ঊষা মেহতা

ঊষা মেহতা
জন্ম	২৫ মাৰ্চ, ১৯২০ চাৰছ গাঁও, চুৰাট, গুজৰাট, ব্ৰিটিছ ভাৰত
মৃত্যু	১১ আগষ্ট, ২০০০ (৮০ বছৰ)
শিক্ষা	গান্ধী দৰ্শনত পিএইছডি
পেচা	সক্ৰিয়বাদী, অধ্যাপক
নিয়োগকৰ্তা	ৱিলছন কলেজ, মুম্বাই (১৯৮০ চনলৈ) গান্ধী শান্তি ফাউণ্ডেচন
জনা যায়	গান্ধীবাদী আৰু ভাৰতৰ স্বাধীনতা সংগ্ৰামী
বঁটা, সন্মান, পুৰস্কাৰ আদি	পদ্মবিভূষণ, ১৯৯৮

ঊষা মেহতা (ইংৰাজী: Usha Mehta, ২৫ মাৰ্চ ১৯২০ - ১১ আগষ্ট ২০০০) ভাৰতৰ এগৰাকী গান্ধীবাদী আৰু স্বাধীনতা সংগ্ৰামী। ১৯৪২ চনৰ ভাৰত ত্যাগ আন্দোলনৰ সময়ত তেওঁ কেইমাহমান ধৰি গোপন ৰেডিঅ' ষ্টেচন 'কংগ্ৰেছ ৰেডিঅ' চলাইছিল। ১৯৯৮ চনত ভাৰত চৰকাৰে তেওঁৰ দেশৰ দ্বিতীয় সৰ্বোচ্চ অসামৰিক সন্মান পদ্মবিভূষণ প্ৰদান কৰে।

প্ৰাৰম্ভিক জীৱন

১৯২০ চনত ২৫ মাৰ্চ গুজৰাটৰ চুৰাটৰ ওচৰৰ চাৰছ গাঁৱত ঊষা মেহতাৰ জন্ম হৈছিল। মাত্ৰ পাঁচ বছৰ বয়সত তেওঁ প্ৰথমে মহাত্মা গান্ধীক আহমেদাবাদত তেওঁৰ আশ্ৰমলৈ যোৱাৰ সময়ত দেখিছিল। কিছু সময়পিছত গান্ধীয়ে তেওঁৰ গাঁৱৰ ওচৰত এটা শিবিৰ আয়োজন কৰিছিল শিশু ঊষায়ে অংশগ্ৰহণ কৰিছিল।

১৯২৮ চনত আঠ বছৰীয়া ঊষায়ে চাইমন আয়োগৰ বিৰুদ্ধে এক প্ৰতিবাদী মাৰ্চত অংশগ্ৰহণ কৰে আৰু ব্ৰিটিছ ৰাজৰ বিৰুদ্ধে তেওঁৰ প্ৰথম প্ৰতিবাদৰ শব্দবোৰ চিঞৰিছিল: “চাইমন গো বেক”। তেওঁ আৰু অন্যান্য শিশোৱে ৰাতিপুৱা ব্ৰিটিছ ৰাজৰ বিৰুদ্ধে প্ৰতিবাদ আৰু সুৰাৰ দোকানৰ সন্মুখত পিকেটিঙত অংশগ্ৰহণ কৰিছিল। এই প্ৰতিবাদৰ এক যাত্ৰাৰ সময়ত আৰক্ষীসকলে শিশুসকলক অভিযুক্ত কৰিছিল আৰু ভাৰতীয় পতাকা বহন কৰা এগৰাকী ছোৱালী পতাকাৰ সৈতে মাটিত বাগৰি পৰি গৈছিল। এই ঘটনাত খং উঠি শিশুসকলে কাহিনীটো তেওঁলোকৰ পিতৃ-মাতৃক কৈছিল। বয়সস্থ সকলে শিশুসকলক ভাৰতীয় পতাকাৰ ৰঙত (গেৰুৱা, বগা আৰু সেউজীয়া) পোছাক পিন্ধাই আৰু কেইদিনমান পিছত ৰাস্তাৰ বাহিৰলৈ প্ৰেৰণ কৰি সঁহাৰি দিছিল। পতাকাৰ ৰং পিন্ধি শিশুসকলে পুনৰ মাৰ্চ কৰিলে আৰু চিঞৰি কৈছিল: “আৰক্ষী, আপুনি আপোনাৰ লাঠিৰে আমাক কোবাব পাৰে, কিন্তু আপুনি আমাৰ পতাকা নমাই আনিব নোৱাৰে।”

