মুখ ও মুখোশ
| মুখ ও মুখোশ | |
|---|---|
| পৰিচালক | আব্দুল জব্বৰ খান |
| ৰচনা | আব্দুল জব্বৰ খান |
| প্ৰযোজক |
|
| অভিনয়ত |
|
| চিত্ৰগ্ৰহণকাৰী | কিউ এম জামান (কাজী মিছবাহুজ্জামান) |
| সম্পাদনা | এম এ লতিফ |
| সংগীত পৰিচালক | সমৰ দাস |
| পৰিবেশক | পাকিস্তান ফিল্ম ট্ৰাষ্ট |
মুক্তি |
৩ আগষ্ট ১৯৫৬ |
দৈৰ্ঘ্য |
৯৯ মিনিট |
| দেশ | পাকিস্তান |
| ভাষা | বাংলা |
| বাজেট | ₹৬৪,০০০ (ভাৰতীয় টকা) (২০২১ চনত ₹৩৩০,০০০ বা ৳১২০,০০০ টকাৰ সমতুল্য)[1] |
| সৰ্বমুঠ আয় | ₹৪৮,০০০ (ভাৰতীয় টকা) (২০২১ চনত ₹২৪০,০০০ বা ৳৯০,০০০ টকাৰ সমতুল্য) |
মুখ ও মুখোশ (অনু. মুখ আৰু মুখা) আছিল পূব পাকিস্তানত (বৰ্তমান বাংলাদেশ) নিৰ্মিত বাংলা ভাষাৰ প্ৰথমখন পূৰ্ণদৈৰ্ঘ্যৰ সবাক চলচ্চিত্ৰ।[2] ইকবাল ফিল্মছৰ দ্বাৰা প্ৰযোজিত ছবিখনৰ পৰিচালক আছিল আব্দুল জব্বৰ খান। নুৰুজ্জামান (মৃত্যু ১৯৭৫) আছিল ইকবাল ফিল্মছৰ প্ৰতিষ্ঠাপক প্ৰযোজক।[3] ১৯৫৬ চনৰ ৩ আগষ্ট তাৰিখে পূব পাকিস্তানৰ ঢাকা, চট্টগ্ৰাম, নাৰায়ণগঞ্জ, আৰু খুলনাত এই ছবিখনে মুক্তি লাভ কৰে।[4] অঞ্চলটোত নিৰ্মিত প্ৰথমখন পূৰ্ণদৈৰ্ঘ্যৰ ছবি চাবলৈ দৰ্শক মুগ্ধ হোৱাত ছবিখন ব্যৱসায়িকভাৱে সফল হৈছিল। ছবিখনে ইয়াৰ প্ৰাৰম্ভিক দৌৰৰ সময়ত মুঠ ৪৮,০০০ টকা উপাৰ্জন কৰিবলৈ সক্ষম হৈছিল।[5]
পৃষ্ঠভূমি[সম্পাদনা কৰক]
১৯২৮ চনত সুকুমাৰী (The Good Girl) শীৰ্ষক এখন ছবি নিৰ্মাণ কৰা হয়, যিখন ছবিয়ে এই অঞ্চলটোৰ প্ৰথমখন বাংলা চুটি ছবি বুলি দাবী কৰে।[6] লগতে ঢাকা নবাব পৰিয়ালেও ১৯৩১ চনত দ্য লাষ্ট কিছ শীৰ্ষক এখন নিৰ্বাক পূৰ্ণদৈৰ্ঘ্যৰ ছবি নিৰ্মাণ কৰিছিল।[6] কিন্তু মুখ ও মুখোশ পূৰ্ব বংগ (পিছলৈ পূব পাকিস্তান আৰু তাৰ পিছত বাংলাদেশ) অঞ্চলত নিৰ্মিত প্ৰথমখন পূৰ্ণদৈৰ্ঘ্যৰ সবাক চলচ্চিত্ৰত পৰিগণিত হয়।[2]
১৯৫০ চনৰ আৰম্ভণিতে পূবৰ পূৰ্ব বংগৰ চলচ্চিত্ৰ উদ্যোগ কাৰ্যতঃ নাছিল আৰু স্থানীয় চলচ্চিত্ৰগৃহত বেছিভাগেই লাহোৰৰ উৰ্দু ছবি, মুম্বাইৰ হিন্দী ছবি আৰু কলকাতাৰ বাংলা ছবি প্ৰদৰ্শিত হৈছিল। চলচ্চিত্ৰ নিৰ্মাণৰ আন্তঃগাঁথনি প্ৰতিষ্ঠা কৰিবলৈ ১৯৫৩ চনত ইষ্ট বেংগল ব্যুৰো অৱ ষ্টেটিষ্টিকছৰ তেতিয়াৰ পৰিচালক আব্দুছ ছাদেকে আয়োজন কৰা এখন বৈঠক অনুষ্ঠিত হয়।