ভিয়েনটিয়েন

ভিয়েনটিয়েন ວຽງຈັນ
Capital City
ນະຄອນຫຼວງ​ວຽງຈັນ​
স্থানাংক: 17°58′N 102°36′E
দেশ	লাউচ
প্ৰিফেক্চাৰ	ভিয়েনটিয়েন প্ৰিফেক্চাৰ
বসতি স্থাপন কৰিলে	নৱম শতিকা
কালি
• মুঠ	3,920 km2 (1,510 sq mi)
উচ্চতা	১৭৪ মিটাৰ (৫৭০ ফুট)
জনসংখ্যা  (২০২১ চনৰ অনুমান)
• মুঠ	9,68,991
• ঘনত্ব	250/km2 (640/sq mi)

ভিয়েনটিয়েন ( ফৰাচী: [vjɛ̃tjan]; লাওঃ ວຽງຈັນ, Viangchan, উচ্চাৰণ [ʋíːəŋ tɕàn]) হৈছে লাওছৰ ৰাজধানী আৰু সৰ্ববৃহৎ চহৰ। ভিয়েনটিয়েনক প্ৰশাসনিকভাৱে ৯খন চহৰত বিভক্ত কৰা হৈছে যাৰ মুঠ আয়তন মাত্ৰ প্ৰায় ৩,৯২০ বৰ্গ কিলোমিটাৰ, আৰু ই মেকং নদীৰ পাৰত, থাইলেণ্ডৰ সীমান্তৰ ওচৰত অৱস্থিত। ফৰাচী শাসনৰ সময়ত ভিয়েনটিয়েন প্ৰশাসনিক ৰাজধানী আছিল আৰু শেহতীয়াকৈ অৰ্থনৈতিক বৃদ্ধিৰ বাবে এতিয়া ই লাওছৰ অৰ্থনৈতিক কেন্দ্ৰ। ২০২০ চনৰ লোকপিয়ল অনুসৰি চহৰখনৰ জনসংখ্যা আছিল ৯৪৮,৪৭৭ জন।

ভিয়েনটিয়েনক লাওছৰ আটাইতকৈ উল্লেখযোগ্য জাতীয় কীৰ্তিচিহ্নসমূহৰ গৃহ হিচাপে উল্লেখযোগ্য – থাট লুয়াং – যিটো লাওছৰ এক পৰিচিত প্ৰতীক আৰু লাওছৰ বৌদ্ধ ধৰ্মৰ নিদৰ্শকচিহ্ন। লাওছৰ আন উল্লেখযোগ্য বৌদ্ধ মন্দিৰসমূহ তাতো পোৱা যায়, যেনে হাউ ফ্ৰা কায়েউ, য’ত পূৰ্বতে পান্না বুদ্ধ আছিল।

২০০৯ চনৰ ডিচেম্বৰ মাহত দক্ষিণ-পূব এছিয়ান গেমছৰ ৫০ বছৰ সম্পূৰ্ণ হোৱাৰ উপলক্ষে ২৫ সংখ্যক দক্ষিণ-পূব এছিয়ান গেমছ অনুষ্ঠিত হৈছিল।

ব্যুৎপত্তি

'ভিয়েনটিয়েন' হৈছে লাও ভাষাৰ ভিয়েনটিয়েন /ʋíːəŋ tɕan/ শব্দৰ পৰা উদ্ভৱ হোৱা ফৰাচী নাম। এই নামটো আগতে 'ວຽງຈັນທນ໌' (থাই ভাষাত เวียงจันทน์) লিখা হৈছিল যদিও এতিয়া সাধাৰণতে 'ວຽງຈັນ' লিখা হয়। লাও ভাষাৰ শব্দ, ৱীঅঙ্/viang (ວຽງ) য়ে ‘দেৱালযুক্ত নগৰ’ক বুজায়, আনহাতে chan/চন্ (ຈັນ, পূৰ্বতে ຈັນທນ໌), সংস্কৃত 'চন্দন' (चन्दन, /t͡ɕand̪ana/),বা ‘চন্দন-কাঠ’ৰ পৰা উদ্ভৱ হৈছে আৰু ইয়াক ‘চন্দনৰ দেৱালযুক্ত চহৰ’ বুলি অনুবাদ কৰিব পাৰি। কিছুমান লাওচবাসীয়ে ভুলকৈ বিশ্বাস কৰে যে ই ‘চন্দ্ৰৰ দেৱালযুক্ত চহৰ’ক বুজায় কাৰণ ‘চন্’ শব্দটোৱে ‘চন্দ্ৰ’কো বুজাব পাৰে; যদিও ইয়াক পূৰ্বতে লিখিতভাৱে 'ຈັນທຣ໌' (চ্ন্দ্ৰ্) হিচাপে পৃথক কৰা হৈছিল। আন আন ৰোমানীকৰণৰ ভিতৰত ‘Viangchan’ আৰু ‘Wiangchan’ অন্যতম।