ঊষাৰ দেউতাক ব্ৰিটিছ ৰাজৰ অধীনত এজন ন্যায়াধীশ আছিল। সেয়েহে তেওঁ তাইক স্বাধীনতা সংগ্ৰামত অংশগ্ৰহণ কৰিবলৈ উৎসাহিত কৰা নাছিল। অৱশ্যে যেতিয়া তেওঁৰ দেউতাকে ১৯৩০ চনত অৱসৰ গ্ৰহণ কৰিছিল তেতিয়া এই সীমাবদ্ধতা আঁতৰ হৈছিল। ১৯৩২ চনত ১২ বছৰ বয়সত ঊষায়ে তেওঁৰ পৰিয়ালৰ সৈতে বোম্বেলৈ গৈছিল। ইয়াৰ ফলত তেওঁৰ বাবে স্বাধীনতা আন্দোলনত অধিক সক্ৰিয়ভাৱে অংশগ্ৰহণ কৰা সম্ভৱ হয়। তেওঁ আৰু অন্যান্য শিশোৱে গোপন বুলেটিন আৰু প্ৰকাশন বিতৰণ কৰিছিল, কাৰাগাৰত আত্মীয়সকলক সাক্ষাৎ কৰিছিল আৰু এই বন্দীসকলক বাৰ্তা বহন কৰিছিল।

ঊষায়ে গান্ধীৰ দ্বাৰা অত্যন্ত প্ৰভাৱিত হৈছিল আৰু তেওঁৰ এগৰাকী অনুগামী হৈ পৰিছিল। তেওঁ আজীৱন ব্ৰহ্মচৰ্য পালন কৰাৰ আৰু গান্ধীীয় জীৱনশৈলী গ্ৰহণ কৰিছিল সংকল্প লৈছিল। তেওঁ কেৱল খাদী কাপোৰ পিন্ধিছিল আৰু সকলো প্ৰকাৰৰ বিলাসীতাৰ পৰা আঁতৰি আছিল। পিছলৈ তেওঁ গান্ধীবাদৰ চিন্তা আৰু দৰ্শনৰ এগৰাকী বিশিষ্ট প্ৰস্তাৱক হিচাপে পৰিগণিত হয়।

তেওঁৰ প্ৰাৰম্ভিক শিক্ষা খেদা আৰু ভৰুচত সম্পন্ন হৈছিল আৰু তাৰ পিছত তেওঁ বোম্বেৰ চন্দৰামজী উচ্চ বিদ্যালয়ত নামভৰ্তি। তেওঁ এগৰাকী মজলীয়া শিক্ষাৰ্থী আছিল। ১৯৩৫ চনত মেট্ৰিক পৰীক্ষাত তেওঁ শ্ৰেণীৰ শীৰ্ষ ২৫জন শিক্ষাৰ্থীৰ ভিতৰত আছিল। তেওঁ ১৯৩৯ চনত দৰ্শনত প্ৰথম শ্ৰেণীৰ ডিগ্ৰী লাভ কৰি বোম্বেৰ ৱিলছন কলেজত শিক্ষা অব্যাহত ৰাখিছিল। তেওঁ আইন অধ্যয়ন আৰম্ভ কৰিছিল, কিন্তু ভাৰত ত্যাগ আন্দোলনত যোগদান কৰিবলৈ ১৯৪২ চনত তেওঁৰ অধ্যয়ন সমাপ্ত কৰিছিল। তাৰ পিছত ২২ বছৰ বয়সৰ পৰা আৰম্ভ কৰি তেওঁ সম্পূৰ্ণ সময়তে স্বাধীনতা আন্দোলনত অংশগ্ৰহণ কৰে।