[7] বৈঠকত পশ্চিম পাকিস্তানৰ চলচ্চিত্ৰ বিতৰক ফাজলে দোছানীয়ে দাবী কৰে যে স্থানীয় জলবায়ু চলচ্চিত্ৰ নিৰ্মাণৰ বাবে উপযোগী নহয়।[8] খানে তেওঁক প্ৰত্যাহ্বান জনাই এখন পূৰ্ণদৈৰ্ঘ্যৰ ছবি নিৰ্মাণৰ পৰিকল্পনা আৰম্ভ কৰে। তেওঁ কলকাতালৈ গৈ ছবিখনৰ কাহিনী বাছনি কৰিবলৈ ভাৰতীয় উল্লেখযোগ্য চিত্ৰনাট্যকাৰ মনি বসুৰ সৈতে আলোচনা কৰে। কলকাতা আৰু মুম্বাইৰ ছবিত সহকাৰী পৰিচালক হিচাপে কাম কৰা কিউ এম জামান (মৃত্যু ১৯৯৯) এই ভ্ৰমণত তেওঁৰ লগত গৈছিল।[9][6] খানে মূলতঃ কাজী নজৰুল ইছলাম বা জসীমউদ্দিনৰ সাহিত্যিক ৰচনাৰ পৰা ছবিখন নিৰ্মাণ কৰাৰ পৰিকল্পনা কৰিছিল। কিন্তু বসুৱে বাতৰি কাকতত প্ৰকাশিত ডকাইতিৰ সত্য কাহিনীৰ পৰা অনুপ্ৰাণিত হৈ খানে ৰচনা কৰা নাটক ডাকাত (ডকাইত) আৰু পিছলৈ উপন্যাস বাছি লৈছিল। প্ৰথম ৩টা দৃশ্য বসুৱে নিজেই লিখিছিল। বাকীখিনি শেষ কৰি খানে ১৯৫৩ চনত ছবিখনৰ কাম আৰম্ভ কৰে।[10]
কলা-কুশলী[সম্পাদনা কৰক]
- ইনাম আহমেদ
- আমিনুল হক[6]
- জাহৰত আৰা
- আব্দুল জব্বৰ খান
- কাজী খালিক
- পূৰ্ণিমা সেনগুপ্ত[11]
- পিয়াৰী বেগম[12]
- ছাইফুদ্দিন আহমেদ[6]
- আবুল খাইৰ
- সোনা মিঞা[13]
- বিলকিছ বাৰী[6]
- আলী মনছুৰ[6]
- ৰফিক[6]
- নুৰুল আনম খান[6]
- গোলাম মোস্তফা
উৎপাদন[সম্পাদনা কৰক]
খানে মনি বসুক লগ কৰিবলৈ কলকাতালৈ যোৱাৰ সময়ত কিউ এম জামানৰ গুৰু ফটোগ্ৰাফাৰ মুৰাৰী মোহনক লগ পায়, যিয়ে খানক এটা পুৰণি ফিল্ম কেমেৰা কিনিবলৈ পৰামৰ্শ দিয়ে।[6] এটা সাধাৰণ ফিলিপছ টেপ ৰেকৰ্ডাৰৰ দ্বাৰা ছবিখনৰ শব্দ গ্ৰহণ কৰা হৈছিল।[6]
১৯৫৩ চনৰ ডিচেম্বৰ মাহত কালিগঞ্জত ছবিখনৰ শ্বুটিং আৰম্ভ হৈছিল।[14]
মইনুল ইছলামে শব্দৰ ডিজাইনৰ কাম কৰিছিল, আৰু পোষ্টাৰখন তৈয়াৰ কৰিছিল সুভাষ দত্তই, যি পিছলৈ এজন উল্লেখযোগ্য পৰিচালক হৈ পৰিছিল।[6] কিউ এম জামানে চিনেমাটোগ্ৰাফাৰ হিচাপে কাম কৰিছিল।[9] শ্যাম বাবু আছিল মেক আপ আৰ্টিষ্ট।[15]