ইতিহাস

বান থা লাট, মন্ শিলালিপি (৯ম খ্ৰীষ্টাব্দ), ১৯৬৮ চনত পোৱা গৈছিল, যিটো অঞ্চলত অন্যান্য প্ৰত্নতাত্ত্বিক প্ৰমাণৰ টুকুৰাই প্ৰাচীন মন্'ৰ উপস্থিতিৰ সাক্ষ্য দিছিল। এতিয়া ই লাওছৰ ভিয়েনটিয়েনৰ হো ফ্ৰা ক্যাও সংগ্ৰাহালয়ত আছে

ফা থাট লুয়াঙত বুদ্ধ ভাস্কৰ্য্য

হাউ ফ্ৰা কায়েউ বা পান্না বুদ্ধৰ মন্দিৰ

দ্বাৰৱতী নগৰ-ৰাজ্য ৰাজ্যসমূহ

ষষ্ঠ শতিকাৰ ভিতৰত চাও ফ্ৰায়া নদী উপত্যকাত মন্ জনগোষ্ঠীসমূহ একত্ৰিত হৈ দ্বাৰৱতী ৰাজ্য সৃষ্টি কৰিছিল। উত্তৰ দিশত হৰিপুঞ্জয় (লাম্ফুন) দ্বাৰৱতীৰ প্ৰতিদ্বন্দ্বী শক্তি হিচাপে আত্মপ্ৰকাশ কৰিছিল। অষ্টম শতিকাৰ ভিতৰত মন্'সকলে উত্তৰ দিশলৈ ঠেলি দি চহৰ-ৰাজ্য সৃষ্টি কৰিছিল, আধুনিক থা খেকৰ ওচৰৰ ফা দায়েৎ (বৰ্তমান কালাচিন, উত্তৰ-পূব থাইলেণ্ড), শ্ৰীগোটাপুৰা (সিখোট্টাবং), লাওছ, মুয়াং ছুৱা (লুয়াং প্ৰবাং), আৰু চন্দনপুৰী (ভিয়েনটিয়েন)। খ্ৰীষ্টীয় অষ্টম শতিকাত শ্ৰীগোটাপুৰা (সিখোট্টাবং) এই প্ৰাৰম্ভিক চহৰ ৰাজ্যসমূহৰ ভিতৰত আটাইতকৈ শক্তিশালী আছিল, আৰু সমগ্ৰ মধ্য মেকং অঞ্চলৰ বাণিজ্য নিয়ন্ত্ৰণ কৰিছিল। নগৰ-ৰাজ্যসমূহ ৰাজনৈতিকভাৱে শিথিলভাৱে বান্ধ খাই আছিল যদিও সাংস্কৃতিকভাৱে একে আছিল আৰু সমগ্ৰ অঞ্চলটোৰ শ্ৰীলংকাৰ বৌদ্ধ ধৰ্ম্মপ্ৰচাৰকসকলৰ পৰা থেৰবাদ বৌদ্ধধৰ্মৰ প্ৰৱৰ্তন কৰিছিল। 