স্বাধীনতা সংগ্ৰামত ভূমিকা

গান্ধী আৰু কংগ্ৰেছে ঘোষণা কৰিছিল যে ভাৰত ত্যাগ আন্দোলন ১৯৪২ চনৰ ৯ আগষ্ট তাৰিখে মুম্বাইৰ গোৱালিয়া টেংক খেলপথাৰত এক ৰেলীৰ সৈতে আৰম্ভ হ'ব। সেই তাৰিখৰ আগতে গান্ধীকে ধৰি প্ৰায় সকলো নেতাক গ্ৰেপ্তাৰ কৰা হৈছিল। অৱশ্যে নিৰ্ধাৰিত দিনটোত গোৱালিয়া টেংক গ্ৰাউণ্ডত ভাৰতীয়সকলৰ এক বিশাল ভিৰ একত্ৰিত হৈছিল। তেওঁলোকক সম্বোধন কৰিবলৈ আৰু ৰাষ্ট্ৰীয় পতাকা উত্তোলন কৰিবলৈ কংগ্ৰেছৰ কনিষ্ঠ নেতা আৰু কৰ্মীৰ এটা দলৰ ওপৰত এৰি দিয়া হৈছিল।

১৯৪২ চনৰ ১৪ আগষ্টত ঊষা আৰু তেওঁৰ কিছুমান ঘনিষ্ঠ সহযোগীয়ে গোপন ৰেডিঅ' ষ্টেচন 'চিক্ৰেট কংগ্ৰেছ ৰেডিঅ' আৰম্ভ কৰে। ২৭ আগষ্ট তাৰিখে ইয়াৰ সম্প্ৰচাৰণ আৰম্ভ হৈছিল। তেওঁৰ কণ্ঠত সম্প্ৰচাৰ কৰা প্ৰথম শব্দবোৰ আছিল: “এইটো হৈছে ভাৰতৰ কৰবাৰ পৰা [তৰংৰ দৈৰ্ঘ্য] ৪২.৩৪ মিটাৰত আহ্বান কৰা কংগ্ৰেছ ৰেডিঅ'।” তেওঁৰ সহযোগীসকলৰ ভিতৰত আছিল বিথলভাই জাভাৰী, চন্দ্ৰকান্ত জাভাৰী, বাবুভাই ঠাক্কৰ আৰু চিকাগো ৰেডিঅ'ৰ মালিক নাঙ্কা মোতৱানী, যিয়ে বিভিন্ন সামগ্ৰী যোগান ধৰিছিল আৰু টেকনিচিয়ান প্ৰদান কৰিছিল। ড॰ ৰাম মনোহৰ লোহিযয়া, অচিতুতৰাও পাটৱাৰধন আৰু পুৰোত্তম ত্ৰিকামদাসকে ধৰি আন বহুতো নেতাই গোপন কংগ্ৰেছ ৰেডিঅ'ত সহায় কৰিছিল। ৰেডিঅ' সম্প্ৰচাৰে সমগ্ৰ ভাৰতৰ গান্ধী আৰু অন্যান্য বিশিষ্ট নেতাসকলৰ পৰা বাৰ্তা বাণীবন্ধন কৰিছিল। কৰ্তৃপক্ষক এৰাই চলিবলৈ আয়োজকসকলে প্ৰায় দৈনিক ষ্টেচনৰ অৱস্থান স্থানান্তৰ কৰিছিল। অৱশেষত আৰক্ষীয়ে তেওঁলোকক ১৯৪২ চনৰ ১২ নৱেম্বৰত বিচাৰি পাইছিল আৰু ঊষা মেহতাক ধৰি আয়োজকসকলক গ্ৰেপ্তাৰ কৰিছিল। সকলোকে পিছত বন্দী কৰা হৈছিল।