ইফালে ছবিখনৰ গীত কেনেকুৱা হ’ব আৰু কোনে গীতবোৰ লিখিব সেই লৈ ছবিখনৰ পৰিচালকজন অলপ চিন্তিত হৈ পৰিল। তাৰ পাছত হঠাৎ বন্ধু মিষ্টাৰ এম, এ, গাফুৰ (ছাৰাথী)ক এই ছবিখনৰ গীত লিখিবলৈ অনুৰোধ কৰিলে। মিষ্টাৰ ছাৰাথীয়েও এই সুযোগ গ্ৰহণ কৰিলে। সকলো গীতৰ কথা লিখিছে এম এ গাফুৰ (শ্বাৰথী)। ছবিখনৰ গীত দুটাৰ প্লেবেক গায়ক আছিল আব্দুল আলিম আৰু মেহবুবা ৰহমান। কিন্তু আব্দুল আলিমৰ গীতটো হেৰাই গৈছে, কিয়নো ছবিখনৰ সেই অংশৰ ছবিখন সম্পূৰ্ণৰূপে অৱনতি ঘটিছে। মেহবুবাই চিনেমাখনৰ আনটো গীত গাইছিল - মনেৰ বনী দোলা লাগে হাছলো দোখিন হাৱা। সমৰ দাস সংগীত পৰিচালক আৰু ভীৰ আলী তেওঁৰ সহকাৰী আছিল।[16][14]
ছবিখনৰ উৎপাদন শেষ কৰিবলৈ দুবছৰতকৈও অধিক সময় লাগিছিল।[14] এই উদ্যোগৰ প্ৰযোজক আছিল কালিম উদ্দিন দুদু মিঞা (অভিনেতা আলমগীৰৰ পিতৃ) আৰু ইকবাল ফিল্মছৰ নুৰুজ্জামান।[14]
কোনো স্থানীয় চলচ্চিত্ৰ নিৰ্মাণ ষ্টুডিঅ’ৰ অনুপস্থিতিত ছবিখনৰ নেগেটিভবোৰ উন্নয়নৰ বাবে লাহোৰলৈ লৈ যাব লগা হৈছিল।[8]
মুক্তি[সম্পাদনা কৰক]
১৯৫৩ চনৰ ডিচেম্বৰ মাহত ছবি নিৰ্মাণ আৰম্ভ হ’লেও ১৯৫৪ চনৰ ৬ আগষ্টত ঢাকাৰ হোটেল শ্বাহবাগ (বৰ্তমান বন্ধ)ত উদ্বোধনী অনুষ্ঠান (মহৰৎ) অনুষ্ঠিত হৈছিল।[17] ইয়াৰ উদ্বোধন কৰে পূব বংগৰ তদানীন্তন ৰাজ্যপাল ইস্কান্দৰ মিৰ্জাই।[14]
১৯৫৬ চনৰ ৩ আগষ্টত সদৰঘাটৰ ৰূপমহল চিনেমা হলত (বৰ্তমান বন্ধ) ছবিখন মুক্তি পায়।[1] মুক্তিৰ অনুষ্ঠান উদ্বোধন কৰে পূব পাকিস্তানৰ তদানীন্তন ৰাজ্যপাল[note 1] এ কে ফজলুল হকে।[1] ছবিখনৰ আন তিনিটা প্ৰিন্ট চট্টগ্ৰামৰ নীৰালা, নাৰায়ণগঞ্জৰ ডাইমণ্ড আৰু খুলনাৰ উল্লাছিনী চিনেমা হলত প্ৰদৰ্শিত হয়।[6]
উত্তৰাধিকাৰ[সম্পাদনা কৰক]
২০২২ চনৰ আগষ্ট মাহত ছবিখনত ব্যৱহৃত মূল চিত্ৰনাট্য, পৰ্দাৰ আঁৰৰ স্থিৰচিত্ৰ আৰু এটা পিয়ানো আনুষ্ঠানিকভাৱে বাংলাদেশ ফিল্ম আৰ্কাইভ (বিএফএ)ক গতাই দিয়ে ইকবাল ফিল্মছৰ মালিক নুৰুজ্জামানৰ কন্যা জেচমিন জামানে।[3] পিয়ানোৰ সহায়ত সুৰকাৰ সমৰ দাসে ছবিখনৰ স্কোৰ লিখিছিল।[3] ১৮৮১ চনৰ পৰা ১৮৯২ চনৰ ভিতৰত জে জে হপকিনছন পিয়ানো কোম্পানীয়ে নিৰ্মাণ কৰা পিয়ানোটো নুৰুজ্জামানে নাৰায়ণগঞ্জৰ ঢকেশ্বৰী কটন মিলছৰ তেতিয়াৰ পৰিচালন সঞ্চালক এজন ব্ৰিটিছৰ পৰা ক্ৰয় কৰিছিল।[3]
তথ্য উৎস[সম্পাদনা কৰক]
ফুটনোট