পৰম্পৰাগত কাহিনী

লাওছৰ মহান মহাকাব্য ফ্ৰা লাক ফ্ৰা লাম'ত দাবী কৰা হৈছে যে ৰাজকুমাৰ থাট্টৰাদ্থই যেতিয়া তেওঁৰ কনিষ্ঠ ভাতৃৰ সপক্ষে সিংহাসনৰ পৰা বঞ্চিত হোৱাৰ বাবে লাওছৰ কিংবদন্তি ৰাজ্য মুয়ং ইন্থপথ মহা নাখন এৰি যোৱাৰ সময়ত এই চহৰখন প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল। থাট্টৰাদ্থই মেকং নদীৰ পশ্চিম পাৰত মহা থানি শ্ৰী ফান ফাও নামৰ এখন নগৰ প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল; এই চহৰখন পিছলৈ আজিৰ থাইলেণ্ডৰ উডন থানি বুলি কোৱা হৈছিল। এদিন এজন সাতমূৰীয়া নাগে থাট্টৰাদ্থক মহা থানি শ্ৰী ফান ফাওৰ বিপৰীতে নদীৰ পূব পাৰত এখন নতুন চহৰ আৰম্ভ কৰিবলৈ ক’লে। ৰাজকুমাৰে এই নগৰখনক চন্থাবুলি শ্ৰী সত্তনাখনহুদ বুলি কয়; যিটো আধুনিক ভিয়েনটিয়েনৰ পূৰ্বসূৰী বুলি কোৱা হৈছিল।^{[উদ্ধৃতিৰ প্ৰয়োজন]}

ফ্ৰা লাক ফ্ৰা লাম'ৰ বিপৰীতে বেছিভাগ ইতিহাসবিদে বিশ্বাস কৰে যে ভিয়েনটিয়েন আছিল হিন্দু মন্দিৰক কেন্দ্ৰ কৰি থকা প্ৰাচীন খ্মেৰ বসতিস্থল, যাৰ ঠাই পিছলৈ ফা থাট লুয়াঙে ল'ব। একাদশ আৰু দ্বাদশ শতিকাত, যি সময়ত লাও আৰু থাই জনসাধাৰণে দক্ষিণ চীনৰ পৰা দক্ষিণ-পূব এছিয়াত প্ৰৱেশ কৰা বুলি বিশ্বাস কৰা হয়, সেই সময়ত সেই অঞ্চলত বাকী থকা কেইজনমান খ্মেৰক হয় হত্যা কৰা হৈছিল, আঁতৰাই পেলোৱা হৈছিল, নহয় লাও সভ্যতাত আত্মসাৎ কৰা হৈছিল, যিটোৱে অতি সোনকালে আগুৰি ধৰিব অঞ্চলটো।^{[উদ্ধৃতিৰ প্ৰয়োজন]}

খ্মেৰ আধিপত্য

ভিয়েনটিয়েন নামটোৰ আটাইতকৈ প্ৰাচীন উল্লেখ ড্যুক Đỗ Anh Vũ ৰ ভিয়েটনামী শিলালিপিত দেখা যায়, যিটো খ্মেৰ-ভিয়েট সংঘাতৰ সময়ত ১১৫৯ চনত লিখা হৈছিল। শিলালিপিত কোৱা হৈছে যে ১১৩৫ চনত ঝেন্লা (খ্মেৰ সাম্ৰাজ্য)ৰ এজন অধীনস্থ 'ৱান্ দান্' (ভিয়েনটিয়েন)য়ে 'ঙ্ঘে আন' আক্ৰমণ কৰিছিল যদিও ড্যুক তেওঁক বিকৃত কৰিছিল; ড্যুক নেতৃত্ব দিয়া এটা সৈন্যই আক্ৰমণকাৰীক খেদি (অপ্ৰমাণিত), আৰু তাৰ পিছত বন্দীসকলৰ সৈতে উভতি আহিছিল। এই নামটোৰ উৎপত্তি হ'ব পাৰে ৱেন্দান, খোৰাট মালভূমিত অৱস্থিত কথিত ৰাজ্য, নৱম শতিকাৰ এজন চীনা লেখকে উল্লেখ কৰা এটা বাণিজ্যিক পথৰ বৰ্ণনা কৰিছিল যিটো হানয়ৰ পৰা আৰম্ভ হৈ হানয়ৰ পৰা পাৰ হৈছিল পশ্চিমৰ পাহাৰৰ পৰা ৱেন্দানলৈকে।

