কস্তুৰী মৃগ

কস্তুৰী মৃগ জীৱাশ্ম কাল: Late Miocene–recent প্ৰিকে কেম অ ছি ডে কা পা ট্ৰি জু ক্ৰি পে নি
চাইবেৰীয়ান কস্তুৰী মৃগ
জীৱবৈজ্ঞানিক শ্ৰেণীবিভাজন
জগৎ/ৰাজ্য:	Animalia
শ্ৰেণী:	Mammalia
পৰিয়াল:	Moschidae গ্ৰে' ১৮২১
গণ:	Moschus লিনিয়াছ, ১৭৫৮
Type species
Moschus moschiferus লিনিয়াছ, ১৭৫৮
প্ৰজাতিসমূহ
M. anhuiensis – Anhui musk deer M. berezovskii – dwarf musk deer M. chrysogaster – alpine musk deer M. cupreus – Kashmir musk deer M. fuscus – black musk deer M. leucogaster – white-bellied musk deer M. moschiferus – Siberian musk deer

কস্তুৰী মৃগ (ইংৰাজী: Mask Deer) শিং নথকা এবিধ সৰু আকৃতিৰ হৰিণ৷ এই জাতৰ মৃগৰ মতা মৃগবোৰৰ নাভিৰ ওচৰত হোৱা এটা টেমুনাত বিখ্যাত সুগন্ধি দ্ৰব্য ’’কস্তুৰী’’ৰ সৃষ্টি হয়৷ সেয়ে ইয়াক “কস্তুৰী মৃগ’’ বোলে৷ কস্তুৰী মৃগৰ বৈজ্ঞানিক নাম "Moschus moschiferus"৷ এইবিধ জন্তু ছাইবেৰিয়াৰ পৰা হিমালয় পৰ্বতৰ বিভিন্ন অঞ্চলত পোৱা যায়৷

বিৱৰণ

পূৰ্ণবয়স্ক এটা কস্তুৰী মৃগ ওখই ৬০ ছেণ্টিমিটাৰ, দীঘলে ৯০ ছেণ্টিমিটাৰ আৰু ইহঁতৰ ওজন হয়গৈ প্ৰায় ১০ কিল’গ্ৰাম৷ গাবোৰ ডাঠ মুগা আৰু সোণালী বৰণৰ নোমেৰে আৱৰা৷ কিছুমানৰ পেটৰ তলফালে বগা ফুট ফুট থাকে৷ কাণদুখন থিয়৷ থুঁতৰিত ৭-১০ ছে:মি: আকাৰৰ দুটা দাঁত বাহিৰৰ ফালে থাকে, এই দাঁত দুটাৰ গুৰি অংশ ঢিলা বাবে দুটা পহুৰ মাজৰ যুঁজ-বাগৰ বা তেনে আঘাত পালেই দাঁত দুটা ভাগি থাকে৷ মুখৰ আগদাঁত কেইটা বটালিৰ দৰে চোকা৷ নেজ বৰ চুটি আৰু নেজৰ মূৰত সামান্য একোছা নোম থাকে৷ নেজডাল তপিনাৰ ফাঁকত নোমৰ মাজত লুকাই থাকে৷ আগ ঠেং দুটাৰ তুলনাত পিছঠেং দুটা শকত আৰু দীঘল৷ মতা মৃগবোৰৰ পেটৰ তলফালে নাভিৰ ওচৰত এটা টেমুনা থাকে৷ কেতিয়াবা নেজৰ ওচৰতো সৰু আকৃতিৰ টেমুনা থকা দেখা যায়৷ এই টেমুনাবোৰ সুগন্ধিযুক্ত৷

বাসস্থান

চীন দেশৰ পৰা হিমালয়ৰ কাশ্মীৰলৈকে কস্তুৰী মৃগ পোৱা যায়৷ পাৰ্বত্য অঞ্চলৰ ২৬০০ মিটাৰৰ পৰা ৪৫০০ মিটাৰ উচ্চতালৈ ইহঁত থাকে৷ ছাইবেৰিয়া, ছাখালিন, কোৰিয়া আদিতো কস্তুৰী মৃগ পোৱা যায়৷ পৃথিৱীৰ বিভিন্ন ঠাইত প্ৰায় ৭টা প্ৰজাতিৰ কস্তুৰী মৃগ পোৱা যায়৷ তাৰ ভিতৰত কাশ্মীৰৰ পৰা অৰুণাচললৈ পোৱা কস্তুৰী মৃগৰ সংখ্যাই বেছি৷

খাদ্য

প্ৰায়েই অকলশৰীয়াকৈ থকা এই মৃগই ৰাতিহে চৰিবলৈ ওলায়৷ দিনটো ই জোপোহা বা ফুটুকানিৰ মাজত সোমাই থাকে৷ ইহঁতৰ প্ৰধান খাদ্য ঘাঁহ, বন, শেলাই, লাইকেন, ঘচৰ ফল আৰু ফুল আদি৷ অকলশৰীয়াকৈ থাকি ভাল পোৱা এই মৃগ জানুৱাৰী ফেব্ৰুৱাৰীত যোৰ পাতে আৰু জুন-জুলাই মাহত এটা বা কেতিয়াবা দুটা পোৱালি জগায়৷

কস্তুৰী

পূৰ্ণ বয়স্ক মতা কস্তুৰী মৃগৰ নাভিদেশত পোৱা টেমুনাটোৱেই মহামূল্যবান সুগন্ধিত কস্তুৰী৷ ইয়াৰ বাবেই মৃগটো বধ কৰা হয় আৰু পেটৰ টেমুনাটো উলিয়াই শুকাই ব্যৱহাৰ কৰে৷ কেঁচা কস্তুৰীৰ গোন্ধ কম৷ শুকান কস্তুৰীৰ গোন্ধ অতি তীব্ৰ৷ ইয়াৰ সোৱাদ তিতা৷ কস্তুৰীবোৰত ৰেজিন, চৰ্বী, প্ৰ’টিন আৰু পানী থাকে৷ গুণাগুণৰ প্ৰতি লক্ষ্য কৰি কস্তুৰীক পাঁচভাগত ভাগ কৰা হৈছে,- টনকিন (Tonquin), কাৰবাডাইন(Carbadine), ইউনানী (Yunnani), অসমীয়া (Assamese) আৰু নেপালী(Nepalese).

লুপ্তপ্ৰায় এইবিধ জীৱৰ সংৰক্ষণৰ বাবে ১৯৭২ চনৰ “বন্যপ্ৰাণী সুৰক্ষা আইন’’ৰ দ্বাৰা এই জন্তুবিধ বধ কৰা আৰু কস্তুৰী আমদানী ৰপ্তানী কৰা সম্পূৰ্ণৰূপে নিষেধ কৰা হৈছে৷