ভাৰতীয় আৰক্ষীৰ এটা শাখা অপৰাধী অনুসন্ধান বিভাগ (চিআইডি)য়ে তেওঁক ছয় মাহৰ বাবে জেৰা চলাইছিল। এই সময়ত তেওঁক নিৰন্তৰ কাৰাগাৰত ৰখা হৈছিল আৰু আন্দোলনৰ সৈতে বিশ্বাসঘাতকতা কৰিলে বিদেশত অধ্যয়ন কৰাৰ সুযোগৰ দৰে প্ৰলোভন আগবঢ়োৱা হৈছিল। অৱশ্যে তেওঁ নীৰৱ হৈ থাকিবলৈ পশ্চাৎপসৰণ কৰিছিল আৰু তেওঁৰ বিচাৰৰ সময়ত উচ্চ ন্যায়ালয়ৰ ন্যায়াধীশক তেওঁ ঘোষণা কৰিছিল যে তেওঁ কোনো প্ৰশ্নৰ উত্তৰ নিদিয়ে আনকি। বিচাৰৰ পিছত তেওঁক চাৰি বছৰৰ কাৰাদণ্ড বিহা হৈছিল (১৯৪২ৰ পৰা ১৯৪৬)। তেওঁৰ দুগৰাকী সহযোগীকো দোষী সাব্যস্ত কৰা হৈছিল। ঊষাক পুনেৰ ইয়েৰাভাদা কাৰাগাৰত বন্দী কৰা হৈছিল। তেওঁৰ স্বাস্থ্যৰ অৱনতি হোৱাত তেওঁক ছাৰ জে জে চিকিৎসালয়ত চিকিৎসাৰ বাবে বোম্বেলৈ প্ৰেৰণ কৰা হৈছিল। চিকিৎসালয়ত তিনিৰ পৰা চাৰিজন আৰক্ষী তেওঁ পলাই যোৱাৰ পৰা প্ৰতিহত কৰিবলৈ তেওঁৰ ওপৰত কঢ়া নজৰ ৰখা হৈছিল। যেতিয়া তেওঁৰ স্বাস্থ্য উন্নত হয়, তেওঁক ইয়েৰৱদা কাৰাগাৰলৈ ঘূৰাই অনা হৈছিল। মুক্তি পোৱা প্ৰথম ৰাজনৈতিক বন্দী হিচাপে ১৯৪৬ চনৰ মাৰ্চত তেওঁ মোৰাৰজী দেশাইৰ আদেশত মুক্তি লাভ কৰে। দেশাই সেই সময়ত অন্তৱৰ্তীকালীন চৰকাৰত গৃহ মন্ত্ৰী আছিল।

যদিও চিক্ৰেট কংগ্ৰেছ ৰেডিঅ'য়ে কেৱল তিনি মাহৰ বাবে কাম কৰিছিল, ই ভাৰতৰ ব্ৰিটিছ নিয়ন্ত্ৰিত চৰকাৰৰ দ্বাৰা নিষিদ্ধ বাতৰি আৰু অন্যান্য তথ্য প্ৰচাৰ কৰি আন্দোলনক যথেষ্ট সহায় কৰিছিল। গোপন কংগ্ৰেছ ৰেডিঅ'য়ে স্বাধীনতা আন্দোলনৰ নেতাসকলক জনসাধাৰণৰ সৈতে যোগাযোগ ৰখাত সহায় কৰিছিল। সেই দিনবোৰৰ বিষয়ে স্মৰণ কৰি ঊষা মেহতাই চিক্ৰেট কংগ্ৰেছ ৰেডিঅ'ৰ সৈতে জড়িত থকাটো তেওঁৰ "সৰ্বশ্ৰেষ্ঠ মুহূৰ্ত" আৰু তেওঁৰ আটাইতকৈ দুখজনক মুহূৰ্ত বুলি বৰ্ণনা কৰিছিল। কিয়নো এজন ভাৰতীয় টেকনিচিয়ানে তেওঁলোকক কৰ্তৃপক্ষৰ সৈতে বিশ্বাসঘাতকতা কৰিছিল।