- ↑ ১৯৫৫ চনৰ ১৪ অক্টোবৰত পূৰ্ব বংগ অঞ্চলৰ নাম পূব পাকিস্তান ৰখা হয় যিটো এই ছবিখনৰ নিৰ্মাণৰ সময়তে সংঘটিত হয়।
উদ্ধৃতিসমূহ
- ↑ 1.0 1.1 1.2 Sayeed, Abu (3 August 2021). "বাংলাদেশৰ প্ৰথম চলচ্চিত্ৰ ‘মুখ ও মুখোশ’". Prothom Alo. https://nagorik.prothomalo.com/%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%82%E0%A6%B2%E0%A6%BE%E0%A6%A6%E0%A7%87%E0%A6%B6%E0%A7%87%E0%A6%B0-%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%A5%E0%A6%AE-%E0%A6%9A%E0%A6%B2%E0%A6%9A%E0%A7%8D%E0%A6%9A%E0%A6%BF%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%B0-%E0%A6%AE%E0%A7%81%E0%A6%96-%E0%A6%93-%E0%A6%AE%E0%A7%81%E0%A6%96%E0%A7%8B%E0%A6%B6.
- ↑ 2.0 2.1 Fayeka Zabeen Siddiqua (2015-11-06). "Talking about our first Talkie" (en ভাষাত). The Daily Star. https://www.thedailystar.net/star-weekend/heritage/talking-about-our-first-talkie-167824.
- ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 "Piano, script of ‘Mukh O Mukhosh’ handed over to BD Film Archive" (en ভাষাত). The New Nation. 2022-08-13. http://thedailynewnation.com/news/330867। আহৰণ কৰা হৈছে: 2023-05-30.
- ↑ "Celebrating 60 years of - Mukh O Mukhosh" (en ভাষাত). The Daily Star. 2016-08-03. https://www.thedailystar.net/arts-entertainment/film/celebrating-60-years-mukh-o-mukhosh-1263910.
- ↑ "Mukh O Mukhosh". Pakistani films. Archived from the original on 18 August 2004. https://web.archive.org/web/20040818151032/http://pakistani_films.tripod.com/mukh_o_mukhosh.htm। আহৰণ কৰা হৈছে: 9 January 2024.
- ↑ 6.00 6.01 6.02 6.03 6.04 6.05 6.06 6.07 6.08 6.09 6.10 6.11 6.12 "Historical Mukh O Mukhosh: Commencement of Bangladeshi Cinema [url=https://www.tbsnews.net/glitz/historical -mukh-o-mukhosh-commencement -bangladeshi-cinema-282388" (en ভাষাত). The Business Standard. 2021-08-02.
