শক যুগ
শক যুগ ( IAST : Śaka, Śāka ) হৈছে এটা ঐতিহাসিক হিন্দু কেলেণ্ডাৰ যুগ (বছৰ সংখ্যা), যি [2] আৰম্ভ হৈছিল জুলিয়ান কেলেণ্ডাৰৰ ৭৮ তম বছৰৰ পৰা।
ভাৰত উপমহাদেশৰ বিভিন্ন অঞ্চলৰ লগতে দক্ষিণ-পূব এছিয়াতো এই যুগ ব্যাপকভাৱে ব্যৱহাৰ কৰা হৈছে। ভাৰত চৰকাৰৰ মতে, ইয়াক শলিবাহন যুগ (IAST: Śālivāhana ) বুলি কোৱা হয়।
ইতিহাস
[সম্পাদনা কৰক]
শক যুগৰ উৎপত্তিৰ বিষয়টো অত্যন্ত বিতৰ্কিত। [3] পণ্ডিতসকলৰ মাজত দুটা শক যুগৰ প্ৰচলন আছে। এটাক পুৰণি শক যুগ বুলি কোৱা হয়, যাৰ সময়সীমা অনিশ্চিত। সম্ভৱতঃ খ্ৰীষ্টপূৰ্ব ১ম সহস্ৰাব্দৰ কোনোবা এটা সময়ত ইয়াৰ আৰম্ভণি হৈছিল কাৰণ প্ৰাচীন বৌদ্ধ আৰু জৈন শিলালিপি আৰু গ্ৰন্থসমূহে ইয়াক ব্যৱহাৰ কৰে, কিন্তু এইটো বিষয়ে পণ্ডিতসকলৰ মাজত বিতৰ্ক আছে। আনটোক ৭৮ খ্ৰীষ্টাব্দৰ শক যুগ বা সৰলভাৱে শক যুগ বুলি কোৱা হয়, ই দক্ষিণ ভাৰতৰ প্ৰাচীন লিপিবোৰত বহুলভাৱে ব্যৱহৃত। ইয়াৰ সমান্তৰালভাৱে উত্তৰ ভাৰতত বিক্ৰম যুগৰ ব্যৱহাৰ কৰা হয়। এই ব্যৱস্থাত বিক্ৰমাদিত্যৰ সৈতে জড়িত বিক্ৰমী কেলেণ্ডাৰ ব্যৱহাৰ কৰা হয়। [4]
শক যুগৰ আৰম্ভণি বৰ্তমান ৭৮ খ্ৰীষ্টাব্দত ভাৰত-চিথিয়ান ৰজা চষ্টানাৰ সিংহাৰোহণৰ সৈতে জড়িত বুলি মানি লোৱা হৈছে। [5] ১১ আৰু ৫২ চনৰ তেওঁৰ শিলালিপি কুচ অঞ্চলৰ আন্ধাউত পোৱা গৈছে। এই বছৰকেইটাক শক বছৰ ১১ (৮৯ খ্ৰীষ্টাব্দ) আৰু ৫২ (১৩০ খ্ৰীষ্টাব্দ) বুলি ব্যাখ্যা কৰা হয়। [6] ইয়াৰ আগেয়ে সাধাৰণ ধাৰণা আছিল যে শক যুগৰ আৰম্ভণি ৭৮ খ্ৰীষ্টাব্দত প্ৰথম কনিষ্কৰ অভিষেকৰ লগত জড়িত। [3] কিন্তু হেনৰী ফল্কৰ শেহতীয়া গৱেষণাৰ পৰা কনিষ্কে ১২৭ খ্ৰীষ্টাব্দত সিংহাসনত আৰোহণ কৰাৰ ইংগিত পোৱা গৈছে। [7] তদুপৰি কনিষ্ক শক নহয়, কুশান শাসকহে আছিল। [8] ইয়াৰ উপৰিও বিভিন্ন ঐতিহাসিক ৰজাৰ সৈতে এই শক যুগক জড়িত কৰা হৈছে। [8]
ইতিহাসবিদ দীনেশচন্দ্ৰ ছিৰকাৰৰ মতে, "শালীবাহন যুগ"ৰ ঐতিহাসিকভাৱে অশুদ্ধ ধাৰণাটো সাতবাহন শাসক গৌতমীপুত্ৰ সতকৰ্ণীয়ে কিছুমান শক ( পশ্চিম ক্ষত্ৰপ ) ৰজাৰ ওপৰত জয়লাভৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি লোৱা যেন লাগে। ছিৰকাৰে এইটোও মত প্ৰকাশ কৰিছিল যে উত্তৰ ৰজা বিক্ৰমাদিত্যৰ বিক্ৰম যুগৰ সৈতে সম্পৰ্ক থকাৰ বাবেই হয়তো দক্ষিণৰ পণ্ডিতসকলেও একেধৰণৰ কিংবদন্তি ৰচনা কৰিছিল। [9] আন এক অনুৰূপ বিৱৰণীত দাবী কৰা হৈছে যে কিংবদন্তি সম্ৰাট বিক্ৰমাদিত্যৰ নাতি সম্ৰাট শালিবাহন [10] [11] -এ ৭৮ খ্ৰীষ্টাব্দত শকসকলক পৰাস্ত কৰিছিল আৰু ইয়েই শক যুগৰ আৰম্ভণি। এই কিংবদন্তি ব্ৰহ্মগুপ্ত (খ্ৰীষ্টপূৰ্ব সপ্তম শতিকা), আল-বেৰুণী (খ্ৰীষ্টপূৰ্ব ৯৭৩–১০৪৮) আদিৰ লিখনিত উল্লেখ আছে। অৱশ্যে ই স্পষ্টভাৱে কাল্পনিক। [12] সময়ৰ লগে লগে "শক" শব্দটো সাধাৰণ হৈ পৰিল,যাৰ অৰ্থ হ'ল "এটা যুগ"; এইদৰেই যুগটো "শালীবাহন শক" নামেৰে জনাজাত হ'ল। [13]