লান ছাং আৰু ফৰাচী ঔপনিৱেশিক শাসন

১৩৫৪ চনত যেতিয়া ফা নুমে লান ছাং ৰাজ্য প্ৰতিষ্ঠা কৰে তেতিয়া ভিয়েনটিয়েন এখন গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰশাসনিক চহৰত পৰিণত হয় যদিও ইয়াক ৰাজধানী হিচাপে গঢ়ি তোলা হোৱা নাছিল। ৰজা সেত্থাথীৰথে ইয়াক আনুষ্ঠানিকভাৱে ১৫৬৩ চনত লান ছাঙৰ ৰাজধানী হিচাপে প্ৰতিষ্ঠা কৰে, যাতে বৰ্মিৰ আক্ৰমণৰ পৰা হাত সাৰিব পাৰে। ১৭০৭ চনত যেতিয়া লান ছাঙৰ বিচ্ছেদ ঘটে, তেতিয়া ই ভিয়েনটিয়েনৰ এখন স্বাধীন ৰাজ্যত পৰিণত হয়। ১৭৭৯ চনত শ্যামী সেনাপতি ফ্ৰায়া চক্ৰিয়ে ইয়াক জয় কৰি শ্যামৰ অধীনস্থ ৰাজ্য হিচাপে গঢ়ি তুলিছিল।

যেতিয়া ৰজা অণুৱোঙে অসফল বিদ্ৰোহ উত্থাপন কৰে, তেতিয়া ১৮২৭ চনত শ্যামী সেনাই ইয়াক নিঃশেষ কৰি পেলায়। বুদ্ধৰ প্ৰতিমূৰ্তিসমূহ আৰু মানুহকে ধৰি প্ৰায় সকলো লাও সামগ্ৰী লুটি নিয়াৰ ফলত চহৰখন জ্বলাই দিয়া হয়। ভিয়েনটিয়েনৰ অৱস্থা অতি ক্ষতিগ্ৰস্ত হৈ পৰিছিল, জনবসতিহীন হৈ পৰিছিল আৰু ফৰাচীসকল আহি পোৱাৰ লগে লগে অৰণ্যত নোহোৱা হৈ গৈছিল। অৱশেষত ১৮৯৩ চনত ই ফৰাচী শাসনলৈ গতি কৰে। ১৮৯৯ চনত ই ফ্ৰান্সৰ লাওছৰ ৰক্ষিত অঞ্চলৰ ৰাজধানী হিচাপে পৰিগণিত হয়। ফৰাচীসকলে চহৰখন পুনৰ নিৰ্মাণ কৰি ফা থাট লুয়াং, হাউ ফ্ৰা কায়েউ আদি বৌদ্ধ মন্দিৰ পুনৰ নিৰ্মাণ বা মেৰামতি কৰি বহুতো ঔপনিৱেশিক অট্টালিকা এৰি থৈ যায়।

ফৰাচী শাসনৰ সময়ত ভিয়েটনামীসকলক লাওছলৈ প্ৰব্ৰজন কৰিবলৈ উৎসাহিত কৰা হৈছিল, যাৰ ফলত ১৯৪৩ চনত ভিয়েটনিয়ানৰ ৫৩% জনসংখ্যা ভিয়েটনামী হৈছিল। ১৯৪৫ চনৰ শেষৰ ফালে ফৰাচীসকলে বিশাল ভিয়েটনামী জনসংখ্যাক তিনিটা মূল অঞ্চল অৰ্থাৎ ভিয়েনটিয়েন সমভূমি, ছাভানাখেট অঞ্চল, বোলাভেন মালভূমিলৈ স্থানান্তৰিত কৰাৰ এক অভিলাষী পৰিকল্পনা যুগুত কৰিছিল, যিটো কেৱল ইণ্ডোচাইনা আক্ৰমণৰ ফলতহে পেলাই দিয়া হৈছিল। এই পৰিকল্পনা কাৰ্যকৰী হ’লে মাৰ্টিন ষ্টুয়াৰ্ট-ফক্সৰ মতে লাওছৰ জনসাধাৰণে হয়তো নিজৰ দেশৰ ওপৰত নিয়ন্ত্ৰণ হেৰুৱাই পেলালেহেঁতেন।