- ↑ "পিয়াৰী বেগম কেনেকৈ হ’ল ‘মুখ ও মুখোশ’ চিনেমাখনৰ নায়িকা" (bn ভাষাত). Prothomalo. 2023-05-31. https://www.prothomalo.com/onnoalo/treatise/ojmr4wcmfv। আহৰণ কৰা হৈছে: 2023-06-04.
- ↑ 8.0 8.1 Waheed, Karim (12 August 2005). "Celebrating 50 years of our cinema: Remembering Mukh O Mukhosh and Abdul Jabbar Khan". The Daily Star. Archived from the original on 5 March 2016. https://web.archive.org/web/20160305011630/http://archive.thedailystar.net/2005/08/12/d50812140197.htm.
- ↑ 9.0 9.1 "Death anniv of QM Zaman today" (en ভাষাত). The New Nation. Archived from the original on 2022-08-30. https://web.archive.org/web/20220830111814/https://thedailynewnation.com/news/97003/death-anniv-of-qm-zaman-today.html.
- ↑ Onusurjo, Nabeel (June 19, 2017). "মুখ ও মুখোশ". The Daily Ittefaq. Archived from the original on September 20, 2021. https://web.archive.org/web/20210920212023/https://archive1.ittefaq.com.bd/print-edition/aiojon/2017/06/19/203485_print.html.
- ↑ "Jashim's commemoration is today". newsg24.com. 8 October 2017. http://www.en.newsg24.com/entertainment-news/143/find-out.
- ↑ "Mukh O Mukhosh artistes to appear on talk show today" (en-GB ভাষাত). New Age. 2016-08-04. Archived from the original on 2022-08-30. https://web.archive.org/web/20220830111816/http://archive.newagebd.net/244216/mukh-o-mukhosh-artistes-appear-talk-show-today/.
- ↑ "Rehana Jolly : An actress of 400 movies". The New Nation. Archived from the original on 2022-08-30. https://web.archive.org/web/20220830111823/https://salletsilvully.com/land?c=UZyThP8IoHLdmzRXen9ago_ia-E%3D&cnv_id=1344422edd6be60fbb18a543b4ecca19&placement=16034201&campaign=637424&sub1=637424.
- ↑ 14.0 14.1 14.2 14.3 14.4 Shazu, Shah Alam (2021-08-03). "Looking back at “Mukh O Mukhosh”, our first ever feature film" (en ভাষাত). The Daily Star. https://www.thedailystar.net/entertainment/tv-film/news/looking-back-mukh-o-mukhosh-2143936। আহৰণ কৰা হৈছে: 2023-06-01.
- ↑ "Make-up artist MM Jasim" (en ভাষাত). The New Nation. Archived from the original on 2022-08-30. https://web.archive.org/web/20220830111824/https://salletsilvully.com/land?c=UZyThP8IoHLdmzRXen9ago_ia-E%3D&cnv_id=134829b0b29da7a3b3a4d6645b2658b2&placement=16034201&campaign=637424&sub1=637424.
- ↑ ছিৰাজুল ইছলাম; মিয়া, শ্বাহজাহান; খানম, মাহফুজা; আহমেদ, শ্বব্বীৰ, eds. (2012). "Das, Samar". বাংলাপিডিয়া: বাংলাদেশৰ ৰাষ্ট্ৰীয় বিশ্বকোষ (অনলাইন ed.). ঢাকা, বাংলাদেশ: বাংলাপিডিয়া ট্ৰাষ্ট, এছিয়াটিক চচাইটি অফ বাংলাদেশ. ISBN 984-32-0576-6. OCLC 52727562. Retrieved 27 April 2024.
- ↑ "Pyari Begum, star of Bangladesh’s first feature film, dies at 87" (en ভাষাত). The Daily Star. 2023-05-30. https://www.thedailystar.net/entertainment/tv-film/news/pyari-begum-star-bangladeshs-first-feature-film-dies-87-3333436। আহৰণ কৰা হৈছে: 2023-05-30.
বাহ্যিক সংযোগ[সম্পাদনা কৰক]
- Mukh O Mukhosh সম্পৰ্কে ইণ্টাৰনেট মুভি ডাটাবেছত থকা তথ্য।