৰয়োগমূলক ক্ষেত্ৰৰ বিস্তৃত ক্ষেত্ৰ সামৰি লৈ সম্প্ৰসাৰিত হৈছে। ১৯৬০ চনৰ পৰা এই ক্ষেত্ৰখন জ্ঞানমূলক বিজ্ঞানৰ সৈতে বৃদ্ধি পায়, য'ত সংগীতৰ উপলব্ধি (বিশেষকৈ পিচ, ছন্দ, সমন্বয় আৰু সুৰৰ), সংগীতৰ বিকাশ আৰু যোগ্যতা, সংগীতৰ পৰিবেশন আৰু সংগীতৰ প্ৰতি আৱেগিক সঁহাৰি আদি গৱেষণা ক্ষেত্ৰসমূহো অন্তৰ্ভুক্ত।[3]
এই সময়ছোৱাত সংগীত মনোবিজ্ঞান-নিৰ্দিষ্ট আলোচনী, সমাজ, সন্মিলন, গৱেষণা গোট, কেন্দ্ৰ আৰু ডিগ্ৰীৰ প্ৰতিষ্ঠাও দেখা গৈছে, যিটো প্ৰৱণতাই সংগীত শিক্ষা, পৰিবেশন আৰু চিকিৎসাৰ বাবে নিৰ্দিষ্ট প্ৰয়োগৰ দিশত গৱেষণাক লৈ আহিছে।[4]জ্ঞানমূলক মনোবিজ্ঞানৰ কৌশলে সংগীতৰ আচৰণ আৰু অভিজ্ঞতাৰ অধিক বস্তুনিষ্ঠ পৰীক্ষাৰ অনুমতি দিলেও স্নায়ুবিজ্ঞানৰ তাত্ত্বিক আৰু প্ৰযুক্তিগত উন্নতিয়ে সংগীত মনোবিজ্ঞানৰ দিশটোক একবিংশ শতিকালৈ বহু পৰিমাণে গঢ় দিছে।[5]
সংগীত মনোবিজ্ঞানৰ গৱেষণাৰ অধিকাংশই পশ্চিমীয়া প্ৰেক্ষাপটত সংগীতৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰিছে যদিও নৃতাত্ত্বিক সংগীতবিজ্ঞানৰ সৈতে এই ক্ষেত্ৰখন সম্প্ৰসাৰিত হৈ সংস্কৃতিৰ মাজত সংগীতৰ ধাৰণা আৰু অনুশীলন কেনেদৰে পৃথক সেইটো পৰীক্ষা কৰিছে।[6][7] ৰাজহুৱা ক্ষেত্ৰলৈও ই আত্মপ্ৰকাশ কৰিছে। শেহতীয়া বছৰবোৰত কেইবাখনো বেষ্টচেলাৰ জনপ্ৰিয় বিজ্ঞানৰ কিতাপে এই ক্ষেত্ৰখনক ৰাজহুৱা আলোচনাৰ মাজলৈ অনাত সহায় কৰিছে, বিশেষকৈ ডেনিয়েল লেভিটিনৰ ‘ডিজ ইজ ইউৰ ব্ৰেইন অন মিউজিক’ (২০০৬) আৰু ‘দ্য ৱৰ্ল্ড ইন ছিক্স ছংছ’ (২০০৮), অলিভাৰ চেকছৰ ‘মিউজিকোফিলিয়া’ (২০০৭), আৰু গেৰী মাৰ্কাছ ‘গীটাৰ জিৰ’ (২০১২)। ইয়াৰ উপৰিও বিতৰ্কিত "মোজাৰ্ট প্ৰভাৱ"ই শাস্ত্ৰীয় সংগীত শুনা, শিক্ষা আৰু বুদ্ধিমত্তাৰ মাজৰ সম্পৰ্ক সম্পৰ্কে গৱেষক, শিক্ষাবিদ, ৰাজনীতিবিদ আৰু জনসাধাৰণৰ মাজত দীঘলীয়া বিতৰ্কৰ সূচনা কৰে।[8]
তথ্যউৎস
[সম্পাদনা কৰক]- ↑ Tan, Siu-Lan; Pfordresher, Peter; Harré, Rom (2010). Psychology of Music: From Sound to Significance. প্ৰকাশক New York: Psychology Press. পৃষ্ঠা. 2. ISBN 978-1-84169-868-7.
- ↑ Thompson, William Forde (2009). Music, Thought, and Feeling: Understanding the Psychology of Music, 2nd Edition. প্ৰকাশক New York: Oxford University Press. পৃষ্ঠা. 320. ISBN 978-0195377071.
- ↑ 3.0 3.1 3.2 Deutsch, Diana; Gabrielsson, Alf; Sloboda, John; Cross, Ian; Drake, Carolyn; Parncutt, Richard; McAdams, Stephen; Clarke, Eric F. et al. (2001). "Psychology of music". Grove Music Online. doi:10.1093/gmo/9781561592630.article.42574. ISBN 978-1-56159-263-0.
- ↑ Ockelford, Adam (2009). "Beyond music psychology". In Hallam, Susan; Cross, Ian; Thaut, Michael. The Oxford Handbook of Music Psychology. প্ৰকাশক Oxford: Oxford University Press. পৃষ্ঠা. 539. ISBN 978-0-19-929845-7.
- ↑ Thaut, Micahel (2009). "History and research". In Hallam, Susan; Cross, Ian; Thaut, Michael. The Oxford Handbook of Music Psychology. প্ৰকাশক Oxford: Oxford University Press. পৃষ্ঠা. 556. ISBN 978-0-19-929845-7.
- ↑ Thaut, Micahel (2009). "History and research". In Hallam, Susan; Cross, Ian; Thaut, Michael. The Oxford Handbook of Music Psychology. প্ৰকাশক Oxford: Oxford University Press. পৃষ্ঠা. 559. ISBN 978-0-19-929845-7.
- ↑ Thompson, William Forde; Balkwill, Laura-Lee (2010). "Cross-cultural similarities and differences". In Juslin, Patrik; Sloboda, John. Handbook of Music and Emotion: Theory, Research, Applications (ch. 27). প্ৰকাশক Oxford: Oxford University Press. পৃষ্ঠা. 755–788. ISBN 9780199604968. https://archive.org/details/handbookofmusice0000unse/page/755.
- ↑ Abbott, Alison. "Mozart doesn't make you clever". Nature.com. http://www.nature.com/news/2007/070413/full/news070409-13.html.