দ্বিতীয় বিশ্বযুদ্ধৰ সময়ত ভিয়েনটিয়েন কম প্ৰতিৰোধৰ সৈতে পতিত হয় আৰু জাপানী বাহিনীয়ে দখল কৰে, ছাকো মাছানোৰীৰ নিয়ন্ত্ৰণত। ১৯৪৫ চনৰ ৯ মাৰ্চত ফৰাচী পেৰাট্ৰুপাৰ আহি পায়, আৰু ১৯৪৫ চনৰ ২৪ এপ্ৰিলত চহৰখন পুনৰ দখল কৰে।

স্বাধীনতা

১৯৫৩ চনত এই চহৰখন নতুনকৈ স্বাধীন লাও জাতি-ৰাষ্ট্ৰৰ ৰাষ্ট্ৰীয় ৰাজধানী হিচাপে পৰিগণিত হয়।

ৰজাঘৰীয়া লাও চৰকাৰ আৰু পাথেট লাওৰ মাজত লাওছৰ গৃহযুদ্ধ আৰম্ভ হোৱাৰ লগে লগে ভিয়েনটিয়েন অস্থিৰ হৈ পৰে। ১৯৬০ চনৰ আগষ্ট মাহত কং লেই ৰাজধানীখন দখল কৰি সুৱণ্ণ ফৌমক প্ৰধানমন্ত্ৰী হ’বলৈ জোৰ দিয়ে। ইয়াৰ পিছত ডিচেম্বৰৰ মাজভাগত ফৌমী নোছাভানে ৰাজধানীখন দখল কৰি ফৌম চৰকাৰক ওফৰাই পেলায় আৰু বৌন অউমক প্ৰধানমন্ত্ৰী হিচাপে নিযুক্তি দিয়ে। ১৯৭৫ চনৰ মাজভাগত পাথেট লাওৰ সৈন্যই চহৰখনৰ ফালে আগবাঢ়ি যায় আৰু আমেৰিকানসকলে ৰাজধানীখন খালী কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰে। ১৯৭৫ চনৰ ২৩ আগষ্টত ৫০ গৰাকী পাথেট লাও মহিলাৰ এটা দলে প্ৰতীকীভাৱে চহৰখন মুক্ত কৰে। ১৯৭৫ চনৰ ২ ডিচেম্বৰত পাথেট লাওৰ কমিউনিষ্ট দলে ভিয়েনটিয়েন দখল কৰি লাওছ ৰাজত্বক পৰাস্ত কৰি দেশখনৰ নাম লাও জনগণতান্ত্ৰিক গণৰাজ্য (Lao People's Democratic Republic) বুলি সলনি কৰি লাওছৰ গৃহযুদ্ধৰ অন্ত পেলায়। পিছদিনা জংঘলত লাওছত বিদ্ৰোহ আৰম্ভ হ’ল, পাথেট লাওৱে হ্মং আৰু ৰাজতন্ত্ৰবাদীৰ দলৰ সৈতে যুঁজিলে।

ভিয়েনটিয়েনে ২০০৯ চনৰ দক্ষিণ-পূব এছিয়ান গেমছৰ কাণ্ডমুক্ত খেলৰ আয়োজক আছিল। থাইলেণ্ডত অনুষ্ঠিত হোৱা পূৰ্বৰ খেলসমূহৰ পৰা আঠাইশখন প্ৰতিযোগিতা বাদ দিয়া হৈছিল, লাওছৰ ভূমি আবদ্ধ সীমান্ত আৰু ভিয়েনটিয়েনত পৰ্যাপ্ত সুবিধাৰ অভাৱৰ বাবে।