ব্যৱহাৰ
[সম্পাদনা কৰক]এই যুগৰ প্ৰাচীনতম জ্ঞাত ব্যৱহাৰকাৰীসকল হৈছে পশ্চিমীয়া সত্ৰপ, উজ্জয়িনৰ শক ( ভাৰত - চিথিয়ান ) শাসকসকল। প্ৰথম ৰুদ্ৰসিংহৰ ৰাজত্বকালৰ পৰা (১৭৮–১৯৭) তেওঁলোকে শক যুগত তেওঁলোকৰ মুদ্ৰা নিৰ্মাণৰ তাৰিখ লিপিবদ্ধ কৰিছিল। এই তাৰিখ সাধাৰণতে মুদ্ৰাৰ সন্মুখফালে থকা ৰজাৰ মূৰৰ প্ৰতীকৰ পিছফালে ব্ৰাহ্মী সংখ্যাৰে লিখা হৈছিল। [14]
শক যুগৰ ব্যৱহাৰ গুপ্ত যুগলৈকে জীয়াই আছিল আৰু ভাৰতত বৌদ্ধ ধৰ্মৰ অৱনতিৰ পিছত ই হিন্দু পৰম্পৰাৰ অংশ হৈ পৰিছিল। ষষ্ঠৰ পৰা সপ্তম শতিকালৈকে ইয়াৰ ব্যাপক ব্যৱহাৰ হৈছিল, যেনে বৰাহমিহিৰ আৰু ব্ৰহ্মগুপ্তৰ গ্ৰন্থত আৰু সপ্তম শতিকাৰ হিন্দু দক্ষিণ-পূব এছিয়াৰ প্ৰাচীন লিপিবোৰতো ইয়াৰ ব্যৱহাৰ দেখা যায়।
মধ্যযুগৰ সময়তো ভাৰত আৰু দক্ষিণ-পূব এছিয়াত এই যুগ প্ৰচলিত হৈ আছিল, সেই সময়ত ইয়াৰ বিকল্প আছিল হিন্দু পৰম্পৰাগত বিক্ৰম সংবৎ যুগ (খ্ৰীষ্টপূৰ্ব ৫৬)। ১৬৩৩ চনলৈকে ইয়াক জাভানী আদালতে ব্যৱহাৰ কৰিছিল, তাৰ পিছত ইয়াৰ ঠাইত Anno Javanico নামৰ এটা জাভা-ইছলামিক ব্যৱস্থাৰ ব্যৱহাৰ কৰা হয়। [15] ১৯৫৭ চনত ইয়াক ভাৰতীয় জাতীয় কেলেণ্ডাৰ হিচাপে (যাক "শক কেলেণ্ডাৰ" বুলিও জনা যায়) গ্ৰহণ কৰা হৈছিল যদিও ইয়াৰ বেছি ব্যৱহাৰ কৰা নহ'ল।
শক যুগৰ আৰম্ভণি দিনটো হৈছে খ্ৰীষ্টীয় ৭৮ চনৰ বসন্ত বিষুৱ। চৰকাৰী শক কেলেণ্ডাৰৰ বছৰটো সাধাৰণতে গ্ৰেগৰিয়ান তাৰিখ ২২ মাৰ্চৰ দিনা আৰম্ভ হয়, অৱশ্যে গ্ৰেগৰিয়ান অধিবৰ্ষ বা লিপ্ইয়েৰত ই ২১ মাৰ্চৰ পৰা আৰম্ভ হয়। দক্ষিণ আৰু পশ্চিম ভাৰতত বহু ধৰ্মীয় আৰু কিছুমান ধৰ্মনিৰপেক্ষ কাম যেনে বীজ সিঁচা আৰু কৃষিৰ বাবে চান্দ্ৰ-সৌৰ শলিবাহন শক এতিয়াও ব্যাপকভাৱে ব্যৱহাৰ হৈ আছে।
তথ্য সংগ্ৰহ
[সম্পাদনা কৰক]- ↑ Government of India (1955), "The Saka Era", Report of the Calendar Reform Committee, Council of Scientific and Industrial Research, New Delhi, pp. 255–256, https://dspace.gipe.ac.in/xmlui/handle/10973/39692
- ↑ Like most Indian eras, the Śaka era uses expired, elapsed, or complete years, where a year must have elapsed before it can be counted. This is similar to the Western method of determining a person's age, whose first year must have been completed before that person reaches one year old. The uncounted first year of the era is numbered as year zero. This differs from Western eras which use current years.[1]