স্বাধীনতা-উত্তৰ কাল

কাৰাগাৰৰ পৰা ওলোৱাৰ পিছত ঊষাৰ স্বাস্থ্য ভাঙি পৰে আৰু তেওঁ ৰাজনীতি বা সামাজিক অংশগ্ৰহণ কৰিবলৈ প্ৰতিহত কৰিছিল। ভাৰতে স্বাধীনতা লাভ কৰাৰ দিনা তেওঁ শয্যাশায়ী আছিল আছিল আৰু নতুন দিল্লীত আনুষ্ঠানিক অনুষ্ঠানত উপস্থিত থাকিব পৰা নাছিল। পিছত তেওঁ তেওঁৰ শিক্ষা পুনৰ আৰম্ভ কৰিছিল আৰু গান্ধীৰ ৰাজনৈতিক আৰু সামাজিক চিন্তাৰ ওপৰত ডক্টৰেট থেছিছ লিখিছিল আৰু বোম্বে বিশ্ববিদ্যালয়ৰ পৰা পিএইচডি অৰ্জন কৰিছিল। মুম্বাই বিশ্ববিদ্যালয়ত বিভিন্ন সময়ত তেওঁ শিক্ষাৰ্থী, গৱেষণা সহায়ক, প্ৰবক্তা, অধ্যাপক আৰু অৱশেষত নাগৰিক আৰু ৰাজনীতি বিভাগৰ মুৰব্বী হিচাপে জড়িত আছিল। তেওঁ ১৯৮০ চনত বোম্বে বিশ্ববিদ্যালয়ৰ পৰা অৱসৰ গ্ৰহণ কৰিছিল।

ভাৰতৰ স্বাধীনতাৰ পাছতো তেওঁ সামাজিকভাৱে সক্ৰিয় হৈ আছিল। বিশেষকৈ গান্ধীৰ চিন্তা আৰু দৰ্শন বিস্তাৰিত কৰিবলৈ তেওঁ অহোপুৰুষাৰ্থ কৰিছিল। তেওঁ ইংৰাজী আৰু গুজৰাটীত বহুতো প্ৰবন্ধ আৰু কিতাপ ৰচনা কৰিছিল। তেওঁ গান্ধীৰ ঐতিহ্য ৰক্ষণাবেক্ষণৰ বাবে উৎসৰ্গিত এক ন্যাস গান্ধী স্মাৰক নিধিৰ সভাপতি নিৰ্বাচিত হৈছিল। এই নিধিয়ে মুম্বাইত মণি ভৱন অৰ্জন কৰিছিল। এই গৃহ চৰ্দাৰ বল্লভভাই পেটেলৰ কন্যা মণিবেন পেটেলৰ বাসগৃহ আছিল আৰু ইয়াত গান্ধীয়ে চহৰ ভ্ৰমণৰ সময়ত বাস কৰিছিল। তেওঁলোকে ইয়াক গান্ধী স্মৃতিসৌধলৈ ৰূপান্তৰিত কৰিছিল। তেওঁ নতুন দিল্লীৰ গান্ধী শান্তি ফাউণ্ডেচনৰ সভাপতি আছিল। তেওঁ ভাৰতীয় বিদ্যা ভৱনৰ বিষয়ত সক্ৰিয়ভাৱে অংশগ্ৰহণ কৰিছিল। ভাৰত চৰকাৰে তেওঁক ভাৰতৰ স্বাধীনতাৰ ৫০তম বাৰ্ষিকী উদযাপনৰ সৈতে জড়িত কৰিছিল।

১৯৯৮ চনত ভাৰত চৰকাৰে তেওঁৰ ভাৰতৰ দ্বিতীয় সৰ্বোচ্চ অসামৰিক সন্মান পদ্মবিভূষণ প্ৰদৰ্শন কৰে।

বাহ্যিক সংযোগ

• ড॰ ঊষা মেহতা Archived 2007-06-30 at the Wayback Machine
• 'India’s 50 Most Illustrious Women' (আই.এচ.বি.এন. 81-88086-19-3) by Indra Gupta