- ↑ 3.0 3.1 Richard Salomon 1998, পৃষ্ঠা. 182–184.
- ↑ Richard Salomon 1998, পৃষ্ঠা. 181–183.
- ↑ Shailendra Bhandare (2006). "Numismatics and History: The Maurya-Gupta interlude in the Gangetic Plains". In Patrick Olivelle. Between the Empires : Society in India 300 BCE to 400 CE: Society in India 300 BCE to 400 CE. Oxford University Press. পৃষ্ঠা. 69. ISBN 9780199775071. https://books.google.com/books?id=efaOR_-YsIcC&pg=PA69.
- ↑ Adalbert J. Gail, ed (2006). Script and Image: Papers on Art and Epigraphy. Motilal Banarsidass. পৃষ্ঠা. 193. ISBN 9788120829442. https://books.google.com/books?id=QwkOdPtZmVcC&pg=PA193.
- ↑ Ladislav Stančo (2012). Greek Gods in the East. Karolinum Press. পৃষ্ঠা. 18. ISBN 9788024620459. https://books.google.com/books?id=lKJyCQAAQBAJ&pg=PA18.
- ↑ 8.0 8.1 Krishna Chandra Sagar (1992). Foreign Influence on Ancient India. Northern Book Centre. পৃষ্ঠা. 135–136. ISBN 9788172110284. https://books.google.com/books?id=0UA4rkm9MgkC&pg=PA135.
- ↑ D. C. Sircar (1965). Indian Epigraphy. Motilal Banarsidass. পৃষ্ঠা. 262–266. ISBN 9788120811669. https://books.google.com/books?id=hXMB3649biQC&pg=PA262.D. C. Sircar (1965).
- ↑ kamlesh kapur (2010). History of Ancient India. Sterling Publishers Pvt Ltd. পৃষ্ঠা. 321. ISBN 978-81-207-5212-2. https://books.google.com/books?id=9ic4BjWFmNIC&q=shalivahan+ujjain&pg=PA321.
- ↑ RajendraSingh Kushwaha (2003). Glimpses of Bhartiya History. Ocean books. পৃষ্ঠা. 184. ISBN 9788188322404. https://books.google.com/books?id=EDZuAAAAMAAJ&q=shalivahan.
- ↑ Richard Salomon 1998.
- ↑ P. V. Jagadisa Ayyar (1982). South Indian Shrines: Illustrated. Asian Educational Services. পৃষ্ঠা. 80–81. ISBN 978-81-206-0151-2. https://books.google.com/books?id=NLSGFW1uZboC&pg=PA80.
- ↑ Rapson, "A Catalogue of Indian coins in the British Museum. Andhras etc." p. CCVIII
- ↑ Ricklefs, Merle Calvin (1993). A history of modern Indonesia since c. 1300 (2nd সম্পাদনা). Stanford University Press and Macmillans. পৃষ্ঠা. 5 and 46. ISBN 9780804721950.